Zespoł klasztorny benedyktynow

nr rej. A-169/M z 29 pa?dziernika 2008 [1]
Klasztor w Ty?cu
Pa?stwo	Polska
Wojewodztwo	małopolskie
Miejscowo??	Krakow - Tyniec ul. Benedykty?ska 37
Ko?cioł	Ko?cioł katolicki
Rodzaj klasztoru	Opactwo
Wła?ciciel	Benedyktyni
Prowincja	krakowska; Kongregacja Zwiastowania
Opat	Szymon Hi?ycki
Klauzura	tak
Typ zakonu	m?ski
Liczba zakonnikow   (2020)	33
Liczba eremow	1
Obiekty sakralne
Ko?cioł	?w. Piotra i ?w. Pawła
Fundator	Kazimierz I Odnowiciel
Styl	XI wiek ? roma?ski XV wiek ? gotycki barok
Materiał budowlany	kamie?
Data budowy	XI wiek
Data zamkni?cia	1816
Data reaktywacji	1939
Poło?enie na mapie Krakowa Zespoł klasztorny benedyktynow
Poło?enie na mapie Polski Zespoł klasztorny benedyktynow
Poło?enie na mapie wojewodztwa małopolskiego Zespoł klasztorny benedyktynow
50°01′10″N   19°48′07″E / 50,019444   19,801944
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Opactwo benedyktynow w Ty?cu wraz z ko?ciołem ?w. Piotra i ?w. Pawła ( łac.   Monasterium Tinecensis , niem.   Benediktinerabtei Tinz ) ? opactwo benedyktynow w Ty?cu w południowo-zachodniej cz??ci Krakowa . Opactwo w Ty?cu jest najstarszym z istniej?cych klasztorow w Polsce.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Opactwo, usytuowane na wapiennym Wzgorzu Klasztornym nad Wisł? , ufundował najprawdopodobniej Kazimierz I Odnowiciel w 1044 r. Działo si? to po kryzysie młodego pa?stwa , wywołanym poga?skim buntem i czeskim najazdem . Benedyktyni mieli wspiera? odbudow? pa?stwa i Ko?cioła . Pierwszym opatem został Aaron z Cluny. Cz??? badaczy uwa?a natomiast, ?e opactwo tynieckie dla benedyktynow obecnych wcze?niej w Krakowie ufundował dopiero syn Kazimierza Odnowiciela, Bolesław II Szczodry .

W II połowie XI w. powstał zespoł roma?skich budowli: trojnawowa bazylika oraz zabudowania klasztorne. W ?redniowieczu Tyniec znajdował si? na terenie przygranicznym, a blisko?? stołecznego Krakowa czyniła z opactwa przedmiot sporow jako miejsca o charakterze obronnym. Znajduj?ca si? u stop wzgorza przeprawa przez Wisł? miała du?e znaczenie komunikacyjne, ale tak?e ekonomiczno-skarbowe. W 1. połowie XIII stulecia zało?enie klasztorne zostało otoczone kamiennym murem. Taki system obrony okazał si? jednak niewystarczaj?cy, bo w 1259 roku klasztor został zniszczony podczas najazdu tatarskiego . W II połowie XIII wieku na terenie opactwa wzniesiony został ksi???cy zamek na planie trojk?ta z wie?? od strony skarpy wi?lanej. W 1306 r. szwagier biskupa Jana Muskaty Gerlach de Culpen obległ, zdobył i spalił sprzyjaj?ce Władysławowi Łokietkowi opactwo. Na pocz?tku XIV w. we wschodnim skrzydle klasztornym powstał krzy?owo sklepiony kapitularz , a w XV w. otaczaj?ce wirydarz gotyckie kru?ganki . Nowy gotycki ko?cioł zbudowano w XV wieku, a jego konsekracja miała miejsce w 1463 r. za rz?dow opata Macieja ze Skawiny. W XV wieku benedyktyni tynieccy zaliczali si? do najbogatszych konwentow w Polsce ? jak napisał Jan Długosz , benedyktyni tynieccy posiadali dobra, składaj?ce si? ?ze stu wsi i pi?ciu miasteczek” ^[2] . Gdy w 1457 r. krol Kazimierz Jagiello?czyk wykupił ksi?stwo o?wi?cimskie i ksi?stwo zatorskie , Tyniec stracił znaczenie jako stra?nica graniczna. Z tego powodu w XVI wieku budynek zamku przeszedł na własno?? klasztoru i został zaadaptowany na siedzib? opata. W latach 1618?1622 benedyktyni przebudowali gotycki ko?cioł w stylu barokowym i w tej postaci zachował si? zasadniczo bez zmian do naszych czasow. Nowy ko?cioł konsekrowano 8 maja 1622 ^[3] . Barokowa przebudowa obj?ła rownie? klasztor. Opactwo zostało zniszczone przez wojny w połowie XVII wieku, lecz wkrotce zostało odbudowane w stylu barokowym i powi?kszone (m.in. o bibliotek?). W XVIII wieku wzniesiono u podno?a wzgorza klasztornego mury obronne z basztami, po?niej unowocze?nione o bastiony. Kolejne zniszczenie dotkn?ło zabudowania klasztorne w latach 1771?1772 w zwi?zku z zamienieniem ich na punkt oporu konfederatow barskich , ktorych oblegały w nim wojska rosyjskie, bombarduj?c klasztor.

Moc? zawartego ze Stolic? Apostolsk? konkordatu wschowskiego w 1737 roku krolowie Polski mieli prawo mianowania tynieckich opatow komendatoryjnych ^[4] .

Odbudowy dokonał opat Florian Amand Janowski . W 1816 r. opactwo zostało zlikwidowane przez zaborcow austriackich. W 1821 r. ko?cioł został siedzib? biskupstwa tynieckiego z biskupem Grzegorzem Tomaszem Zieglerem na czele. Diecezj? t? w 1826 roku przeniesiono do Tarnowa . Ostateczny cios zadał opactwu po?ar, ktory wybuchł od pioruna uderzenia w 1831 r. i po ktorym odnowiono tylko ko?cioł ^[2] . Po okresie dziewi?tnastowiecznego zaniedbania tyniecki ko?cioł został odzyskany dla diecezji i odnowiony przez kardynała Jana Duklana Puzyn? .

Mnisi, dzi?ki inicjatywie belgijskiego benedyktyna Karola van Oosta ^[5] , powrocili do Ty?ca po 123 latach 30 lipca 1939 ^[6] , a od 1947 r. odbudowywali podniszczony kompleks. W 1968 r. przywrocono opactwo.

8 maja 1991 o. Włodzimierz Zatorski zało?ył przy opactwie Wydawnictwo Benedyktynow ?Tyniec” . 14 stycznia 2006 dekret opata Bernarda Sawickiego powołał do ?ycia Benedicite ? Jednostk? Gospodarcz? Opactwa Tynieckiego. Wtedy te? rozpocz?ł si? ostatni etap odbudowy. Jednostka zajmuje si? m.in. prowadzeniem domu go?ci, kawiarni i restauracji oraz klasztornego sklepu na dziedzi?cu ^[7] (w przeszło?ci prowadziła sprzeda? produktow pod mark? Produkty Benedykty?skie ^[8] ). Jednostka gospodarcza działa w głownej mierze na terenie odbudowanej w lipcu 2008 roku tzw. Wielkiej Ruiny , w ktorej go?cie mog? zatrzyma? si? na nocleg. Tak?e w 2008 r. powstał Benedykty?ski Instytut Kultury Aby chroni? Dobro , z czasem przekształcony w Fundacj? Chroni? Dobro ^[9] .

19 sierpnia 2002 opactwo w Ty?cu odwiedził papie? Jan Paweł II ^{[10] [11]} .

Oprocz domu go?cinnego, restauracji, kawiarni i sklepu z produktami, na terenie klasztoru mie?ci si? tak?e muzeum opactwa oraz ksi?garnia Wydawnictwa Benedyktynow Tyniec.

Opactwo nale?y do benedykty?skiej Kongregacji Zwiastowania .

Zabytki [ edytuj | edytuj kod ]

• Ko?cioł klasztorny ? trojnawowa ?wi?tynia ma gotyckie prezbiterium i barokow? naw? głown?. We wn?trzu najcenniejsze zabytki to:
  • rokokowy ołtarz głowny z czarnego marmuru , przedstawiaj?cy ?wi?t? Trojc? i apostołow ?w. ?w. Piotra i Pawła , ktorego tworc? był Franciszek Placidi
  • po?nobarokowa ambona w kształcie łodzi, utrzymana w czarno złotej tonacji, autorstwa najprawdopodobniej Franciszka Jozefa Mangoldta
  • w długim prezbiterium stanowi?cym chor zakonny znajduj? si? stalle z XVII wieku, ozdobione motywami z ?ycia ?wi?tych, w tym ?w. Benedykta
• Zabudowania klasztorne
  • kru?ganki klasztorne w stylu gotyckim
  • XIV-wieczny kapitularz
  • Opatowka z okresu ?redniowiecza (mie?ci małe muzeum)
• zabytkowa studnia z 1620 r. na ?rodku dziedzi?ca
• dwie bramy prowadz?ce do klasztoru
• ogrod renesansowy
• mury obronne z basztami

• 
  Dziedziniec ze studni?
• 
• 
  Kru?ganki z roma?sk? ?cian? i portalem uskokowym
• 
  Ko?cioł ?w. ?w. Piotra i Pawła
• 
  Wn?trze ko?cioła
• 
  Prezbiterium ko?cioła
• 
  Ambona
• 
  Opactwo widziane z powietrza

Uj?cie opactwa zostało wykorzystane w filmie Ogniem i mieczem (re?. Jerzy Hoffman ) jako widok zdobytego Baru .

W pobli?u klasztoru, na brzegu Wisły, znajduje si? przystanek tramwaju wodnego kursuj?cego do centrum Krakowa.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Adam Kozłowski ? opat tyniecki
• Leon Knabit
• Małopolska Droga ?w. Jakuba
• manuskryptu z klasztoru tynieckiego ? Sakramentarz tyniecki , Graduał opata M?cisława , Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Kami?ska M., Aktualny stan bada? i nowe koncepcje interpretacyjne roma?skiego Ty?ca , [w:] M. Bochenek (red.), Krakow roma?ski: materiały sesji naukowej odbytej 13 kwietnia 2013 roku w Krakowie, Krakow (Towarzystwo Miło?nikow Historii i Zabytkow Krakowa, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa), 2014, s. 137?168
• Le?czyk Gabriel, Wyniki dotychczasowych bada? na Ty?cu, pow. Krakow , Materiały Staro?ytne 1, 1956, s. 7?49
• Wo?ny Marzena, Milenijne Badania Gabriela Le?czyka w Ty?cu , [w:] Od Bachorza do ?wiatowida ze Zbrucza.Tworzenie si? słowia?skiej Europy w uj?ciu ?rodłoznawczym.Ksi?ga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego; B. Chudzi?ska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (red.), Krakow ? Rzeszow 2016, s. 773?781

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Strona opactwa benedyktynow w Ty?cu
• Zdj?cie lotnicze z okresu mi?dzywojennego