1945 оны Монголын тусгаар тогтнолын б?х нийтийн санал асуулга

1945 оны 10 сарын 20
Б?гд Найрамдах Монгол Ард Улс Хятадаас тусгаар тогтнох тухай б?х нийтийн санал асуулга
?р д?н
Сонголт Санал % Тийм 487,409 100.00% ?г?й 0 0.00% Х?чинтэй санал 487,409 100.00% Х?чинг?й эсвэл хоосон санал 0 0.00% Нийт санал 487,409 100.00% Б?ртгэлтэй сонгогчид/ирц 494,960 98.47%

Монгол Улсын тусгаар тогтнолын т?л?? б?х ард т?мний санал хураалт нь 1945 оны 10 сарын 20-д явуулсан Монгол Улсад оршин сууж амьдарч байгаа ард т?мний дунд Б?гд Найрамдах Монгол Ард Улсыг тусгаар тогтносон улс байлгахын т?л?? явуулсан б?х ард т?мний санал хураалт юм.

Тусгаар тогтнолын т?л?? тэмцлийн т??х [ засварлах | кодоор засварлах ]

Гол ?г??ллэг: Монголын тусгаар тогтнолын т?л?? тэмцлийн т??х

Монголчууд нь ХХ зууны эхэн ?ед Манж чин улсын дарлалаас салж Богд Хаант Монгол Улсыг ??сгэн байгуулж, тулгар т?р?? сэргээн мандуулсан тэр ?еэс эхлэн Монгол улсаа олон улсын хэм хэмжээний дагуу тусгаар тогтносон б?рэн эрх улс болохыг х?лээн з?вш??р??лэх бодлогыг хэрэгж??лж эхэлсэн б?г??д юуны ?мн? хоёр х?рш болох орос , хятад орнуудаараа х?лээн з?вш??р??лэх гадаад бодлогыг эрчимтэй явуулж эхэлсэн.

Дэлхийн нэгд?гээр дайн , Октябрийн хувьсгал , Оросын иргэний дайн , Хятадын дарамт , Монголын ноёдын хоорондын тэмцэл зэргээс уламжлан 1919 онд Богд Хаант Монгол Улсын автономит эрхийг гамин цэргийн х?чээр устгасан. Гэвч тусгаар тогтнолын т?л?? тэмцэгч Ноён , лам , малчин ард т?мэн болон цагаантны х?д?лг??н , ялангуяа генерал Барон Унгерн фон Штернбергийн идэвхитэй оролцоотойгоор Монгол орон хятадын дарлалаас ч?л??л?гд?н Богд Хаант Монгол Улсыг сэргээн мандуулсан байна. Энэ ?ед цагаантны х?длг??ний идэвхижлээс болгоомжилж байсан ЗХУ -ын давхар бодлогын ?р д?нд монгол орноос цагаантны х?чийг х??н гаргаж Ардын хувьсгалыг ялуулсан байна.

З?вл?лт Орос Улс шинэ Монгол улсын засгийн газрыг х?лээн з?вш??рч 1921 оны 11-р сарын 5-нд " Монгол-Орос хоёрын хооронд найрамдлын барилдалгааг байгуулах тухай Монгол Ардын засгийн газар ба З?вл?лт Орос Улсын засгийн газрын хэлэлцэн тогтоосон гэрээ " гэдэг хэлэлцээр байгуулсан. Энэ нь тулгар тогтсон улсыг х?лээн з?вш??р?х анхны шат болох, т??ний засгийн газрыг х?лээн з?вш??р?х олон улсын харилцааны хэлбэр байсан юм.

Дундад Иргэн Улсын эрх баригчид хэрэг дээрээ тусгаар тогтносон Монгол Улс бодитой оршин тогтнох болсныг ?г?йсгэж ДИУ-ын нэг хэсэг гэж ?зэж байсан.

Монгол улс ДИУ-тай хэвийн харилцаа тогтоох хэрэгт зуучилж ?г?хийг З?вл?лт Орос Улсад х?ссэнийг З?вл?лт Орос Улс ёсоор болгож хэрэгж??лэх эхний алхам хийж эхэлсэн б?г??д боловч БНМАУ-г албан ёсоор з?вш??р?н х?лээлг?й ДИУ-н б?рэлдэх??н хэсэг гэж заасан гэрээг 1924 оны 5 сарын 31-нд ДИУ-тай байгуулсан. Дээрх хэлэлцээрийн 5-р з?йлд " ЗСБНХУ -н засгийн газар Гадаад Монголыг Дундад Иргэн Улсын хэсэг хэмээн х?лээн з?вш??рч Дундад Иргэн Улсын тэндэх б?рэн эрхийг х?ндэтгэнэ" гэж заасан байна. Энэ заалт Монгол, З?вл?лт Орос Улсын хооронд 1921 онд байгуулагдсан найрамдлыг хэлэлцээрийг з?рчс?н тул Монгол улсад таалагдааг?й. ??нийгээ ЗХУ-н засгийн газар Монгол улсын аюулг?й байдлыг хангах ??р?р хэлбэл Хятадаас Монгол улсыг довтолж эзлэх аюулыг сэрэмжилсэн улс хоорондын эрх з?йн чухал арга хэмжээ гэж Монгол улсын эрх баригчдад ойлгуулж байлаа. Хэд?й тийм боловч ЗХУ нь 20-оод оны Хятадын цэргийн эрхтн??дийн заналхийлэлт болон японы цэргийн т?рэмгийлэл шууд н??рлэж ирсэн 30-40-??д онд БНМАУ-ын аюулг?й байдлыг батлан хамгаалж, эдийн засаг, соёлын х?гжилт?д тусламж ?з??лж байсан. М?н БНМАУ нь З?вл?лт-Германы дайны ?ед ??рийн боломжит б?х х?чээр ЗХУ -д тусалжээ.

Урьдчилсан н?хц?л [ засварлах | кодоор засварлах ]

?ндсэн ?г??лэл: Ялтын уулзалт

?ндсэн ?г??лэл: Холбоотон гурван г?рний удирдагчдын Подстамын уулзалт

Дэлхийн хоёрдугаар дайны ?ед ЗХУ, АНУ , Их Британи гэсэн гурван г?рэн нацист Герман , Милитарист Японы эсрэг холбоотны эвслийн гол ц?мийг б?рд??лж байсан. Гурван г?рний удирдагч ЗХУ -ын И.В.Сталин , АНУ -ын Ер?нхийл?гч Франклин Рузвельт , Их Британийн Ер?нхий сайд Уинстон Черчилль нарын 1945 оны 1 сард ЗХУ-ын Хар тэнгисийн эрэгт орших Ялта хотод хийсэн уулзалт хийсэн. Ялтын уулзалтаар Германыг ялсаны дараа Европ тив ба дэлхийн хэмжээнд н?л??ллийн х?рээгээ хэрхэн хуваах талаар тохиролцоог хийсэн байна. Холбоотон болох АНУ, Англи хоёр германыг ялсаны дараа ЗХУ-ыг Японы эсрэг дайнд оролцуулахыг х?ссэн байна. И. Сталин германыг ялсаны дараа Японы эсрэг дайныг эхл??лэх боломжтой гэхдээ дараах н?хцл??дийг биел??лсэн тохиолдолд дайнд оролцоно гэсэн байна. Сталины саналыг холбоотнууд з?вш??рс?н ба германыг ялсаны дараа дахин уулзаж асуудлуудаа нарийвчилан тогтоё гэж тохирсон байна. Сталины санал нь:

• 1. Сахалин арлын ?мн?д тал , Курилын арлуудыг ЗХУ-д ?г?х,
• 2. БНМАУ -ын статус-квог х?лээн з?вш??р?х,
• 3. Дорнод хятадын т?м?р зам ба Порт-Артурын боомтыг ЗХУ-д удаан хугацаагаар т?рээсл??лэх зэрэг юм.

Энэх?? уулзалтын ?р д?нд БНМАУ буюу Монгол улсыг х?лээн з?вш??р?х асуудал ?ндсэндээ дэлхийн их г?рн??дийн хэмжээнд анх удаа х?лээн з?вш??р?гдс?н юм.

Холбоотон г?рн??д Германыг ялсаны дараа Потсдам хот ноо хийсэн уулзалтаар дайны дараах дэлхийн хэмжээнд н?л??ллийн б?с??дээ хувааж авах талаар голлон тохирсон байна. АНУ, Их Британийн жанжин штабын дарга нарын тооцоогоор Японыг ялахад 1-2 жил дахин дайтах шаардлагатай б?г??д х?н х?чний хувьд 1-2 сая цэргийн хохирол ?зэх б?г??д азийн эх газарт байгаа японы байлдааны хамгийн ?нд?р чадвар б?хий Квантуны армийг бут цохих нь бараг боломжг?й дээрх тооцоон дээр нэмж асар их хохирол ?зэх магадлалтай гэж ?зэж байжээ. Иймд Японы эсрэг дайнд ЗХУ-ын цэрэг, зэвсгийн х?чийг ашиглан богино хугацаанд ялах сонирхол б?хий байсан АНУ, Их Британы удирдагч нар ЗХУ-ыг японы эсрэг дайнд оролцуулах тухай саналаа удаа дараа Сталин болон ЗХУ-ын бусад удирдлагуудад х?рг??лж байжээ.

ЗХУ нацист Герман улсыг бут цохисны дараа 3 сар болоод японы эсрэг дайнд оролцох болмжтой б?г??д ингэхийн тулд Ялтын уулзалтаар тохиролцсон тохироог дахин баталгаажуулах шаардлага тавьсан байна. Энэ тохиролцооны нэг нь БНМАУ-ын одоогийн байгаа байдлыг буюу статус-квог хэвээр байлгах нэг болзол тавьсан байна. ??нийг АНУ, Их Британы удирдагч нар з?вш??рс?н б?г??д Сталины ятгалгаар энэ тухай БНХУ -д албан ёсоор мэдэгдэх ??ргийг Рузвельт биечлэн авсан байна. Гурван их г?рний хамтарсан мэдэгдэлд БНХУ буюу Гоминдан нам ын удирдлага ихэд цочирдсон байна. Хятадын удирдагч Чан Кайши энэ талаар албан ёсны эсэрг??цлийг гурван г?рний удирдагч нарт удаа дараа ??рийн болон БНХУ, т??ний гадаад яамны нэрийн ?мн??с х?рг??лсэн т?дийг?й Гадаад яамны сайд Ван Си Зыг энэ талаар харилцан тохиролцон цуцлуулахаар ЗХУ, АНУ-д айлчлал хийхийг ??рэг болгон г?йцэтг??лж байжээ. Гэвч удаа дараагийн уулзалтуудаар х?лээсэн ??ргээ Сталин, Рузвельт нар сахин биел??лж, БНМАУ нь тусгаар улс болох тул БНХУ х?лээн з?вш??р?х ёстой гэж хариу шаардлага, дарамт ?з??лж эхэлсэн байна. Сталин нь ЗХУ-ын Сибирь , Алс Дорнодыг хамгаалах бамбай б?с болох БНМАУ-ыг тусгаар улс болгон БНХУ-аар х?лээн з?вш??р??лэх тал дээр баттай зогсож байсан байна. Ялтын болон Потсдамын уулзалтын талаар Сталинаас мэдээлэл авсан Хорлоогийн Чойбалсан тэрг??тэй БНМАУ-ын удирдлага энэх?? тааламжтай н?хцлийг батжуулах, улмаар ??рийн хувь нэмрийг оруулах ??днээс:

• ЗХУ-ын ?мн? холбоотны ??ргээ биел??лэх,
• БНМАУ-ын тусгаар улс болох баталгааг харуулах,
• БНХУ-ын хамаарч байсан боловч тухайн ?ед Японп эзлэгдсэн ?в?р Монголыг японы цэргээс ч?л??л?н ??рт?? нэгтгэх,
• БНМАУ нь тусгаар улс б?г??д хангалттай х?чин чадал б?хий зэвсэгт х?чинтэй болохыг харуулахын тулд Японд эзлэгдсэн хятадын нутгийг ч?л??л?н т??ний х?ршийн хувьд ч?л??л?х ??рэг х?лээсэн болохоо харуулах зорилгоор ЗХУ-тай хамтран Японы эсрэг дайнд оролцохоор шийдвэрлэн 1945 оны 8 сарын 10-ны ?д?р Японы эзэнт г?рэнд дайн зарлан БНМАУ-ын Ардын Армийн ангиуд ЗХУ-ын Улаан Армийн ангиудтай хамтран 1945 оны ч?л??л?х дайныг эхл??лсэн б?г??д Хятадын цагаан хэрэм х?ртэл давшин байлдаж японы цэргийг бут цохилцсон байна.

Тусгаар тогтнолын т?л?? санал хураалт [ засварлах | кодоор засварлах ]

Их г?рн??дийн шахалтанд орсон БНХУ 1945 оны 8-р сарын 14-нд "ЗХУ болон Хятад улс найрамдалт холбоо тогтоох хэлэлцээр"т гарын ?сэг зурж, байгуулсан гэрээгээр БНМАУ-ын тухай 2 этгээд тохиролцохдоо "Японыг ялсны дараа, Гадаад Монголд Ард иргэдийн санал хураалт явуулахыг БНХУ-ын Засгийн газар з?вш??р?в. Т??ний ард иргэд тусгаар тогтнолыг сайшаах эсэхээ шийдвэрлэнэ. Хэрэв ард иргэдийн санал хураалтын д?н тусгаар тогтнолыг сайшаавал БНХУ-ын Засгийн газар Гадаад Монголын тусгаар тогтнолыг одоогийн байгаа хилээр нь з?вш??рч байна" гэж заасан байна. Энэ хэлэлцээрт БНХУ буюу Гоминданы Хятадын талаас ер?нхий сайд С?н Зи Вен , Гадаад яамны сайд Ван Си Зы нар оролцсон.

"Монгол улсын тусгаар тогтнолын асуудлыг ард т?мнийх нь санал хураалтын ?р д?нгээс шалтгаалан авч ?зэж болох юм" гэсэн мэдэгдэл нот бичгийг Б?гд Найрамдах Хятад Улсын Гадаад яамны сайд Ван Си Зыгээс Монгол улсад 1945 оны 08 дугаар сарын 14-ны ?д?р илгээсэн байна. Уг нот бичгийг ?ндэслэн БНМАУ-ын Бага Хурлын тэрг??лэгчдээс 1945 оны 09 д?гээр сарын 21-ны ?дрийн 76 дугаар хурлаас тогтоол гаргажээ. ??нд “Б?х ард т?мний саналыг тус улсын б?х дэвсгэр нутаг дээр 10 дугаар сарын 20-ны ?д?р нэгэн зэргээр гаргуулахаар тогтоосугай" хэмээн заасан байдаг.

Харин БНМАУ-ын Бага Хурлын Тэрг??лэгчдийн 1945 оны 10 сарын 5-ны ?дрийн 85 дугаар тогтоолд : “Санал гаргах хуудсан дээр тавьсан ??рийн овог, нэрийн доор “з?вш??р?х” буюу “татгалзах” хоёрын аль нэгийг бичиж, гарынхаа ?сгийг зур. Хэрвээ бичиг мэдэхг?й бол баруун гарынхаа эрхий хурууг дар” гэж заасны дагуу санал хураах ажил явагджээ.

Санал хураалтын т?в комиссыг БНМАУ-ын Бага Хурлын тэрг??лэгчдийн дарга Г. Бумцэндээр даргалуулан байгуулж, орлогчоор Т?в Хорооны ер?нхий нарийн бичгийн дарга Ю. Цэдэнбал , нарийн бичгийн дарга Ч. С?рэнжав, нарийн бичгийн дарга Г. Дамба, Б. Ширэндэв нар томилогджээ. Ухуулга таниулгын хуудсыг Улаанбаатарт хэвл??лж, орон нутагт тарааснаас гадна улс даяар 13000 удаа хурал цуглаан зохион байгуулж мал чин, ард, ажилчин, сэхээтн??дийг оролцуулсан. Санал хураалтын т?в комиссын дарга болон орлогч нар аймаг б?рийг хуваарилан авч, ??рийн биеэр бэлтгэлийн ажлыг зохион байгуулсан байна. Ийнх?? 1945 оны 10 сарын 20-нд улс орон даяар тусгаар тогтнолын т?л?? б?х нийтийн санал хураалтыг 06:00-23:00 цагийн хооронд явуулсан юм.

Санал асуулыг нийт 4251 хэсэгт явуулсан б?г??д нэрсийн жагсаалтад 494074 х?н б?ртгэгджээ. Тэдгээрээс 487285 х?н буюу нийт сонгогчдын 98.6 хувь нь саналаа ?гс?н байна. Харин ?лдсэн улс нь буюу 6791 х?н замд явж байсан, ?вчтэй зэрэг байсны улмаас санал хураалтад оролцож чадааг?й ажээ. Санал хураалтанд оролцсон б?х х?н БНМАУ-ын тусгаар тогтнолын т?л?? саналаа ?гс?н т??хэн баримт ?н??д?р Монгол улсын ?ндэсний т?в архивт хадгалагдаж байна.

Санал хураалтанд “будлиан” орно гэж Хятадын засгийн газраас тусгайлан Ли Фа Жан тэрг??тэй т?л??л?гчид ирж 1945.10.20-нд санал хураалт эхлэхэд ажиглалт хийсэн байна.

Харин саналын д?нг санал хураасан ?дрийнх?? маргааш, н?г??д?р нь нэгтгэн д?гнэж, Т?вд?? мэдээлж байжээ. Зарим санал авах газар мэдээгээ 11:00 гэхэд хийж дууссан байсан тул санал хураалтын д?нг нэгтгэхэд асуудал гарааг?й ажээ.

1940 он гэхэд Монголчуудын тал хувь нь бичиг ?сэг тайлагдсан байлаа. Иймээс санал хураалтыг гарын ?сэг болон баруун гарын эрхий хурууны хээгээр баталгаажуулсан байдаг юм. Гарын ?сэг зурагчдын дийлэх нь Монгол бичгээр бичсэн бол кирилл ?сгээр тун ц??н х?н гарын ?сгээ зурсан байна.

Энэх?? санал хураалтын д?нг БНМАУ-ын Бага хурлын Тэрг??лэгчид 1945 оны XI сарын 10-нд батлаж, т??нийг хэвлэлд нийтлэж, ЗХУ ба Хятад Улсын Засгийн газарт тус тус мэдэгджээ. Хятадын гоминданы Засгийн газар Гоминдан намын т?вийн байнгын хорооны 16-р хуралдаанаар Ар Монголын т?рийн тусгаар тогтнолын тухай санал хураалтын д?нг хэлэлцээд БНХУ, БНМАУ-ын тусгаар тогтнолыг 1946 оны 1 сарын 5-ны ?д?р БНМАУ-ын тусгаар тогтнолыг х?лээн з?вш??рс?н байна. ??ний дагуу 1946 оны нэгд?гээр сарын 12-нд Хятадын Гадаад яамнаас маршал Хорлоогийн Чойбалсанд манай улсын тусгаар тогтнолыг х?лээн з?вш??рч, баталсан тухай нот бичиг ир??лсэн юм. Уг нот бичигт “ Хятадын 34 оны 10 сарын 20-нд Гадаад Монголын ард т?мнээс явуулсан санал хураах ажлын д?нгийн тухай таны нотыг х?лээн авлаа. Энэ нь Гадаад Монголын ард т?мнээс ??рийн тусгаар тогтнолыг баталсныг илэрхийлж байна. Батлан хамгаалах Дээд з?вл?лийн тогтоол ёсоор Хятадын Засгийн Газар нь энэ ?др??с эхлэн Гадаад Монголын тусгаар тогтнолыг х?лээснээ зарлана. ??нийг мэдэгдэхээр энэ нотыг явуулав” гэжээ.

Санал хураалтын статистик тоо баримтууд [ засварлах | кодоор засварлах ]

?р д?н [ засварлах | кодоор засварлах ]

БНХУ нь БНМАУ-ыг х?лээн з?вш??рсний дараа ЗХУ анх удаа БНМАУ-ыг б?рэн х?лээн з?вш??рч н?х?рл?л ба харилцан туслалцах тухай гэрээг анх удаа байгуулж, Улаанбаатарт суугаа б?рэн эрхт т?л??л?гчийн газраа ЗХУ-ын элчин сайдын яам болгон ??рчилс?н т??хтэй. БНХУ-ын Гоминдааны засгийн газар хоёр улсын хооронд дипломат харилцааг 1946 оны 12 дугаар сарын 13-нд тогтоов. 1949 оны 10 сарын 6-нд БНМАУ ?ын Засгийн газар БНХУ-ын засгийг газартай дипломат харилцаагаа тасалж м?н ?д?р БНХАУ -ын Ардын Т?в Засгийн газарт дипломат харилцаа тогтоож дипломат т?л??л?гч нараа харилцан солилцохоор илгээлт явуулав. 1949 оны 10 сарын 16-нд БНХАУ-ын засгийн газар БНМАУ-тай дипломат харилцаа тогтоох дипломат т?л??л?гчд?? солилцоход баяртай байгаагаа мэдэгдсэнээр БНМАУ, БНХАУ сайн х?ршийн шинэ харилцааны гараа эхэлсэн юм. 1950 онд З?вл?лт, Хятадын шинэ гэрээнд Вышинский , Чжоуэньлай нар гарын ?сэг зурах ?едээ захидал солилцож т??ндээ санал агуулгын ?р д?нд БНМАУ-н тусгаар тогтнолын байдал б?рэн д??рэн хангагдсаныг 2 засгийн газар нотолж байгаагаа дурьдсан. Ингэж х?рш орнууд нь БНМАУ?ын тусгаар тогтнолыг албан ёсоор б?рэн х?лээн з?вш??рсний дараа, Ази - Европ , Америк , Африкийн олон улс дипломат харилцаа тогтоон найрсаг хамтран ажиллаж, БНХАУ олон улсын нэр х?нд эрс ?сс?н. Жинхэнэ б?рэн эрхт тусгаар тогтносон улс болсныг харуулах гол холбогдох баримт т??х бол дээр дурьдсан баримт юм.

Сонирхолтой баримтууд [ засварлах | кодоор засварлах ]

• Санал хураалтад зориулсан ухуулгын зурагт хуудаст “Би Б?гд Найрамдах Монгол Ард Улсын харьяат м?н. Х?н болж т?рсний минь дээд зэргийн эрхэм эрмэлзэл бол ??рийн эх орны тусгаар тогтнолын т?л?? амь ба санаа сэт гэлээ зориулахад хэзээ ч бэлхэн байхад оршино. Би ??рийн харьяат эх орны тусгаар тогтнолын т?л?? батална” хэмээн бичиж, дэвсгэрт нь Монголын газрын зургийг байрлуулан, гараа ?рг?н санал ?гч буй х?нийг д?рсэлсэн байдаг. Энэ т??хэн баримт ?дг?? ?ндэсний т?в архивын сан х?мр?гт хадгалагддаг.
• баг б?рт мэдээ з??ж дамжуу лах т?р ?рт?? байгуулж, мэдээг тусгай богцонд хийж ганзагалаад 5-10 км хооронд мориор ?рт??л?н давхиж х?ргэж байжээ. М?н багаас сумын т?в р?? дээрх аргаар мэдээ х?рг??лэх морин ?рт??ний цэг??дийг т?р бай гуулсан байна. Харин сумын т?в??с автомашинаар аймаг руу мэдээ х?ргэсэн ба машин х?рэлцэхг?й бай сан тул нийслэлээс суудлын болон ачааны машинуудыг нэг ?дрийн хугацаатай дайчилжээ.
• Ховд аймагт гадаадын харьяат 347 х?н саналаа ?гс?н байдаг. ?в?р Монгол , ц??н тооны хятад, орос х?м??с санал хураалтад оролцсоноос 29 х?н монгол бичгээр, хоёр х?н хятадаар гарын ?сгээ зурж, гурван х?н Хятад ?сэгнь гарын тэмдэг буюу хувийн тамгаа даржээ. Бичиг ?сэг мэдэхг?й 313 х?н санал ?г?х зааварт тусгагдсаны дагуу баруун гарын эрхий хурууныхаа хээг ?лдээсэн байна.
• Булган аймгийн нутаг дахь “ Булганы баруун хойд засан х?м??ж??лэх газар ”-т ял эдлэж байсан 52 хоригдол саналаа ?гчээ. Эдгээрээс 2 нь бичиг ?сэгт тайлагдааг?й, бусад х?м??жигчид нь монгол бичгээр болон тухайн ?ед д?нг?ж шилжиж байсан кирилл бичгээр гарын ?сгээ зурсан байгаа нь нэн сонирхолтой.
• Санал хураахтай холбогдсон ухуулга таниулгын олон материал хуудас, ярианы сэдэв зэргийг Улаанбаатарт бэлтгэн хэвл??лж орон нутагт т?гээн тарааж, бэлтгэл ажил явагдахад улс даяар 13000 хурал цуглаан болж т??нд олон мянган малчин, ард, ажилчин, сэхээтэн оролцжээ.
• Санал ?гс?н мэдээг шалган д?гнэхэд баг, сум, аймгийн т?в дээр байсан нягтлан бодогч нарыг сампинтай нь дайчлан хувиарлан суулгаж мэдээг дахин дахин шалгуулан гаргуулж байжээ.
• АНУ-ын дэд Ер?нхийл?гч Хенри Эгард Уоллес 1944 оны долдугаар сарын эхээр Монголд айлчилж байжээ. Тэрбээр дэлхийн II дайны галын дундуур Монголд ирээд “Хэдийгээр ЗХУ-ын н?л??н дор байгаа ч монголчууд ??рийн гэсэн бодолтой, эрэмгий, биеэ даасан, т?р, засгийн удирдлага нь залуу х?м??сийн гарт байгаа улс юм байна” гэсэн д?гнэлттэй буцаж байжээ. Гэрийн хаяанд х?х??ртэй айраг шуугисныг “тагнах т?х??р?мж” хэмээн айж хоносныг эс тооцвол тэрбээр Монголд ирсэндээ тааламжтай сэтгэгдэлтэй буцсан байдаг. Т??ний айлчлалын зорилго нь 1943 оны Холбоотон гурван г?рний удирдагч нарын 1943 оны Тегераны уулзалтын ?ед Сталины ?е ?е цухалзуулж байсан Гадаад Монгол буюу БНМАУ гэдэг нь ?нэхээр тусгаар тогтносон улс болож чадах эсэх, монгол ба хятадын хооронд хамаарал байгаа эсэхийг тандах зорилготой байжээ. Уэллесийн сэтгэгдэл нь АНУ-ын ер?нхийл?гч Ф.Д.Рузвельтэд БНМАУ-ыг хятадаас хамааралг?й ??рийн ?ндэсний хэл, соёл, онцлог, т??х б?хий ?ндэстэн б?г??д оросын дэмжлэгээр хятадаас хамааралг?й тусгаар улсын т?вшинд байгаа гэдэгт итг??лсэн байна. Иймд Рузвельт нь Японы эсрэг дайнд ЗХУ-ыг оролцуулах зорилгооо биел??лэхийн тулд Холбоотон г?рн??дийн удирдагчдын 1945 оны Ялтын уулзалтаар болон Подстамын уулзалтуудаар БНМАУ-ын статус-квог х?лээн з?вш??р?х?д болно гэж ?зэж энэ тал дээр з?вш??рс?н санал ?гс?н т??хтэй.
• Ялтын уулзалтаар Сталин нь АНУ-ын ер?нхийл?гч??р БНМАУ-ын статус-квог х?лээн з?вш??р?х тухай гурван г?рний мэдэгдлийг БНХУ-ын удирдагч Чан Кайшид албан ёсоор мэдэгдэхийг Рузвельтэд ятгаж чадсан байна. Учир ЗХУ-БНХУ-ын 1924 оны гэрээнд ЗХУ нь Монгол улсыг БНХУ-ын нэг хэсэг гэж ?зэж х?лээн з?вш??рн? гэж заасан байсан тул Сталин энэх?? ??ргийг ??рт?? авхаас зайлсхийжээ.
• Сталин буюу ЗХУ-ын Монгол улс буюу тухайн ?еийн БНМАУ-ыг тусгаар тогтнуулах зорилго нь ЗХУ-ын сибирь, Алс дорнодын чиглэлд байдаг харилцаа, холбоо, зам тээврийн гол шугам болох Сибирийн т?м?р зам нь хилийн б?сэд оршдог байсан тул т??нийг хамгаалах бамбай жийрэг улс байх шаардлагыг хангах явдал байсан байна. ??ний нотолгоо нь Сталин хятадын т?л??л?гчидтэй уулзах ?еэр Япон нь одоо ялагдсан боловч 30-40 жилийн дараа сэргэж ахин х?чирхэг болох б?г??д энэ ?ед бидэнд транссибирийн т?м?р замын шугмын аюулг?й байдлыг хангах шаардлага байна. Энэ зорилгод ЗХУ ба БНХУ-ын дунд орших БНМАУ гэсэн завсрын жийрэг бамбай улс зайлшг?й шаардлагатай байгаа учир бид энэ улсыг тусгаар тогтнуулах сонирхолтой байна гэж мэдэгдэж байснаас харагдана.