As Waareld beteekent me kuut aal, wat dat rakt of touminst aal, wat uus tougungelk is.

Die Begriep Waareld in ferskeedene Feeke [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

Geografie [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

So as dat daalich bekieked wad, is die Begriep Waareld, beleeken ap dan natuurwietenskuppelken Arkantnis-Horizon, juust so tou ferstounden as dat uus bekoande Universum mad aal sien Bestounddeele. Daach wad ju Beteekenge "Waareld" in wakke Touhoopehonge noch as n Synonym foar "Aide" bruukt, so biespilswiese in do Begriepe " Waareldkoarte " as een Koarte fon ju heele Aidbupperflakte. Uk ju Beteekenge "waareldwied" belukt sik maast bloot ap ju Aide , nit ap dat Universum.

Politik [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

In ju Politik wad Waareld deelwiese foar Ouskeedengen in geografiske, wietenskuppelke un kulturelle Perspektive bruukt. Me boalt biespilswiese fon ju Oolde Waareld , ju Naie Waareld , fon een Waareldriek , fon een Eerste , Twaide , Traade un Fjoode Waareld , of uk fon een waastelke un een islamiske Waareld , man uk fon ju heele Aide, wan biespilswiese fon Waareldpolitik boald wad.

Sosjologie [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

In dan Sproak-Bruuk rakt dat masse Uutdrukke, do dat Woud Waareld beienhoolde, sik beluukend ap moanskelke Hooldengen juunuur aal, wat uum jo tou is. Maasttieds heert suk aan ap moanskelke Touhoopehonge beleekenen Waareldbegriep uk ju Foarstaalenge fon bestimde Satgjuchte , wieratter ju Waareld funktioniert, un wakke Gloowens-Satte, do as Gruundsleek foan dat Waareldferhoolden un ju Waareld-Tjuudenge jailde.

Tou Waareld as sosjoale Kategorie heere biespilswiese Begriepe as Waareldbekiekenge (duutsk: "Weltanschauung") un Waareldbielde , also ju Sjucht fon dan Moanske ap dat, wat uum him tou is un ju Tjuudenge fon aal dat. Attribute as waareldeepen , waareldwoand of waareldfroamd beluuke sik ap "Waareld" as een Synonym foar Salskup un Kultuur , wierbie aan Moanske as uumso waareldwoander jalt, je moor hie sik in ju Waareld, dat hat uk in uur Kultuur-Kringe , tougjuchtefiende kon.

Beroupswaareld of ju Waareld fon ju Politik sunt stoundende Begriepe foar dat Aaltouhoope fon salskuppelke Deelberieke. Wikt Toanken un Honneljen fon een oankelde Person fon salskuppelk ounarkoande Normen tou staark ou, boald me deer fon, dat dat 'waareldfroamd' is of ju Person in een Privoatwaareld, Phantasie-Waareld , of Skienwaareld lieuwt. As 'Waareld-ouwoand' jalt biespilswiese dat Lieuwend fon Eremiten , Mystikere of Asketen .

Theologie [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

In't Kristendum beteekent Waareld dat Aaltouhoope fon Moanskene un do natuurelke un uurnatuurelke Moachte, do dan Wille fon God juunstounde. Dut Ferstoundnis fiert dieruum in dan Sin toun Breek mad ju Waareld, dta Goddes Wille in aal do Seeken maitreekend wad, man ap ju uur Siede uk tou aan Oainwaid fon ju Waareld as fon God moakede, man sandich wuudene Skappenge .

Oafter wad in ju Theologie uk ju Formulierenge waareldsk bruukt, dat hat in dan Sin fon dat tiedelk Aidske, dat sakuloare , materielle , profoane in dan Unnerskeed tou dat Goddelke, Hillige un [[Eeuwegaid|Eeuwige.

Jesus Kristus , foar ju Waareld die Ouhalper fon Sande , Dood un Halle is atter biebelske Leere dat Siel un ju Bestimmenge fon aal do Moanskene un ju heele Geskichte . Aal do Sanden - also dat Monskene fon ju Naite tou God ouwieke of fon ju Heeregaid juun him, ap wakke Wiese uk immer - talle in dat Kristendum tou dan Beriek fon dat Waareldske, dat die Gloowende truch Bekrierenge tou Jesus Kristus, dat Antfangen fon ju uut fertjoonstloose Gnoade skoankte Seelegaid tou uurwienden had. Ju Apokalypse is in ju kristelke Eschatologie dat truch God wilst dat Laaste Gjucht broachte Eende fon ju Waareld un die Begin fon dat fuleendede Goddesriek.

Philosophie [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

Foar Kant kumt dan Begriep foin ju Waareld bloot een regulative Betjuudenge tou, uumdat hier neen Bekiekenge (duutsk:Anschauung) antsprakt. Bekiekengen haabe wie naamelk aaltied bloot fon oankelde Objekte. Man ju Waareld kon uus nooit as n oankelde Seeke, un uk nit in't Heele roat weese. Daach had die Begriep aan bestimden Waid as Orientierengs-Halpe , ju Idee fon ju Waareld blift een regulative Idee fon ju riene Fernul .

Foar ju Phanomenologie is ju Waareld een Horizont-Phanomen . Dat hat, ju is atter Karl Jaspers foar ju moanskelke Existenz bloot in Foarm fon Skeed-Situationen tou arfoaren un lat sik juust nit bekrieuwe as ju Summe fon aal, wat dat rakt. Ju Waareld is fuulmoor eerste ju Bedingenge deerfoar, dat uus in hier oankelde Dinge juunkuume konnen. Ju gungt deeruum alke Beluukenge juunuur Binnewaareldske Seeken foaruut. Martin Heidegger fersoachte buppedat, ju Subjekt-Objekt-Kleeuwenge truch dan Begriep fon dat In-ju-Waareld-Weesen tou uurwienden. Wilst die naitiedelke Subjektivismus mad Descartes een Uutnuurfaalen fon Subjekt un Objekt foarbroachte un deermad ju arkantnistheoretiske Fraige, wo dat waareldloose Subjekt die Tougong tou ju Buutewaareld slumpet, is foar Heidegger dan Moanske immer al een Waareld meeroat. Baate dat Phanomen fon ju Waarled kon deerbie toankend nit touraachgeen waide, uumdat ju Waareld een sinnhaftige Totalitat is. Sin is oaber een Emergenzphanomen , dat nit truch tou Touhoopestukjen fon eerste sinloose (also beluukengsloose) Objekte rekonstruierd waide kon.

Medien [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

Uum do Figuuren un dat Skjoon in Serien of Filme fon ju reoale Waareld outouskeeden, waide oafter do Uutdrukke Serienuniversum of Filmuniversum bruukt. Jo beluuke sik deerap, dat ju Waareld, as ju in dan Film of ju Serie wiest wad, nit reoal is, man daach as een komplette Waareld in dan sosjologisken Sin tou bekiekjen is.

Wallen [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

• Dussen Artikkel is foar groote Deele uut ju duutsksproakige Wikipedia uursat.