Komuna paryska

Komunardzi pozuj? do zdj?cia na barykadzie
Czas	18 marca ? 28 maja 1871 [1]
Miejsce	Pary?
Terytorium	Francja
Przyczyna	niezadowolenie ludu
Wynik	stłumienie powstania przez wersalczykow
Strony konfliktu
Komunardzi Wersalczycy
Dowodcy
Charles Delescluze  † Jarosław D?browski  † Patrice Mac-Mahon Adolphe Thiers
Siły
25?50 tys. (oficjalnie 200 tys.) [2] 170 tys. [3]
Straty
6667 zabitych (według niepotwierdzonej wersji 10?20 tys. zabitych [4] [5] ) 877 zabitych, 6454 rannych, i 183 zaginionych
Multimedia w Wikimedia Commons

Komuna Paryska ( fr.   Commune de Paris ) ? zryw rewolucyjny ludno?ci Pary?a . Trwała od 18 marca do 28 maja 1871 roku. W zale?no?ci od punktu widzenia uwa?ana za ostatni? rewolucj? romantyczn?, przez anarchistow za nie do ko?ca konsekwentn? prob? likwidacji pa?stwa ^[6] , a przez marksistow za przykład dyktatury proletariatu ^[7] .

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Obl??enie Pary?a (1870?1871) .

W 1870 roku Francja doznała upokarzaj?cej kl?ski w wojnie z Prusami , gdy wojska pruskie w ci?gu dwoch miesi?cy przełamały obron? granicznych twierdz, zdobywaj?c Metz oraz Sedan i bior?c do niewoli 100-tysi?czn? armi? francusk? wraz z cesarzem Napoleonem III . W jej wyniku nast?piła likwidacja II Cesarstwa i proklamowanie 4 wrze?nia 1870 roku III Republiki , z Rz?dem Obrony Narodowej, na ktorego czele stan?ł generał Louis Jules Trochu .

W połowie wrze?nia 1870 roku wojska pruskie otoczyły Pary? szczelnym pier?cieniem, a proby przerwania czteromiesi?cznego obl??enia głoduj?cej stolicy nie powiodły si?. Pary? ostrzeliwany był z dalekono?nych dział Kruppa. Z miasta wydostał si? w balonie tylko niedawny szef Rz?du Tymczasowego III Republiki, jeden z najpopularniejszych politykow lewicy ? Leon Gambetta , by organizowa? wojn? ludow? na prowincji. Mimo braku wcze?niejszych do?wiadcze? militarnych udało mu si? zorganizowa? od podstaw ludowe siły zbrojne, tzw. Armi? Loary, ktora jednak nie była w stanie pomoc obl??onej stolicy. Nowy, ugodowy rz?d francuski, kierowany przez monarchist? Louisa Thiersa , przeciwnika wojny z Prusami, przyj?ł 26 lutego 1871 roku propozycje pokojowe pruskiego kanclerza Bismarcka , a 10 maja podpisano traktat pokojowy . Zgodnie z jego postanowieniami Francja miała przekaza? Niemcom Alzacj? , cz??? Lotaryngii oraz zapłaci? wielk? kontrybucj? (5 mld frankow ^[8] ). 1 marca w Pary?u odbyła si? defilada wojsk pruskich, jednak ju? nast?pnego dnia Prusacy wycofali swoje oddziały poza Pary?. Cz??? mieszka?cow Pary?a przyj?ła t? kapitulacj? jako zdrad? narodow?, zwłaszcza ?e Thiers zapowiedział restauracj? monarchii.

Tymczasem nastroje w mie?cie ulegały szybkiej radykalizacji. W Pary?u działało ponad 30 klubow politycznych, szczegolnie w dzielnicach Saint-Antoine, Saint-Martin, Saint-Denis i Saint-Marcel. Nawi?zywały one do bogatej tradycji rewolucyjnej Francji, pocz?wszy od rewolucji francuskiej , poprzez rewolucj? lipcow? i rewolucj? lutow? . Grupy te ro?niły si? wprawdzie pogl?dami na taktyk? działania, jednak ł?czyło je nawoływanie do nowej rewolucji, ktora miała nie tylko zapobiec restauracji monarchii, ale i przeciwstawi? si? nierowno?ciom społecznym panuj?cym we Francji. Swoich zwolennikow rekrutowały z grona robotnikow (442 tys. osob w Pary?u), zubo?ałych drobnomieszczan (ok. 70 tys.) oraz drobnych kupcow, rownie? znajduj?cych si? w kiepskiej sytuacji finansowej. Dzi?ki uchwalonym w ostatnich latach Cesarstwa prawom ? do strajku (z 1864 roku) oraz o wolnej prasie (z 1868 roku), te warstwy społeczne mogły wyra?a? swoje niezadowolenie z ustroju, co w czasie wojny francusko-pruskiej stało si? powszechne.

Grupy lewicowe działaj?ce w Pary?u bezpo?rednio przed pocz?tkiem Komuny Paryskiej:

• bakunini?ci ? zwolennicy anarchokolektywizmu Michaiła Bakunina , nale??cy do paryskiej sekcji I Mi?dzynarodowki .
• blanki?ci ? kontynuuj?cy romantyczn? my?l polityczn? Auguste Blanquiego .
• marksi?ci ? zwolennicy pogl?dow Karola Marksa , skupieni w paryskiej sekcji I Mi?dzynarodowki .
• proudhoni?ci ? anarchistyczni zwolennicy pogl?dow Pierre’a Josepha Proudhona ,

Lud Pary?a obawiał si?, ?e po raz kolejny (jak w 1830 i cz??ciowo w 1848 r.) mimo zwyci?stwa rewolucji nic nie zmieni si? w poło?eniu zwykłych robotnikow. St?d w du?ej mierze spontaniczne organizowanie oddziałow Gwardii Narodowej , szczegolnie zintensyfikowane na pocz?tku 1871 r. Ł?cznie dysponowały one sił? 500 tys. karabinow. Wywoływało to niepokoj Zgromadzenia Narodowego , ktore nie zamierzało przeprowadza? ?adnych gł?bszych przemian społecznych. Podj?ło ono szereg działa? maj?cych uniemo?liwi? ludow? mobilizacj?: radykalnie obni?ono ?ołd gwardzistow, co uniemo?liwiło powa?nej cz??ci robotnikow nabycie munduru i broni, a tym samym wst?pienie w szeregi formacji. Kolejnym krokiem podj?tym przez Thiersa była decyzja o wycofaniu z Pary?a 227 armat zlokalizowanych w dzielnicach Belleville i Montmartre . Były to działa zakupione z ludowych składek na potrzeby obrony miasta przed Prusakami. Decyzja wywołała zatem oburzenie w?rod robotnikow, ktorzy postanowili broni? Gwardii oraz armat.

Wybuch [ edytuj | edytuj kod ]

W nocy z 17 na 18 marca 1871 roku Thiers wysłał oddział wojska po działa. Gwardzi?ci i pary?anie przekonali jednak ?ołnierzy, by odmowili wykonania rozkazu i zaaresztowali dowodc?, generała Lacomte’a oraz przypadkowo znajduj?cego si? w pobli?u generała Thomasa. Przypominaj?c sobie niechlubn? rol? obu w tłumieniu dni czerwcowych , tłum w spontanicznej egzekucji rozstrzelał obu pod murem przy ulicy des Rosiers. Thiers z ministrami (i blisko 100 tys. mieszka?cow miasta, głownie lepiej sytuowanych) opu?cił Pary? udaj?c si? do Wersalu . Na Ratuszu wywieszono Czerwony Sztandar . Rewolucjoni?ci paryscy mieli do dyspozycji 200 tys. gwardzistow narodowych i zbuntowanych ?ołnierzy, artyleri? i wystarczaj?ce zasoby amunicji. Thiers rozporz?dzał niespełna 20 tys. ?ołnierzy. Historycy oceniaj?, ?e w tym momencie siły rewolucyjne były w stanie obali? rz?d, gdyby dostatecznie szybko zorientowano si? w sytuacji i skierowano Gwardi? do marszu na Wersal. W mie?cie panował jednak rownocze?nie ogromny bałagan, nie znalazł si? nikt, kto wydałby odpowiednie rozkazy. Nowe, spontanicznie formowane władze, dopiero si? tworzyły.

Komuna Pary?a i jej działalno?? [ edytuj | edytuj kod ]

Po wyborach 26 marca, w ktorych wzi?ło udział 47% uprawnionych do głosowania pary?an, do władz Komuny Pary?a (90 członkow) weszli w wi?kszo?ci radykalni republikanie, tzw. neojakobini, blanki?ci i proudhoni?ci, opowiadaj?cy si? za rewolucj? społeczn? i dalsz? wojn? z Prusami, a? do zwyci?stwa. Wa?niejszymi działaczami byli Charles Delescluze , Felix Pyat i Raoul Rigault ; w Radzie znalazł si? malarz Gustave Courbet .

Zgoda wszystkich reprezentowanych nurtow w kwestiach kluczowych nie zapobiegła ci?głym sporom, głownie w sprawach projektow przyszłego kształtu Francji. Zwyci??yła koncepcja federalistyczna (st?d francuskie okre?lenie komunardow les federes ? ?sfederowani”). Proudhoni?ci domagali si? uczynienia Pary?a wolnym miastem, w pełni autonomicznym w stosunku do prowincji, co do pewnego stopnia im si? udało: proklamacja Komuny z 19 kwietnia ogłosiła ?absolutn? autonomi? Komuny, rozszerzon? na wszystkie miejscowo?ci Francji” ^[9] Dyskusje toczyły si? te? nad sam? nazw? rz?du. Ostatecznie wygrała proponowana przez blankistow Komuna Pary?a, nawi?zuj?ca do instytucji o tej samej nazwie z 1792 roku. Wniosek przyj?to przez aklamacj?. Naczelnym organem Komuny została Rada Komuny , obierana w głosowaniu powszechnym, z mo?liwo?ci? odwołania członkow w ka?dej chwili drog? referendum. Wprowadzono dekrety o płacy minimalnej, przejmowaniu fabryk przez robotnikow (głowny postulat proudhonistow, popierany tak?e przez socjalistow), powszechnym nauczaniu wył?czonym spod kontroli ko?cielnej, rownouprawnienia kobiet. O działalno?ci Komuny entuzjastycznie wypowiadała si? I Mi?dzynarodowka , pi?tnuj?c jedynie brak konsekwencji we wprowadzaniu niektorych decyzji i nadal wszechobecny chaos. Nigdzie w oficjalnych dokumentach Komuny nie padły słowa: socjalizm, marksizm, komunizm ; notabene nazewnictwo, powrot do kalendarza republika?skiego oraz przyj?cie niektorych nazw z czasow rewolucji francuskiej tak?e było przedmiotem kontrowersji. Ostatecznie jednak to pogl?dy neojakobinow zwyci??yły w Komunie.

29 marca Rada Komuny podzieliła si? na dziesi?? komisji ? wykonawcz?, wojskow?, zaopatrzeniow?, finansow, sprawiedliwo?ci, bezpiecze?stwa, pracy, handlu i przemysłu, nauczania oraz prac publicznych. 21 kwietnia stworzyła dodatkowo instytucj? tzw. delegatow, ktorzy mieli nadzorowa? prace w szczegolnie istotnych obszarach:

• delegat ds. wojny ? Gustave Cluseret (do 1 maja, zast?piony kolejno przez Louisa Rossela i nast?pnie Charlesa Delescluze’a )
• delegat ds. zaopatrzenia ? Auguste Viard
• delegat ds. edukacji ? Edouard Vaillant
• delegat ds. bezpiecze?stwa powszechnego ? Raoul Rigault , nast?pnie Frederic Cournet i Theophile Ferre
• delegat ds. pracy ? Leo Frankel
• delegat ds. robot publicznych ? Jules Andrieu

Wszystkie ustawy Komuny zostały odwołane po stłumieniu ruchu. Do niektorych jednak (głownie dotycz?cych stosunkow pa?stwo-Ko?cioł oraz edukacji) wkrotce powrocono i znalazły one swoj? kontynuacj? w dorobku legislacyjnym III Republiki .

Rada Komuny podj?ła rownie? wiele wa?nych inicjatyw zwi?zanych z polityk? społeczn?. W dniach 29 marca oraz 12 kwietnia dokonano zmian w przepisach zwi?zanych z wynajmem i czynszem, ktore miały umo?liwi? paryskim robotnikom zamieszkiwanie w godnych warunkach. Przyznano renty wdowom (600 frankow ) i sierotom (365 frankow) po ofiarach wojny z Prusami oraz osobom, ktore zostały ranne w czasie obl??enia miasta. Rz?d przej?ł kontrol? nad sprzeda?? ?ywno?ci, aby uczyni? j? dost?pn? dla wszystkich, co ? dopoki były w mie?cie zapasy ?ywno?ci ? zostało z sukcesem zrealizowane.

Innym wa?nym celem działania Komuny było poprawienie sytuacji robotnikow ? najbardziej zaanga?owanych zwolennikow ruchu. 20 kwietnia zabroniono pracy nocnej, jednak wykonywanie tego przepisu w praktyce nastr?czało licznych trudno?ci. 16 kwietnia Komuna zdecydowała, i? wszelkie zakłady pracy porzucone przez wła?cicieli b?d? mogły sta? si? społkami pracowniczymi, o ile zatrudnieni w nich wyra?? tak? wol?, co faktycznie miało miejsce na szerok? skal?. Zadekretowano płac? minimaln? i skrocono dzienny czas pracy. Podj?to rownie? decyzj? o wyrownaniu płacy urz?dnika pa?stwowego z płac? wykwalifikowanego robotnika, co w zestawieniu z wcze?niejszymi regulacjami obieralno?ci miało zapobiec biurokratyzacji robotniczej władzy.

Podj?to rownie? kolejne ?rodki w sferze symbolicznej. 28 marca jako symbol ruchu został przyj?ty Czerwony Sztandar, za? publikowana przez komunardow prasa datowała si? według francuskiego kalendarza rewolucyjnego , jako wydana w roku LXXIX. Zniszczone zostały obiekty uwa?ane za symbole despotyzmu: kolumna Vendome oraz dom Thiersa. Finansow? odpowiedzialno?ci? za zniszczenie kolumny, ju? po stłumieniu ruchu, obarczono Gustave’a Courbeta ^[10] , ktory ? paradoksalnie ? bronił jej w Radzie Komuny i przyczynił si? do rezygnacji ze zdemolowania Luwru jako symbolu monarchii.

Stosunek do Ko?cioła katolickiego [ edytuj | edytuj kod ]

Komuna Paryska, d???c do budowy pa?stwa laickiego , zerwała konkordat z 1801 roku: odmowiła dalszego okre?lania katolicyzmu jako ?religii wi?kszo?ci”, jak i wynikaj?cego z konkordatu wsparcia finansowego Ko?cioła . Szczegoln? uwag? po?wi?cono wyrugowaniu wpływow religii z systemu edukacji. Grupy tworz?ce Komun?, zwłaszcza blanki?ci, rozpowszechniały pogl?dy antyklerykalne i ateistyczne , ktore zyskiwały wielu zwolennikow w?rod ludno?ci. Wi?kszo?? pary?an była wrogo nastawiona do Ko?cioła, w du?ej mierze zra?ona jego postaw? w czasie II Cesarstwa . Z entuzjazmem powitano zatem sekularyzacj? maj?tkow ko?cielnych, wywłaszczenie paryskich klasztorow i usuni?cie duchownych ze szkoł i szpitali.

Wzi?to do niewoli 200 zakładnikow (wszystkich zamordowano i pogrzebano we wspolnym dole), wł?cznie z abp. Pary?a Georges’em Darboyem (lat 68), ktorego rozstrzelano 27 maja 1871 ^[11] 22 kwietnia 2023 r. w paryskim ko?ciele ?wi?tego Sulpicjusza beatyfikowano pi?ciu francuskich ksi??y m?czennikow Komuny Paryskiej. ^[12]

Prasa [ edytuj | edytuj kod ]

19 marca Rada Komuny potwierdziła wcze?niejsze francuskie ustawy dotycz?ce wolno?ci prasy , pozwalaj?c na swobodne pojawianie si? zarowno prasy lewicowej, jak i dziennikow krytycznych wobec ruchu, w tym atakuj?cych go w niewybredny sposob prorz?dowych ?Le Journal des Debats et La Liberte” oraz ?Le Moniteur universel”. Wobec tego, i? kolejne ostrze?enia pod adresem tych gazet nie pomagały, 18 kwietnia Komuna zadekretowała ?mo?liwo?? zamkni?cia gazet słu??cych interesom wroga”. Jednak dopiero w pocz?tkach maja rz?d zdecydował si? na zamkni?cie kilkunastu prowersalskich gazet. Ogolnie rzecz bior?c prasa prze?ywała okres ?wietno?ci. Pojawiło si? wiele nowych redakcji i drukarni. Na barykadach gazety były podstawowym ?rodłem informacji i dzi?ki darmowemu rozprowadzaniu niektorych tytułow stały si? one powszechne nawet w?rod najbiedniejszych mieszka?cow miasta, rownie? i t? grup? aktywizuj?c społecznie.

Obrona miasta przed wersalczykami [ edytuj | edytuj kod ]

Komuna Paryska działała cały czas w obl??eniu; pocz?tkowa, niewykorzystana dysproporcja sił mi?dzy wersalczykami (?ołnierzami wiernymi rz?dowi) nie utrzymała si? długo. Bismarck zgodził si? na wypuszczenie 60 tys. francuskich je?cow wojennych z obozow, by mogli doł?czy? do 20 tys. ju? obecnych w Wersalu oraz do 40 tys. ?ci?gni?tych w rejon miasta z prowincji. Tym samym Thiers uzyskał na swoj u?ytek sił?, ktor? okre?lił w czasie sesji Zgromadzenia Narodowego jako jedn? z najpi?kniejszych armii w historii Francji . Jej dowodc? został ?wie?o uwolniony marszałek Patrice Edme Mac-Mahon . ?ołnierze w wi?kszo?ci pochodzili z niewykształconych rodzin chłopskich, dzi?ki czemu ? zdaniem rz?du ? nie byli podatni na lewicow? propagand?.

Połnocne granice Pary?a pozostawały pod kontrol? prusk?. Prusacy nadzorowali rownie? linie kolejowe wychodz?ce z miasta w kierunkach połnocnym i wschodnim oraz umie?cili ci??k? artyleri? i garnizon naprzeciwko fortu Vincennes , jednej z wi?kszych twierdz kontrolowanych przez powsta?cow. Wojska pruskie pozostawiły armii Thiersa całkowit? swobod? manewru.

Przeciwko tym siłom komunardzi mogli wystawi? jedynie ludow? Gwardi? Narodow?, formowan? przez ogoł ?onatych m??czyzn w wieku od 19 do 40 lat oraz ochotnikow spoza tego przedziału. Gwardia składała si? z ponad 200 batalionow, a głown? sił? społeczn? wchodz?c? w jej skład byli robotnicy. Ludzie ci mieli ?ladowe do?wiadczenie wojskowe (jedynie z okresu obl??enia Pary?a przez Prusakow), wyst?powały na szerok? skal? problemy zaopatrzeniowe oraz trudno?ci z dyscyplin?. Osobn? kwesti? było dowodztwo. Rada Komuny wielokrotnie mianowała dowodcami batalionow osoby znane z republika?skich lub socjalistycznych pogl?dow, lecz niekoniecznie nadaj?ce si? do dowodzenia wojskiem. Mimo zarejestrowania 194 tys. osob jako gwardzistow, Komuna mogła w rzeczywisto?ci liczy? najwy?ej na 50 tys. zdolnych i ch?tnych do walki osob. Liczba ta w toku walk spadła o połow?.

Zmasowany atak wersalski na miasto rozpocz?ł si? 2 kwietnia. Wykorzystuj?c powa?ne zaniedbanie komunardow, ?ołnierze Thiersa zaj?li Mont Valerien , kluczowy fort z pier?cienia okalaj?cego Pary?, poło?ony na wzgorzu nad miastem. W tym samym czasie wersalczycy przej?li rownie? Courbevoie , ostre walki toczyły si? o Neuilly . 3 kwietnia, pod wodz? Gustave Flourensa komunardzi usiłowali kontratakowa?, jednak ponie?li kl?sk? pod Rueil , a ich dowodca zgin?ł. Przez kolejne trzy tygodnie wersalczycy zmienili taktyk?, ograniczaj?c si? do bombardowa? miasta przy u?yciu dział dalekiego zasi?gu. Notabene, w ten sam sposob miasto było atakowane przez Prusakow w czasie obl??enia. Przewiduj?c walk? uliczn? Komuna opracowała projekt ufortyfikowania ulic w mie?cie poprzez budow? skoordynowanego systemu barykad. Do realizacji tego pomysłu przyst?piono jednak zbyt po?no, by mogł on odegra? wi?ksz? rol?.

Dopiero 26 kwietnia wersalczycy przeszli znow do otwartego ataku, zdobywaj?c na krotko forty Issy i wiosk? Moulineaux. 4 maja, w wyniku zdrady, zdołali opanowa? Moulin-Saquet, gdzie doszło do masakry ludno?ci cywilnej. Ich łupem padały kolejno wsie Clamart, Grenelle i Passy, a nast?pnie ? ju? ostatecznie ? fort Issy. Po jego przej?ciu Thiers wystosował do Komuny ostatnie ultimatum, ktore zostało odrzucone. 13 maja padł kolejny punkt oporu ? fort Vanves. Los komunardow był w tym momencie faktycznie przes?dzony.

Sprawa zakładnikow [ edytuj | edytuj kod ]

Ju? na pocz?tku istnienia Komuny Paryskiej Rada Komuny wyst?piła do Thiersa z propozycj? uwolnienia prewencyjnie aresztowanego w 1870 roku Auguste’a Blanquiego w zamian za zwolnienie wzi?tych przez komunardow zakładnikow, m.in. arcybiskupa Pary?a Georgesa Darboya . Odpowied? była odmowna. Kolejne oferty w tej sprawie (w tym ch?? zwalniania du?ej liczby je?cow wersalskich) nie przynosiły rezultatu. 5 kwietnia Komuna wydała dekret o rozstrzeliwaniu trzech zakładnikow za ka?dego zabitego komunarda, co nie zostało wprowadzone w ?ycie od razu. Ostatecznie zakładnicy, w tym arcybiskup, zostali rozstrzelani w czasie ?krwawego tygodnia” .

Krwawy tydzie? [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Krwawy tydzie? .

21 maja zdrada gwardzisty narodowego Julesa Ducatela i niedbało?? innego batalionu Gwardii umo?liwiła wersalczykom wej?cie do miasta przez bram? Saint-Cloud . ?ołnierze wkraczaj?cy do miasta byli zaskoczeni słabo?ci? pocz?tkowego oporu; spodziewali si? dalece lepiej ufortyfikowanych budynkow i ulic, czego nie zd??ono zrobi?. Komunardzi dopiero po dwoch dniach zorientowali si?, ?e przeciwnik wkroczył w granice Pary?a. Wowczas pozostała ju? tylko heroiczna walka na barykadach. Rozjuszeni oporem wersalczycy na ogoł nie brali je?cow. Ł?cznie wojska rz?dowe rozstrzelały bez s?du co najmniej 30 tysi?cy ludzi, za? dalsze tysi?ce skazano na ?mier? po zako?czeniu walk lub deportowano. Szczegolnie zł? sław? cieszył si? generał Gaston de Galliffet , ktory wydawał rozkazy masowych rozstrzeliwa? nawet bez ustalania to?samo?ci schwytanych osob czy te? ich roli w czasie wydarze? Komuny. Na barykadach zgin?li Delescluze, Rigault, Rossel, Eugene Varlin , Jarosław D?browski i inni przywodcy Komuny. Ostatnimi punktami obrony były cmentarz Pere-Lachaise oraz robotnicza dzielnica Belleville.

W czasie działa? obronnych komunardzi wzniecili ogromne po?ary w centrum miasta, planowali nawet zniszczy? katedr? Notre-Dame . Okazało si? to jednak niewykonalne; zamiast tego podpalone zostały Pałac Tuileries , cz??ciowo Palais de Justice oraz ratusz paryski. W gruzy obrociły si? rownie? wschodnie, robotnicze dzielnice miasta, gdzie walki toczyły si? do 28 maja.

Represje [ edytuj | edytuj kod ]

Ci komunardzi, ktorzy nie zostali rozstrzelani na miejscu, trafili do wi?zie?, gdzie byli przetrzymywani w tragicznych warunkach. Kary dla uczestnikow buntu były surowe ? oprocz 30 tysi?cy zabitych w czasie walk, 10 tysi?cy otrzymało wyroki ?mierci, 4 tysi?ce deportowano do Nowej Kaledonii . Dopiero w 1880 roku cz??? tych wyrokow została uchylona drog? amnestii. Była to najwi?ksza w historii XIX-wiecznej Francji fala represji wobec przeciwnikow politycznych. Adolf Thiers i Gaston de Galliffet otrzymali po niej przydomki odpowiednio ?Krwawego Karła” oraz ?Rze?nika”. Obaj rownie? byli w najbli?szych latach ? ku oburzeniu mieszka?cow stolicy ? najcz??ciej odznaczanymi osobami w pa?stwie, a rz?d obdarowywał ich najwi?kszymi zaszczytami.

Skutki [ edytuj | edytuj kod ]

Komuna Paryska dała wiar? europejskim ruchom socjalistycznym w mo?liwo?? realizacji ich idei. Stała si? przykładem dla podobnych ruchow w innych krajach ? m.in. dwa lata po?niej w Hiszpanii wybuchło Powstanie Kantonalistow . W samej Francji rewolta uniemo?liwiła restauracj? monarchii. W latach 80. XIX wieku we Francji ? obawiaj?c si? nowego zrywu rewolucyjnego ? rozpocz?to pewne, ograniczone reformy społeczne, ktore były po?niej kontynuowane i si?gały coraz dalej. Pie?? poety-komunarda Eugene Pottiera Mi?dzynarodowka ( L’Internationale ) stała si? hymnem socjalistow, komunistow i w mniejszym stopniu kosmopolitow .

Komuna Paryska jako inspiracja [ edytuj | edytuj kod ]

Anarchizm [ edytuj | edytuj kod ]

W Komunie Paryskiej brało udział wielu anarchistow, od zwolennikow Proudhona pocz?wszy, na anarchokolektywistach takich jak Elisee Reclus ko?cz?c. Widzieli w niej cz??ciowe odbicie swoich federalistycznych idei, przeciwstawianych centralizacji , a w przejmowaniu fabryk przez robotnikow przykład anarchizmu w sferze gospodarczej. Uznaj? j? za element szerszej ?komunalistycznej” i wolno?ciowej tradycji, do ktorej nale?? tak?e m.in. rewolucja hiszpa?ska 1936 roku czy powstanie w Kronsztadzie (nazywane czasem ?Komun? Kronsztadzk?”), charakteryzuj?ce si? decentralizmem. Krytykuj? natomiast ?jakobi?ski” aspekt Komuny Paryskiej, ktory w niej w ko?cu zwyci??ył.

Marksizm [ edytuj | edytuj kod ]

Komuna Paryska była ogromn? inspiracj? rownie? dla czołowych marksistow przy powstawaniu marksistowskiej teorii pa?stwa i rz?du. Do?wiadczenie komunardow, ktorzy sami przeprowadzili wybory powszechne do swoich władz, mieli przez cały okres walk prawo do odwoływania swoich przedstawicieli (acz w praktyce rzadko wykorzystywane) oraz przejmowali pod kontrol? robotnicz? porzucone zakłady zostało przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa uznane za model przyszłego demokratycznego pa?stwa socjalistycznego, cho? pocz?tkowo Marks nie popierał tego rodzaju zrywow. Rownie? Włodzimierz Lenin w swoim dziele pt. Pa?stwo a rewolucja widział w Komunie Paryskiej inspiracj? do przyszłej walki z biurokracj? w pa?stwie robotniczym. To na podstawie wydarze? 1871 roku sformułował marksistowskie zasady tej walki: ??aden urz?dnik nie mo?e zarabia? wi?cej ni? robotnik wykwalifikowany” oraz ?gdy ka?dy na zmian? wykonuje obowi?zki pa?stwowe, nie ma biurokracji”.

Polacy a Komuna Paryska [ edytuj | edytuj kod ]

W obronie Komuny Paryskiej walczyło około 400-600 polskich emigrantow, zwi?zanych z szeroko poj?t? lewic?. Ze wzgl?du na obawy przed ingerencj? Rosji rz?d II Cesarstwa nie wyraził zgody na tworzenie odr?bnych oddziałow polskich. Najwi?ksz? sław? w walkach zdobyli gen. Jarosław D?browski , dowodca obrony Pary?a w jej ostatniej fazie oraz gen. Walery Wroblewski , dowodz?cy na lewym brzegu Sekwany .

W walkach uczestniczyli te? mjr Ernest Lipowski ^[13] , August Okołowicz dowodca 90 batalionu gwardii i jego dwaj bracia Karol i Ferdynand, kapitan Władysław Ro?ałowski adiutant gen. D?browskiego i ppłk Maksymilian Rogowski dowodca fortu Ivry. Cz??? walcz?cych Polakow utworzyła nawet własny batalion, ktory walczył w rejonie Pola Marsowego i dzielnicy Porte de Passy ^[14] .

Komisarzem resortu kultury i sztuki przy Komunie Paryskiej był Florian Trawi?ski , ktory uratował Luwr przed zaplanowanym spaleniem przez komunardow.

W literaturze [ edytuj | edytuj kod ]

• Władysław Broniewski jest autorem poematu Komuna Paryska , ktory opisuje stłumienie zrywu w czasie ?krwawego tygodnia”. Jego wydanie zostało w roku 1929 uniemo?liwione przez polsk? cenzur? . Do wydania poematu doszło w latach 40. XX w.
• Na temat Komuny powstało we Francji wiele pie?ni, z ktorych najbardziej znane s? Krwawy Tydzie? ( La semaine sanglante ) oraz Komuna walczy ( La commune est en lutte ).
• Bohaterowie powie?ci Emila Zoli Kl?ska uczestnicz? w walkach w Pary?u w 1871 po dwoch przeciwnych stronach barykady.
• W powie?ci Jozefa Ignacego Kraszewskiego pt. Szalona , w przedostatnim rozdziale, zawarty został apokaliptyczny opis ostatnich bohaterskich walk na barykadach oraz represji dotykaj?cych ludno?? miasta po upadku Komuny Paryskiej (brutalny opis rzezi).
• W Komunie Paryskiej uczestniczy głowny bohater powie?ci Stanisława Brzozowskiego Płomienie .
• Wydarzenia Komuny Paryskiej zostały przedstawione w komiksie Krzyk ludu autorstwa Jacques’a Tardiego według powie?ci Jeana Vautrina.
• Komuna Paryska została przedstawiona przez Teodora Jeske-Choi?skiego w powie?ci ?Terror”.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Republika Tarnobrzeska

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• P. Avrich Anarchist Portraits , Princeton 1988
• Praca zbiorowa: Post?powe tradycje or??a polskiego . Warszawa: MON, 1986. brak strony w ksi??ce

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• La Commune de Paris . lacomune.club.fr. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-01)]. ( fr. ) .
• Stanisław Mendelson, Zasadnicza my?l polityczna Komuny Paryskiej