Ten artykuł dotyczy Westerplatte w Gda?sku. Zobacz te?: inne znaczenie tej nazwy .

Westerplatte

Pa?stwo	Polska
Rodzaj obiektu	połwysep
Poło?enie na mapie Gda?ska Westerplatte
Poło?enie na mapie Polski Westerplatte
Poło?enie na mapie wojewodztwa pomorskiego Westerplatte
54°24′30,658″N   18°40′31,386″E / 54,408516   18,675385
Multimedia w Wikimedia Commons

Westerplatte ? uformowany w latach 1845?1847 połwysep (wcze?niej wyspa) w Gda?sku , przy uj?ciu Martwej Wisły do Zatoki Gda?skiej ^[1] .

W latach 1926?1939 eksklawa Rzeczypospolitej Polskiej wewn?trz terytorium Wolnego Miasta Gda?ska , symbol wybuchu II wojny ?wiatowej . W okresie mi?dzywojennym na terenie Westerplatte funkcjonowała Wojskowa Składnica Tranzytowa , ktorej obrona we wrze?niu 1939 stała si? symbolicznym pocz?tkiem II wojny ?wiatowej oraz polskiego oporu przeciw agresji III Rzeszy . Miejsca zwi?zane z polem bitwy o Westerplatte zostały wpisane 1 wrze?nia 2003 na list? Pomnikow historii ^[2] .

Poło?enie [ edytuj | edytuj kod ]

Westerplatte poło?one jest w połnocno-wschodniej cz??ci Gda?ska, na Wyspie Portowej . Jest to niezamieszkany, zalesiony połwysep pomi?dzy Zatok? Gda?sk? i zakolem Martwej Wisły, tzw. Zakr?tem Pi?ciu Gwizdkow . Szeroko?? połwyspu waha si? od ok. 200 do ok. 500 metrow, długo?? wynosi ok. 2 kilometrow.

Według podziału administracyjnego Westerplatte nale?y do dzielnicy Przerobka . Zostało przył?czone do Gda?ska w 1814 roku ^[3] . Graniczy od południa z Wisłouj?ciem i Portem Połnocnym , a przez Martw? Wisł? z dzielnic? mieszkaniowo-przemysłow? Nowy Port .

Nazwa [ edytuj | edytuj kod ]

Nazwa Westerplatte (dawniej West Platte ) pochodzi z j?zyka niemieckiego . West to ?zachodnia”, a platte ? ?płyta” (w znaczeniu: ?wyspa”). Westerplatte oznacza wi?c ?zachodni? wysp?” ^[4] . Zgodnie z nazw? Westerplatte w XIX wieku było jeszcze wysp?, a okre?lenie ?zachodnia” słu?yło do odro?nienia wyspy od istniej?cej wtedy rownie? Ost Platte (?wyspy wschodniej”), ktora z czasem poł?czyła si? z l?dem ^[5] . Nazw? zachowano, gdy? stała si? symbolem walki o wolno??.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Do 1939 [ edytuj | edytuj kod ]

W maju 1734 wyl?dował tu 2,5-tysi?czny francuski korpus interwencyjny hrabiego Ludwika de Plelo (ktory sam tam zgin?ł), probuj?cy przełama? obl??enie Gda?ska przez Rosjan w czasie wojny o sukcesj? polsk? ^{[6] [7]} . W 1835 powstał pierwszy zakład k?pielowy z restauracj?. Powstanie połwyspu przyczyniło si? do szybkiego rozwoju kurortu. Było to najkrocej działaj?ce gda?skie k?pielisko. Przestało funkcjonowa? przed II wojn? ?wiatow? ^[8] . W 1880 Towarzystwo ?eglugowe ?Weichsel” zakupiło cz??? połwyspu, na ktorym urz?dziło przysta? dla statkow z Gda?ska i zbudowało dom zdrojowy wraz z molo.

Z r?k niemieckich teren połwyspu Westerplatte udało si? wykupi? jesieni? 1919. Zakup finansował ksi?dz Stanisław Adamski zarz?dzaj?cy Zwi?zkiem Społek Zarobkowych i Gospodarczych. Inicjatorem wykupu był Mieczysław Jałowiecki , pierwszy przedstawiciel rz?du Rzeczypospolitej w Wolnym Mie?cie Gda?sku . Poniewa? Niemcy nie chcieli sprzedawa? nieruchomo?ci w Gda?sku Polakom, zakupy dokonywane były przez Polakow-Kaszubow o niemiecko brzmi?cych nazwiskach ^[9] .

14 marca 1924 Rada Ligi Narodow przyznała Polsce teren na połwyspie Westerplatte, u uj?cia kanału portowego do morza, naprzeciw przedmie?cia Nowy Port . 31 pa?dziernika 1925 obszar na terenie Wolnego Miasta Gda?ska na połwyspie Westerplatte został przekazany w bezterminowe i bezpłatne u?ytkowanie Polsce ^[10] .

7 grudnia 1925 Liga Narodow przyznała Polsce prawo do utrzymania stra?y wojskowej na Westerplatte. Ju? 18 stycznia 1926 o godz. 14.00 przybył na trałowcu ORP Mewa pierwszy oddział i rozpocz?ł pełnienie słu?by wartowniczej. W latach 1926?1939 na terenie połwyspu funkcjonowała Wojskowa Składnica Tranzytowa .

II wojna ?wiatowa [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Obrona Westerplatte .

25 sierpnia 1939 przybył do Gda?ska z rzekomo kurtuazyjn? wizyt? (pod pretekstem awarii zapowiedzianego wcze?niej innego, mniejszego okr?tu ? Konigsberg ”) niemiecki pancernik szkolny ? Schleswig-Holstein ” (mimo przestarzałej konstrukcji był to bardzo silnie uzbrojony okr?t przygotowany do ataku na Westerplatte, pod pokładem przewo??cy kompani? szturmow? Kriegsmarine ). W dniach 1?7 wrze?nia 1939 miała miejsce obrona połwyspu pod dowodztwem mjr. Henryka Sucharskiego . W trakcie tych walk garnizon walczył samotnie i w okr??eniu wobec przewa?aj?cych sił wroga. Po kapitulacji 10 pa?dziernika 1939 hitlerowcy przewie?li na Westerplatte polskich wi??niow w celu uporz?dkowania terenu po walkach.

W marcu 1940 utworzono na Westerplatte podoboz ( Abteilung Aussenstelle ) obozu koncentracyjnego w Stutthofie . Jego komendantami byli: SS-Hauptsturmfuhrer Franz Christoffel, SS-Untersturmfuhrer Paul Ehle i SS-Untersturmfuhrer Kurt Mathesius. W maju 1941 zako?czono prace rozbiorkowe na Westerplatte (cz??ciowe rozebranie koszar przez ostatni? grup? wi??niow) i rozwi?zano oboz.

Po wojnie jesieni? 1946 rozpocz?to rozminowywanie terenu połwyspu. Na miejscu Wartowni nr 5 ustawiono krzy? i tablic? z nazwiskami poległych, tworz?c symboliczny cmentarz. Jednocze?nie w budynku koszar detonowano niewybuchy, przyczyniaj?c si? do dewastacji obiektu. 2 lipca 1962 krzy? usuni?to i postawiono na jego miejscu czołg T-34 z 1945 roku.

Po II wojnie ?wiatowej [ edytuj | edytuj kod ]

9 pa?dziernika 1966 odsłoni?to 25-metrowy Pomnik Obro?cow Wybrze?a autorstwa prof. Adama Haupta , ustawiony na 20-metrowym kopcu. Pomnik ten swoim kształtem przypomina wyszczerbiony bagnet wbity w ziemi?. W czasie przebudowy terenu wyburzono znacz?c? cz??? ruin koszar; w 1967 przy poszerzaniu kanału portowego przesuni?to na szynach w cało?ci Wartowni? nr 1 .

12 czerwca 1987 miało tam miejsce spotkanie papie?a Jana Pawła II z 38 westerplatczykami i młodzie??. W maju 2011 roku, podczas prac przy budowie Trasy Sucharskiego , został odkryty nieznany, betonowy falochron albo pirs , ktory był oddalony od brzegu o kilkadziesi?t metrow ^[11] .

Od zako?czenia wojny na terenie Westerplatte stacjonuj? jednostki Wojska Polskiego.

W 2019 uchwalono ustaw? maj?c? na celu budow? do 2026 nowego Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 ^[12] , ktore kosztem 200 mln zł ma zosta? zrealizowane na powierzchni 27,5 tys. m kw. Projekt przewiduje odbudow? siedmiu budowli wojskowej składnicy tranzytowej oraz utworzenie wystawy stałej o powierzchni 3,5 tys. m kw. ^[13] 7 sierpnia 2020 podano do wiadomo?ci informacj? o nacjonalizacji miejskiej dot?d cz??ci połwyspu, na ktorej znajduj? si? willa oficerska, Wartownia nr 3 i pomnik Obro?cow Wybrze?a ^[14] , a 10 sierpnia 2020 o ogłoszeniu konkursu na koncepcj? Cmentarza Wojskowego ?ołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte ^[15] . 21 grudnia 2020 ogłoszono, ?e zrealizowana zostanie koncepcja pracowni NM Architekci z Warszawy ^[16] .

15 grudnia 2020 wojewoda pomorski wydał zgod? na realizacj? na działce 25/2 cz??ci inwestycji pod nazw? ?Budowa Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 ? Oddziału Muzeum II Wojny ?wiatowej w Gda?sku”. Prace b?d? odbywa? si? na Westerplatte. Decyzja wojewody ma rygor natychmiastowej wykonalno?ci i na podstawie ustawy z lipca 2019 ?o inwestycjach w zakresie budowy Muzeum Westerplatte i Wojny 1939” jest wył?czona z trybu administracyjnego ^[17] .

16 wrze?nia 2021 Naczelny S?d Administracyjny orzekł, ?e przej?cie przez Skarb Pa?stwa w dniu 28 sierpnia 2020 ^[18] nale??cej wcze?niej do Gda?ska działki nr 68 na Westerplatte, obejmuj?cej pomnik Obro?cow Wybrze?a i pole bitwy, jest bezprawne, co oznacza powrot znacjonalizowanej dwa lata wcze?niej działki do mienia komunalnego ^{[19] [20]} .

4 listopada 2022 na nowym Cmentarzu Wojskowym ?ołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte z udziałem władz pa?stwowych, wojewodztwa pomorskiego oraz Gda?ska odbyły si? uroczysto?ci pogrzebowe 10 obro?cow Westerplatte ^{[21] [22] [23] [24] [25]} . Pochowani w tym dniu obro?cy to: plutonowy Adolf Petzelt (dowodca Wartowni nr 5), kapral Bronisław Perucki, kapral Jan G?bura, starszy strzelec Władysław Okrasa, legionista Ignacy Zatorski, starszy legionista Zygmunt Zi?ba i legionista Jozef Kita. Pozostali dwaj ?ołnierze zostali oznaczeni jako NN. Pochowano rownie? dowodc? Wojskowej Składnicy Tranzytowej z 1939 majora Henryka Sucharskiego. Wydarzenie było wspołorganizowane przez Instytut Pami?ci Narodowej, Ministerstwo Obrony Narodowej oraz Muzeum II Wojny ?wiatowej w Gda?sku. Budow? cmentarza dofinansowano ze ?rodkow Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ^[26] .

W 2021 został wyprodukowany dokument pt. ?Identyfikacja obro?cow Westerplatte” ^[27] .

Obiekty [ edytuj | edytuj kod ]

• Pomnik Obro?cow Wybrze?a
• Cmentarzyk Poległych Obro?cow Westerplatte
• Zachowane wartownie: Wartownia nr 1 , Wartownia nr 3 , Placowka Fort , Placowka Elektrownia
• Koszary
• Pomnik - napis Nigdy wi?cej wojny!
• Terminal promowy Westerplatte
• Kaszubski Dywizjon Stra?y Granicznej
• Punkt obserwacyjny 25 baterii artylerii stałej z lat 50. XX wieku.
• P?tla autobusowa
• Jednostka Wojskowa GROM - Zespoł Bojowy "B" (oddział wodny)

Westerplatte w kulturze [ edytuj | edytuj kod ]

• Wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczy?skiego ?Pie?? o ?ołnierzach z Westerplatte”
• Film fabularny Stanisława Ro?ewicza Westerplatte z 1967
• Film fabularny Pawła Chochlewa Tajemnica Westerplatte z 2013
• Film dokumentalny na temat zlotu obro?cow Westerplatte w 1988 w Gda?sku z udziałem 30 westerplatczykow
• Lwy Westerplatte 1989-96 , film dokumentalny autorstwa Krzysztofa Pulkowskiego z 1997 ^[28]
• Ksi??ka Melchiora Wa?kowicza Westerplatte , 1959
• Paradokumentalny komiks wojenny Westerplatte: Załoga ?mierci Mariusza Wojtowicz-Podhorskiego i Krzysztofa Wyrzykowskiego
• Ksi??ka Zbigniewa Flisowskiego Tu na Westerplatte , 1969
• Ksi??ka Rafała Witkowskiego Westerplatte. Historia i dzie? dzisiejszy , 1977
• Ksi??ka Mariusza Borowiaka Westerplatte ? w obronie prawdy , 2000
• Ksi??ka, monografia WST, Mariusza Wojtowicza-Podhorskiego, Westerplatte 1939. Prawdziwa historia , 2009
• Utwor muzyczny Anny German (znajduj?cy si? na kompilacyjnej płycie CD pt. ?Moja Ojczyzna” wydanej w 2017 ? Pie?? O ?ołnierzach Z Westerplatte , rownie? wykorzystany w filmie ?Prom”, 1970)
• Utwor muzyczny formacji Tormentia (pochodz?cy z płyty ?Krew za Krew”) ?ołnierz Westerplatte , 2009
• Utwor muzyczny rapera Emace (zbior piosenek PNKB, czyli Patriotyzm Na Kradzionym Bicie) PNKB ? ?ołnierzom Westerplatte , 2011
• Ksi??ka Jacka Komudy Westerplatte , 2019 ^[29] .

Dojazd [ edytuj | edytuj kod ]

Poł?czenie z centrum Gda?ska umo?liwiaj? autobusy komunikacji miejskiej ( linie nr 106, 138 i sezonowa 606 ) oraz tramwaje wodne linii F5.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz kolekcj? cytatow o Westerplette w Wikicytatach

• Obrona Westerplatte
• Wojskowa Składnica Tranzytowa
• Wyspa Portowa

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Historia Westerplatte (strona Muzeum II Wojny ?wiatowej )