Ludwik Tadeusz Wary?ski

Data i miejsce urodzenia	24 wrze?nia 1856 Martynowka
Data i miejsce ?mierci	2 marca 1889 Szlisselburg
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wiki?rodłach
Cytaty w Wikicytatach

Ludwik Tadeusz Wary?ski (ur. 24 wrze?nia 1856 w Martynowce ^[1] koło Kaniowa , zm. 2 marca 1889 w Szlisselburgu ) ? polski działacz i ideolog polskiego ruchu socjalistycznego . Brat Stanisława , ojciec Tadeusza Wary?skiego .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Dzieci?stwo i młodo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Ludwik Wary?ski urodził si? we wsi Martynowka (poło?onej na terenie dzisiejszej Ukrainy ), w zaborze rosyjskim . Wychowywał si? w rodzinie zubo?ałej szlachty z tradycjami patriotycznymi. Jego ojciec, Ludwik Seweryn, pomagał uczestnikom powstania styczniowego (wspierał frakcj? tzw. ?czerwonych”), za co w latach 1865?1867 trzykrotnie trafiał do aresztu ^[2] . Od 1865 roku Wary?ski uczył si? w gimnazjum w Białej Cerkwi , gdzie od czwartej klasy anga?ował si? w działalno?? samokształceniowych koł uczniowskich. Po uzyskaniu ?wiadectwa dojrzało?ci, w 1874 r., wyjechał do Petersburga i rozpocz?ł studia w Petersburskim Instytucie Technologicznym .

Podczas studiow po raz pierwszy zainteresował si? socjalizmem , wst?puj?c do organizacji o nazwie Polska Młodzie? Socjalistyczna . Po?niej Wary?ski brał udział w zamieszkach, jakie rozpocz?ły si? w szkołach wy?szych Petersburga w listopadzie 1875 roku. Został za to ukarany usuni?ciem ze studiow. Poddano go tak?e rocznemu dozorowi policyjnemu, w czasie ktorego dokształcał si? sam, czytaj?c ksi??ki autorow socjalistycznych i ekonomistow.

Rozpocz?cie działalno?ci [ edytuj | edytuj kod ]

Od grudnia 1876 przebywał w Warszawie , gdzie zajmował si? zakładaniem pierwszych akademickich i robotniczych kołek socjalistycznych w Krolestwie Polskim . By oddali? gro?b? poboru wojskowego, rozpocz?ł nauk? w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Le?nictwa w Puławach , nie zaprzestaj?c okresowych wizyt w Warszawie i dogl?dania rozwoju tamtejszego ruchu robotniczego. W 1878 roku przeprowadził si? z Puław do Warszawy na stałe, gdzie zatrudnił si? jako ?lusarz w fabryce Lilpop, Rau i Loewenstein . Nie zaprzestawał przy tym działalno?ci politycznej, m.in. sprowadził z Niemiec literatur? propagandow?. Był jednym ze wspołautorow programu socjalistycznego, nazwanego, w celu zmylenia władz zaborczych, programem brukselskim . Wkrotce jednak, z powodu n?kaj?cej go policji carskiej , musiał wyjecha? z Warszawy.

Działalno?? w Krakowie [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Proces krakowski (1880) .

W pa?dzierniku 1878 r. pojawił si? w Galicji, w zaborze austriackim . Działał najpierw we Lwowie , a potem w Krakowie , tam te? zało?ył sie? tajnych kołek socjalistycznych i zetkn?ł si? ze swym po?niejszym polemist?, Bolesławem Limanowskim . Jednak?e 8 lutego 1879 r., z powodu donosu drukarza Antoniego Kozia?skiego ^[3] , został zlokalizowany przez władze austriackie i trafił do aresztu, gdzie był bity przez policj?. Wi?ziono go przez ponad rok, przed s?dem (wraz z trzydziestoma czterema innymi oskar?onymi socjalistami) stan?ł 16 lutego 1880 roku. Proces zako?czył si? oczyszczeniem z najci??szych zarzutow. Wary?ski wykorzystał spraw? do wygłoszenia długiej przemowy, w ktorej bronił ideałow socjalizmu. Ostatecznie został skazany jedynie na siedem dni aresztu za posługiwanie si? fałszywymi dokumentami. Po odbyciu kary został wydalony z terytorium Austro-W?gier i udał si? na emigracj? do Szwajcarii .

W Genewie [ edytuj | edytuj kod ]

Za granic? Wary?ski zamieszkał pod Genew? , gdzie wraz z innymi polskimi emigrantami wynajmował niewielki domek. Okres ten w ?yciu Wary?skiego to czas, w ktorym rozwijał swoje pogl?dy polityczne ? m.in. odrzucił anarchizm , ktory poprzednio dopuszczał. Szczegolnie ostro krytykował wowczas wyst?powanie elementow nacjonalistycznych w ruchu socjalistycznym. Zaj?ł si? tak?e pisaniem rozmaitych publikacji i artykułow, spotykał z działaczami socjalistycznymi z Rosji i krajow Europy Zachodniej , brał udział w Mi?dzynarodowym Kongresie Socjalistycznym w Chur . W tym okresie rodził si? pierwszy program polskich socjalistow, ktory w celach konspiracyjnych nosił nazw? programu brukselskiego.

Podczas pobytu w Szwajcarii Wary?ski poznał swoj? przyszł? ?on?, Ann? Sieroszewsk?, siostr? towarzysza walki, Wacława Sieroszewskiego . Ludwik miał po?niej z Ann? syna Tadeusza . Ludwikowi dłu?ył si? pobyt na emigracji. Pragn?ł powroci? do kraju i czynnie wł?czy? si? do walki, szczegolnie po ?mierci cara Aleksandra II z r?ki zamachowca. Dzi?ki pomocy rosyjskiego rewolucjonisty Lwa Dejcza , ktory napisał do przyjacioł list z pro?b? o ?rodki dla Ludwika na podro?, Wary?ski w listopadzie 1881 powrocił do Krolestwa.

Proletariat [ edytuj | edytuj kod ]

W 1882 Wary?ski powrocił do Warszawy, gdzie zało?ył parti? robotnicz? pod nazw? Proletariat . Stan?ł na jej czele, uło?ył rownie? i wydrukował jej program. Wkrotce potem zorganizował cał? sie? organizacji z ni? zwi?zanych. W tym okresie polski ruch socjalistyczny dopiero si? rodził, wa?n? rol? odgrywało zatem rozbudzenie ?wiadomo?ci klasowej robotnikow. Wary?ski przekonywał robotnikow, o ktorych mowiono w tamtym czasie ?klasy biedne”, ?sfery ubo?sze” albo ?ni?sze”, ?e s? członkami klasy robotniczej i powinni by? z tej przynale?no?ci dumni, gdy? to wła?nie oni tworz? wszelkie dobra prac? swoich r?k.

W programie Proletariatu pisano m.in.

Wary?ski podj?ł akcj? przeciwko rozporz?dzeniu dowodcy warszawskiej carskiej policji Buturlina, ktory nakazał obj?? nadzorem obyczajowym robotnice. W wyniku oporu robotnikow zmuszony był odwoła? swoje postanowienie. W tym czasie Wary?ski nawi?zał tak?e kontakty z rewolucjonistami rosyjskimi z Narodnej Woli . We wrze?niu 1883 robotnicy dostali do r?k nielegaln? gazet? partii pod nazw? Proletariat . Było to pierwsze po upadku powstania styczniowego tajne pismo drukowane całkowicie w kraju. W pierwszym numerze znalazła si? pie?? Warszawianka , ktora od tamtej chwili towarzyszyła w walkach polskiemu proletariatowi.

Aresztowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Ludwik Wary?ski został aresztowany przez policj? carsk? 28 wrze?nia 1883 roku. Wi?ziono go w X pawilonie warszawskiej Cytadeli . W oczekiwaniu na rozpraw? sp?dził tam 2 lata. W czasie pobytu w areszcie uło?ył utwor Mazur kajdaniarski . Był jednym z 29 oskar?onych w procesie , ktory rozpocz?ł si? 23 listopada 1885 roku. 20 grudnia 1885 Wary?ski został skazany na 16 lat katorgi (ci??kiej pracy fizycznej). Wysłano go do rosyjskiej Twierdzy Szlisselburskiej , poło?onej koło Petersburga. Zmarł na gru?lic? 2 marca 1889 roku, w wieku 33 lat. Wie?? o jego ?mierci rozeszła si? dopiero w 1891 r. We wrze?niu 1891 r. utrzymany w czołobitnym tonie nekrolog Wary?skiego został zamieszczony na łamach Pobudki ? czasopisma, wydawanego przez tocz?c? dekad? wcze?niej zajadłe spory z Wary?skim grup? socjalistow-niepodległo?ciowcow z Bolesławem Limanowskim na czele.

Upami?tnienie [ edytuj | edytuj kod ]

Posta? Ludwika Wary?skiego w PRL zawłaszczyła rz?dz?ca Polsk? partia komunistyczna , powołuj?c si? na rzekom? zbie?no?? jego pogl?dow z programem realizowanym przez działaczy komunistycznych w XX w. Jednak wspołczesne analizy IPN odrzucaj? tak? prost? interpretacj?. Na stronie IPN, w zwi?zku z zapytaniem o zmiany nazwy ulic, ktorych Wary?ski jest patronem, opublikowano komunikat : Internacjonalistyczne i proletariackie pogl?dy Ludwika Wary?skiego, prezentowane przez niego w latach 70. i 80. XIX wieku, mog? wzbudza? kontrowersje i dyskusje. Jednak?e trudno uto?samia? je z nios?cym now? form? zniewolenia totalitarnym systemem komunistycznym, jaki w praktyce powstawał kilkadziesi?t lat po jego ?mierci ^[4] .

Pami?ci Wary?skiego po?wi?cono wiele wierszy, sztuk teatralnych oraz ksi??ek ^[5] . Elegi? o ?mierci Ludwika Wary?skiego napisał Władysław Broniewski . Tadeusz Hołuj napisał o nim powie?? pt. Ro?a i płon?cy las, na motywach ktorej w 1979 r. powstał film Biały mazur w re?yserii Wandy Jakubowskiej .

W latach 1949?1990 Wary?ski był patronem Wojewodzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi ^[6] .

9 pa?dziernika 1954 Minister Obrony Narodowej nadał Oficerskiej Szkole Politycznej w Łodzi imi? Ludwika Wary?skiego ^[7] .

Jego imieniem nazwano Zespoł Szkoł Mechanicznych w Bolesławcu ^[8] oraz I liceum Ogolnokształc?ce w Lesznie (20 lutego 1971).

Ludwik Wary?ski jest od 1920 (z przerw? w latach 1955?1991) patronem ulicy na łodzkich Kozinach ^[9] , za? w 1936 jego imi? nadano ulicy ?elaznej w ?rodmie?ciu Radomia ^[10] . W okresie PRL jego imi? nosiła ulica ?wi?tej Gertrudy w Krakowie, a w Lubaniu na Dolnym ?l?sku osiedle domow jednorodzinnych (obecnie Osiedle Willowe), natomiast w Poznaniu na Je?ycach cały czas istnieje plac jego imienia (dyskutowany jest jednak w mie?cie projekt zmiany nazwy na pl. dr Wandy Błe?skiej ^[11] ). Jego imi? nosz? rownie? ulice m.in. w ?rodmie?ciu Warszawy , w Gda?sku , Wrocławiu, Jarocinie, Białymstoku, Augustowie , Bydgoszczy , Toruniu , Opolu , Ostrowcu ?wi?tokrzyskim , Tarnowie, Czeladzi, Grudzi?dzu, Bielsku-Białej , Tarnobrzegu , Suwałkach , Czechowicach-Dziedzicach , Kołobrzegu , Słupsku , Pabianicach, Szczecinie, Stargardzie, Pruszkowie, Trzebini, Kowarach, Bolkowie, Raciborzu, Z?bkowicach ?l?skich, Mikołowie, ?widnicy, Chorzowie, Myszkowie, Busku-Zdroju, Ostrowie Wielkopolskim, Chodzie?y, Nasielsku, Jeleniej Gorze , Rumi, Brzezinach, Białej Podlaskiej , Obornikach , Chojnicach oraz osiedle w D?bnie.

Odnosz?c si? do w?tpliwo?ci dotycz?cych Wary?skiego jako patrona Instytut Pami?ci Narodowej nie widzi przesłanek aby dokonywa? zmiany (...) nazwy ulicy w oparciu o Ustaw? z 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu ^[4] .

Wizerunek Wary?skiego widniał na banknocie 100-złotowym, u?ywanym w Polsce w latach 1975?1996 ^[12] .

W 1982 został wybity medal upami?tniaj?cy Ludwika Wary?skiego, wydany przez Mennic? Pa?stwow?, a zaprojektowany przez Jozefa Markiewicza ^[13] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Bo?ena Krzywobłocka: List do prokuratora. Opowie?? o Ludwiku Wary?skim . brak strony w ksi??ce
• Andrzej Notkowski: Ludwik Wary?ski . Wrocław: Ossolineum, 1978, s. 367.
• Andrzej Notkowski: Ludwik Wary?ski . Wrocław: Ossolineum, 1989, s. 293. ISBN  83-04-03034-9 . (wersja popularnonaukowa)
• Jerzy Targalski: Ludwik Wary?ski ? proba ?ycia . Warszawa: 1976. brak strony w ksi??ce