(MCMXI)
Аргын тооллоор Нэгэн мянга ес?н зуун арваннэгд?гээр оны т?м?р гахай жил. Анно Домини гэж тоолдог болсноос хойш хоёр дахь мянганы 911-р он, 20-р зууны 11 дэх жил, 1910-аад он гэж тоолбол хоёр дахь жил.
- Нэгд?гээр сарын 1 -
Никарагуа
улсын ер?нхийл?гч??р сонгогдсон Хуан Хосе Эстрада албан ёсоор тангарагаа ?рг?жээ.
- Нэгд?гээр сарын 3 - Сидней хотын т?вийн гудамжинд Метрополитан цагдаагийн газрын 1500 алба хаагч зэвсэглэсэн гурван анархистийн эсрэг буудалцав. Буудалцааны ?еэр хоёр х?н амиа алджээ.
- Нэгд?гээр сарын 7 - Швейцарийн Альпийн нуруунд орших Кранс-Монтана хотод дэлхийн хамгийн анхны уул уруудах цанын тэмцээн болжээ. Тус тэмцээнд 20 тамирчин оролцож, улмаар Британийн тамирчин Сесил Хопкинсон т?р??лсэн байна.
- Монакогын вант улсын ван I Альберт Монаког хаант засаглалтай улс болгох талаар ?ндсэн хуульд тусгажээ. Энэ нь араасаа эсэрг??цэл дагуулсан юм.
- Нэгд?гээр сарын 8 - Дуглас Моусоноор удирдуулсан Антарктидийг судлах Австралийн экспедиц тус тивтэй ойролцоо орших Денисоны хошуунд х?рчээ.
- Нэгд?гээр сарын 9 - АНУ-ын "АЛАМ" компанийн захирал Жорж Б.Селдэн гэгч Хенри Фордыг татвараас зугтсан, компанийн патентыг з?рчс?н гэсэн ?ндэслэлээр ш??хэд ?гчээ. АНУ-ын тойргийн ш??х энэ хэргийг хэлэлцээд хэрэгсэхг?й болгосон юм.
- Нэгд?гээр сарын 11 - Германы нийслэл
Берлин
хотноо байгалийн шинжлэх ухааны судалгааны Кайзер Вильхелмийн нийгэмлэгийг байгуулжээ.
- Нэгд?гээр сарын 13 -
Амстердам
хотын музейд хадгалагдаж байсан Рембрандтын "Ш?нийн харуул" б?тээл халдлагад ?ртжээ. Эрхэлсэн тодорхой ажилг?й нэгэн 209 жилийн настай уг зургийг хутгаар сийчиж орхисон байна.
- Нэгд?гээр сарын 16 - Парагвайн ер?нхий?лгч Мануэль Гондра ??рэгт ажлаа аваад ерд?? хоёрхон сарын дараа ??рийн х?сэлтээр суудлаа ?гчээ. Парагвайн конгресс хэлэлцээд т??ний залгамжлагчаар ?мн? нь дайны сайд байсан Альбино Жараг сонгосон юм.
- Нэгд?гээр сарын 17 - Францын т?л??л?гчдийн танхимд ?г хэлж байхад нь Францын ер?нхий сайд Аристид Брайнд халдав. Золоор тэр амь насаа алдааг?й юм.
- АНУ-ын Сан Диего хотод анхны нисэхийн сургууль байгуулагдав.
- Нэгд?гээр сарын 22 - Нисэх онгоцтой хамгийн удаан агаарт х??рс?н дээд амжилт дахин эвдэгдэв. Америкийн нисгэгч Филип Орин Пармели 3 цаг 40 минутын турш агаарт нисчээ.
- Нэгд?гээр сарын 23 - Нэрт эрдэмтэн
Мари Кюри
Францын шинжлэх ухааны академийн гиш??нээр томилогдов. Ингэснээр энэ суудалд суусан анхны эмэгтэй эрдэмтэн болжээ. Тэрээр насан эцэслэх х?ртлээ энэ суудалд суусан юм.
- Нэгд?гээр сарын 24 - Японы угсаа залгамжлах
хунтайж Хирохитогийн
амь насанд халдахыг завдсан гэсэн ?ндэслэлээр Ш?с?й Коток? тэрг??тэй хэд, хэдэн х?нийг цаазаар авчээ.
- Нэгд?гээр сарын 26 - АНУ, Канадын хооронд худалдааны гэрээ байгуулагдав.
- Нэгд?гээр сарын 27 - Перу-Экуадор улсын хилийн цэрг??д хэдэн цагийн туршид буудалцжээ.
- Нэгд?гээр сарын 29 - Галапагосын арлыг АНУ-д х?лсл??лэх т?л?вл?г??тэй байсан Экуадорын ер?нхийл?гч Альфаро олон нийтийн эсэрг??цэлтэй тулгарав.
- Нэгд?гээр сарын 31 - АНУ-ын Т?л??л?гчдийн танхимын 188 гиш??ний 159 нь Сан-Франциско болон Нью Орлиан хотуудад 1915 оны дэлхийн ?зэсгэлэн яармаг зохион байгуулах шийдвэр гаргажээ.
- Хоёрдугаар сарын 2 - Гондурасын Пуэрто Кортез хот Америк, Британийн цэрг??дийн мэдэлд шилжжээ.
- Хоёрдугаар сарын 4 - Персийн
Тегеран
хотод Персийн сангийн сайд Сани аль Довле халдлагад ?рт?н амиа алдав. Т??нийг Армени гаралтай хоёр этгээд хороосон байна.
- Хоёрдугаар сарын 11 - Линкольны дурсгалын цогцолборыг барьж эхлэв.
- Хоёрдугаар сарын 18 - Одоогийн Тажикистаны нутагт байрлах Усой усан далан 7.4 магнитудын газар х?дл?лт?д эвдэрч, 90 х?н амиа алдав.
- Хоёрдугаар сарын 21 - Алдарт х?гжмийн зохиолч Густав Малер с??лийн концертоо удирджээ. Тэрээр
Вена
хотод буцаж ирээд удааг?й байхдаа буюу гурван сарын нас барсан юм.
- Хоёрдугаар сарын 24 - АНУ-ын Сенатын танхим Японтой байгуулах ч?л??т худалдааны гэрээг баталжээ.
- Хоёрдугаар сарын 28 - АНУ-ын ер?нхийл?гч Уиллиам Х.Тафт АНУ-ын ер?нхий прокурорын туслахад хар арьст Уиллиам Х.Льюсийн нэрийг дэвш??лжээ.
- Гуравдугаар сарын 1 - Францын ер?нхий сайдын суудалд нэр дэвшсэн Эрнест Монисийн баримт бичгийг Ер?нхийл?гч Фаллиерест ?рг?н барив.
- Гуравдугаар сарын 3 - АНУ-ын армийн дэргэд ш?дний эмнэлэг байгуулжээ.
- Гуравдугаар сарын 8 - Олон улсын эмэгтэйч??дийн эрхийг хамгаалах ?дрийг анх удаа тэмдэглэн ?нг?р??лэв.
- Гуравдугаар сарын 17 - Норвегийн парламентад Анна Рогштад суув. Ингэснээр тус улсын т??хэнд эмэгтэй х?н парламентын гиш??н болсон анхны эмэгтэй болжээ.
- Гуравдугаар сарын 18 - АНУ-ын Аризона мужид дэлхийн хоёр дахь том далан болох "Р??звельтийн далан" байгуулагджээ. Уг даланг экс ер?нхийл?гч Теодор Р??звельт албан ёсоор нээсэн юм.
- Италийн ер?нхий сайд Луйжи Луззатти ??рийн х?сэлтээр суудлаа ?гчээ.
- Абрахам Линкольны оршуулгийн ёслолд оролцож, авсыг нь ачиж явсан с?йх тэргийг Колумбиа мужийн нэгэн этгээд галдан шатаажээ. Хожим нь ??нийг Томас Лаури гэх мужаан сэргээн засварлаж музейд тавьсан юм.
- Гуравдугаар сарын 20 - Хаант Оросын ер?нхий сайд Петр Столыпин ??рийн х?сэлтээр суудлаа ?гчээ. Тэрээр Хятадтай ??сгэсэн дипломат маргааныг шийдвэрлэж чадааг?й гэж ?зэн энэ шийдвэрийг гаргасан байна. Оросын хаан II Николай т??ний залгамжлагчаар Владимир Коковцовыг нэрлэв.
- Гуравдугаар сарын 22 - Португалийн Порту хотын их сургууль байгуулагджээ.
- Гуравдугаар сарын 25 - Нью-Йорк хотод орших гурвалжин барилгад гал гарав. Наймдугаар давхараас эхэлж гарсан гал 9-10-р давхарт хурдан хугацаанд тархаж, хохирогчдын тоог нэмжээ. Галын улмаас ихэвчлэн охид, эмэгтэйч??д хохирчээ. Гал гарснаас хойш 30 минутын дараа 123 эмэгтэй, 23 эрэгтэй ажилчин амиа алджээ. Энэ галын дараа ?ндэсний хэмжээнд галын тусгай д?рэм, х?д?лм?рийн хуулийг ??рчилс?н юм.
- Гуравдугаар сарын 29 - АНУ-ын армийн зэвсэглэлд Жон Браунингийн б?тээсэн M1911 гар бууг нэвтр??лжээ. Энэ гар буу 74 жилийн турш ашиглагдсан юм.
- Д?р?вд?гээр сарын 1 - Мексикийн ер?нхийл?гч Порфирио Диаз Мексикийн конгрессыг шинээр байгуулжээ. Гэсэн ч т??ний 25 жилийн засаглал дараа сард нь нуран унасан юм.
- Д?р?вд?гээр сарын 2 - Их Британид х?н амын нэгдсэн тооллого явагдаж 45.2 сая х?н тоологджээ.
- Австралид болсон х?н амын нэгдсэн тооллогоор 4.4 сая тоологдсон байна.
- Д?р?вд?гээр сарын 4 - АНУ-ын 62 дахь Конгресс эхлэв. Энэ удаагийн конгрессийн сонгуульд Ардчилсан нам ялалт байгуулсан юм. Ингэснээр т?л??л?гчдийн танхимын даргаар Чемп Кларк сонгогджээ.
- Д?р?вд?гээр сарын 9 - Японы Токио хотын Ёшивара д??рэгт гал гарав. Галд ихэвчлэн гейшагын байр ?ртс?н б?г??д 300 х?н амиа алдаж, 800 х?н бэртэж, 6000 х?н орон гэрг?й болжээ.
- Д?р?вд?гээр сарын 10 - Хятадын эзэн хааны дэргэдэх Дээд з?вл?л хуралдаж, тус улсад ер?нхий сайд гэсэн албан тушаалыг бий болгож, ханх?? Чинг энэ суудалд томилжээ. Нийт 13 яамтай болсон Хятадын засгийн газарт нэг Монгол х?н багтсан мэдээлэл бий.
- Д?р?вд?гээр сарын 12 - Францын нисгэгч Пьер Прьер 290 миль замыг 4 цаг 8 минутын туршид зогсолтг?й туулж, дээд амжилт тогтоожээ.
- Д?р?вд?гээр сарын 20 - Португалийн парламент т?рийн шашнаар Ромын Католик шашныг сонгож, хэрвээ ??р шашны с?м байгуулах бол ?нд?р татвар т?л?хийг хуульчлав.
- Д?р?вд?гээр сарын 22 - Лос Анжелес Таймс сонины байрны урд б?мб?г дэлбэлсэн Жеймс МакНамарад б?х насаар нь хорих ял оноожээ. Харин Жон МакНамараг 20 жил хорих ялаар шийтгэсэн байна.
- Д?р?вд?гээр сарын 27 - Хуангхуагангын бослог Хятадад болов. Босогчид таван тосгонд хаант засгийг эсэрг??цсэн бослого х?д?лг??н дэгдээсэн билээ.
- Д?р?вд?гээр сарын 30 - Мейн мужийн Бангор хотод гал гарч тус хотын гуравны нэг нь с?йдэв. Бангор хотын 8500 гаруй х?н орон гэрг?й болжээ.
- Тавдугаар сарын 1 - АНУ-ын дээд ш??х Америкийн иргэдэд хувийн хэрэгцээнд зориулан газар олгох тухай холбооны засгийн газрын шийдвэрийг дэмжжээ.
- Тавдугаар сарын 3 - Вилгельм Филшнерээр удирдуулсан Антарктидийг судлах Германы экспедиц замдаа гарав. ??нээс яг 8 сарын дараа Филшнерийн м?с?н голыг илр??лсэн билээ.
- Тавдугаар сарын 8 - Хятадын дээд з?вл?л хунтайж Чин Йекуанг тэрг??тэй засгийн газрыг х?лээн з?вш??р?в. Ингэснээр Хятад улс т??хэндээ анх удаа ер?нхий сайдтай болсон юм.
- Мексикийн хувьсгал: Хувьсгалчдын тэрг??н Панчо Вилла, Суйдад Суарезаар тэрг??лсэн засгийн газрын цэргийн эсрэг Мадеро хотноо тулалдав.
- Тавдугаар сарын 9 - Америкийн сэтгэл судлалын холбоо
Балтимор
хотноо байгуулагджээ.
- Санктпетербургийн технологийн х?рээлэнгийн профессор Борис Росинг, ??рийн шавь Владимир Зворыкиний хамтаар катодын туяа б?хий д?рв?лжийг ашиглан д?рс буулгах судалгааг амжилттай хийв.
- Тавдугаар сарын 12 - Персийн парламент тус улсын эдийн засгийг эрг??лэн х?л дээр нь зогсоохын тулд Америкийн эдийн засагч, хуульч Уиллиам Морган Шустерийг Сангийн сайдаар томилжээ.
- Тавдугаар сарын 13 - Хятадын эзэн хааны з?вл?л Ханкоу, Гуанжоу, Чуншинг хотуудыг холбосон т?м?р замыг гадны банкны зээлээр г?йцэтгэхийг х?лээн з?вш??р?в.
- Тавдугаар сарын 15 - Зууны ш??х ажиллагаа: Стандарт Ойл компанийг АНУ-ын итгэлцлийн хуулийг з?рчиж монопольдсон гэж ?зэн монополийг задлах шийдвэрийг АНУ-ын дээд ш??х гаргажээ. Ингэснээр тус монополийн суурин дээр Эксон Мобил, Амако, Шеврон зэрэг 34 компани байгуулагдсан юм.
- Тавдугаар сарын 20 - Гадны банкнаас т?м?р зам барихад зориулж 30 сая ам.доллар зээлэх гэрээнд Хятадын Манж Чин г?рний эзэн хаан Бээжин хотноо гарын ?сэг зуржээ.
- Тавдугаар сарын 21 - Халхын д?рв?н аймгийн хан, чуулган дарга, жанжин тэрг??тэй ноёд лам нар их Х?рээнд цугларч нууц з?вл?г??н хийж, шинэ засгийн бодлого Монголчуудын амьдрал, ёс суртахуун, шашин ш?тлэгтэй харштай гэж ?зээд, т??нийг б?хэлд нь х?лээж авч болохг?й хэмээх санал нь нэгджээ. Нууц з?вл?лг??н??с Ханддорж, Цэрэнчимэд, ?в?р монголын т?шмэл Хайсан нарыг орос улсаас тусламж эрэхээр явах т?л??л?гч??р томилохыг Жавзандамба хутагтад мэд??лж тогтоолгоод, их Х?рээний оросын консул Миллерт учрыг хэлж нэвтрэх з?вш??р?л авахаар болжээ.
- Парисаас Мадрид х?рэхээр нисч явсан онгоц замдаа осолдож, Францын дайны асуудал эрхэлсэн сайд Хенри Берто амиа алдаж, Ер?нхий сайд Эрнест Монис х?нд гэмтжээ.
- Тавдугаар сарын 23 - АНУ-ын ер?нхийл?гч Уиллиам Х.Тафт Нью-Йорк хотын нийтийн номын санг байгуулжээ. Уг номын санг алдарт саятан Эндрью Карнегийн цуглуулганд т?шиглэн байгуулсан юм. Байгуулагдсан ?др??с?? нэг хоногийн дараа хэвийн ?йл ажиллагаандаа шилжжээ.
- Тавдугаар сарын 25 - Мексикийн ер?нхийл?гч Порфирио Диаз, дэд ер?нхийл?гч Рамон Коррал нарын сайн дураараа огцрох шийдвэрийг т?л??л?гчдийн танхим 100 хувийн саналаар х?лээн з?вш??р?в. Ер?нхий сайдын суудалд гадаад хэргийн сайдаар ажиллаж байсан Франциско Леон де ла Барра суужээ.
- Тавдугаар сарын 31 - Алдарт "Титаник" х?л?г онгоц
Белфаст
хотноо нээлтээ хийв. Яг энэ ?д?р "Олимпик" х?л?г онгоц аялалдаа гарч байсан т??хтэй.
- Албан тушаалаа х?лээлгэн ?гс?н Мексикийн экс ер?нхийл?гч Порфирио Диаз Франц руу зугтжээ. Тэрээр Мексикт амиа алдах эрсдэлтэй байсан тул дээрх шийдвэрийг гаргасан юм. Францад очсоноосоо хойш д?рв?н жилийн дараа тэрээр амьсгал хураажээ.
- Зургаадугаар сарын 1 - Хятадын хувьсгалын удирдагч
Чан Кайши
Хятадын муж даяар социалист засаглал байгуулах тухай олон нийтийн илтгэл хийж эхлэв.
- Зургаадугаар сарын 3 - АНУ-ын Лос Анжелес хотын тойргийн ш??х алдарт зохиолч Л.Френк Баумыг 12.6 мянган ам.долларын ?р?нд орсон тул албан ёсоор т?л?х шийдвэр гаргав. Тэрээр ?р?? т?лж чадахг?й байсаар 1919 онд амьсгал хураасан юм.
- Зургаадугаар сарын 5 - Оттоманы эзэнт г?рний султан
V Мехмед
Европ тив, Балканы хойгт албан ёсны айлчлалаа эхл??лэв.
- Зургаадугаар сарын 8 - Боловсролын тогтолцоог сайжруулах хууль санаачилсан Бельгийн ер?нхий сайд Франс Шоллаерт ??рийн ??рэгт ажлаасаа сайн дураар татгалзав.
- Зургаадугаар сарын 11 - Олон улсын хил тогтоох з?вл?л АНУ, Мексикийн хилийн маргааныг шийдвэрлэх тусгай хурал зарлан хуралдуулав. Энэх?? хуралдаанаар Эль Шамизалын хойд хэсэг, Рио Грандегийн ?мн?д хэсгийн нийт 437 га газрыг Мексикт эрг??лэн ?г?х шийд гаргасан байна.
- Зургаадугаар сарын 14 - "Олимпик" х?л?г Английн Саутхемптон хотоос АНУ-ын Нью-Йорк хот руу хийх аялалаа эхл??лэв.
- Ирээд?йн ер?нхийл?гч
Дуайт Эйзенхауэр
АНУ-ын цэргийн академид тангараг ?рг?ж, кадет болжээ. Тэрээр энэ ?ед 20 настай байсан юм.
- Зургаадугаар сарын 16 - Компьютерийн технологийн алдарт IBM компани Нью-Йорк хотноо байгуулагдав. Тус компани тухайн ?едээ CTRC нэртэй байгуулагдаж байжээ.
- Зургаадугаар сарын 21 - Алдарт "Олимпик" х?л?г Нью-Йорк хотын боомтод амжилттай х?рэв.
- Оросын балет анх удаа Их Британийн тайзнаа тавигдав. Тухайн ?ед
Сергей Дягилевийн
"Игор ван" дуурь Эзэн хааны дуурийн театрт тавигдсан юм.
- Зургаадугаар сарын 22 - Орон нутгийн цагаар 13:40 цагт Их Британи, Умард Ирландын нэгдсэн хаант улсын шинэ хаан V Жоржид титмийг з??ж, хаан ширээнд залжээ.
- Зургаадугаар сарын 23 - Эр??л мэндийн шалтгаанаар Францын ер?нхий сайд Эрнест Монисийн засгийн газрыг тараав.
- Зургаадугаар сарын 25 - Польшийн х?лб?мб?гийн холбоо албан ёсоор байгуулагдав.
- Зургаадугаар сарын 28 - Египетийн Абу Хуммус аймагт солир унажээ.
- Зургаадугаар сарын 29 - Тухайн цаг ?еийнхээ хамгийн том байлдааны х?л?г онгоцыг Хаант Орос улс зэвсэглэлд нэвтр??лжээ. Севастополь нэртэй тус х?л?г Хаант Оросын билэг тэмдэг болж байлаа.
- Долоодугаар сарын 1 - Хаант Оросын эзэн хааны з?вл?л Оросын еврейч??дийн уран зохиолийн нийгэмлэгийг татан буулгах шийдвэр гаргажээ.
- Долоодугаар сарын 2 - АНУ-ын муж хоорондын худалдааны з?вл?л Америк даяар ?йл ажиллагаа явуулдаг хурдан галт тэрэгний компаниудыг шалгахаар болжээ.
- Долоодугаар сарын 3 - Туркийн газар нутгийн холбоог Мехмед Эмин, Ахмед Агаоглу нар ??сгэн байгуулжээ.
- Долоодугаар сарын 4 - АНУ даяар хэт халуун эхлэв. Вермонт болон Нью-Хемпшир муж, Бостон, Чикаго хотуудад 40 хэмээс дээш халжээ. З?вх?н Чикаго хотод л гэхэд нэг ?д?р 64 х?н амиа алдсан юм.
- Долоодугаар сарын 5 - Алдарт "Олимпик" х?л?г Английн Саутхемтонд ирснээр аялалаа дуусгав.
- Долоодугаар сарын 13 - Их Британийн угсаа залгамжлах хунтайж Эдуард 17 насандаа Уелсийн хунтайжаар ?рг?мжл?гд?в. Тэрээр 1616 оноос хойш анх удаагаа энэ цолтой болсон хаан угсааны х?н болсон юм.
- Долоодугаар сарын 14 - Америкийн нисгэгч Харри Етв??д Бостон хотоос Вашингтон х?ртэл 576 миль газрыг зогсолтг?й туулж, дэлхийн дээд амжилтыг шинэчлэв. Тэрээр "Цагаан ордон"-ы ?мн?д жиг??рт газардсан байна.
- Долоодугаар сарын 15 - Япон болон Герман улс худалдааны гэрээ байгуулав.
- Долоодугаар сарын 17 - Францын сонины сэтг??лч Андре Йагер-Шмидт дэлхийг 39 хоногийн дотор тойрч дээд амжилт тогтоожээ.
- Долоодугаар сарын 23 - Монголын шашны тэрг??н VIII богд Жавзандамбын зарилгаар Монголын сайд нар Санкт Петербург хотноо Оросын талынхантай уулзаж, тусгаар тогтнолыг дэмжин, туслалцаа х?счээ.
- Долоодугаар сарын 24 - АНУ-ын нэрт аялагч Хирам Бингхем Инкагийн соёлын ?нэт ?в Мачу Пикчуг дахин илр??лжээ.
- Долоодугаар сарын 31 - Америкийн алдарт "Женерал Моторс" компани Нью-Йоркын х?р?нгийн биржид хувьцаагаа гаргаж, олон нийтийн ?мчит компани болов.
- Наймдугаар сарын 1 - АНУ-ын иргэн Харриет К?имби нисэх онгоцны ?нэмлэх авсан Америкийн анхны, дэлхийн хоёр дахь эмэгтэй х?н болов.
- Наймдугаар сарын 3 - Шведийн эрдэмтэн Альвар Гуллстранд н?дний хараа шалгах т?х??р?мж б?тээв.
- Наймдугаар сарын 8 - Ромын пап X Пиус Католик с?мд шавилан суух сурагчдын доод насыг 7 болгож бууруулжээ.
- "Пате долоо хоногийн мэдээ" гэх д?рст мэдээг АНУ-ын кино театруудад гаргаж эхлэв. Долоо хоног б?рийн мягмар гарагт дэлхийд ?рн?с?н ?йл явдлуудыг д?рсж??лэн х?ргэдэг байжээ.
- Наймдугаар сарын 9 - Их Британид б?ртгэгдсэн хамгийн халуун ?д?р тохиов. Их Британид тухайн ?ед 36.7 хэм х?рч халж байжээ.
- Наймдугаар сарын 14 - Харандаа ?з??рлэгчийг зохион б?тээсэн Америкийн зохион б?тээгч Эдгар Райс Барроус ??рийн б?тээлээ албан ёсоор худалдаанд гаргав.
- Наймдугаар сарын 19 - Португалийн ?ндэсний ассемблей Б?гд найрамдах Португал улсыг байгуулах шийд гаргажээ.
- АНУ-ын Сенатын танхим Аризона болон Нью Мексиког АНУ-ын муж болгон батламжлав.
- Наймдугаар сарын 21 - Францын нийслэл Парис хотын Луврын музейд хадгалагдаж байсан "Мона Лиза" уран зургийг Вичензио Перужжиа гэгч хулгайлжээ. М?рд?н шалгах ажиллагааны д?нд дараа ?д?р нь илр??лсэн юм.
- Наймдугаар сарын 24 - Б?гд найрамдах Португал улсын анхны ер?нхийл?гч??р Мануэль де Арриагаг томилжээ.
- Наймдугаар сарын 25 - Японы ер?нхий сайд Таро Кац?ра ??рийн х?сэлтээр суудлаа ?гсн??р, Японы засгийн газар б?рэн б?рэлдэх??нээрээ тарав.
- Наймдугаар сарын 27 - Оросын армийн т?в клуб ЦСКА Москва албан ёсоор байгуулагдав.
- Наймдугаар сарын 29 - Уугуул америкийн Яхи омгийн с??лийн т?л??л?л "Иши" гэх индианыг илр??лжээ. Тэрээр Яана хэлээр ярьдаг с??лийн х?н байв. Тэрээр 1916 онд нас барсан юм.
- Наймдугаар сарын 30 - Японы ер?нхий сайдаар Кинмочи Сайонжи томилогджээ.
- Есд?гээр сарын 2 - Хаант Оросын м?с з?сэгч "Таймир" х?л?г онгоц Антарктидийн эргийн "Врангелийн арал"-д зангуугаа буулгав.
- Португалийн шинэ ер?нхий сайдаар Хоао Пиньеро Чагас тодорчээ.
- Есд?гээр сарын 6 - ЗХУ-ын удирдагч Йосиф Жугашвили /Сталин/ Вологдагын шоронгоос суллагдмагцаа Санкт Петербург р?? явж Больщевик х?д?лг??нд элсчээ.
- Английн усан сэлэгч Томас В.Б?ргесс Английн хоолойг сэлж гаталсан с??лийн х?н болов. Т??хэнд ерд?? хоёр л х?н Английн хоолойг сэлж гаталсан байдаг билээ.
- Есд?гээр сарын 7 - Португалийн парламент хойд хил дээр ??ссэн эсэрг??цлийн х?д?лг??нийг дарахын тулд 12 мянган цэрэг илгээв.
- Есд?гээр сарын 9 - Их Британид агаарын илгээмжийн ?йлчилгээ туршилтийн нислэг ?йлджээ.
- Есд?гээр сарын 11 - Италид Этна галт уул дэлбэрч их хэмжээний халуун лав урссаны улмаас Рандаззо болон Лингуаглосса хотуудын х?н амыг н??лгэн шилж??лэв.
- Есд?гээр сарын 13 -
Манж чин г?рний
хаант засаг ?ндсэн хуулийн 19 з?йлд ??рчл?лт оруулсаны зарим нь ил?? ардчилсан шинжтэй байжээ. Гэвч энэ хуулийг ерд?? нэг сарын турш л дагаж м?рдс?н юм.
- Есд?гээр сарын 14 - Хаант Оросын ер?нхий сайд
Петр Столыпин
Киев хотын дуурийн теарт "Султан хааны ?лгэр" дуурийг ?зэж байхад нь цээжин тус газарт бууджээ. Уг халдлагыг Киевийн анархист хувьсгалын гиш??н Дмитрий Богров ?йлдсэн байна.
- Есд?гээр сарын 19 - Испани даяар ?йлдвэрчний эвлэлийн гиш??д засгий газраа эсэрг??цэн жагсаал ?рн??лэв.
- Есд?гээр сарын 20 - Алдарт "Олимпик" х?л?г "Хоук" х?л?гтэй м?рг?лд?ж, ноцтой гэмтжээ.
- Есд?гээр сарын 21 - Канадын парламентын сонгуульд Консерватив нам ялалт байгуулж, намын дарга Роберт Борден ер?нхий сайд болох нь тодорхой болов.
- Есд?гээр сарын 23 - АНУ-ын шуудангийн ?йлчилгээний хороо агаарын илгээмжийн ?йлчилгээг нэвтр??лж, анхны нислэгийг Эрли Овингтон ?йлджээ.
- Есд?гээр сарын 26 - Итали-Туркийн дайн: Оттоманы эзэнт г?рний мэдэлд байх Хойд Африкийн газар нтугат хоёр тал х?чтэй тулаан ?рн??лжээ.
- Есд?гээр сарын 27 - Швед улсад парламентын сонгууль болж Либерал нам ялалт байгуулав. Ингэснээр намын дарга Карл Стааф шинэ ер?нхий сайд болжээ.
- Есд?гээр сарын 29 - Итали улс Оттоманы эзэнт г?рний эсрэг дайн зарлав.
- Есд?гээр сарын 30 - АНУ-ын Армийн алба хаагчдыг анх удаа
вакцинд
хамруулжээ.
- Аравдугаар сарын 1 - 1910 оны хувьсгалаас хойш Мексикт анхны сонгууль болж Франчиско И.Мадеро 95 хувийн саналаар ялалт байгуулжээ.
- Аравдугаар сарын 3 - Итали-Туркийн дайн: Италийн адмирал Луйжи Фареллийн тушаалаар Оттоманы эзэнт г?рний мэдэлд байх Ливийн Триполи хотыг х?чтэй б?мб?гд?ж эхэлжээ.
- Аравдугаар сарын 4 - Зохион б?тээгч Чарльз Сийб?ргерийн б?тээсэн урсдаг цахилгаан шатыг Лондон хотын метронд анх удаа ашиглажээ.
- Аравдугаар сарын 6 - Шведийн парламент б?рэн б?рэлдэх??нээрээ байгуулагдав.
- Аравдугаар сарын 7 - Шведийн шинэ ер?нхий сайд Карл Стааф батлан хамгаалах зардлаа танаж, нийгмийн зоригтой ??рчл?лт хийнэ гэж мэдэгдэв.
- Аравдугаар сарын 9 - Даанын тунхагт гарын ?сэг зурснаар Йемен улс Оттоманаас тусгаар тогтножээ.
- Аравдугаар сарын 10 - Синхайн хувьсгал: В?чангын бослого дэгдсэнээр Б?гд найрамдах Хятад улс байгуулагдах эхлэл тавигджээ.
- Аравдугаар сарын 12 - Уугуул америкчуудын нийгэмлэг Охайо мужийн Колумбус хотноо байгуулагдав.
- Аравдугаар сарын 16 - АНУ-д шинээр байгуулагдсан Прогрессив б?гд найрамдах намын удирдах з?вл?лийн анхдугаар хурал болжээ.
- Аравдугаар сарын 20 - Солонгосыг ер?нхийл?н захирагч Японы генерал Масатаке Тераучи "Дунд сургуулиудыг хянах хороо" гэгчийг байгуулжээ.
- Аравдугаар сарын 22 - Хятадын ?ндэсний ассемблей хуралдаж, ?мн?д Хятадад ??сээд байгаа хувьсгалт н?хц?л байдлыг хэлэлцжээ.
- Аравдугаар сарын 26 - Ханкугын хувьсгалд босогчдыг удирдсан Ли Юань Хунг ??рийг?? Хятады ер?нхийл?гч гэж зарлав.
- Аравдугаар сарын 27 - Б?гд найрамдах Хятад улсын Б?х цэргийн ер?нхийл?н захирагчаар
Юань Шикай
тодорчээ.
- Хятадын Сычуань муж Хятадаас салан тусгаарлаж байгаагаа зарлав.
- Аравдугаар сарын 28 - Шинээр байгуулагдсан Хятад улсын ?ндэсний ассемблей анхны хуралдаанаа зарлав. Уг хуралдаанаар дараах гурван ??рчл?лтийг хийжээ. Хятадын засгийн газрын б?рэлдэх??нд Манж угсааны х?нийг томилохг?й байх, з?вх?н язгуур угсааны х?н байыг болиулах, насан туршдаа алба хашдагыг болиулах зэрэг ардчилсан шинэчлэлийг хийв.
- Аравдугаар сарын 30 - Манж Чин г?рний хаан таван настай
Пу И
-г хаан ширээнээс нь буулгах талаар хэлэлцэж эхлэв.
- Арваннэгд?гээр сарын 1 - Дэлхийн цэргийн т??хэнд анх удаа онгоцноос б?мб?г хаяв. Итали-Туркийн дайны ?еэр Италийн нисэх х?чин хэд, хэдэн удаа жижиг хэмжээний б?мб?г хаяжээ.
- Хятадын эзэн хааны арми Ханк? мужийг эрг??лэн хяналтдаа авав. Гэсэн ч н?г?? талд Шанши мужийг хувьсгальчдын арми эзэлж, 1000 гаруй х?нийг хороов.
- Арваннэгд?гээр сарын 3 - "Женерал Моторс" компанийн хуучин захирал Уиллиам К.Дюрант "Шевролет Мотор" компанийг байгуулжээ.
- Шанхай хот босогчдын хяналтад оров.
- Хятадын ер?нхий сайд ??сээд байгаа н?хц?л байдлыг з??лр??лэхийн тулд ?ндсэн хуульт ??рчл?лт оруулж, ?ндсэн хуульт хаант засаглалтай "хаан" нь билгэдлийн байх хуулийн т?с?л боловсруулжээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 5 - Италийн арми Триполи болон Сиренайка хотуудыг булаан эзлэв.
- Арваннэгд?гээр сарын 7 - Шведийн эзэн хааны дэргэдэх Мари Кюри болон т??ний н?хрийг Физикийн салбарын Нобелийн шагналаар шагнах шийдвэр гаргажээ.
- Хятадын эзэнт г?рний ер?нхий сайдаар Юань Шикай-г нэрлэв.
- Арваннэгд?гээр сарын 8 - Португалийн ер?нхий сайдаар томилогдоод удааг?й байсан Хоао Пиньеро Чагас ??рийн х?сэлтээр огцров.
- Анхуй муж Хятадаас тусгаарлаж байгаагаа зарлав.
- Арваннэгд?гээр сарын 9 - Квантунг (одоогийн Гуанжоу) муж Хятадаас тусгаарлагдаж байгаагаа зарлажээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 13 - Британийн консерватив намын даргаар Бонар Лоуг сонгов.
- Арваннэгд?гээр сарын 19 - Доминикан улсын ер?нхийл?гч Рамон Касерес Санто Доминго хотноо халдлагад ?рт?ж амиа алджээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 20 - Техасын амбан захирагч Оскар Коркийт Мексикийн босогчдыг 48 цагийн дотор нутагтаа буцах зарлиг гаргав. Шаардлагыг биел??лэх ??ргийг Техасын цагдаагийн газарт олгожээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 22 - Хаант Орос улс Ираныг булаан эзлэв. Тэд Каспийн тэнгисийн томоохон боомт хот болох Рашд хотод б?рэн хяналтаа тогтоожээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 29 - Персийг булаан эзэлсэн Хаант Оросын засгийн газар тус улсаас АНУ-ын иргэн Уиллиам М.Шустерийг 48 цагийн дотор гарахыг шаарджээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 30 - "Уайт Стар Лайн" компанийн томоохон х?л?г онгоцын нэг "Бриттаник" х?л?г Белфаст хотноо б?рэн живжээ.
- Арванхоёрдугаар сарын 1 - Манж Чин г?рний гурван зууны дарлалаас
Монгол
улс ч?л??л?гд?ж, тусгаар тогтнолоо зарлав. Гэвч Хятадын удирдлагууд ??нийг х?лээн з?вш??р??г?й б?г??д "Гадаад монгол" гэж нэрлэж байлаа. Тусгаар монголчууд гахай жилийн ?влийн тэрг??н сарын 11-нд Засгийн газраа эмхлэн байгуулсан юм.
- Арванхоёрдугаар сарын 2 -
Сиамын
эзэн хаан Важиравуд хаан ширээнд суужээ.
- Арванхоёрдугаар сарын 3 - Америкийн ер?нхийл?гчийн системийг шууд хуулсан шинэ Хятад улс "Хятадыг ??рчл?х ер?нхий т?л?вл?г??г" боловсруулж засгийн газарт танилцуулав.
- Арванхоёрдугаар сарын 4 - "Стандарт Ойл" компанийн ер?нхийл?гчийн суудлаас Жон Д.Рокефеллер ??рийн х?сэлтээр огцорчээ. Т??ний суудалд Жон Д.Арчиболд суусан юм.
- Арванхоёрдугаар сарын 5 -
Иосиф Сталинийг
гурав удаагаа Вологда хот руу ц?л?в.
- Арванхоёрдугаар сарын 7 -
Шинэ Зеландын
парламентын сонгуульд Либерал нам ялалт байгуулж, Жозеф Уорд ер?нхий сайд болох нь тодорхой болов.
- Арванхоёрдугаар сарын 14 - Роалд Амюндсений удирдсан экспедиц ?мн?д туйлд х?рэв.
- Их Британид анх удаагаа эмэгтэй х?н докторын зэрэг хамгаалжээ.
- Арванхоёрдугаар сарын 16 - Монгол улсын эзэн хаанд Наймдугаар богд Жавзандамбыг залж, "Богд хаан"-д ?рг?мжл?в.
- Арванхоёрдугаар сарын 18 - Тагна Тувагын ард иргэдтэй Оросын т?л??л?гчид уулзав. Хятадын мэдэлд байсан дээрх ард иргэд 1914-нд Оросын мэдэлд б?рэн шилжсэн билээ.
- Арванхоёрдугаар сарын 24 - Персийн ер?нхий сайд Самсам аль Салтанна засгийн газар болон парламентаа б?рэн б?рэлдэх??нээр нь тарааж, сонгуулийг хугацаанаас нь ?мн? зарлахаар болов.
- Арванхоёрдугаар сарын 29 -
Сунь Ятсен
Б?гд найрамдах Хятад улсын ер?нхийл?гч болжээ.
- Арванхоёрдугаар сарын 30 - Шинээр байгуулагдсан Хятад улсын ?ндэсний ассемблей Григорийн тоололд шилжих шийд гаргав.
- Нэгд?гээр сарын 11 - Японы ер?нхий сайд С?з?ки Зенко (2004 онд нас барсан)
- Нэгд?гээр сарын 16 - Чилийн 29 дэх ер?нхийл?гч Эдуардо Фрай Монтальва (1982 онд нас барсан)
- Нэгд?гээр сарын 17 - Нобелийн шагналт Америкийн эдийн засагч Жорж Жозеф Стиглер (1991 онд нас барсан)
- Нэгд?гээр сарын 26 - Нобелийн шагналт Германы физикч Поликард Куш (1993 онд нас барсан)
- Нэгд?гээр сарын 29 - Германы "Сименс" компанийг ?ндэслэгч Петер фон Сименс (1986 онд нас барсан)
- Нэгд?гээр сарын 31 - Болгарын з?нч Баба Ванга (1996 онд нас барсан)
- Хоёрдугаар сарын 6 - АНУ-ын 40 дэх ер?нхийл?гч
Роналд Рейган
(2004 онд нас барсан)
- Хоёрдугаар сарын 12 - Ирландын тав дахь ер?нхийл?гч Каррол Дейли (1978 онд нас барсан)
- Гуравдугаар сарын 5 - Венесуэлийн ер?нхийл?гч Вольфганг Ларразабал (2003 онд нас барсан)
- Гуравдугаар сарын 12 - Мексикийн ер?нхийл?гч Густаво Диаз Ордаз (1979 онд нас барсан)
- Гуравдугаар сарын 16 - Белгийн ер?нхий сайд Пьерре Хармел (2009 онд нас барсан)
- Гуравдугаар сарын 20 - Нобелийн Энхтайвны шагналт Мексикийн дипломат Альфонсо Гарсиа Роблес (1991 онд нас барсан)
- Гуравдугаар сарын 26 - Нобелийн шагналт Германы биохимич Бернард Катз (2003 онд нас барсан)
- Д?р?вд?гээр сарын 6 - Нобелийн шагналт Германы биохимич Феодор Феликс Конрад Линен (1979 онд нас барсан)
- Д?р?вд?гээр сарын 8 - Нобелийн шагналт Америкийн химич Мелвин Калвин (1997 онд нас барсан)
- Д?р?вд?гээр сарын 23 - Америкийн нэрт зураглаач Рональд Нийм (2010 онд нас барсан)
- Польшийн ер?нхий сайд Йозеф Киранкевиц (1989 онд нас барсан)
- Тавдугаар сарын 5 - Шатрын их мастер Унгарын шатарч Андор Лилиентал (2010 онд нас барсан)
- Тавдугаар сарын 24 - Титаник х?лгийн ослоос амьд ?лдсэн зорчигч Барбара Уест (2007 онд нас барсан)
- Тавдугаар сарын 27 - АНУ-ын 38 дахь дэд ер?нхийл?гч Хюберт Хамфри (1978 онд нас барсан)
- Тавдугаар сарын 31 - Нобелийн шагналт Францын эдийн засагч Морис Аллей (2010 онд нас барсан)
- Зургаадугаар сарын 13 - Нобелийн шагналт Америкийн физикч Луйз Альварез (1988 онд нас барсан)
- Зургаадугаар сарын 25 - Нобелийн шагналт Америкийн химич Уиллиам Ховард Стайн (1980 онд нас барсан)
- Зургаадугаар сарын 30 - Нобелийн шагналт Польшийн зохиолч
Чеслав Милош
(2004 онд нас барсан)
- Долоодугаар сарын 1 - ЗХУ-ын Маршал Сергей Соколов (2012 онд нас барсан)
- Долоодугаар сарын 5 - Францын ер?нхийл?гч
Жорж Помпиду
(1974 онд нас барсан)
- Мальта улсын 7 дахь ер?нхий сайд Жиоржио Борг Оливер (1980 онд нас барсан)
- Долоодугаар сарын 16 - Оскарын шагналт нэрт ж?жигчин Жингер Рожерс (1995 онд нас барсан)
- Наймдугаар сарын 6 - Холливудын од, Кеннедигийн нэрэмжит шагналт ж?жигчин Люсиль Болл (1989 онд нас барсан)
- Наймдугаар сарын 9 - Нобелийн шагналт Америкийн физикч Уиллиам Альфред Фаулер (1995 онд нас барсан)
- Наймдугаар сарын 11 - Тайландын ер?нхий сайд Таном Киттикачорн (2004 онд нас барсан)
- Есд?гээр сарын 7 - Болгарын ер?нхийл?гч
Тодор Живков
(1998 онд нас барсан)
- Есд?гээр сарын 9 - Австралийн 19 дэх ер?нхий сайд Жон Гортон (2002 онд нас барсан)
- Есд?гээр сарын 19 - Нобелийн шагналт Английн зохиолч Уиллиам Голдинг (1993 онд нас барсан)
- Есд?гээр сарын 24 - ЗХУ-ын коммунист намын т?в хорооны ер?нхий нарийн бичгийн дарга
Константин Черненко
(1985 онд нас барсан)
- Аравдугаар сарын 3 - Венесуэлийн ер?нхийл?гчийн ??рэг г?йцэтгэгч Эдгар Санабриа (1989 онд нас барсан)
- Аравдугаар сарын 14 - Вьетнамын генерал, Нобелийн Энхтайвны шагналт Ле Дук То (1990 онд нас барсан)
- Арваннэгд?гээр сарын 2 - Нобелийн шагналт Грекийн зохиолч Одиссей Элитис (1996 онд нас барсан)
- Арванхоёрдугаар сарын 11 - Нобелийн шагналт Египтийн зохиолч Нагуйб Махфуз (2006 онд нас барсан)
- Арванхоёрдугаар сарын 13 - Нобелийн шагналт Норвегийн эдийн засагч Тригве Хаавелмо (1999 онд нас барсан)
- Гуравдугаар сарын 1 - Нобелийн шагналт Голландын химич Якобус Хенрикус ван Хофф (1852 онд т?рс?н)
- Тавдугаар сарын 18 - Австрийн суут х?гжмийн зохиолч Густаф Майлер (1860 онд т?рс?н)
- Тавдугаар сарын 21 - Шотландын одон оронч Вилламина Флеминг (1857 онд т?рс?н)
- Есд?гээр сарын 18 - Оросын ер?нхий сайд
Петр Столыпин
(1862 онд т?рс?н)
- Арванхоёрдугаар сарын 25 - Тооцоолон бодох системийг ?ндэслэгч Артур Ф.Гриффит (1880 онд т?рс?н)
Шведийн эзэн хааны дэргэдэх Нобелийн хороо энэ удаагийн Нобелийн шагналыг дараах х?м??ст олгох шийд гаргажээ. Цацраг туяаны халуун ц?мийг судласных нь т?л?? Австрийн эрдэмтэн Вилгельм Виенд Фикикийн салбарын Нобелийн шагналыг олгосон байсан. Харин Химийн салбарын Нобелийн шагналыг Ради, Полони хэмээх шинэ бодисыг нээн илр??лж судласных нь т?л?? нэрт эрдэмтэн Мари Кюрид олгосон юм. Эр??л мэндийн салбарын Нобелийн шагналыг гэрэлд н?д хэрхэн дасан зохицдог, оптикын д?рс??д хэрхэн харагддаг талаарх судалгааных нь т?л?? Шведийн эрдэмтэн Алльвар Гуллстрандад олгожээ. Уран зохиолын салбарын Нобелийн шагналыг Бельгийн зохиолч, яруу найрагч Морис Матерлинкэд "Франц хэл дээр франц х?м??ст нэгийг бодогдуулах, сэтгэх?йн гайхам т?с??ллийг нь ?ндэслэн олгох шийдвэр гаргасан байна. Харин Нобелийн Энхтайвны шагналыг Германы энхийн х?д?лг??нийг удирдагч Тобиас Ассер, Альфред Херманн Фрайд нарт олгосон юм. Энэ удаагийн Нобелийн шагналд ялалт байгуулсан Мари Кюри хоёр ??р шинжлэх ухаанаар ялалт байгуулсан цорын ганц эрдэмтэн б?г??д хоёр удаа энэ шагналыг х?ртсэн цорын ганц эрдэмтэнээр нэрлэгддэг билээ. Энэ удаагийн Нобелийн шагналтнуудын жагсаалтыг х?ргэе.
- Физикийн салбарын Нобелийн шагнал - Вилгельм Виен
- Химийн салбарын Нобелийн шагнал -
Мари Кюри
- Эр??л мэндийн салбарын Нобелийн шагнал - Алльвар Гуллстранд
- Уран зохиолын салбарын Нобелийн шагнал - Г?н Морис Полидор Мари Бернхард Матерлинк
- Нобелийн Энхтайвны шагнал - Тобиас Ассер, Альфред Херманн Фрайд
