(MCMIX)
Аргын тооллоор Нэгэн мянга ес?н зуун есд?гээр оны шороон тахиа жил. Анно Домини гэж тоолдог болсноос хойш хоёр дахь мянганы 909-р он, 20-р зууны ес дэх жил, 1900-аад он гэж тоолбол арав дахь жил.
- Нэгд?гээр сарын 1 – 1908 оны ахмад настны тэтгэврийн хууль: Их Британийн парламент шаардлага хангасан 70-аас дээш настай иргэдэд долоо хоногийн 12 шиллингийн тэтгэвэр бодож, олгох шийдвэр гаргалаа. Шийдвэр гаргасан эхний жилд 490 мянган х?н хамрагджээ.
- Нэгд?гээр сарын 3 – Германы Социологийн нийгэмлэгийг эрдэмтэн Макс Уебэр, Фердинанд Тоннис, Георг Симмел нар байгуулжээ.
- Нэгд?гээр сарын 4 – Испанийн эзэн хааны х?лб?мб?гийн холбоо Мадрид хотноо албан ёсоор байгуулагдлаа.
- Нэгд?гээр сарын 6 – Германы шахалт, мэдлийн дагуу одоогийн Намиб улсад очир-эрдэнэ олборлох уурхайг нээжээ.
- Нэгд?гээр сарын 7 – Францын нисгэгчдийн клуб дэлхийн хамгийн анхны нисгэгчийн ?нэмлэхийг гардуулжээ. Хамгийн эхэнд Орвиль болон Уильбур Врайт, Алберт Дюмон, Луй Блеруа, Роберт Пелтьер, Леон Делагранж, Хенри Фарман, Фердинанд фербер нарт олгосон байна.
- Нэгд?гээр сарын 9 – Панам улс Колумби улсаас тусгаар тогтнож, улмаар АНУ-аас тусламж х?счээ. Гурван улсын гэрээний дагуу Панам улс Колумби улс 10 жилийн туршид 250 мянган ам.доллар т?л?х болсон тул ийнх?? АНУ-аас тусламж х?ссэн байна.
- Нэгд?гээр сарын 11 – АНУ-ын ер?нхийл?гч??р Уиллиам Ховард Тафт сонгогдлоо. Тэрээр сонгогчдын коллегийн 321 х?ний санал авч ер?нхийл?гч болсон юм.
- Нэгд?гээр сарын 17 – Хаант Оросын эрх баригчид кино театрт х?гжим тоглохыг тодорхойг?й хугацаагаар хорих шийдвэр гаргажээ. Учир нь кино ?зэж байхад т?гш??ртэй болгож, улмаар хувьсгалч шинж чанар агуулж байсан тул ийнх?? хориглосон байна.
- Нэгд?гээр сарын 21 – Манжуурт т?м?р зам барих АНУ-ын т?рийн нарийн бичгийн дарга Ноксын санаачилгыг Япон, Хаант Орос улс эсэрг??цжээ.
- Нэгд?гээр сарын 24 – Эрдэмтэн Роберт Х.Годдард пуужин х??рг?ж болох тухай санааг анх гаргасан б?тээлээ хэвл??лжээ. Т??ний энэ санаа сансар огторгуйг эзэгнэх х?н т?р?лхт?ний х?слийг бадрааж ?гс?н юм.
- Нэгд?гээр сарын 28 – Куба улсын Ер?нхийл?гч??р сонгогдсон Хосе Мигель Гомез тангарагаа ?рг?л??.
- Нэгд?гээр сарын 30 – АНУ-ын ер?нхийл?гч Теодор Р??звельт нэг центийн зоосон дээр Авраам Линкольны д?рсийг сийлэх шийдвэр гаргаж, сийлбэрч Виктор Д.Бреннэрийн загваруудтай танилцжээ.
- Хоёрдугаар сарын 4 – АНУ-ын Калифорни мужийн т?л??л?гчдийн танхим Ази гаралтай Америк х??хд??дийг, цагаан арьстнуудтай хамт нэг ангид суулгаж, сургуульд сургах шийдвэр гаргалаа. Уг шийдвэрт "Уугуул америкчууд болон монголжуу т?рхтэй, хятад, япон гаралтай х??хд??дийг цагаан арьстнуудын сургуульд авсугай" гэж тусгажээ.
- Хорёдугаар сарын 5 – Америкийн химичдийн нийгэмлэг шуурхай хуралдаан зарлаж, шинэ тутам нээгдээд байсан "Бейклайт" буюу хуванцарыг шинэ химийн нэгдэл гэж х?лээн з?вш??рчээ. Ийнх?? х?ний гараар хиймлээр б?тсэн анхны бодисийг химийн элемент, нэгдэл гэдгийг х?лээн з?вш??рс?н юм.
- Хоёрдугаар сарын 8 – "Хурдан буу" буюу автомат буу зохион б?тээсэн Хирам Максимийн х?? болох Хирам П.Максим дуу намасгагч зохион б?тээснээ зарлалаа.
- Хоёрдугаар сарын 12 – АНУ-ын Ер?нхийл?гч Авраам Линкольны мэндэлсний 100 жилийн ойг угтаж, АНУ-ын Ер?нхийл?гч Теодор Р??звельт Кентаки мужийн Ходжвилль хотод дурсгалын мавзолей босгожээ.
- Хоёрдугаар сарын 15 – АНУ-ын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тухай хуульд ??рчл?лт оруулж, Аризона, Нью-Мексико мужийг шинээр нэмэх тухай санаачилга гарав. Гэвч албан ёсоор муж болтлоо 1912 оныг х?лээх шаардлага гарсан юм.
- Хоёрдугаар сарын 24 – Австри-Унгарын эзэнт г?рэн Босни-Герцеговинаг х?чээр т?рэмгийлэн эзэлснээс ??дэн Европыг хамарсан хямрал дэгджээ.
- Хоёрдугаар сарын 26 – Дэлхийн хамгийн анхны ?нг?т киног олон нийтэд танилцууллаа. Их Британийн нийслэл Лондон хотийн "Шилтгээн" кино театрт нийт 21 хэсэг б?хий богино хэмжээний киног ?нг?т??р олон нийтэд танилцуулсан юм.
- Хоёрдугаар сарын 26 – Австри-Унгарын эзэнт г?рэн болон Оттоманы эзэнт г?рэн хооронд Босни-Герцеговинаг Австри-Унгарын эзэнт г?рэнд 2.5 сая туркийн фунтээр зарахаар болжээ.
- Гуравдугаар сарын 2 – АНУ-ын Конгресс олон улс оронтой дипломат харилцаа тогтоох шийдвэр гаргав. Т??ний дотор Австри-Унгарын эзэнт г?рэн, Япон, Бразил, Турк улсад элчин сайдын яам байгуулахаар болжээ.
- Гуравдугаар сарын 4 – АНУ-ын Ер?нхийл?гчийн сонгуульд ялалт байгуулсан Уиллиам Ховард Тафтын тангараг ?рг?х ёслол болжээ. Тэрээр АНУ-ын 27 дахь Ер?нхийл?гч болсон юм. Т??ний тангараг ?рг?х ёслолын ?еэр цасаар шуурсан нь Эндрью Жексоноос хойшхи анхны тохиолдол болсон байна.
- Гуравдугаар сарын 9 – Францын парламент орлогийн албан татварын тухай хуулийн т?слийг олонхийн саналаар баталжээ.
- Гуравдугаар сарын 10 – Оросын эзэнт г?рэн армийн д?рэмт хувцасыг хар ногоон, з??н р??гээ давж товчлогддог энгэр б?хий таван товчтой байхаар соёрхон баталжээ.
- Гуравдугаар сарын 11 – АНУ-ын Лос Анжелес хотын амбан захирагч Артур С.Харперийг Лос Анжелесийн конгресс огцруулах шийдвэр гаргажээ. Тэрээр эцсийн ?г болгож "Би бодлогог?й, болчимг?й зангаасаа болж залруулж боломг?й алдаа гаргасан" гэж мэдэгдсэн байна.
- Гуравдугаар сарын 12 – Дани улс анх удаа орон нутгийн сонгуульд 25 нас х?рсэн эмэгтэй нэр дэвшиж болно гэж хуульчилжээ.
- Гуравдугаар сарын 15 – 1900-аад оны алдартай бизнесмен, худалдаачин Селфриж Лондон хотод анхны дэлг??рээ нээв.
- Гуравдугаар сарын 16 – АНУ-ын шинээр сонгогдсон томилогдсон Ер?нхий прокурор Жорж Уикершам М?рд?н шалгах товчоог байгуулах шийдвэр гаргажээ. Гэвч 1934 онд албан ёсоор байгуулагдаж "Холбооны м?рд?х товчоо" гэж нэршилийг нь сольсон байна.
- Гуравдугаар сарын 19 – Зохион б?тээгч Гленн К?ртис, Аугустус Херинг нар нисэх онгоц ?йлдвэрлэх анхны хувийн компани байгуулжээ. Тэд компаниа Херинг-К?ртисийн компани гэж нэрлэсэн
байна.
- Гуравдугаар сарын 22 – Австри-Унгарын эзэнт г?рэн Серби улсыг эзлэн т?рэмгийлэх зорилгоор их хэмжээний цэрэг оруулав. Энэ ?йл явдлыг Оросын эзэнт г?рэн дайн ?д??с?н хэрэг хэмээн ?зэж, 1787 оны Берлиний тунхагыг з?рчс?н гэж буруутгажээ. Хэд хоногийн дараа б?х Европ даяар Австри-Унгарын эзэнт г?рнийг буруутгасан билээ.
- Гуравдугаар сарын 25 – Оросын эзэнт г?рний хаан II Николай Сербийг эзлэн т?рэмгийлсэн Австри-Унгарын эзэнт г?рэнд дайн зарлав. ??нээс хойш таван жил ?ргэлжилсэн Балканы хямрал эхэлсэн юм.
- Гуравдугаар сарын 27 – Хятадын улст?рийн т??хэнд анх удаагаа нийтээр дагаж м?рд?х "?ндэсний хууль" батлагджээ.
- Гуравдугаар сарын 28 – Алдарт зохион б?тээгч Александер Грем Белл олон нийтэд телефон утас зохион б?тээснээ албан ёсоор зарлалаа. Тэрээр Канадад байрлах Доминион компаниас Америкийн Брентфорд
руу дуудлага хийж, цугларсан олонд сонсгожээ.
- Гуравдугаар сарын 31 – Францын зохион б?тээгч Шарль Пате кино мэдээ буюу д?рст мэдээг кино театрт гаргасан байна.
- Д?р?вд?гээр сарын 1 – Куба улсаас АНУ-ын цэргийн с??лийн анги нэгтгэл гарав.
- Д?р?вд?гээр сарын 4 – АНУ-ын Нью-Йорк хот анх удаа автомашины хурдны хязгаарыг 19 км/ц болгон тогтоожээ. Тогтоол гарсан анхны ?д?р 19 х?н баривчлагдсан байна.
- Д?р?вд?гээр сарын 8 – Австри-Унгарын эзэнт г?рэн Босни Герцеговинаг эзлэн т?рэмгийлсэн гэдгийг Их Британи болон Франц улс албан ёсоор х?лээн з?вш??рчээ.
- Д?р?вд?гээр сарын 10 – Хаант Орос улсын хаан II Николай Финландын тусгаар тогтнох х?слийг ?ндсэндээ х?лээн з?вш??рч Т?рийн Думаар хэлэлц??лэх шийдвэр гаргалаа.
- Д?р?вд?гээр сарын 13 – Оттоманы эзэнт г?рний нэгэн сонины эрхлэгч Хассан Эффендиг буудан хороосны дараа олон мянган эсэрг??цэгчид Константинополь хотод жагсаал зохион байгуулав. Жагсагчид Ер?нхий сайд болон т??ний кабинетийг огцрохыг шаардсан юм.
- Д?р?вд?гээр сарын 14 – Иран улсын газрын тосыг олборлох зорилготой Иран-Английн хамтарсан газрын тосны компани байгуулагдав. Хожим хойно тус компани Британийн газрын тосны компани буюу British Petroleum болгон нэрээ ??рчилс?н юм.
- Д?р?вд?гээр сарын 16 – Одоогийн Танзани орчмоос Германы Шинжлэх ухааны академийн Палеонтологийн х?рээлэн олон арван ?лэг г?рвэлийн араг ясыг илр??лжээ. Мезозойн эрин буюу 200-аад сая жилийн тэртээх Брахиозавр гэх ?лэг г?рвэлийн 220 тонн араг яс олдсон байна.
- Д?р?вд?гээр сарын 17 – Шотландын х?лб?мб?гийн аварга шалгаруулах цомын тэмцээний шувтаргын тоглолтод учраа таарсан Селтик болон Рэйнжерс багийн тоглолт 1:1-ээр тэнцсэн ч ш??гч нэмэлт цаг сунгасанг?й. Ундууцсан х?гж??н дэмжигчид эсэрг??цлээ илэрхийлж, ?ймээн дэгдээжээ. Гласгоу хотын цагдаагийн газар 200 х?нээр х?ч нэмэгд??лэн ажилласан ч 100 х?н эмнэлэгт х?ргэгдсэн байна. Энэ н?хц?л байдлын дараа Шотландын х?лб?мб?гийн холбоо хоёр багийн алинд нь ч цом олгохг?й байх шийдвэр гаргажээ.
- Д?р?вд?гээр сарын 18 – Ромын пап X Пиус ламтан Францын домогт Жанна Д'Аркыг нас барснаас хойш 475 жилийн дараа "гэгээнтэн" цол хайрлах шийдвэр гаргажээ. Шийдвэр гарснаас хойш тав хоногийн дараа болсон ёслолд 30 мянган с?сэгтэн оролцсон гэх баримт бий.
- Д?р?вд?гээр сарын 19 – Америкийн бейсболын мэргэжлийн лигийн ээлжит тойрогт учраа таарсан Вашингтон Сенаторс, Бостон Ред Сокс багийн тоглолтыг АНУ-ын ер?нхийл?гч Уиллиам Ховард Тафт, дэд ер?нхийл?гчийн хамтаар ?зэж сонирхов. Ингэснээр АНУ-ын ер?нхийл?гчдийн т??хэнд бейсболын тоглолт ?зсэн анхны ер?нхийл?гч болсон юм.
- Д?р?вд?гээр сарын 22 – АНУ-ын ?ндэстний ц??нхийн асуудал хариуцсан хороо Уугуул америкчуудын хэлийг Англи хэлтэй жишиж харьцуулсан толь бичгийг гаргажээ. Уг толь бичгийг Сайрус Байингтон гардан хариуцсан байна.
- Д?р?вд?гээр сарын 24 – Хятадын ?ндэсний номын сан байгуулагдав. 24 сая сан х?мр?гтэй тус номын сан дэлхийн тав дахь том номын сан билээ.
- Д?р?вд?гээр сарын 26 – Хосолмол засаглалтай Авсри-Унгарын эзэнт г?рний ер?нхий сайд Александер Векерле ??сээд байгаа н?хц?л байдалтай холбогдуулан албан тушаалаасаа ??рийн х?сэлтээр огцорчээ. Балканы хямралаас шалтгаалан тус улс албан ёсны ер?нхий сайдг?й 1910 оны т?гсг?лтэй золгосон юм.
- Д?р?вд?гээр сарын 27 – Оттоманы парламент Султан II Абдул Хамидийг хаан ширээнээс нь буулгаж, дараагийн султанаар V Мехмедийг ?рг?мжл?в. Шинэ хаан ??рийн ах Абдул Хамидийг гэрийн хорионд оруулж, хорих шийдвэр гаргажээ.
- Д?р?вд?гээр сарын 28 – Оттоманы эзэнт г?рний экс султан Абдул Хамидийг Салоника хотод байрлах Бейлербейри ордонд гэрийн хорионд оруулахаар болжээ. Тэрээр насан эцэслэх х?ртлээ энэ ордонд хоригдсон юм.
- Д?р?вд?гээр сарын 29 – Хаант Оросын генерал Шарский Персийн Табриз хотыг х?чээр эзлэв. Персийн Шахын эсрэг болон босогчдын эсрэг х?чтэй тулалдсанаас хойш 10 сарын дараа Персээс Хаант Оросын цэрэг гарсан билээ.
- Д?р?вд?гээр сарын 30 – Их Британи дээг??р нисэх онгоцоор ниссэн анхны х?нээр Жон Моор-Брабазон тодров.
- Д?р?вд?гээр сарын 30 – ДеУилбиссийн компани ??рсдийн зохион б?тээсэн технологи дээрээ ?ндэслэн будаг ш?ршэгч зохион б?тээж, албан ёсоор патентжуулжээ. Тухайн ?едээ энэ б?тээл маш хурдан хэрэглээнд нэвтэрсэн билээ.
- Тавдугаар сарын 5 – Германы Саксони муж сонгогчдын тухай хуулинд ??рчл?лт орууллаа. Шинэ хуулиар 25-аас дээш насны насанд х?рсэн б?х х?н сонгуульд оролцдог байхаар тусгажээ.
- Тавдугаар сарын 7 – Ромын пап X Пиус ламтан "Папын дэргэдэх Библийн х?рээлэн"-г байгуулав.
- Тавдугаар сарын 7 – Алдарт эрдэмтэн Альберт Эйнштейн Швейцарийн Берн хотод оюуны ?мчийн хэлтэст дээг??р алба хаших болов.
- Тавдугаар сарын 13 – Дэлхийн дугуйн спортын нэр х?ндтэй тэмцээн??дийн нэг гэгдэх "Жиро Д'Италиа анх удаагаа зохион байгуулагдав. Анхны тэмцээнд 127 дугуйчин ?рс?лд?ж, нутгийн дугуйч Лиужи Ганна т?р??лжээ.
- Тавдугаар сарын 17 – АНУ-ын тэрг??н хатагтай Нелли Тафтын хоолой ?рэвсэж, ярьж чадахаа болив. Нэг жилийн дараа тэр б?рэн эдгэрсэн юм.
- Тавдугаар сарын 18 – Германы эмийн "Байер" ?йлдвэрт гарган авсан сульфаниламидийг эмийн нэршлээр б?ртгэн авав.
- Тавдугаар сарын 23 – Хаант Оросын Санкт Петербург хотод III Александер хааны морьт х?ш?? нээлтээ хийжээ. Уг х?ш??г уран барималч Паоло Трубецкой урласан байна. 1924 онд социалистууд уг хотыг Ленинград хэмээн нэрлэж, х?ш??г хотын музейн байр руу з??жээ. Гэвч 1994 онд хотын удирдлагууд дахин хуучин байранд нь байршуулсан байна.
- Тавдугаар сарын 24 – Европын улсуудаас Швед улс анх удаа ?ндэсний цэцэрлэг??дийг дархлав. Шведийн парламент Абико, Ангсо, Гарфиттан, Гоцка Санд?н, Хамра, Пьелкайс, Сарек, Стора Шофаллет, Шонфаллет зэрэг найман цэцэрлэгт х?рээлэнг дархалжээ.
- Тавдугаар сарын 27 – АНУ-ын Техас мужийн Шепард тосгонд солир унав. солирт хувийн эдлэн газар ?рт?ж, тал нь б?рэн с?йджээ.
- Тавдугаар сарын 28 – Германы Берлин хотод хуралдсан ОУОХ-ны хуралдаанаар 1912 оны олимпыг Шведийн Стокгольм хотод зохион байгуулах шийдвэр гаргажээ.
- Тавдугаар сарын 29 – Перугийн нийслэл Лима хотод Хятадын цагаачдыг эсэрг??цсэн жагсаал эцэстээ бослого х?д?лг??н болж Ер?нхийл?гч Августо Б.Легуяаг барьцаалах гэж оролдов. Т?рийн эргэлт хийх гэсэн оролдлого б?тэлтэй болоог?й юм.
- Зургаадугаар сарын 1 – Австралийн ер?нхий сайд Эндрью Фишер зургаан сарын дараа ??рийн х?сэлтээр албан тушаалаа ?г?х??р болов. Т??ний орыг Альфред Дийкн залгасан билээ.
- Зургаадугаар сарын 2 – Африкийн Чад улсад Франц улс б?рэн ноёрхолоо тогтоов.
- Зургаадугаар сарын 6 – Хятадын хаант засаг Британи, Герман, Францын банкуудын оролцоо б?хий хамтарсан консорциумаа Кантон, Ханкоу, Ченгту хотыг нийслэл Бээжинтэй холбох т?м?р замын ажлыг г?йцэтг??лэхээр болов.
- Зургаадугаар сарын 7 – Германы засгийн газар монополь, хууль бус ?йл ажиллагаа, хууль бусаар х?лжих байдлыг таслан зогсоох зорилгоор "Цэвэр ?рс?лд??ний хууль"-ийг боловсруулж дуусгав.
- Зургаадугаар сарын 10 – Авраам Линкольны х?р?г б?хий нэг центийн зоос г?йлгээнд нэвтэрч эхлэв.
- Зургаадугаар сарын 13 – Колумбийн ер?нхийл?гч Рафаел Рейс Панамтай хийсэн хэлэлцээр б?тэлг?йтэж, авах ёстой татвараа авч чадааг?й гэж ?зэн ??рийн х?сэлтээр суудлаа ?гчээ.
- Зургаадугаар сарын 15 – Бразилйн ер?нхийл?гч Афон Пена насан эцэслэснээс хойш хэдхэн ?дрийн дараа Бразилийн ер?нхийл?гчийн тангарагыг Нило Печаньяа ?рг?жээ. Тэрээр Бразилийн т??хэн дэх анхны б?г??д с??лийн африк гаралтай ер?нхийл?гч юм.
- Зургаадугаар сарын 18 – АНУ-ын нэр х?ндтэй шагнал гэгдэх Конгрессийн алтан медалийг Уилбур болон Орвиль Врайт нарт "Нисэх техникийг х?гж??лж, хэрэглээнд нэвтр??лсэнд талархаж" энэх?? шагналыг гардуулжээ.
- Зургаадугаар сарын 26 – Хаант Оросын II Николай хаан Швед улсад т?рийн айлчлал хийхээр Стокгольмд х?рэлцэн иржээ.
- Зургаадугаар сарын 28 – АНУ-ын ер?нхийл?гчдийн т??хэнд анх удаагаа ер?нхийл?гч Уиллиам Ховард Тафт жирийн иргэдтэй ?дийн зоог барьжээ.
- Долоодугаар сарын 1 – 1882 оноос хойш анх удаа Их Британид улст?рийн аллага болов. Британийн Энэтхэгийн т?рийн нарийн бичгийн дарга Сир Уиллиам Курзон-Виллиг буудан хороов. Т??нийг Энэтхэг гаралтай Мадан Лал Дингра буудан хороожээ.
- Долоодугаар сарын 3 – Кола болон Пепси-г орлогоороо г?йцэж т?р??лэх зорилготой Кока-Нола компанийн ундааг кокайн агуулсан гэж ?зэн хураан авав. Энэ хэрэг явдлаас хойш долоон жилийн дараа Кока Нола б?рэн дампуурчээ.
- Долоодугаар сарын 5 – Х?н амын орлогын албан татварт ??рчл?лт оруулж, улмаар ?ндсэн хуульд 16 дахь нэмэлт ??рчл?лт оруулжээ. ??нийг АНУ-ын Сенатын танхим 100 хувийн саналаар дэмжсэн юм.
- Долоодугаар сарын 7 – Арабын ерт?нц??р б?рэн аяласан домогт Т.И.Лоуренс аялалаа эхл??лжээ. Хожимоо т??нийг "Арабын Лоуренс" гэж нэрлэсэн билээ.
- Долоодугаар сарын 8 – Эмэгтэйч??дийн санал ?г?х эрхийг хуульчлах зорилгоор Дотоодын аюулг?й байдлын сайд Херберт Гладстоун, Шарлот Деспард нараар ахлуулсан эмэгтэйч??дийн т?л??л?лтэй хамт эзэн хаан VII Эдуардад бараалхжээ.
- Долоодугаар сарын 9 – ?мн?д Америкийн Боливи, Перу улсуудад хилийн маргаан гарч улмаар Аргентиний ер?нхийл?гч Хосе Фигуероа Алькорта зуучлагчийн ??рэг г?йцэтгэн, хэлэлцээ зохиож эхэлжээ.
- Долоодугаар сарын 14 – Германы Канцелорын суудалд Теобалд фон Бетманн-Холлвег суув.
- Долоодугаар сарын 16 – Персийн ?ндсэн хуулийн хувьсгалын ?р д?нд 12 настай хунтайж Мохаммад Али Шах Кажарыг хаан ширээнд залав.
- Долоодугаар сарын 19 - Дэлхийн хамгийн том метро болох Нью-Йоркын метроны нэгэн хэсэг болох Хадсоны зогсоол нээлтээ хийв. Энэ зогсоол нь Манхеттэн болон Жерси хотыг холбосон урт замын зогсоол юм.
- Долоодугаар сарын 20 - Францын ер?нхий сайд Жорж Клеменс Сангийн сайд асан Теофиль Делкассыг ?д??н турхирч, б?д??лэг авир гаргасныхаа улмаас ??рийн х?сэлтээр огцрох болжээ. Т??нийг Аристид Брайнд залгамжилсан юм.
- Долоодугаар сарын 29 - Женерал Моторс компани Кадиллак компанийг 5.5 сая ам.доллараар ??рийн болгожээ.
- Долоодугаар сарын 31 - Ираний исламын шашны Шийтийн урсгалын лидер Шейх Фазлола Ноорийг т?рийн эрхийг х?чээр авахыг санаархсан гэж ?зэн д??жлэн цаазаар авчээ. Энэ явдлаас хойш 70 жилийн дараа Шашны тэрг??н Аяатолла Хомейний т??нийг ?ндэсний баатар хэмээн ?рг?мжилс?н юм.
- Наймдугаар сарын 1 - Испанийн Каталони ?ндэстн??дийн ?лгий Барселона хотод дайныг эсэрг??цэгчид жагсаал зохион байгуулж, ажил хаялт зарлажээ. Долоо хоног ?ргэлжилсэн жагсаал, цуглаан с??лдээ м?рг?лд??н болон хувирч улмаар олон арван х?н амиа алджээ. Испанийн т??хэнд энэ долоо хоногийг "Цуст долоо хоног" гэж нэрлэсэн байна.
- Наймдугаар сарын 2 - Линкольны зурагтай нэг центийн зоос г?йлгээнд албан ёсоор нэвтрэв.
- Наймдугаар сарын 3 - Канадад зохион б?тээгдсэн анхны онгоц, толгодын орой м?рг?н с?йрчээ.
- Наймдугаар сарын 4 - Шведийн цаас, т?м?р, гангын ?йлдвэрийн 80 мянган ажилтан ажил хаялт зарлав. Шведийн ?йлдвэрчний эвлэлээс зохион байгуулсан уг ажил хаялтад хоёр хоногийн дараа 460 мянган ажилчин нэгдсэн гэдэг.
- Наймдугаар сарын 6 - АНУ-ын т??хэнд анх удаа Алис Хойлер Рамси гэгч эмэгтэй жолооны ?нэмлэх авчээ.
- Наймдугаар сарын 10 - Цемент ?р?мд?х зориулалт б?хий давхар цохилтод ?р?мдл?гийн машиныг /эцэг/ Ховард Р.Хьюс зохион б?тээж, патент авав.
- Наймдугаар сарын 11 - Олон улсын Морзын кодын практикт анх удаа SOS ослын дуудлагыг ашиглажээ. Хойд Каролина умжийн Хаттерас хошууны орчимд эрчим х?чээ алдсан Арапахое х?л?г SOS дуудлагыг ашигласан байна. Тус х?л?г 36 цагийн дараа аврагдсан юм.
- Наймдугаар сарын 13 - Венесуэль улсын 38 дахь ер?нхийл?гч Хуан Висенте Гомез тангарагаа ?рг?в.
- Наймдугаар сарын 15 - Ромын пап IX Пиус ламтан автомашинд суусан анхны пап ламтан болжээ. Т??нд Америкийн Католикуудын холбооноос автомашин бэлэглэсэн байна.
- Наймдугаар сарын 16 - Оттоманы эзэнт г?рэнд гарсан Идэрч??дийн хувьсгалын улмаар ?ндсэн хуулиндаа таван ?дрийн дараа ??рчл?лт оруулжээ.
- Наймдугаар сарын 17 - Палеонтологич Эрл Дугласс Юта мужийн Вернал хотоос з??н з?гт 32 км-ийн зайд орших "Ногоон нуур"-ын эргээс Бронтозаврын с??лний ес?н ясыг илр???лжээ.
- Наймдугаар сарын 20 - Одой гариг болох Плутон гаригийн зургийг Йеркесийн одон орон судлах т?вийн одон орончид д?рсэнд буулгажээ. Тухайн ?ед ??нийг ач холбогдолтойд тооцоог?й юм. 2000 онд л Америкийн сансар судлалын агентлагын шинжээчид Плутон гаригийн зураг гэдгийг тогтоожээ.
- Наймдугаар сарын 24 - Панамын сувгийг барих ажил албан ёсоор эхэлжээ.
- Наймдугаар сарын 25 - Дэлхийн т??хэнд анх удаа АНУ-ын арми зэвсэглэлдээ нисэх онгоцыг нэвтр??лж, Мерилэнд мужийн Коллеж парк-д нисэх бааз байгуулав.
- Наймдугаар сарын 26 - Шведийн палеонтологич Отто Хаузер Францаас эртний х?ний б?тэн араг ясыг, чулуун зэвсэгн??дийнх нь хамт илр??лжээ. Эрдэмтэд тус араг ясыг 35 мянган жилийн ?мн?х гэдгийг нь тогтоосон юм. 2011 онд нарийн шинжилгээнд оруулж, улмаар МЭ? 7575 онд хамаарах болохыг нь тогтоожээ.
- Наймдугаар сарын 29 - Дэлхийд анх удаа зохиогдсон нисэх онгоцны уралдаанд Гленн К?ртис т?р??лж, 5 мянган ам.долларын шагнал х?ртжээ.
- Есд?гээр сарын 4 - Хятад-Солонгосын засгийн газар хилийн б?сээ шинээр тогтоожээ. Хятад болон Солонгосыг Т?мэн голоор зааглан тогтоосон байна.
- Есд?гээр сарын 5 - Хаант Оросын II Николай хааны амь насанд халдах оролдлого Севастополь хотод болсон ч, амжилтг?й болжээ.
- Есд?гээр сарын 6 - Америкийн нэрт аялагч, ахмад Роберт Пийри Хойд Туйлаас цахилгаан мэдээ илгээв.
- Есд?гээр сарын 9 - Хятадын ?ндэсний номын санг барих ажил эхэлжээ. Тус номын сан 1912 оны наймдугаар сарын 17-нд албан ёсоор нээлтээ хийсэн юм.
- Есд?гээр сарын 11 - Одон оронч Макмиллиан Вольф анх удаа Хейлигийн с??лт одыг дэлхийд ирэх хугацааг б?рэн тогтоож чаджээ.
- Есд?гээр сарын 15 - Оросын нутаг дээг??р анх удаа нисэх онгоц ?зэгджээ. Францын нисгэгч Жорж Леганье Москва орчмоор ниссэн байна.
- Есд?гээр сарын 16 - 20 настай Адольф Гитлерийг байрны м?нг? т?л?х чадварг?й гэж ?зэн Вьенна хотод байсан орон сууцнаас нь х??ж гаргав. Тэрээр хэдэн сарын турш гэр оронг?й байсан юм.
- Есд?гээр сарын 21 - Хойд туйлд х?рсэн дэлхийн анхны х?н болох Фредерик К??к эх нутагтаа ирлээ.
- Есд?гээр сарын 24 - Оросын нэрт х?гжмийн зохиолч Николай Римский Корсаковын хамгийн с??лийн дуурь болох "Алтан тахиа" Москвад анх удаа тавигдав.
- Есд?гээр сарын 29 - Нисгэгч, зохион б?тээгч Вильбур Врайт Нью-Йорк болон Нью-Жерсигийн иргэдэд нисэх онгоцоор нисч ?з??лжээ. орон нутгийн цагаар ?гл??ний 10:18 цагт Эрх ч?л??ний х?ш??г хэд, хэдэн удаа тойрсон байна.
- Аравдугаар сарын 5 - Форд болон Женерал Моторс компаниуд хамтран ажиллах 9 сая долларын гэрээнд Хенри Форд, Уиллиам К.Дюрант нар гарын ?сэг зуржээ.
- Аравдугаар сарын 6 - Австралийн Перт хотын шоронд хоригдож байсан Марта Ренделл гэгчийг цаазаар авчээ. Тэрээр ??рийн гурван х??хдээ х?н??с?н юм.
- Аравдугаар сарын 9 - АНУ-ын Массачусетс мужаас гаралтай Уиллиам Жеймс Сайдис нь Харвардын их сургуульд элсэн суралцсан хамгийн залуу оюутнаар нэрлэгдлээ. Тухайн ?ед тэрээр 11 настай байсан юм.
- Аравдугаар сарын 13 - Каталонийг салан тусгаарлах ?злийг дэлгэр??лж, жагсаал зохион байгуулсан гэсэн ?ндэслэлээр профессор Франчиско Феррерийг Испанийн хааны шийдвэрээр цаазаар авчээ. ??нийг Франц тэрг??тэй европын хэд, хэдэн улс х?чтэй эсэрг??цсэн юм.
- Аравдугаар сарын 14 - Испанийн х?лб?мб?мб?гийн холбоо албан ёсоор байгуулжээ.
- Аравдугаар сарын 16 - Зорчигч тээврийн ?йлчилгээ ?з??лдэг дэлхийн анхны авиа компани болох ДЕЛАГ компани Германийн Франкфурт хотод байгуулагдав.
- Аравдугаар сарын 22 - Францын иргэн Баронне де Лароше нисэх онгоцоор ниссэн анхны эмэгтэй нисгэгч болжээ. Тэрээр газраас 300 метрийн ?нд?рт, 6 км зам туулсны эцэст газардсан юм.
- Аравдугаар сарын 26 - Япон улсын ер?нхий сайдаар д?рв?н удаа сонгогдсон Хиробуми Ито Хятадын Манжуур хотын Харбиний галт тэрэгний буудалд халдлагад ?рт?ж амиа алджээ. Т??нийг Солонгосын ?нд?р албан тушаалтан болох Ан Жон-Гён хороосон юм.
- Аравдугаар сарын 31 - Ирландын ?ндэсний их сургууль болон Бельфастын хатан хааны их сургууль нэгдэж, Ирландын эзэн хааны сургууль байгуулагджээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 5 - Европ тивийн хамгийн анхны с?лжээ дэлг??р болох В??луортын их дэлг??р ??дээ нээжээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 8 - Дэлхийн т??хэнд анх удаа автомашинаар цагт 200 км хурдалсан х?нээр Францын иргэн Виктор Эмери тодорчээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 10 - Австрийн сэтгэл судлалын нийгэмлэгийн гиш??н, эрдэмтэн Исидор Саджер ??рийг?? д?вийлг?х, ??рийг?? магтах ?вчнийг судалж, судалгааны материалаа танилцуулжээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 14 - Дэлхийг завиар ганцаараа б?рэн тойрохоор Жошуа Слокум аялалаа эхл??лжээ. Гэвч тэрээр аялалаасаа хэзээ ч эргэж ирээг?й билээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 16 - Их Британи, Франц, АНУ, Герман, Итали, Япон, Орос, Испани, Австри-Унгарын эзэнт г?рний эрдэмтэд Лондон хотноо хуралдаж, олон улсын газрын зургийн нэг м хавтгай д?рв?лжин километрийн масштабыг 1:1,000,000 байхаар стандарт тогтоов.
- Арваннэгд?гээр сарын 19 - Т?в мэдрэлийн систем нь гэмтсэн х?м??сийг эмчлэх зорилготой анхны т?р?лжс?н эмнэлэг болох Нью-Йоркын тархи мэдрэлийн нэгдсэн х?рээлэн ??дээ нээжээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 21 - АНУ-ын ер?нхийл?гч Уиллиам Ховард Тафт, Т?рийн нарийн бичгийн дарга Нокс нар Цагаан ордонд хоёр цаг уулзсаны эцэст Америкийн хоёр иргэнийг цаазаар авсан Никарагуа улс руу Баффало байлдааны х?л?г илгээхээр болжээ.
- Арваннэгд?гээр сарын 28 - Алдарт х?гжмийн зохиолч Сергей Рахманиновын гуравдугаар концерт АНУ-д анх удаа тоглогдов.
- Арванхоёрдугаар сарын 1 - Албанийн ?ндэсний их сургууль албан ёсоор байгуулагджээ.
- Арванхоёрдугаар сарын 2 - Их Британи ?мн?д Африкийг ??рийн колони гэж зарлалаа.
- Хойд Америкийн ?ндэсний хоккейн лиг албан ёсоор байгуулагдав.
- Арванхоёрдугаар сарын 4 - Канадын хоккейн алдартай клуб болох Монтриал Канадианс баг байгуулагдав.
- Арванхоёрдугаар сар 7 - Эрдэмтэн Лео Бейкланд синтетик хуванцар материалыг химийн аргаар нээв. Тэрээр ??нийг АНУ-ын патентын хороонд "Бейкелайт" гэж б?ртг??лжээ.
- Ирээд?йн ер?нхийл?гч Калвин К??лидж Массачусетс мужийн Нордэмптон хотын захирагчийн сонгуульд ялалт байгуулж, улст?рийн анхны албан тушаалдаа суув.
- Арванхоёрдугаар сарын 11 - АНУ-ын Нью-Йорк хотын Медисон Ск?эр Гарденд анхны ?нг?т киног олон нийтэд ?з??лэв.
- Арванхоёрдугаар сарын 15 - Дэлхийд алдартай Раддисон с?лжээ зочид буудлын анхны зочид буудал Миннесота хотын Миннеаполис хотын долоодугаар гудамжинд нээгджээ. Анхны зочид буудал 16 давхар, 425 ?р??тэй байсан гэдэг.
- Арванхоёрдугаар сарын 16 - Никарагуа улсын ер?нхийл?гч Хосе Сантос Зелаяа АНУ-тай ??сгэсэн маргаанаас болж албан тушаалаа ??рийн х?сэлтээр ?гчээ.
- Арванхоёрдугаар сарын 17 - Бельгийн хаан II Леопольд Брюссель хотноо ш?нийн 02:35 цагт нас н?гчиж, хаан ширээг т??ний бага д?? Альберт залгамжлахаар болов.
- Арванхоёрдугаар сарын 19 - Германы х?лб?мб?гийн алдартай клубуудын нэг Боруссиа Дортмунд клуб албан ёсоор байгуулагджээ.
- Арванхоёрдугаар сарын 20 - Ирланд улсад анхны кинотеатр нээгдлээ. Вольта гэж нэрлэгдсэн уг театрыг зохиолч Жеймс Жойс болон т??ний бизнесийн хамтрагчид нийлж байгуулж байсан гэдэг.
- Арванхоёрдугаар сарын 28 - ?мн?д Африк дээг??рх анхны нислэгийг нисгэгч Альберт Киммерлинг ?йлдэв.
- Нэгд?гээр сарын 1 - Украины ?ндэсний удирдагч Степан Бандера (1959 онд нас барсан)
- Нэгд?гээр сарын 4 - Америкийн бизнесмэн Ж.Р.Симплот (2008 онд нас барсан)
- Нэгд?гээр сарын 9 - Мальта улсын анхны ер?нхийл?гч Антони Мамо (2008 онд нас барсан)
- Нэгд?гээр сарын 22 - Н?Б-ын ер?нхий нарийн бичгийн дарга, Бирмийн улст?рч Ю Тант (1974 онд нас барсан)
- Хоёрдугаар сарын 26 - Йорданы хаан Талал (1972 онд нас барсан)
- Гуравдугаар сарын 4 - АНУ-ын ?л х?дл?х х?р?нгийн магнат Харри Хельмси (1997 онд нас барсан)
- Д?р?вд?гээр сарын 22 - Нобелийн шагналт Италийн неврологич Рита Леви-Монталчини (2001 онд нас барсан)
- Д?р?вд?гээр сарын 30 - Нидерландын хатан хаан Жулиана (2004 онд нас барсан)
- Тавдугаар сарын 1 - Грекийн яруу найрагч, тэмцэгч Йаннис Рицос (1990 онд нас барсан)
- Тавдугаар сарын 15 - Британийн нэрт ж?жигчин Жеймс Мейсон (1984 онд нас барсан)
- Тавдугаар сарын 26 - Шотландын х?лб?мб?гийн алдартай дасгалжуулагч Метт Басби (1994 онд нас барсан)
- Тавдугаар сарын 27 - Колумбийн ер?нхийл?гч Гуйлермо Леон Валенсиа (1971 онд нас барсан)
- Зургаадугаар сарын 7 - Академийн наадам, "Эмми", "Тони" наадмын шагналт ж?жигчин Жессика Тенди (1994 онд нас барсан)
- Зургаадугаар сарын 20 - Австралийн алдарт ж?жигчин Эррол Флинн (1959 онд нас барсан)
- Зургаадугаар сарын 23 - БНХАУ-ын дарга Ли Шиан Ниан (1992 онд нас барсан)
- Долоодугаар сарын 6 - Тасманийн арлын 32 дахь сайд Эрик Рийз (1999 онд нас барсан)
- Долоодугаар сарын 13 - Лаосын анхны ер?нхийл?гч Суфанувонг (1995 онд нас барсан)
- Долоодугаар сарын 18 - ЗХУ-ын Гадаад хэргийн сайд Андрей Громыко (1989 онд нас барсан)
- Наймдугаар сарын 8 - Шинэ Зеландын 9 дэх ер?нхийл?н захирагч Чарльз Литтелтон (1977 онд нас барсан)
- Наймдугаар сарын 10 - Цахилгаан гитарыг зохион б?тээгч Лео Фендэр (1991 онд нас барсан)
- Есд?гээр сарын 7 - Туркын нэрт найруулагч Элиа Казан (2003 онд нас барсан)
- Есд?гээр сарын 19 - Порше компанийн захирал Фердинанд Антон Эрнст Порше (1998 онд нас барсан)
- Есд?гээр сарын 26 - АНУ-ын автомашины алдарт НАСКАР уралдааныг ?ндэслэгч, бизнесмэн Билл Франц (1992 онд нас барсан)
- Аравдугаар сарын 10 - Америкийн зохиолч Макс Симон Эрлих (1983 онд нас барсан)
- Аравдугаар сарын 28 - Британийн зураач Френцис Бекон (1992 онд нас барсан)
- Арваннэгд?гээр сарын 22 - Оросын нисдэг тэрэг зохион б?тээгч Михайль Мил (1970 онд нас барсан)
- Арванхоёрдугаар сарын 9 - Америкийн нэр ж?жигчин Дуглас Фейрбанкс (2000 онд нас барсан)
- Арванхоёрдугаар сарын 14 - Нобелийн шагналт Америкийн генетикч Эдуард Лоури Татум (1975 онд нас барсан)
- Арванхоёрдугаар сарын 27 - Польшийн ер?нхийл?гч Хенрик Яблонски (2003 онд нас барсан)
- Нэгд?гээр сарын 15 - Германы Католик ламтан Арнольд Янссен (1837 онд т?рс?н)
- Хоёрдугаар сарын 8 - Францын яруу найрагч Катуль Мендэс (1841 онд т?рс?н)
- Гуравдугаар сарын 25 - Испанийн х?гжмийн зохиолч Руберто Чапи (1854 онд т?рс?н)
- Д?р?вд?гээр сарын 14 - Аргентиний 10 дахь ер?нхийл?гч Мигель Анхель Хуарез Сельман (1844 онд т?рс?н)
- Тавдугаар сарын 10 - Японы зохиолч, орчуулагч Шимей Футабати (1864 онд т?рс?н)
- Зургаадугаар сарын 14 - Бразилийн зургаа дахь ер?нхийл?гч Афонсо Пена (1847 онд т?рс?н)
- Долоодугаар сарын 11 - Америкийн одон оронч, математикч Саймон Ньюкомб (1835 онд т?рс?н)
- Наймдугаар сарын 14 - Зохион б?тээгч, инженер Уиллиам Стенли (1829 онд т?рс?н)
- Есд?гээр сарын 27 - Унгарын уран барималч Гилья Донат (1850 онд т?рс?н)
- Аравдугаар сарын 26 - Японы ер?нхий сайд Ито Хиробуми (1841 онд т?рс?н)
- Арваннэгд?гээр сарын 9 - Английн уран зураач Уиллиам Пауэль Фрит (1819 онд т?рс?н)
- Арванхоёрдугаар сарын 18 - Хаант Оросын угсаа залгамжлах хунтайж Михайль Николаевич (1832 онд т?рс?н)
Шведийн эзэн хааны дэргэдэх Нобелийн хороо энэ жил дараах х?м??ст шагнал гардуулахаар болжээ.
Физикийн салбарын Нобелийн шагналыг дараах хоёр эрдэмтэнд хуваан ?г?х??р болсон байна. Радио ?елзлийн процессыг тогтоож, Марконигийн хууль боловсруулсных нь т?л?? Италийн эрдэмтэн Гугльелмо Марконид, Радио болон телевизийн технологийн судалгаанд гавьяа байгуулсных нь т?л?? Германы эрдэмтэн Карл Фердинанд Браун нарт Нобелийн шагнал гардуулжээ. Химийн салбарын Нобелийн шагналыг химийн урвал, ??рчл?лтийг судласных нь т?л?? Германы химич Фридрих Вильгельм Оствальдад олгожээ. Эр??л мэндийн салбарын Нобелийн шагналыг мэс заслын судалгаанд оруулсан хувь нэмрийг нь ?нэлж Швейцарийн физикч Эмиль Теодор Кохерт ?гчээ. Нобелийн уран зохиолын шагналыг х??хэд багачуудад уранзохиолоор н?л?? ?з??лснийг нь ?нэлэн Шведийн х??хдийн зохиолч Сельма Лагерлофт олгосон юм. Харин Нобелийн Энхтайвны шагналыг Олон улсын арбитрын ш??х байгуулах ?йлсийг нь ?нэлэн Белгийн 14 дэх ер?нхий сайд Августе Бернерт, м?н арбитрын ш??х байгуулах судалгаанд оролцсоных нь т?л?? францын улст?рч Пауль Анри Константад хуваан олгосон байна. Ингээд Нобелийн шагналтнуудыг танилцуулъя.
- Физикийн салбарын Нобелийн шагнал - Гугльелмо Маркони, Фердинанд Браун
- Химийн салбарын Нобелийн шагнал - Вильгельм Оствальд
- Эр??л мэндийн салбарын Нобелийн шагнал - Эмил Теодор Кохер
- Уран зохиолын салбарын Нобелийн шагнал - Сельма Лагерлоф
- Нобелийн энхтайвны шагнал - Августе Мари Франсуа Бернерт, Пауль Анри Бенжамин Эстурнель де Констант
