Ryszard Kapu?ci?ski
(
uitspraak
ⓘ
) (
Pinsk
,
Polen
(thans
Wit-Rusland
),
4 maart
1932
-
Warschau
,
23 januari
2007
) was een Poolse journalist, schrijver en dichter.
Geboren in een onderwijzersgezin in een armoedige streek die destijds tot
Oost-Polen
behoorde, wist de familie Kapu?ci?ski na het uitbreken van de
Tweede Wereldoorlog
een
deportatie
konvooi
van het
Sovjet-Russische leger
richting
Siberie
te ontvluchten en uit te wijken naar
Lviv
en vervolgens naar Warschau. Zijn vader sloot zich bij het
verzet
aan en de jonge Kapu?ci?ski kreeg in de
hoofdstad
met ontberingen zoals
honger
te maken.
Na de oorlog studeerde hij
geschiedenis
en
Poolse
taal- en letterkunde aan de
universiteit
van Warschau. In 1949 maakte hij zijn
debuut
met gedichten in het blad
Dzi? i Jutro
. Bij het jeugdblad
Sztandar Młodych
deed hij zijn eerste schreden op het journalistieke pad; hij reisde ervoor door allerlei
Aziatische
landen waarbij hij onder meer
India
,
China
en omliggende landen aandeed.
Kapu?ci?ski sloot zich in 1953 bij de
Poolse communistische partij
aan. Eind jaren vijftig maakte hij onder andere journalistieke reportages over
Belgisch-Kongo
. Het belangrijke
communistische
weekblad
Polityka
waar hij bij was terechtgekomen, fungeerde begin jaren zestig als springplank naar het Poolse
persbureau
PAP
. Kapu?ci?ski die destijds alleen de Poolse taal machtig was, werd vanaf 1964 voor dit persagentschap de enige buitenland
correspondent
voor
Latijns-Amerika
,
Azie
en
Afrika
. Vooral laatstgenoemd
continent
inspireerde hem.
In Afrika maakte hij de
dekolonisatie
en de chaotische tijd daarna van nabij mee. Niet alleen zag hij 27
revoluties
en
staatsgrepen
aan zich voorbijtrekken, ook werd hij viermaal ter dood veroordeeld.
Kapu?ci?ski genoot buitenslands volledige vrijheid, in tegenstelling tot zijn Poolse medeburgers die in eigen land te maken hadden met communistische overheids
repressie
. Vanwege die onderdrukking maakte Kapu?ci?ski altijd drie versies van zijn reportages. Een zwaar
gecensureerde
voor de
kranten
, een wat vrijere versie voor een blad voor de politieke toplaag en eentje die hij voor zichzelf en zijn te schrijven boeken placht te bewaren en die beide vorige versies overtrof.
Toen in 1981
Solidarno??
, de vrije
vakbond
van
Wał?sa
alsmede de journalistiek met een strenge aanpak van de Poolse communistische regering te maken kregen, besloot Kapu?ci?ski voor zijn lidmaatschap van de communistische partij te bedanken.
Behalve zijn journalistieke productie schreef hij verhalen over actuele historische onderwerpen die in meer dan dertig talen werden vertaald waaronder voor een deel ook in het
Nederlands
. Ook zag een dichtbundel genaamd "
Notes
" (Pools voor 'notities') in 1986 het levenslicht.
Ryszard Kapu?ci?ski die een aantal malen kanshebber leek te zijn op de
Nobelprijs voor de Literatuur
, maar deze desondanks nooit mocht ontvangen, overleed op 74-jarige leeftijd aan de gevolgen van een
hart
operatie
die hij enige dagen daarvoor had ondergaan.
Zijn journalistieke wijze van schrijven die het midden hield tussen
literatuur
en
journalistiek
en zijn aandacht voor het menselijke aspect bij gebeurtenissen van ingrijpende geschiedkundige waarde hebben veel invloed uitgeoefend op tal van andere journalisten.
Kapu?ci?ski zelf liet zich inspireren door de
Historien
van de
antieke Griekse
schrijver
Herodotus
en door zijn landgenoot
Bronisław Malinowski
die als de uitvinder van de
culturele antropologie
geldt. Kapu?ci?ski placht de
Historien
bij zijn reizen mee te nemen en las het boek keer op keer.
Op 26 februari 2010 publiceerde Artur Domosławski, een leerling van Kapu?ci?ski, een controversiele biografie:
Kapu?ci?ski, non-fictie
(Poolse titel). Domosławski beschrijft niet alleen verschillende buitenechtelijke relaties van Kapu?ci?ski, maar ook hoe hij het in zijn reportagewerk niet altijd even nauw nam met de letterlijke waarheid.
Bekende werken van hem die in het Nederlands werden vertaald, zijn onder meer (tussen haakjes het jaar van verschijnen in de Nederlandse taal):
- De keizer: macht en ondergang van Ras Tafari Haile Selassie I
(1984) ? handelt over de val van de
despotische
Ethiopische
keizer
Haile Selassie
waarmee hij in 1983 internationaal doorbrak,
ISBN 906265178X
- De
Sjah
aller Sjahs
(1986) ? over de
Iraanse Revolutie
van 1979 maar dat op bedekte wijze eveneens beschrijft hoe het Polen in de jaren zeventig verging,
ISBN 9029524952
- Nog een dag
(1988) ? beschrijft de
burgeroorlog
in
Angola
,
ISBN 9029524979
- De voetbaloorlog
(1991) ? gaat o.a. over de
grensoorlog
die
El Salvador
en
Honduras
in de jaren zestig, naar aanleiding van een serie uit de hand gelopen
voetbalwedstrijden
, met elkaar uitvochten,
ISBN 9029525096
- Imperium: ondergang van een wereldrijk
(1993) ? schetst vanuit het perspectief van het leven van alledag de neergang van de
Sovjet-Unie
,
ISBN 9029525134
- Ebbenhout: Afrikaanse ontmoetingen
(2000) ? betreft een verslag van zijn wederwaardigheden in Afrika,
ISBN 9029525312
- Lapidarium: observaties van een wereldreiziger 1980-2000
(2003) ? weergave van zijn indrukken met bijbehorende overpeinzingen die hij in de jaren tachtig en negentig opdeed,
ISBN 9029525525
- Reizen met Herodotos
(2005) ? zijn laatste boek waarin hij weergeeft wat hij zelf zag op de plekken die indertijd door Herodotus werden bezocht,
ISBN 9029563230
. Voor dit boek werd hem in Polen de publieksversie van de
Nike-literatuurprijs
toegekend.
- De Ander
(2008) - Essays van de reporter van de eeuw. Voordrachten gehouden in Wenen en Krakau,
ISBN 9789029566322
/ NUR 320, 730
- De Draagbare Kapuscinski
(2008) - Bloemlezing gekozen en ingeleid door Frank Westerman,
ISBN 9789029538633
/ NUR 320