?амбатиста Вико
или
?овани Батиста Вико
(
итали?ански
:
Giovan Battista / Giambattista Vico
;
23 ?уни
1668
Неапол
,
Итали?а
) ?
23 ?ануари
1744
?
итали?ански
филозоф
. Се смета за основач на
филозофи?ата на истори?ата
како научна дисциплина и на
психологи?ата на културата
.
Роден во Неапол,
Итали?а
во семе?ство од татко-трговец со книги и ма?ка чи? татко правел кочии, Вико го започнал школува?ето во пове?е школи, но кревкото здрав?е и незадоволството од ?езуитската схоластика довеле до тоа то? да го продолжи школува?ето дома.
По нападот на
тифус
во 1960 г., Вико прифатил учителска позици?а во Ватола, ?ужно од Салерно, каде работел 9 години. Во 1969 г. се оженил со при?ателка од детството, Тереса Дестито и се запослил на катедрата за реторика при универзитетот во Неапол. За време на неговата кариера Вико се стремел но никогаш не постигнал да претседава на катедрата за правни науки. Во 1734 г. бил назначен за царски историограф од кралот на Неапол, Чарлс III и му била овозможена плата што сосема ?а надминувала неговата дотогашна професорска плата. Вико ?а задржал работната позици?а при катедрата за реторика сe додека не бил приморан да се пензионира во 1741 г. поради лошата здравствена состо?ба во ко?а се нао?ал.
На?познати дела и нивно восприема?е
[
уреди
|
уреди извор
]
?абатиста Вико е на?познат по сво?от “verum factum“ принцип, за првпат формулиран во 1710 г. како дел од неговото дело “De Italorum Sapientia“. Според ово? принцип, вистината се проверува преку создава?е и пронао?а?е, а не преку наб?удува?е, како што рекол Декарт, па според Вико: ”Критериумот и правилото за вистинитото е тоа да е направено. Според тоа, нашата ?асна иде?а за умот не може да биде критериум за самиот ум, а уште помалку за другите вистини. Сe додека умот се перцепира себеси, то? самиот не се создава”. Ово? критериум за вистината ?а обликувал истори?ата на цивилизаци?ата во делото на Вико, “Scienza Nuova“ (Новата наука, 1725 г.) аргументира??и дека гра?анскиот живот е сосема конструктивен, исто како математиката.
Потпира??и се врз комплексна етимологи?а, Вико во своето дело “Scienza Nuova“ об?аснува дека цивилизаци?ата се развива во повторувачки циклуси составени од 3 етапи: божествено, херо?ско и човечко. Секо?а етапа е проследена со различни политички и општествени одлики и може да биде окарактеризирана со ?азични стилски фигури. Таканаречените гиганти од божествената етапа зависат од метафората за компараци?а, па според тоа ги разбираат лу?ето и природните по?ави. Во херо?ската етапа, метоними?ата и синегдохата го поддржуваат разво?от на феудалните или монархиските институции овозожени од идеализирани фигури. Последната етапа е окарактеризирана со популарна демократи?а и рефлекси?а преку ирони?ата; во оваа епоха, порастот на рационалноста води кон “barbarie della reflessione“ т.е. варварство од рефлекси?а, и цивилизаци?ата се спушта уште еднаш во поетската ера. Сe заедно, повторувачкиот циклус од 3-те етапи, ко? е заеднички за сите нации, ?а сочинува идеалната вечна истори?а или “storia ideale eterna“.
На?познатото дело на Вико било слабо прифатено во текот на неговиот живот но оттогаш има инспирирано пове?е познати мислители и уметници вклучува??и ги
Бенедето Кроче
,
?емс ?о?с
,
Бертранд Расел
,
Самjуел Бекет
, Иса?а Берлин, Ерих Ауербах, Нортроп Фра?, Харолд Блум, Едвард Сед, Маршал Меклуан, Томас Бери и Роберт Антон Вилсон.
Виковата верзи?а на реториката е резултат на неговите хуманистички и педагошки интереси. Во “De studiorum Ratione“, за првпат презентирана во 1708г, Вико об?аснува дека секо? оно? што планира кариера во ?авниот живот треба да научи да ?а совладува “уметноста на темите“ и да ги брани и двете страни на контроверзноста, независно од тоа дали се говори за природата, човекот или политиката, изразува??и се во еден послободен стил, за да научи да ги извлече оние аргументи што се на?веро?атни. Како царски професор по латинска елоквенци?а, задачата на Вико била да подготвува студенти за повисоки студии по право. Според ова, неговите лекции се концентрирале на справува?е со формалните аспекти од реторичкиот канон, вклучува??и воспоставува?е на ме?усебно разбира?е и дикци?а.
Вико, со возобновува?ето на античката мудрост, со истакнува?ето на знача?носта на гра?анскиот живот и со неговите професионални обврски е сместен во хуманистичката традици?а. Како таков то? бил приморан да говори за привилеги?ата на разумот во она што то? го нарекол “геометриски метод“ на Декарт и Порт Ро?ал логичарите.
Одговор на методот на Декарт
[
уреди
|
уреди извор
]
Вико се вратил од Ватола во Неапол за да ?а на?де ?физиката на
Декарт
на на?високото ниво прочуена поме?у високо етаблираните мислители“. Поради картезианизмот настанало забрзува?е на разво?от во метафизиката и природните науки. Опсежно распространуван од Логиката Порт Ро?ал на Антоан Арнолд и П?ер Никол, Декартовиот метод бил вкоренет во верификаци?ата: единствениот пат до вистината, а со тоа и знае?ето, е преку аксиомите добиени со
наб?удува?е
. Декартовото инсистира?е дека “?асното и неоспорното“ треба да формираат основа за донесува?е заклучоци има очигледно вли?ание врз надвладувачките погледи на логиката и дискуси?ата. Студиите по
реторика
, всушност сите уче?а што се однесувале на гра?ански дискусии и на подрач?ето на веро?атните вистини, се соочиле со презир.
Хуманизмот и професионалните интереси на Вико предизвикале очигледен одговор што то? го развил во текот на неговите публикации: подрач?ата на проверливата вистина и човечкиот интерес делат само незначително преклопува?е, а сепак разумот е подеднакво неопходен во обете сфери. Една од на?раните и на??асните форми на ово? аргумент може да се на?де во делото “De Itlorum Sapientia” каде Вико об?аснува дека да се примени геометрискиот метод во практичниот живот е исто како да се обидува да се полуди според правилата на разумот, да се обидува да се продолжи по една права лини?а поме?у свиоците на животот, како врз човечкото де?ствува?е никогаш да не вли?аеле каприциозноста, наглоста, опортунизмот и случа?носта. Слично на ова, да се подготви еден политички говор според правилата на геометрискиот метод е исто како да се лиши од какви било строги забелешки и да се изговара само досаден текст со аргументи. Погледот на Вико во ова дело, како и во неговите подоцнежни оставрува?а не е дека методот на Декарт е безначаен, но дека неговата примена е невозможна во сферата на гра?анскиот живот. Наместо да го ограничи разумот со состав од проверливи аксиоми, Вико предлага (исто како и неговите предци- античките филозофи) дека привлечноста кон практичната мудрост мора да биде создадена, исто како и кон различните копоненти на убедува?ето што ?а сочинуваат реториката.
Вико го користел ово? аргумент доследно во сите негови дела и како централен принцип во “Scienza Nuova”.
Реторика во “Scienza Nuova”
[
уреди
|
уреди извор
]
Во 1720 г, Вико започнал да работи на делото “Scienza Nuova“ ? неговото самопрогласено ремек-дело, како дел од расправа за универзалното право. Иако првичниот договор бил изадава?ето да го финансира кардинал Корсини (идниот папа
Климент XII
), Вико бил приморан сам да го финансира об?авува?ето откако кардиналот об?авил финансиска криза и го повлекол своето патронство. Првото издание на “Новата наука“ се по?авило во 1725 г., а втората, преработена верзи?а била издадена во 1730 г. Ниту една од верзиите не била добро прифатена во текот на животот на Вико.
Хуманизмот на Вико, неговиот интерес за класичната реторика и филологи?а, и неговиот одговор на Декарт придонесуваат за филозофските темели за втората “Scienza Nuova”. Преку детална латинска етимологи?а, Вико ги утврдува истакнатите одлики на првите лу?е и колку рано цивилизаци?ата развила колективна свест.