Roma


Flagget til Roma

Kallenamn
≪ Den evige staden ≫

Motto
≪ Senatus Populusque Romanus ≫
( SPQR (latin) )

Styresmakter

Italia

Grunnlagd

21. april 753 fvt.

Geografi

Flatevidd

1 287,36 km²

Flatevidd
- By
- Storbyomrade

1285 km²
5352 km²

Innbyggjarar ^[1]
- By (2007)
- folketettleik
- Byomrade
- Storbyomrade

2705603
2105/km²
4013057
5493308

Høgd over havet

20 m

Tidssone
- Ved sommartid

UTC+01:00, UTC+2 ( UTC )
UTC+2 ( UTC )

Diverse anna

Postnummer

00121-00199

Telefon-retningsnummer

06

Heimeside: www.comune.roma.it

Roma (stundom kalla Rom pa norsk og fleire andre sprak, og Rome pa ei rekkje andre) er hovudstaden i Italia , regionen Lazio og provinsen Roma . Byen har om lag 2,7 millionar innbyggjarar (2007) og er den største byen og kommunen i landet ut i fra bade folketal og flatevidde. Storbyomradet har om lag 4 millionar innbyggjarar. Han ligg sentralt i dei vestlege omrada av Den italienske halvøya der elva Aniene munnar ut i Tiber . Roma vert omtala som ≪den heilage byen≫ fordi den katolske kyrkja har sitt hovudsete i byen. Paven , overhovudet for katolikkane i verda, styrer over Vatikanstaten som er ein liten enklave i Roma.

Roma var i fleire hundre ar hovudstad i Romarriket , ein stat som herska over store delar av Europa og omrade kring Middelhavet . Roma har vore hovudsete for Det romerske kongedømet , Den romerske republikken og Romarriket .

I følgje segna skal Roma ha vorte grunnlagd den 21. april 753 fvt av Romulus , som tok livet av tvillingbror sin Remus i prosessen. Datoen var grunnlaget for den romerske kalenderen og den julianske kalenderen ( ab urbe condita ). Romulus og Remus skal ha vore søner av den romerske guden Mars og prestinna Rea Silvia , dotter av Numitor , konge av Albalonga . Som unge gutar vart dei etterlatne for a redda dei fra hatet til Amulius , som ville ha trona til Albalong. Gutane vart tekne vare pa av ein ho ulv som framleis er eit av symbola pa Roma. Romulus tok seinare livet av Remus og vart den fyrste kongen av Roma.

Roma vart bygd pa Solasen som seinare vart kalla Palatinarhøgda og vart utvida til a inkludera sju høgdedrag : Palatinerhøgda , Aventinerhøgda , Kapitol , Kvirinalhøgda , Viminalhøgda , Esquilinhøgda og Celio etter Manen , Merkur, Venus, Mars, Jupiter og Saturn. (sja romersk mytologi .)

Roma var ein av fa storbyar i Europa som ikkje vart raka av bomber under den andre verdskrigen og bestar derfor stort sett av bygg fra renessansen og barokken . Det historiske sentrumet i Roma er pa UNESCO si verdsarvliste .

Geografi og klima [ endre | endre wikiteksten ]

Plassering [ endre | endre wikiteksten ]

Roma ligg i regionen Lazio i Sentral-Italia der elvane Aniene og Tiber ( italiensk Tevere ). Sjølv om sjølve bysentrum ligg om lag 24 km fra Tyrrenhavet i vest, strekkjer omradet til byen seg heilt til kysten. Høgda til byen strekkjer seg fra 13 meter over havet (i Piazza del Popolo ) til 120 meter over havet (toppen av Monte Mario ). Heile kommunen Roma dekkjer eit areal pa om lag 1 285 km¹, inkludert mange grøne omrade.

Klima [ endre | endre wikiteksten ]

Roma har eit typisk middelhavsklima , som resten av kyststrøka av Italia og er mest komfortabelt fra april og ut juni, og fra midten av september til oktober. Den romerske ottobrate ( ottobrata tyder om lag ≪vakker oktoberdag≫) er særleg kjend som ein solrik og varm dag. I august stig temperaturen ofte over 32 °C og tradisjonelt tar mange bedrifter ferie i august der romarane reiser fra byen til feriestadane. Denne trenden har derimot minka dei siste ara og byen har i aukande grad vore fullt funksjonell sommaren gjennom for a ta imot den aukande turismen, i tillegg til endringar i arbeidsvanane til innbyggjarane. Middeltemperaturen i desember er om lag 8 °C.

Klima	Jan	Feb	Mar	Apr	Mai	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Ar
Maks. temperatur [°C]	12	13	15	17	21	25	28	28	26	21	16	12	20
Min. temperatur [°C]	3	4	6	8	12	16	18	19	16	13	7	5	11
Nedbør (mm)	80	70	60	60	50	30	10	20	60	110	110	90	800

Historie [ endre | endre wikiteksten ]

Antikken [ endre | endre wikiteksten ]

I følgje segna vart byen grunnlagd av tvillingane Romulus og Remus den 21. april 753 fvt. , og arkeologiske funn støttar teorien om at Roma voks fram rundt ein jordbruksbusetnad ved Palatinerhøgda i omradet der Det romerske forumet seinare kom til a ligge. Byen voks seg til hovudstad i Det romerske kongedømet (i følgje segna styrt av sju etterfølgjande kongar), Den romerske republikken (fra 510 fvt. , styrt av det romerske senatet og til slutt Romarriket (fra 27 fvt. , styrt av ein keisar ). Denne suksessen kom som følgje av militære erobringar, overtaket pa handelen i omradet, og ei utvald tilpassing av omliggande sivilisasjonar, særleg etruskarar og grekarar . Fra grunnlegginga av Roma i 753 fvt. var byen Roma militært ubeseira (sjølv om dei tapte enkelte slag) fram til 386 fvt. da Roma vart okkupert av keltarar (ein av dei tre store galliske stammene) og sa tatt tilbake av romarane same aret. I følgje soga gav gallarane eit tilbod om a gje Roma tilbake for om lag 500 kg gull, men romarane avslo tilbodet og ville heller ta byen tilbake med vapen.

Den romerske dominansen strekte seg over det meste av Europa og kystomrada av Middelhavet , og pa det meste over ein million menneske. I nesten tusen ar var Roma den politisk viktigaste, rikaste og største byen i den vestlege verda og var sa heilt til nedgangstida til Romarriket byrja og til riket til slutt vart delt i to. Roma mista etter kvart statusen som hovudstad til Milano og sa Ravenna , og mista etter kvart prestisje til den austromerske hovudstaden Konstantinopel .

Santa Maria Maggiore er eit av dei tidlegaste symbola pa kristendom i byen.

Mellomalderen [ endre | endre wikiteksten ]

Under biskop Constantine I , fekk biskopen av Roma politisk makt i tillegg til religiøs makt og biskopane vart etter kvart kjend som paven og Roma vart senteret for den katolske kyrkja . Etter Alarik I si plyndring av Roma og Vestromarriket sitt fall i 476 fvt. vart Roma vekselvis styrt av austromarane og germanske barbarar pa plyndringstokt. Folketalet fall til om lag 20 000 tidleg i mellomalderen som budde i grupper av busette bygningar mellom store omrade med ruinar og vegetasjon. Roma var formelt ein del av Austromarriket fram til 751 da langobardar til slutt avslutta eksarkatet Ravenna . I 756 gav Pipin den yngre paven mellombels styre over Roma og dei omliggande omrada, og skapte slik Kyrkjestaten .

Roma vart verande hovudstaden i Kyrkjestaten fram til det vart annektert av Kongedømet Italia i 1870 . Byen vart ein stor pilegrimsstad under mellomalderen og stridane mellom pavedømet og Det tysk-romerske riket starta med Karl den store , som vart krona som den første keisaren i Roma i jula ar 800 av pave Leo III . Bortsett fra korte periodar som sjølvstendig by i mellomalderen hadde han status som paven sin hovudstad og ≪heilag by≫ i fleire hundrear, sjølv da paven ein kort periode flytta til Avignon ( 1309 ? 1337 ). Sjølv om han ikkje lenger var like politisk mektig, noko den brutale plyndringa av byen i 1527 viste, vart han eit senter for kultur og kunst under renessansen og barokken med støtte fra paven.

1600- til 1800-talet [ endre | endre wikiteksten ]

Folketalet steig igjen og pa 1600-talet passerte det 100 000 innbyggjarar, men Roma lag bak resten av dei europeiske hovudstadane dei neste hundreara og vart stort sett opptatt med motreformasjonen . Roma var astad for nasjonalistiske opprør pa 1800-talet og to gonger fekk det og mista igjen sjølvstende, og Roma vart fokuset for hapet om ei samling av Italia. I 1861 vart Kongedømet Italia oppretta, styrt av kong Vittorio Emanuele II og etter at det franske vernet enda i 1870 storma kongen sine troppar byen og Roma vart erklært hovudstad i det nye, samla Italia i 1871 .

1900-talet [ endre | endre wikiteksten ]

Etter sigeren i den første verdskrigen var Roma vitne til at den italienske fascismen kom til makta under Benito Mussolini , som marsjerte mot byen i 1922 og etter kvart erklærte opprettinga av det nye italienske riket og allierte Italia med Nazi-Tyskland . Dette var ein periode med sterk vekst i byen, fra 212 000 menneske i 1871 til meir enn ein million, men denne trenden stoppa opp under den andre verdskrigen , der Roma vart øydelagd av bade allierte si bombing av Roma og nazistane sin okkupasjon. Etter at Mussolini var avretta og slutten av krigen, vart monarkiet etter ei folkeavstemming avskaffa til fordel for Republikken Italia .

Roma voks kraftig etter krigen og var ein av dei drivande kreftene bak ≪det italienske økonomiske miraklet≫ under gjenoppbygginga og moderniseringa etter krigen. Han vart ein moteby i 1950- og tidleg i 1960-ara og ara med la dolce vita (≪det søte livet≫) og folketalet voks til 2,8 millionar innbyggjarar pa midten av 1980-ara. Etter den tid har folketalet minka litt etter som innbyggjarane har byrja a flytta til omliggande kommunar, særleg pa grunn av stor trafikkproblem og aukande forureining. Dei siste ara har folketalet igjen auka.