For halvøya Shandong, sja Shandonghalvøya .

Shandong
provins
Land	Kina
Areal	156 700  km²
Folketal	101 527 453 (2020) [1]
Shandong 36°24′N 118°24′E  /  36.4°N 118.4°E  / 36.4; 118.4
Plasseringa av Shandong i Kina
Wikimedia Commons: Shandong

Shandong ( kinesisk skrift 山?, pinyin Sh?nd?ng ) er ein provins i Folkerepublikken Kina . Han ligg i aust, langs kysten ved Gulehavet , i det omradet av landet som tradisjonelt, saman med provinsane Shanxi , Shaanxi , Hubei og Hunan , har vorte oppfatta som den kinesiske kulturen si vogge. Namnet pa provinsen tyder ≪aust for fjella≫. Tidlegare strekte provinsen seg vidare, heilt fram til Taihangfjella . Den kinesiske enkeltteiknforkortinga er ? for Lu , etter oldtidsstaten Lu som lag i det sørlege Shandong. Provinsen dekker ei flatevidd pa 156 700 km². Folketalet vart i 2008 berekna til 94 millionar. Jinan er hovudstad i provinsen.

Geografi [ endre | endre wikiteksten ]

Landskapet i Shandong er for det meste flatt. Dei nordvestlege, vestlege og sørvestlege delane av provinsen er del av den kinesiske sletta. Midtdelen av provinsen er meir fjellrik, med fjellomrada Taishan, Lushan og Mengshan. Aust i provinsen ligg Shandong-halvøya med sine asar og høgdedrag; ho skil Bohaibukta i nordvest fra Gulehavet i aust og sør. Høgste fjelltoppen i Taishan, 1 545 meter høge 'Jade Emperor Peak', er det høgste fjellet i Shandong.

Huang He renn gjennom dei vestlege omrada av Shandong, og nar havet ved nordkysten av Shandong. Pa ferda gjennom Shandong renn elva gjennom dike høgre enn det kringliggande landet, og skil det vestlege Shandong opp i elvane Hai He i nord og Huai He i sør. Keisarkanalen gar inn i Shandong fra nordvest og gar ut i sørvest. Nansisjøen er den største innsjøen i provinsen. Kystlina til Shandong er 3 000 km lang. Shandonghalvøya har ein berglendt kyst med klipper, bukter og øyar. Den vide Laizhoubukta, den sørlegaste av tre bukter i Bohaibukta, ligg i nord, mellom Dongying og byen Penglai. Den langt mindre Jiaozhoubukta, ligg i sør, nær ved Qingdao. Miaodaoøyane ligg i nordleg retning utfor nordkysten av halvøya.

Klima [ endre | endre wikiteksten ]

Shandong har eit temperert klima , med fuktige somrar og turre, kalde vintrar. Middeltemperaturen er fra -5 to 1 °C i januar og 24 to 28 °C i juli. Arleg nedbørsmengd er fra 550 to 950 mm.

Demografi [ endre | endre wikiteksten ]

Shandong er den tredje mest folkerike provinsen i Kina, etter Guangdong og Henan , med eit folketal pa 94 millionar. Over 99% av innbyggarane i Shandong er hankinesarar . Huifolk og mandsjuar er mellom minoritetsfolka. Gjennomsnittshøgda for innbyggarane i Shandong er den høgste for alle provinsane i Kina.

Økonomi [ endre | endre wikiteksten ]

Shandong er den provinsen i Kina som har størst produksjon av ei rekke varer, sa som bomull og kveite , samt edelsteinar som gull og diamantar . Provinsen har dessutan ein av verdas største reservar av safir . ^[2] Av jordbruksvekstar vert det dyrka mykje sorghum og mais . Produksjonen av vin er ei viktig grein av landbruket. Shandong har og rike petroleums reservar, særleg rundt Dongying ved Huang Hes nedre løp. Shenglifeltet der, er eit av Kinas større oljefelt. Shandong produserer brom fra underjordiske brønnar og salt fra sjøvatn.

Shandong er ein av Kinas rikare provinsar, med mykje industri. Selskap fra ganske nærliggande land, som Sør-Korea og Japan , har gjort større investeringar i industrien. Provinsens rikaste del er Shandonghalvøya, der byen Qingdao hyser tre av Kinas mest kjende varemerke: ølet Tsingtao, selskapet Haier og Hisense.

Administrasjonseiningar [ endre | endre wikiteksten ]

Shandong er delt opp i to subprovinsielle byar og 15 byprefektur :

Kart	#	Namn	Hanzi	Pinyin	Administrasjonssete	Type
	1	Jinan	?南市	J?nan Shi	Shizhong	Subprovinsiell by
	2	Qingdao	??市	Q?ngd?o Shi	Shinan	Subprovinsiell by
	3	Binzhou	t=濱洲市	B?nzh?u Shi	Bincheng	Byprefektur
	4	Dezhou	德州市	Dezh?u Shi	Decheng	Byprefektur
	5	Dongying	??市	D?ngying Shi	Dongying	Byprefektur
	6	Heze	荷?市	Heze Shi	Mudan	Byprefektur
	7	Jining	??市	Jining Shi	Shizhong	Byprefektur
	8	Laiwu	??市	Laiwu Shi	Laicheng	Byprefektur
	9	Liaocheng	聊城市	Liaocheng Shi	Dongchangfu	Byprefektur
	10	Linyi	?沂市	Linyi Shi	Lanshan	Byprefektur
	11	Rizhao	日照市	Rizhao Shi	Donggang	Byprefektur
	12	Tai'an	泰安市	Tai’?n Shi	Taishan	Byprefektur
	13	Weifang	?坊市	Weif?ng Shi	Kuiwen	Byprefektur
	14	Weihai	威海市	W?ih?i Shi	Huancui	Byprefektur
	15	Yantai	烟台市	Y?ntai Shi	Laishan	Byprefektur
	16	Zaozhuang	?庄市	Z?ozhu?ng Shi	Shizhong	Byprefektur
	17	Zibo	淄博市	Z?bo Shi	Zhangdian	Byprefektur

Historie [ endre | endre wikiteksten ]

Den kinesiske antikken [ endre | endre wikiteksten ]

Ettersom Shandong ligg pa den nordkinesiske sletta, kom Shandong-omradet svært tidleg i kontakt med den kinesiske sivilisasjon, som hadde sitt opphav litt lenger vest. Begge dei tidlegast namngjevne kinesiske dynastia, Shang-dynastiet og Zhou-dynastiet , kontrollerte vest- og midt-Shandong. Shandonghalvøya lag lenge utanfor dette maktfeltet. Kinesarane kalla folka pa halvøya for laiyi , og sag pa dei som barbariske. I løpet av fa hundrear vart ogsa desse folka sinifisert .

Under var- og haustannaltida og under krigarrika-tida fanst det to statsdanningar i Shandong. Den eine var staten Qi , rundt dagens Linzi, og staten Lu , rundt dagens Qufu. Konfucius var fra Lu. Lu var ein heller liten stat, og vart med tida erobra fra sør og slukt av staten Chu . Staten Qi var derimot sterkare og bestod nesten heile den nemnde tidsalderen.

Qin-dynastiet bygde den første verkeleg sentraliserte, kinesiske staten. Dynastiet vart snøgt avløyst av Han-dynastiet . Shandong var da delt i to provinsar, Qingzhou og Yanzhou.

Under Tre rike-tida var Shandong del av kongedømmet Wei .

Etter den pafølgjande korte samlingsperioden vart Shandong og resten av det nordlege Kina erobra av nomadefolk som trengde inn fra nord. Deretter følgde eit hundrear med stendig skiftande, lokale herskarar.

Mellomalderen [ endre | endre wikiteksten ]

Etter at Song-dynastiet atter hadde samla Kina, vart det i 1142 tvinga til a avsta heile det nordlege Kina, herunder Shandong, til jursjenarane sitt Jin-dynasti . Namnet Shandong kom i bruk under Jin-dynastiet.

Under Ming-dynastiet omfatta provinsen grovt sett same omradet som i dag, i tillegg til nokre omrade som i dag høyrer til Liaoning . Provinsen Liaoning ligg sør i Mandsjuria . Mandsjuarane kjempa seg til sjølvstende. Kort etter dei vann sjølvstende, trengde dei sørover og erobra heile Kina, med Shandong.

Under Qing-dynastiet vart Shandong sine grenser gradvis meir og meir lik dagens. Shandong var ein av dei kinesiske regionane der det kom til flest opprør retta mot Qing-herskarane. Av oppstandar som tok til i Shandong kan nemnast fleire av kvite lotus-oppstandane , 'dei atte trigrammars oppstanden' (1774), Nianoppstanden (1853-1868) og boksaroppstanden (1899-1900).

1800 - 2000 [ endre | endre wikiteksten ]

Utanlandske makter tok gjennom 1800-talet stadig større kontroll over Kina. Kystprovinsane, ikkje minst Shandong, vart særleg omfatta av maktbruken som følgde. Bade engelske, tyske og japanske interessentar gjorde seg gjeldande. Moderne skipsfart og utbygginga av jarnbanenettet, som utkonkurrerte Keisarkanalen , var saman med flaumar og tørke, samt at elva Huang He tok nye elvefar, med pa a utarme det vestlege Shandong.

I 1919 vedtok fredskonferansen i Versailles a overføre omradet Kiautschou i Shandong til Japan. Lokale krefter i Shandong danna da 'fjerde mai-rørsla', ei rørsle som spela ei viktig rolle for utviklinga i republikken Kina, og for framveksten av det kinesiske kommunistpartiet .

Rundt tusenarsskiftet var Shandongs økonomi, særleg i dei austlege omrada av provinsen, sterkt modernisert og snøgt veksande. Shandong hadde da vorte ein av dei rikaste provinsane i Kina.

Kjelder [ endre | endre wikiteksten ]

Notar [ endre | endre wikiteksten ]