La
Husanoj
estis membroj de radikala kristana reforma movado inter la jaroj
1415
?is
1436
en
?e?io
, rande anka? en
Slovakio
kaj
Saksio
.
La movado bazi?is sur predikoj de
Magistro Jan Hus
, kiu postulis longefikan reformon de la kristana eklezio.
Jan Hus
estis influita de la angla teologo
John Wyclif
kaj parte e? de la movado de
Valdenanoj
. Dum la husana revolucio ekzistis tri ?efaj fluoj: la radikalaj
taboranoj
,
centristaj
orebitoj
, post morto de
Jan ?i?ka
nomataj orfoj, kaj la moderaj praganoj.
Koncilio en Konstanco kaj komencoj de la husmovado
[
redakti
|
redakti fonton
]
Husmovadaj teologoj disputas kune kun
Ladislao la 2-a Jogajlo
.
Aresto de
Jan Hus
en
Konstanco
dum la jaro
1414
elvokis en la ?e?aj landoj grandan stre?on kaj la nobelaro postulis ke imperiestro
Zigmundo la 1-a
liberigu Janon Huson. Post morto de Hus en la koncilio en
Konstanco
la
6-an de julio
de
1415
komenci?is malfermaj bataloj, precipe kontra? katolikaj klerikoj kaj ordenanoj, kaj la ?efepiskopo de Prago devis fu?i. Re?o
Karolo la 4-a
, gvidita anka? de sia malamo kontra?
Zigmundo la 1-a
, same kiel sia edzino, favora al la Husanoj, subtenis la ribelon.
Papo
Marteno la 5-a
ankora? kiel kardinalo, intervenis en la batalon kontra? la opinioj, kiujn la koncilio kondamnis, sed li bezonis por tio kunlaboron de re?o
Venceslao la 4-a
. En la jaro
1418
Zigmundo konvinkis sian fraton Venceslaon ali?i al la flanko de la koncilio, ?ar la religia milito estis eksplodonta. La gvidantoj de la husmovado kaj soldataraj komandantoj devis forlasi la landon kaj katolikaj pastroj estis enoficigitaj reen en siajn postenojn.
Precipe post morto de re?o
Venceslao la 4-a
en la jaro
1419
en
Bohemio
eksplodis la plej diversaj konfliktoj. Urbaj funkciuloj ?eti?is el la fenestroj de la praga novurba urbodomo kaj husanoj koncentri?is en urboj kaj en montaraj regionoj: komenci?is la husana revolucio kaj husanaj militoj. En la jaro
1420
la husanoj fiksis sian programon en la t.n.
Kvar artikoloj pragaj
. En la sama jaro ili fondis urbon
Tabor
, kiu poste fari?is la centro de la husana revolucio.
memor?tono por persekutitaj
husanoj
, kiuj mortis kadre de sie?o de la urbo
Reichenbach
en
Saksio
dum la jaroj 1430 kaj 1431
Zigmundo la 1-a
, valida heredanto de la ?e?a trono, reagis al la eventoj en la ?e?aj landoj ekde la jaro
1420
?is la jaro
1431
per kvin kruckavaliraj militiroj. ?iuj estis malvenkaj. La husanajn soldatarojn gvidis unue legenda kaj neniam venkita
Jan ?i?ka
el Trocnov. Poste
Prokop Holy
transprenis gvidadon de la husanaj soldataroj. Sed pro internaj konfliktoj la husanoj sin dividis je radikala alo nome "Taboritoj kaj Orfoj" kaj la moderaj kalikuloj. La radikalaj Taboritoj kaj Orfoj rifuzis ?ian ajn kompromison. Ili devigis ?iujn lo?antojn de
Landoj de Krono ?e?a
ali?i al la
Kvar artikoloj pragaj
kaj da?rigis la batalojn kontra? katolikaj landoj, ekzemple okazis la orfa ekskurso/invado al bordo de
Balta maro
, la invado i.a. al norda Pollando, kie interalie la klostro en
Pelplin
estis prirabita dum la invado de la
?e?aj Orfoj
, t.e. la sekto de la
husanoj
sub la gvido de ?e?o Jan ?apek el San (Johano ?apek el San). La moderaj kalikuloj strebis al interkonsento kun la imperiestro kaj la eklezio kaj al militofino. Tio fine montri?is en decida periodo, dum traktado kun
bazela
koncilio.
La
bazela
koncilio invitis ?e?an senditon kaj ili diskutis precipe rilate al la kvar artikuloj pragaj la
10-an de januaro
de
1432
. Sed okazis nenia unueco. Post pluaj traktadoj estis fine la
30-an de novembro
de
1433
en
Prago
akceptita la t.n. Praga kompaktato. Tiu ?i interkonsento certigis akceptado de
utrakvismo
/
utrakvistoj
al tiuj, kiuj volas, sed samtempe kun kompreno, ke
Kristo
?eestas sub ?iu el la manieroj. La libera predikado de la vorto estis permesita sub certaj kondi?oj ? la eklezio estis aprobonta kaj lokigonta pastron, tiel estis konservota a?toritato de episkopo. Sed artikolo rilatanta al profana potenco de pastro ne implicitis.
Konfliktoj inter la taboranoj kaj la moderaj kalikuloj fine gvidis al la
batalo ?e Lipany
, en kiu la
30-an de majo
de
1434
staris vidalvide la unui?intaj fortoj de la taboranoj kaj orfoj en unu flanko kaj la katolikoj kaj la moderaj kalikuloj en la alia flanko. La batalo fini?is per granda venko de la modera flanko kaj definitiva neniigo de la radikalaj kampaj soldataroj. La gvidanto de la taboranoj
Prokop Holy
mortis dum la batalo. La ?efkomandanto de la orfaj kampaj soldataroj
Jan ?apek ze San
(Jan ?apek el San / Johano ?apek el San) kun granda parto de sia rajdistaro eskapis ?is
Kolin
kaj pli malfrue agnoskis la malvenkon. Dum plimulto da tempo li reteni?is ekster la teritorio de
Bohemio
.
La rezulto de la batalo signifis finon de la influo de la taboranoj al la agado en
Bohemio
. La nobelara koncilio sesianta en
Jihlava
en la jaro
1346
deklaris repaci?on inter la
?e?oj
unuflanke kaj
Romo
kun la tuta okcidenta eklezio aliflanke. Imperiestro
Zigmundo la 1-a
fine akiris la ?e?an kronon. La nobelaro poste en
Prago
deklaris la doktrinon de Viklef pri la lasta vesperman?o kiel heredon de la jaro
1444
. Plimulto de la taboranoj transiris al la flanko de la kalikuloj, la resto kreis Unuecon fratecan.