Turgut albo Turgut Reis (ur. ok. 1485, zm. 23 czerwca 1565) ? turecki korsarz i admirał floty osma?skiej , jak rownie? dej Algieru ; bejlerbej obszaru ?rodziemnomorza ; a tak?e bej (po?niej pasza ) Trypolisu .

Pocz?tki kariery [ edytuj | edytuj kod ]

Turgut urodził si? w pobli?u Bodrum , na egejskim wybrze?u Turcji , jako syn rolnika nazwiskiem Veli. Ju? w wieku lat 12 został, z powodu jego nadzwyczajnych zdolno?ci w miotaniu oszczepem i strzałami , zauwa?ony przez osma?skiego dowodc? armii i ? za przyzwoleniem rodzicow ? przyj?ty do terminu jako kanonier , a w przyszło?ci specjalista w dziedzinie artylerii obl??niczej , co miało odegra? niepo?ledni? rol? w przyszło?ci i pozwoli? Turgutowi na zdobycie reputacji znakomitego taktyka. Turgut towarzyszył swemu mistrzowi w czasie osma?skiego podboju Egiptu w 1517 roku, a po jego ?mierci udał si? do Aleksandrii , gdzie zaci?gn?ł si? do floty Sinana Paszy .

Ze wzgl?du na sw? wiedz? w dziedzinie artylerii natychmiast stał si? faworytem sławnego korsarza , a wkrotce po zdobyciu wiedzy ?eglarskiej obj?ł dowodzenie brygantyn? , ktorej (po kilku zwyci?skich eskapadach) został wła?cicielem. Nieco po?niej Turgut został kapitanem galeoty , ktor? uzbroił w najnowocze?niejsze działa owej epoki. Operował głownie na wschodnich akwenach ?rodziemnomorza, atakuj?c szlaki ?eglugowe ł?cz?ce Wenecj? z egejskimi wyspami b?d?cymi cz??ci? Republiki .

W roku 1520 przył?czył si? do Hayreddina Barbarossy , ktory został jego opiekunem i najlepszym przyjacielem. Turgut wkrotce awansował obejmuj?c stanowisko zast?pcy Barbarossy i dowodcy flotylli 12 galeot. W 1526 zdobył forteczk? na przyl?dku Passero na Sycylii . W latach 1526?1533 kilkakrotnie napastował wybrze?a sycylijskie i neapolita?skie , gdzie atakował statki utrzymuj?ce ł?czno?? pomi?dzy Hiszpani? i Włochami . W maju 1533, dowodz?c czterema fustami i osiemnastoma barkami , Turgut Reis zagarn?ł u wybrze?y Eginy dwie weneckie galery .

W czerwcu i lipcu 1538, gdy wspołdziałał z Barbaross? przeciw Andrei Dorii na Adriatyku , zdobył kilka fortec nadmorskich w dzisiejszej Albanii , a tak?e w Zatoce Ambrakijskiej i na wyspie Leukada . W sierpniu tego samego roku Turgut Reis zdobył Kandi? na Krecie i kilka innych posiadło?ci weneckich na Morzu Egejskim.

We wrze?niu 1538, z 20 galerami i 10 galeotami, Turgut doł?czył do floty osma?skiej, ktora pokonała siły Ligi ?wi?tej dowodzone przez Andre? Dori? w bitwie pod Prewez? . W czasie bitwy zdobył galer? papiesk? zagarniaj?c do niewoli cał? załog? z Giambattist? Dovizim, rycerzem, ktory był jednocze?nie opatem klasztoru w Bibbienie .

W roku 1539, dowodz?c 36 galerami i galeotami, Turgut Reis odbił z r?k Wenecjan Castelnuovo . W trakcie bitwy zatopił dwie weneckie galery i zdobył trzy dalsze.

Gubernator D?erby i niewola [ edytuj | edytuj kod ]

Jeszcze w tym samym roku, gdy Sinan Pasza, dotychczasowy gubernator D?erby , został mianowany przez sułtana Sulejmana Wspaniałego nowym dowodc? osma?skiej Floty Morza Czerwonego , Turgut Reis został mianowany jego nast?pc?.

Na pocz?tku roku 1540 Turgut Reis zdobył kilka genue?skich galer u wybrze?y Ligurii . W kwietniu na czele dwoch galer i 13 galeot, wyl?dował na Gozo i złupił wysp?. Potem, bazuj?c z Pantellerii , dokonał z 25 okr?tami najazdu na wybrze?a Sycylii i Hiszpanii i poczynił tyle szkod, ?e cesarz Karol V dał Andrea Dorii 81 galer i rozkaz, by ?cigał i schwytał korsarza za wszelk? cen?. Tymczasem Turgut Reis po?eglował na Morze Tyrre?skie , gdzie zbombardował południowe miasta portowe Korsyki , przede wszystkim Palask? . Nast?pnie złupił wysepk? Capraia .

Teraz po?eglował ku zachodnim brzegom Korsyki i zatrzymał si? ? dla naprawy okr?tow ? w zatoce Girolata. Tam został zaskoczony przez kombinowane siły Giannettino Dorii (bratanka Andrei), Giorgio Dorii i Virginio Orsiniego. Turgut został uj?ty i przez cztery lata wiosłował jako galernik na okr?cie Giannettina, by nast?pnie trafi? do wi?zienia w Genui. Barbarossa chciał zapłaci? za niego okup, ale oferta została odrzucona. W roku 1544, gdy licz?ca 210 okr?tow flota Barbarossy wracała z Francji ? wysłana przez sułtana Sulejmana na pomoc krolowi Franciszkowi I podczas wojny z Hiszpani? ? zatrzymała si? pod Genu?. Blokada portu i miasta wymusiła na Genue?czykach przyst?pienie do negocjacji. Barbarossa został zaproszony przez by Andrea Dori? dla przedyskutowania warunkow w jego pałacu w Fassolo, gdzie obaj admirałowie osi?gn?li porozumienie, na mocy ktorego Turgut Reis został zwolniony za 3500 dukatow w złocie.

Barbarossa dał Turgutowi jeden ze swych okr?tow flagowych i dowodztwo nad kilkoma innymi okr?tami, wi?c jeszcze w tym samym roku Turgut Reis wyl?dował pod Bonifacio na Korsyce i zdobył miasto, dokonuj?c zniszcze? w genue?skich posiadło?ciach. Zaraz potem uderzył na wysp? Gozo, gdzie starł si? z siłami Giovanniego Ximenesa i zdobył kilka statkow malta?skich wioz?cych bogate towary z Sycylii. W czerwcu 1545 najechał wybrze?a sycylijskie i zbombardował porty Morza Tyrre?skiego. W lipcu ponownie spustoszył wysp? Capraia, po czym l?dował w Ligurii i na Riwierze Włoskiej . Złupił Monterosso , Cornigli? , Menarol? i Riomaggiore . W nast?pnych dniach wyl?dował w Zatoce La Spezia niszcz?c Rapallo , Pegli? i Levanto . W 1546 roku zdobył Mahdi? , Sfax , Sus? i Al Munastir w Tunezji , u?ywaj?c po?niej Mahdi? jako baz? przeciwko Joannitom na Malcie. W kwietniu 1546 znow najechał Liguri?, gdzie w maju zdobył, na czele tysi?ca ludzi Laiguegli? w prowincji Savona . Nast?pnie zdobył Andor? i wzi?ł do niewoli podest? tego miasta. Po krotkim odpoczynku wyl?dował pod San Lorenzo al Mare , gdzie zniszczył wiosk? Civezza . St?d jeszcze raz popłyn?ł w stron? Malty i obległ wysp? Gozo.

W czerwcu 1546 Andrea Doria otrzymał rozkaz od cesarza Karola V zmusi? Turguta Reisa do odst?pienia od Malty, w zwi?zku z czym Doria zało?ył baz? dla swej floty na wyspie Favignana . Do spotkania sił jednak nie doszło, bowiem Turgut Reis po?eglował w sierpniu do Tulonu , gdzie ? w bezpiecznym francuskim porcie ? dał swym załogom kilka miesi?cy odpoczynku.

Dowodca Floty, bej Algieru i Trypolisu [ edytuj | edytuj kod ]

Po ?mierci Barbarossy w lipcu 1546, Turgut został po nim naczelnym dowodc? osma?skiej Floty Morza ?rodziemnego. W lipcu 1547 na czele 23 galer i galeot ponownie uderzył na Malt? b?d?c pewny, ?e wobec rewolty, jaka wstrz?sn?ła Krolestwem Neapolu odsiecz dla Malty z tej strony jest mało prawdopodobna. Jego siły wyl?dowały na Marsa Scirocco , najdalej na południe wysuni?tym kra?cu wyspy. Stamt?d Turcy pomaszerowali w kierunku ko?cioła ?w. Katarzyny. Stra?nicy ?wi?tynni zobaczywszy ich uciekli w takim po?piechu, ?e nawet nie zapalili lontu u beczułki z prochem ? wybuch był powszechnie u?ywanym ostrze?eniem o ataku dla ludno?ci. Złupiwszy wysp? Turgut Reis skierował si? ku Przyl?dkowi Passero na Sycylii, gdzie zaatakował i zdobył galer? Giulia Cicali, syna ksi?cia Vincenza Cicali. Teraz popłyn?ł na Wyspy Liparyjskie i tam, koło Saliny zdobył malta?ski statek handlowy z warto?ciowym towarem. Stamt?d udał si? do Apulii , gdzie pod koniec lipca zaatakował miasto Salve .

W 1548 Sulejman Wspaniały mianował go Bejlerbejem Algieru . W tym samym roku Turgut nakazał rozpocz?cie budowy, w arsenale floty w D?erbie, czterorz?dowej galery, ktorej zacz?ł u?ywa? w 1549 roku. W sierpniu 1548 wyl?dował w Castellammare di Stabia w Zatoce Neapolita?skiej i zaj?ł to miasto wraz z pobliskim Pozzuoli . Stamt?d udał si? na Procid? . W kilka dni po?niej przechwycił hiszpa?sk? galer? pełn? wojska i złota u Przyl?dka Miseno koło Procidy. W tych te? dniach zaatakował i zdobył w Zatoce Neapolita?skiej galer? malta?sk? La Caterinetta , ktora przewoziła 70 tysi?cy dukatow w złocie zebranych przez joannitow w ko?ciołach we Francji na rzecz wzmocnienia obrony Trypolisu, w tym czasie znajduj?cego si? pod malta?sk? kontrol?.

W maju 1549, po kolejnym spl?drowaniu Rapallo, ruszył do Portofino i San Remo , gdzie przechwycił arago?sk? galer? z Barcelony Stamt?d po?eglował na Korsyk? i ku brzegom Kalabrii , gdzie złupił miasto Palmi .

W lutym 1550, na czele 36 galer, odbił Mahdi?, Monastyr, Sus? i wi?kszo?? wybrze?a Tunezji. W maju zaatakował porty Sardynii i Hiszpanii. Rownie? w maju probował bez powodzenia zdoby? Bonifacio na Korsyce. W drodze powrotnej do Tunezji zatrzymał si? na Gozo, by uzupełni? zapas wody i dowiedzie? si?, jakie s? zamiary joannitow, po czym po?eglował ku Ligurii.

W czerwcu, gdy Turgut Reis znajdował si? na wysoko?ci Genui, Andrea Doria i bailiff zakonu malta?skiego Claude de la Sengle zaatakowali Mahdi?. Turgut w tym czasie zaj?ty był kolejnym pustoszeniem Rapallo, wybrze?y Hiszpanii i Sardynii. Gdy wreszcie wrocił do D?erby i dowiedział o akcji Dorii i Claude’a de la Sengle’a zebrał 4500 piechoty i 60 spahisow , by ruszy? na pomoc. Nie udało mu si?, musiał zawroci? do D?erby.

We wrze?niu Mahdija skapitulowała przed poł?czonymi siłami hiszpa?sko-sycylijsko-malta?skimi. Turgut Reis w tym czasie remontował swoje okr?ty na pla?ach D?erby. W pa?dzierniku zjawiła si? flota Andrea Dorii i zablokowała wej?cie do wewn?trznej laguny zamykaj?c Turguta w potrzasku. Ogromnym wysiłkiem wykopano płytki kanał i przeci?gni?to okr?ty na drug? stron? wyspy, sk?d Turgut Reis odpłyn?ł do Stambułu.

Tam ? na polecenie sułtana ? Turgut Reis zebrał flot? zło?on? ze 112 galer i 2 galeasow oraz 12 tysi?cy janczarow , i w roku 1551, wraz z admirałem Sinanem Pasz? ruszyli na Adriatyk bombardowa? i pustoszy? posiadło?ci weneckie. W maju zbombardowali wschodnie wybrze?a Sycylii, szczegolnie miasto August? , co było odwetem za udział wicekrola Sycylii w zniszczeniu Mahdii, gdzie wojska koalicji zmasakrowały obro?cow. Nast?pnie probowali zdoby? Malt?, wysadzaj?c desant około 10 000 ludzi w południowym porcie Marsamuscetto . Rozpocz?li obl??enie cytadel Birgu i Senglea , a nast?pnie połnocnego fortu Mdina , ale odst?pili od obl??enia zdaj?c sobie spraw?, ?e maj? za mało wojska. W zamian uderzyli na s?siedni? wysp? Gozo, gdzie przez kilka dni bombardowali cytadel?. Lokalny dowodca joannitow, Galatian de Sesse, uznaj?c obron? za całkowicie bez szans, poddał fortec?, w wyniku czego korsarze spl?drowali miasto, zagarniaj?c w niewol? praktycznie cał? (około 5000 osob) społeczno?? wyspy. Turgut i Sinan po?eglowali teraz ku Libii, gdzie oddali bra?cow na targu niewolnikow w Tarhuna wa-Masalata .

W sierpniu 1551 roku Turgut Reis zaatakował i zdobył Trypolis w Libii, ktory był w posiadaniu joannitow od 1530. Do niewoli został wzi?ty Gaspare de Villers, dowodca fortecy, a wraz z nim wielu znanych rycerzy Zakonu pochodz?cych z Włoch i Francji. Jednak, wobec interwencji francuskiego ambasadora w Stambule, Gabriela d’Aramona, francuscy rycerze zostali uwolnieni. Lokalny dowodca, A?a Murat, był pocz?tkowo mianowany gubernatorem Trypolisu, ale wkrotce tytuł dostał si? Turgutowi wraz z godno?ci? Sand?ak Beja ( gubernatora prowincji ).

Ostatnie kampanie i obl??enie Malty [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Obl??enie Malty .

W roku 1559 odparł hiszpa?ski atak na Algier i stłumił bunt w Trypolisie. W tym samym roku zdobył malta?ski okr?t w pobli?u Mesyny . Przesłuchuj?c załog? dowiedział si?, ?e joannici przygotowuj? generalny szturm Trypolisu, postanowił wi?c wroci? do Afryki i przygotowa? obron? miasta.

Miał wielu wrogow w?rod nominalnie podległych imperium osma?skiemu, w rzeczywisto?ci niepodległych władcow w zachodniej Afryce Połnocnej , z ktorych kilku zawarło w roku 1560 przymierze z wicekrolem Cerdy na Sycylii, przygotowuj?cym si? ? na rozkaz krola Filipa II ? do ataku na Trypolis. Kampania ta nie doszła do skutku, bowiem Pijal Pasza i Turgut pokonali flot? ?wi?tej Ligi w bitwie pod D?erb? .

W marcu 1561 Turgut Reis i Uluch Ali porwali do niewoli Vincenza Cical? i Luigiego Osorio w pobli?u wyspy Marettimo . W czerwcu Turgut wyl?dował na Stromboli . Operuj?c z tej bazy w lipcu przechwycił siedem malta?skich galer dowodzonych przez kawalera Guimarensa, ktorego wkrotce uwolnił w zamian za okup w wysoko?ci 3000 dukatow w złocie. W sierpniu 1561 zablokował ? na czele 35 galer ? port w Neapolu. W roku nast?pnym obległ Oran b?d?cy wowczas w hiszpa?skich r?kach.

W roku 1563 wyl?dował w hiszpa?skiej prowincji Grenada i uprowadził do niewoli cztery tysi?ce mieszka?cow Almunecar. We wrze?niu tego? roku ponownie po?eglował do Neapolu i zagarn?ł sze?? statkow koło wyspy Capri . Stamt?d popłyn?ł ku Ligurii i Sardynii, napadaqj?c przybrze?ne miasteczka, jak Oristano , Marcellino czy Ercolento.

Gdy sułtan Sulejman rozpocz?ł Obl??enie Malty , Turgut doł?czył 31 maja 1565 roku do Pijala i sił osma?skich na czele 1600 ludzi (3000 według niektorych ?rodeł) i 15 okr?tow (13 galer i 2 galeoty). Wysadził swe wojska u wej?cia do zatoki Marsamuscetto , w miejscu nosz?cym do dzi? miano Dragut Point . Gdy spotkał si? z dowodc? wojsk obl??niczych Lala Mustaf? , ktory oblegał wła?nie Fort ?w. Elma , doradził mu, by wpierw zdobył cytadele Gozo i Mdiny (dawnej stolicy Malty), ale jego rada została zlekcewa?ona. Chc?c mimo wszystko przyło?y? si? do zwyci?stwa, skoncentrował ogie? swych 30 dział na forcie ?w. Elma strzeg?cego wej?cia do Wielkiego Portu . W ci?gu 24 godzin armaty tureckie wystrzeliły 6000 pociskow. 17 czerwca kula armatnia wystrzelona z Fortu ?w. Anioła po drugiej stronie zatoki uderzyła w skalisty grunt koło tureckiej baterii. Kamienne odłamki ?miertelnie raniły Turgut Reisa, ktory ?ył do 23 czerwca 1565, a wi?c do chwili, gdy Fort ?w. Elma został wzi?ty.

Jego ciało zostało przewiezione przez Ulucha Pasz? do Trypolisu i tam pochowane.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Ernle Bradford: The Sultan’s Admiral: The life of Barbarossa , London 1968
• Jean Carpentier i Francois Lebrun (red.): Historia ?wiata ?rodziemnomorskiego , Ossolineum 2003, ISBN  83-04-04647-4 .
• E. Hamilton Currey: Sea-Wolves of the Mediterranean , London 1910
• John Baptiste J.B.   Wolf   John Baptiste J.B. , The Barbary Coast: Algeria under the Turks , wyd. 1st ed, New York: Norton, 1979, ISBN  0-393-01205-0 , OCLC   4805123   . brak strony (ksi??ka)