Cintruenigo
Zentroniko
|
|---|
Nafarroa Garaia
,
Euskal Herria
|
 |
Bandera
|
Armarria
|
|
 |
|
| Herrialdea
| 
Euskal Herria
|
|---|
| Lurraldea
|
Nafarroa Garaia
|
|---|
| Merindadea
| 
Tutera
|
|---|
|
| Estatua
| 
Espainia
|
|---|
| Erkidegoa
|
Nafarroa
|
|---|
| Izen ofiziala
|  Cintruenigo
|
|---|
| Alkatea
| Raquel Garbayo Berdonces
(
UPN
)
|
|---|
| Posta kodea
| 31592
|
|---|
| INE kodea
| 31072
|
|---|
| Herritarra
| cintruenigoar
|
|---|
|
| Koordenatuak
| 42°04′48″N
1°48′18″W
/
42.08°N 1.805°W
/
42.08; -1.805
|
|---|
| Azalera
| 35,4 km²
|
|---|
| Garaiera
| 393 metro
|
|---|
| Distantzia
| 99 km (
Irunetik
)
|
|---|
|
| Biztanleria
| 8.265 (2023:
 159)
|
|---|
 |
3.832 (%46,4)
| (2019)
| (%49,3) 4.071
|  |
| |
|
| Dentsitatea
| 221,58 biztanle/km²
|
|---|
| Zahartzea
[1]
| % 20,96
|
|---|
| Ugalkortasuna
[1]
| ‰ 54,7
|
|---|
|
| Jarduera
[1]
| % 81,73
(2011)
|
|---|
| Desberdintasuna
[1]
| % 9,15
(2011)
|
|---|
| Langabezia
[1]
| % 18,1
(2013)
|
|---|
|
| Euskaldunak
[1]
[2]
| % 1,20 (2018:
%0,41)
|
|---|
|
| Webgunea
| http://www.cintruenigo.com/
|
|---|
Cintruenigo
[3]
(
[θintru.eni?o]
gaztelaniaz
eta ofizialki;
Zentroniko
[s?entroniko]
euskaraz
baina ez ofizialki)
Nafarroako
udalerria da,
Irunetik
99 kilometrora kokatua eta
2012ko
urtarrilaren 1eko
erroldaren arabera 7.811 biztanle ditu. Fitero eta Cintruenigoko zerbitzu sozialen mankomunitatea, zaborra bildu, ur-hornidura eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz arduratzen den erakunde publikoa da.
Udalerriaren izen ofiziala eta euskal izen arautua Cintruenigo
[4]
bada ere, hainbatean
Zentroniko
erabili izan da. Azken hau izan da herriko testu zaharretan agertzen den herriaren izena ere
[5]
eta hori proposatu zen Euskaltzaindiaren
1979ko Euskal Herriko udalen izendegian
. Baina gerora zuzendu egin zuen erabakia akademiak, eta Cintruenigo utzi arauzko formatzat
[6]
.
Etimologikoki
'zentr-' hasierak jatorri
zeltiko
bat izan dezakeela iradoki izan da, baina ez da analisi errazeko izena
[7]
.
Cintruenigo
Tuterako merindadean
dagoena,
Alhama
ibaiaren ertzean.
Tuterako merindadearen
hegoaldean kokatzen da
Zaragozako probintziatik
gertu.
Cintruenigok,
Corellarekin
egiten du muga iparraldean,
Fiterorekin
mendebaldean, eta
Tuterarekin
ekialde eta hegoaldean.
Cintruenigoko klima mediterraneo kontinentala da,
Ebro
ibarreko udalerri guztiena bezalakoa. Urteko batez besteko tenperatura 13-14 °C ingurukoa da, eta prezipitazioak 400mm ingurukoak.
Nafarroako
Erriberako
baliorik baxuenetarikoa. Uda nahiko lehorra izaten da eta aldaketa termikoa nahiko handia. Urteroko egun euritsuak 60 izaten dira gutxi gorabehera.
Landarediari dagokionez, klima mediterraneoaren berezko ezaugarriak dituen landaredia nagusi da. Dena den, jatorrizko landaredia ia erabat galdu da, eta gaur egun zuhaixka bakan batzuk eta birlandaturiko pinuak (Pinus Halepensis) baino ez dira ageri.
Herriak hainbat auzo ditu. Batetik Alde Zaharra, udaletxea eta elizarekin, gune horretatik iparraldera mahastiak landatu ziren eta ondoren "La Jamaica" izeneko auzoa garatu zen. Gehienbat, dentsitate txikiko etxe bakanak eraiki ziren. Gaur egun, hori da etxeen eraikuntzari dagokionez Cintruenigon garapen handiena izaten ari den gunea.
Herriaren sorrerari buruz ezer gutxi dakite historialariek gaur egun. Dena den, herriaren jatorrizko izena Centonelo zen, eta agarandarrek
Ebro
ibarra
714
. urtean konkistatu aurretik ere existitzen zela uste da.
Erromatarren
eta
Bisigodoen
inbasioek lehenik eta musulmanena ondoren,
baskoien
aztarna gehienak desagerrarazi zituzten. Gauzak horrela,
1119
. urtean
Nafarroako
Alfontso I.a Borrokalaria
erregeak mairuak kanporatu eta herriaren kristautzea hasi zen.
Musulmanek, ureztapen sistemetan aurrerapen handiak utzi zituzten
Erriberan
eta Cintruenigon ere. Eta inguruko herri gehienek bezala, Cintruenigo, dohaintza moduan eskaini zuten nobleziako familia bati. Antso Indartsuak Argaizko Rodrigo Jaunari erosi zion, eta nahiz eta pertsona askok babesa topatu zuten herriko harresien atzean,
XVI. mendean
zehar
franko
eta nobleziako familia batzuen bizitokia zen.
Karlos II.a
erregeak herria saldu zuen arren, ondorengo
Joan II.ak
berrerosi egin zuen. Ordutik "hiribildu onaren" izena jaso zuen eta gorteetan jarlekua izan zuen Gebarako erregeordeak
1565an
emaniko pribilegioaren bitartez.
1864
. urtean
Espainiako
Elisabet II.a Borboikoa
erreginaren senargai zen Asisko Frantzisko, hamabost egun eman zituen herrian,
Fiteroko
ur-sendagarri hartzeko asmoarekin. Asisko Frantzisko Liguesko jaunen etxean hartu zuen ostatu.
Udalerriko jarduera ekonomiko nagusiak zerbitzuak eta industria dira gaur egun. Industrian, manufakturak eta eraikuntza dira garrantzitsuenak.
Tuterarekiko
hurbiltasunak, industriaren garapena bultzatu zuen, lehenik nekazaritzatik ateratako produktuei loturiko industrien garapenean hasiera batean, eta bestelako manufaktura industrien agerpenean
XX. mendeak
aurrera egin ahala.
Nekazaritza garrantzia galduz joan da historiak aurrera egin ahala, eta gaur egun bigarren mailako jarduera da. Laborantza lurrak orkorrean txikiak dira, batez beste bost hektarea baino txikiagoko azalerarekin. Lurren %85a ureztatze-lurrak dira eta gainontzeko %15a sekain-lurrak.
1970eko hamarkadara arte biztanle kopurua nahiko egonkor mantendu zen udalerrian. Hurrengo bi hamarkadetan hazkunde txikia izan zen, eta 1990eko hamarkadatik aurrera hazkundea bizkortu egin zen.
XXI. mendeko lehen hamarkadan hazkunde handia jasan zuen Cintruenigok, eta populazioa % 30 inguru hazi zen.
| Cintruenigoko biztanleria
|
|
|
2008ko
erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 1.339 etorkin bizi dira herrian, biztanleriaren %19,58a, (
Nafarroako
batezbestekoaren gainetik).
Cintruenigoko alkatetzat
PSN
alderdiko Adolfo Navascues Navascues atera zen
2007ko
udal hauteskundeetan. Udaleko hamaika zinegotzietatik bost lortu zituen
Nafarroako Alderdi Sozialistak
. Zerrenda bozkatuena
UPNrena
izan zen, baina
Cintruenigoar Herri Elkartea
(AIC) taldearen botoek alkatetza PSNri eman zioten. Boto baliogabeak 25 izan ziren (emandako guztien %0,63a), eta zurizko 63 boto izan ziren (botoen %1,61a). Abstentzioa %19,49 izan zen.
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetan
hauexek izan ziren emaitzak:
UPNk
5 zinegotzi,
PSNk
4,
Cintruenigoar Herri Elkarteak
(APC, ezkertiarra) 2,
Cintruenigoar Hiritar Ekimenak
(ICC, PSNtik aldendutako zerrendaburua) 1,
PPk
1 eta
CDNk
0. Orduko hartan APCk ez zion PSNko hautagaiari botorik eman, eta UPNko Raquel Garbayo Berdonces atera zen alkate
[8]
. Herri horretan alkatetza hartu duen lehen andrazkoa da.
2015eko udal hauteskundeek
UPNk zinegotzi bat gehiago eskuratu zuen (sei), PSNk ere beste bat gehiago izan zuen (bost guztira), APCk bat galdu zuen eta PP alderdiak zeukan zinegotzi bakarra galdu zuen. UPNko Raquel Garbayok alkatetza berretsi zuen.
Cintruenigoko udalbatza
|
Alderdia
|
2015eko maiatzaren 24a
|
2011ko maiatzaren 22a
|
| Zinegotziak
|
Boto kopurua
|
Zinegotziak
|
Boto kopurua
|
|
|
Nafar Herriaren Batasuna
(UPN)
|
|
1.430 (%
42,11)
|
|
1.413 (%
36,16)
|
|
|
Nafarroako Alderdi Sozialista
(PSN-PSOE))
|
|
1.067 (%
31,42)
|
|
1.097 (%
28,07)
|
|
|
Cintruenigoar Hiritar Ekimena
(ICC)
|
|
324 (%
9,54)
|
|
349 (%
8,93)
|
|
|
Cintruenigoar Herri Elkartea
(APC)
|
|
293 (%
8,63)
|
|
479 (%
12,26)
|
|
|
Nafarroako Alderdi Popularra
(PPN)
|
|
98 (%
2,89)
|
|
264 (%
6,76)
|
| Datuen iturria:
2015eko hauteskundeen emaitzak interior.es webgunean
,
2011ko hauteskundeen emaitzak mir.es webgunean
|
| Alderdi politikoa
|
2011
|
2007
|
| Botoak
|
Zinegotziak
|
Botoak
|
Zinegotziak
|
| Nafar Herriaren Batasuna
(UPN)
|
%36,16
|
5
|
%39,79
|
5
|
| Nafarroako Alderdi Sozialista
(PSN)
|
%28,07
|
4
|
%33,7
|
5
|
| Cintruenigoar Herri Elkartea
(APC)
|
%12,26
|
2
|
%13,87
|
2
|
| Cintruenigoar Hiritar Ekimena
(ICC)
|
%8,93
|
1
|
-
|
-
|
| Alderdi Popularra
(PP)
|
%6,76
|
1
|
-
|
-
|
| Nafarroako Demokraten Konbergentzia
(CDN)
|
%4,84
|
0
|
%11,04
|
1
|
Udaletxea Foruen plazan dago, eta
XIX. mendean
eraiki zen estilo
neoklasikoan
. Eraikina hiru zatitan banaturik dago, eta bigarrena hiru pilastra
joniar
, lau balkoi eta alabastroko bi armarriek osatzen dute.
1985ean
barruko zein kanpoaldeko adreiluzko fatxadaren eraberritzea burutu zen, hamazazpi milioi gastatu eta gero. Lanek
Nafarroako
gobernuaren laguntza izan zuten.
- HELBIDEA: Foruen Plaza, 1
Udalerri honek
Nafarroako Hiriarteko Garraioako
linearekin bat egiten du,
Iruna
eta
Soriako
geltokien arteko ibilbidea egiten duena,
Tutera
eta Zentronikotik igaroz.
[9]
Automoviles Rio Alhama autobus konpainiak Cintruenigo
Tuterarekin
batzen du. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
Nafarroako
gobernuak onartutako
Euskararen Foru Legearen
arabera Cintruenigo eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra
gaztelania
da.
2001eko
erroldaren arabera, herritarren %0,76k zekien
euskaraz
hitz egiten.
Virgen de la Paz, San Joan Bataiatzailearen elizan
Erdi Aroan
zehar Cintruenigo gaur egun arrastorik geratzen ez den gaztelu batek babesten zuen. Gaztelua
XIII. mendearen
hasieran Argaizko Rodrigoren jabetzakoa zen, eta honek Antso Indartsuari saldu zion
1219an
7.000 marabedien truke.
1340ko
dokumentu batean Pedro Lopez Galipentzu ageri da gazteluko alkaide gisa. Urte batzuk beranduago
1356an
, honen ondorengo izandako Gonzalo Gartziak, 50 liberako kostua izan zuten berrikuntza lanak burutu zituen, eta bi urte beranduago gazteluko dorrea konpondu.
- Joaquin Trincado Mateo
(
1866
-
1935
), idazle espiritista.
- Francisco Basarte Alvero
(
1884
-?), organista eta musikagilea.
- Pablo Yanguas
(
1886
-
1936
), politikari errepublikarra.
- Fernando Saenz Lacalle
(
1936
-), artzapezpikua
El Salvadorren
.
- Carlos Chivite
(
1956
-
2008
) politikaria eta
PSNko
idazkari orokorra izan zen.
- Faustino Leon
(
1960
-),
UPNko
politikaria.
- Dolores Redondo
(
1969
-) idazlea bertan bizi da.
- Maria Chivite
(
1978
-), PSNko politikaria eta Nafarroako presidentea (
2019
-).
- Carlos Gonzalez
(
1997
-), aktorea.
- Sergio Aliaga
(
1991
-), txirrindularia.
- Diego Moreno
(
2001
-), futbolaria.
- Alvaro Marin
(
2003
-), futbolaria.