Wikipedia, Entziklopedia askea
Friedrich Engels
|
---|
|
|
Jaiotza
| Barmen
,
1820ko
azaroaren 28a
|
---|
Herrialdea
|
Prusiako Erresuma
|
---|
Lehen hizkuntza
| alemana
|
---|
Heriotza
| Londres
,
1895eko
abuztuaren 5a
(74 urte)
|
---|
Heriotza modua
| berezko heriotza
:
minbizia
|
---|
|
Aita
| Friedrich Engels
|
---|
Ama
| Elisabeth Franziska Mauritia van Haar
|
---|
Bikotekidea(k)
| |
---|
|
Heziketa
| Berlingo Unibertsitatea
|
---|
Hizkuntzak
| alemana
ingelesa
|
---|
|
Jarduerak
| ekonomialaria
,
social scientist
(en)
,
Politikari teorikoa
,
filosofoa
,
idazlea
,
iraultzailea
,
soziologoa
,
emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea
eta
kazetaria
|
---|
Lantokia(k)
| Bremen
eta
Manchester
|
---|
Lan nabarmenak
| |
---|
Influentziak
| Heraklito
,
Ludwig Feuerbach
,
The Essence of Christianity
(en)
,
Karl Marx
,
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
,
Adam Smith
,
Max Stirner
(en)
eta
David Ricardo
|
---|
Kidetza
| Lehen Internazionala
|
---|
|
Erlijioa
| ateismoa
|
---|
Alderdi politikoa
| Liga Komunista
|
---|
|
|
Friedrich Engels
filosofialari
eta
iraultzaile
alemaniarra
(Wuppertal, Renania, garai hartan
Prusia
,
1820ko
azaroaren 28a
-
Londres
,
1895eko
abuztuaren 5a
).
Karl Marxen
lagunmin eta lankidea izan zen eta, harekin batera, mugimendu
sozialista
nahiz
komunistarentzako
obra funtsezkoak idatzi zituen: besteak beste,
Manifestu Komunista
.
I.
zein
II. Internazionalaren
buruzagia izan zen.
Familia burges eta erlijioso batekoa zen arren,
Manchesterren
bere aitaren fabrikako arduradun egon zen bitartean langileen baldintza txarretaz ohartu zen. Bertan langileen egoera aztertu eta ekonomia kapitalistaren kontrako lehen kritika zientifikoetako bat egin zuen:
sozialismoaren
ildotik, langileriaren askatasunaren beharra azpimarratu zuen (
Ekonomia politikoaren kritikarako hastapenak
, 1844;
Langile klasearen egoera Ingalaterran
, 1845).
1844ean
Marxekin
elkartu zen Bruselan. Elkarrekin
Familia Santua, Alemaniar ideologia
eta
Alderdi Komunistaren Manifestua
(1848) idatzi zituzten. Alemaniara itzuli ondoren, Kolonian, Barmenen eta Palatinatuan izan ziren matxinadetan parte hartu zuen armada errepublikarrarekin (1848). Mugimendu haren hondamendiaren ondoren
Nekazarien gerra
(1850),
Reich-aren eraketarako Kanpaina
(1850), eta
Iraultza eta Kontrairaultza Alemanian
(1851-1852) liburuak idatzi zituen Londresen. 1850etik 1869ra arte bere aitaren lantegian lan egin zuen eta era horretan lagundu ahal izan zion Marxi diru kontuetan. Hizkuntzak ikasi zituen, gizarteen historiak hobeto ezagutzeko, arazo militarrak ikertu zituen eta artikulu ugari idatzi zuen. Berriro Londresa itzulirik, Internazionalean bere lekua hartu eta Alemaniako sozial-demokraziaren garapena hurbiletik zaindu zuen (
Gothako eta Erfurteko programen kritika
, Marxekin batera, 1875-1891). Bere azken obretan teoria landu zuen gehienbat:
Anti-Duhring
(1877),
Izadiaren dialektika
(bukatu gabea),
Familiaren, jabego pribatuaren eta Estatuaren jatorria
(1884),
Feuerbach eta Alemaniako filosofia klasikoaren bukaera
(1888).
Kapitala
burutu zuen, Marxek bukatu gabe utzi baitzuen.
≪
|
Darwinek
natura organikoaren garapena aurkitu duen bezala, Marxek giza historiaren garapenaren legea aurkitu du, hau da, (...) gizakiek politika,
zientzia
, artea,
erlijioa
anintzat hartu baino lehen, jan, edan, bizilekua aurkitu eta jantzi beharra daukate eta, ondorioz, Estatuaren erakundeak, lege irizpideak,
artea
eta erlijioa bera, bizitzeko baliabide materialen produkzioan eta herri bateko aldi bateko ekonomi garapen mailan oinarritu eta bertatik ateratzen eta azaltzen dira, eta ez alderantziz, orain arte esaten izan den moduan.
|
≫
|
?Friedrich Engels, Highgateko hilerrian, Londres, 1883ko martxoaren 17an
|
≪
|
Zenbat eta gehiago saiatu
langilea
gaur egungo egoeratik ateratzen, orduan eta
etsaiago
bihurtzen da
burgesa
. Baina bestalde, langileak nabaritzen du burgesiak gauza baten moduan tratatzen duela, jabetza bat balitz bezala, eta horregatik bakarrik, burgesiaren etsai gisa ageri da. Gaur egungo baldintzetan, langileak, duintasunari eusteko, gorrotoa eta burgesiaren aurkako
matxinada
erabili behar dituela frogatzeko ehunka adibide ditut. Eta grinarik gogorrenaz jabeen
tiraniaren
aurka protesta egin behar izatea langilearen heziketatik ondorioztatzen da, edo askoz hobeto, heziketa faltatik, bai eta
Ingalaterrako
langileari helarazi zaion
irlandar
odol sutsutik ere.
Industriaren garapenarekin batera hasi ziren langileak burgesiaren aurka matxinatzen, eta matxinada horrek zenbait fase izan ditu. Ez dugu hemen fase horien esanahi historiko zehatza aztertuko (...); zenbait gertakariren berri emango dut, Ingalaterrako
proletarioen
ezaugarriak adierazteko.
Lehenengoa, zakarrena, matxinada horren formarik ikaragarriena, delitua izan zen. Langilea beharrean eta premia gorrian bizi zen, eta beste batzuk hobeteo zeudela ikusten zuen. Langileak ez zuen ulertzen, gizartearen alde aberats alferrontzi batek baino askoz ere ahalegin handiagoa egin arren, zegatik jasan behar zituen baldintza txar haiek.
Jabetzarekiko
berezko errespetuari gailentzen zitzaion premia gorria; eta lapurretan zebilen. Industria zabaldu ahala delinkuentziak gora egin zuen, eta urteko atxilotuen kopurua eta kotoiaren kontsumoa lotuta daude.
Baina berehala ulertu zuten langileek metodo horren bidez ezin zitekeela ezer lortu. Gaizkileek nork bere aldetik soilik egin zezaketen protesta, banako gisa soilik, lapurreta eginez, gizarteko ordenaren aurka (...), Langileria burgesiari aurre egiten hasi zen,
makinak
sartzearen aurka egiteko indarra erabili zuenean: hori bat-batean gertatu zen, berez, langile-mungimendua sortu zen modu berean.
|
≫
|
?Friedrich Engels,
Ingalaterrako langileriaren egoera
, 1844
|
|
---|
Kontzeptuak
| |
---|
Lanak
| |
---|
Mugimenduak
| |
---|
Marxistak
| |
---|