?i tiu artikolo temas pri eco pro kiu homo trovas ion alloga. Por aliaj signifoj vidu
la artikolon
Belo (apartigilo)
.
Azidevena
pavo
, kiu estis konsiderita tre ofte
simbolo
de la belo, pro la virtuoza montro de koloroj en la vostoplumoj de la masklo kiam li klopodas pari?i; ?i estas anka? simbolo de
Barato
.
Belega
fenestrorozo
en
Nia Damo de Parizo
. Lumo estis konsiderita kiel la plej bela revelacio de Dio, kiel estis manifestita en
Gotika arkitekturo
. Tiu arkitektura elemento oftas en kristanaj pre?ejoj.
Naski?o de Venuso
estas tre konata pentra?o de
Sandro Botticelli
;
Venuso
estis la romia diino de
amo
kaj belo kune.
La diversaj specioj de la planta genro
Rosa
estis la?longe de la jarcentoj konsideritaj kiel simbola floro de beleco, kaj anka? de la efemera da?ro de la belo.
La Partenono estas impona montro de la supera belo de la klasika
Antikveco
.
Inter la Grekoj, la belo estis ligita al la ideo de ekvilibro, de matematiqka harmonio inter la tuto kaj ties partoj. ?i tie, kopio de la Diadumeno de
Polikleto
, ?.
100 a.K.
,
Nacia Arkeologia Muzeo de Ateno
.
Foto de
uragano
?e
Honkongo
,
?inio
. La spektaklo de la naturaj katastrofoj e? tiu de la plej detrupovaj povas provoki emocian estetikon ege povan, kaj certe tre diferenca el tiu kiu naski?as de la kontemplado de la klasika belo de atika greka statuo. Burke kaj Kant parolis pri la koncepto
sublimo
.
Miss Teksaso kronita en
beleco-konkurso
. En difinitaj epokoj, landoj, sociaj tavoloj ktp., okazis diverstipaj konkursoj pri belecoj, ?efe de virinoj, sed anka? de viroj, infanoj, geknaboj ktp. Ili okazigis polemikojn la? diversaj kriterioj.
La
Ta?-Mahalo
estas ekzemplo de atingo de beleco pere de
simetrio
en
arkitekturo
.
La
belo
kaj
beleco
estas abstrakta koncepto rilate al multaj elementoj de homa ekzisto. Tiun ?i koncepton ekzamenas ?efe la filozofia disciplino de
estetiko
, sed anka? aliaj kampoj, kiel
historio
,
sociologio
,
psikologio
, kaj
artoteorio
. Arto estis la celo de multnombraj artistoj la?longe de la jarcentoj.
Beleco estas kutime difinita kiel la specifa trajto de a?o, kiu dum sensa renkonti?o fidinde donas senton de plezuro a? senton de kontentigo al pacienca observanto; la beleco trovi?as en pluraj formoj, sed ?efe la? vida a? sona aspekto. Plej ofte la beleco estas koncepto tre aparta disde tiu de utileco: io povas esti ege utila, sed ne bela, a? e? malbela, dum io bela povas esti tute neutila, ekzemple ruino submara, valorega arta?o ka?ita en kofro ktp.
La distingo inter kio estas bela, kaj kio ne, ege varias la? erao kaj la? ju?anto. Tamen, ?enerala konsento ekzistas pri granda nombro da verkoj kaj vidinda?oj. En la kadro de tiu varieco iam aperis e? konceptoj pri la
belo de malbelo
, ekzemple en kelkaj artistoj a? arta?oj (pentrarto kaj literaturo ?efe) de la
Baroko
,
moderna arto
ktp.
La historio de la belo povus esti datita reen al la propra ekzisto de la homaro kiel unu el ties mensaj kvalitoj. La
pitagora skolo
vidis gravan konekton inter
matematiko
kaj belo. Partikulare, ili notis ke la objektoj kiuj havas
simetrion
estas pli allogaj. La
greka klasika arkitekturo
estas bazata sur tiu bildo de simetrio kaj
proporcio
.
Platono
realigis abstraktadon de la koncepto kaj li konsideris la belon
ideo
, de ekzisto sendependa de tiu de la belaj a?oj. La? la koncepto platona, la belo en la mondo estas videbla de ?iuj; tamen, tia belo estas nur manifestado de la vera belo, kiu ku?as en la
animo
kaj al kiu oni povas aliri nur se oni eniras en ties kono. Sekve, la surtera belo estas la materiigo de la belo kiel ideo, kaj ?ia ideo povas konverti?i en surtera belo pere de sia reprezentado.
[1]
La belo, ?enerale, estis
asociita
kun la
bono
. Same, la malo de belo, nome la malbelo, ofte estis rilatigita kun la
malbono
. Al
sor?istinoj
, por ekzemplo, ofte oni atribuas fizikajn trajtojn malagrablaj kaj malakcepteblaj personecoj. Tiu kontrasto aperas reprezentata en fabeloj kiel
La dormanta belulino
, de
Charles Perrault
.
[2]
En sia romano
Die Wahlverwandtschaften,
Goethe
deklaris ke la homa belo funkcias per multa pli granda forto sur internaj sentoj ol sur tiuj eksteraj, tiele ke tio kion li kontemplas estas sena de malbono kaj kongruas harmonie kun li kaj kun la mondo.
[3]
La simetrio ludas gravan rolon ?ar ?i havigas la impreson ke la persono kreski?is
sane
, sen videblaj
difektoj
. Kelkaj esploristoj estis sugestintaj ke
novnaskaj
trajtoj estas esence allogaj. La
juneco
?enerale estas asocia kun la belo.
Estas pruvoj kiuj faras travidi belan viza?on en la
infana disvolvi?o
, kaj ke la reguloj por la allogo estas similaj en diferencaj kulturoj. La proporcio, la simetrio kaj la
seksa dimorfismo
por determini la belon povas havi bazon
evolucia
. La metaanalizoj de la
empiria esplorado
indikas ke la tri karakteroj produktas allogon kaj en viraj kaj en inaj viza?oj tra diferencaj kulturoj. La viza?a allogkapablo povas esti adapta?o por la rilatoj kun kunuloj, eble ?ar la simetrio kaj la manko de difektoj indikas gravajn aspektojn de la fizika kvalito de la kunulo, ekzemple la
sano
. Estas probable ke tiuj preferoj estas simple
instinktoj
.
Anka? la grekaj kaj romiaj artistoj havius la normigon de vira belo en la
okcidenta civilizo
. La romia idealo estis difinita kiel alta, muskolhava estro, de longaj kruroj, kun brusto plena de hirta hararo, alta kaj ampleksa
frunto
-signo de
inteligenteco
-, grandaj okuloj, forta nazo kaj perfekta profilo, malgranda bu?o, kaj pova
makzelo
. Tiu kombino de faktoroj estus produktinta rigardon impresan de bela vireco. Kun la elstaraj esceptoj de la korpa pezo kaj la stiloj de
modo
, la normigoj pri belo estis sufi?e konstantaj en tempoj kaj lokoj.
En la
antikva ?ina
oni skribis signon kiu signifas "belo", sed nuntempe oni kombinas ?in kun aliaj du signoj kiuj signifas "granda" kaj "?afo". Eble granda ?afo estis reprezenta de belo.
La
majaoj
konsideris ke havi
strabismon
estas belo, kaj por atingi ?in, la patrinoj metis kru?ojn plenaj je akvo anta? la infanoj por ke ili kreski?u havante tiun difekton; la koncepto de belo ja povas varii inter kulturoj.
La klasika greka vorto kiu plej bone tradukas la esprimojn "belo" a? "bela" estis
κ?λλο?
,
kallos
, kaj la adjektivo estis καλ??,
kalos
. Tamen,
kalos
povas kaj estas anka? tradukitaj kiel ″bona″ a? ″bonkvalita″ kaj tiele ?i havas pli ampleksan signifon ol simple fizika a? materia belo. Simile,
kallos
estis uzita diference el la vorto
bela
je tio ke dekomence estis aplikita al homoj kaj portas erotan konotacion.
[4]
La
kojnegreka
vorto por
bela
estis ?ρα?ο?,
h?raios
,
[5]
adjektivo etimologie derivita el la vorto ?ρα,
h?ra
, signife "horo". En Kojnea greka,
belo
estis tiele asocia kun "unuhora".
[6]
Tiele, fre?a frukto (de tiu temmpo) estis konsiderata bela, dum juna virino klopodanta aspekti pli aa?a a? pli a?a virino klopodanta aspekti pli juna ne estus konsiderata bela. En Atika greka,
h?raios
havis multajn signifojn, inklude "juna" kaj "matura".
[6]
La plej fruaj teorioj pri belo en la
Okcidenta mondo
povas esti trovita en la verkoj de fruaj Grekaj filozofoj el la periodo de
Anta?sokrataj filozofoj
, kiel
Pitagoro
. La Pitagora skolo vidis fortan konekton inter
matematiko
kaj beleco. Partikulare, ili notis ke la objektoj kiuj estis proporciaj la? la
ora proporcio
aspektas pli allogaj.
[7]
La
antikva greka arkitekturo
estis bazita sur tiu rigardo al simetrio kaj
proporcio
.
Platono konsideris belon kiel la Ideo super ?iuj aliaj ideoj.
[8]
Aristotelo vidis rilaton inter la belo (
to kalon
) kaj la virto, argumente ke la "Virto celas al la belo."
[9]
La klasika
filozofio
kaj skulpta?oj de kaj viroj kaj virinoj produktitaj la? la principoj de la
grekaj filozofoj
pri la ideala homa beleco estis remalkovritaj en la
Renesanco
de la tua E?ropo, kio kondukis al re-adopto de tio kio i?is konata kiel "klasika idealo". La? terminoj de ina homa belo, virino kies aspekto kongruas kun tiuj principoj estas ankora? nomata "klasika bela?o" a? oni diras ke ?i posedas "klasikan belon", dum anka? la krea?oj faritaj de la grekaj kaj romiaj artistoj havigis la normigon por la vira belo en la civilizacio de Okcidento. Dum la epoko de
Gotiko
, la klasika estetika kanono de belo estis amlakceptita kiel pekiga. Poste, la pensuloj de la
Renesanco
kaj de
Humanismo
remalakceptis tiun vidpunkton, kaj konsideris ke la beleco estas la produkto de racia ordo kaj harmoniaj proporcioj. La renesancaj artistoj kaj arkitektoj (kiel
Giorgio Vasari
en sia "Vivoj de artistoj") kritikis la Gotikan periodon kiel neracia kaj barbara. Tiu vidpunkto pri la
Gotika arto
da?ris ?is la
Romantismo
, en la 19a jarcento.
Dum la
Klerisma epoko
okazis plialti?o de la intereso en belo kiel filozofia temo. Por ekzemplo, la skota filozofo
Francis Hutcheson
argumentis ke la belo estas "unueco en vario kaj vario en unueco".
[10]
Anka? la poetoj de la Romantismo i?i tre implikitaj pri la naturo de la belo, kaj
John Keats
asertis en "Ode on a Grecian Urn" (Odo al greka urno) ke
- Belo estas vero, vera belo, ?tio estas ?io.
- Kion vi scias surtere, kaj kion necesas koni.
La sintenoj de la plej parto de artistoj kaj artoteoriistoj de la Klerismo plifortigis la teoriojn de la klasikaj pensuloj per la nova reveno de la emo al la klasika antikveco kiu konsistigis la
Novklasikismon
. La
barokaj
troigoj tamen ankora? dum la tuta 18-a jarcento da?ris iel ?is la definitiva venko de la klasika remodigo.
En la Romantika periodo,
Edmund Burke
postulis diferencon inter belo kaj ties klasika signifo unu flanke kaj la
Sublimo
. La koncepto de sublimo, kiels estis klarigita de Burke kaj de
Kant
, sugestis la revizion de la Gotikaj arto kaj arkitekturo, kvankam ne kongrue kun la klasika normigo de belo, kiel sublima. La miisma sinteno de la fieregaj poetoj kaj artistoj ?enerale ?na?is la vidpunkton de belo, nun ku?anta en la propra konsidero de la artisto kiel ia dieca esta?o. Krome la dekoracio aldonis al la tipaj agrablaj printempaj pejza?oj tre ampleksan gamon de aliaj etosoj anta? konsideritaj nebelaj, kiel ruinoj,
tombejoj
, la nokto, ?tormoj, la enormega forto de la koleri?inta marforto ktp. Kaj fronte al tio la terura kaj kortu?a esto de la solema kaj foje e? diablema heroo romantika.
Dum la 20a jarcento okazis plii?anta malakcepto de la belo fare kaj de artistoj kaj de filozofoj, finante en la kontra?estetiko de la
postmodernismo
.
[11]
Tio okazis spite la fakton ke belo estis ?losila afero de unu el ?efaj influantoj de postmodernismo, nome
Friedrich Nietzsche
, kiu argumentis ke la Povemo estas la Belemo.
[12]
Sekve al la malakcepto de belo fare de la postmodernismo, la pensuloj revenis al konsidero de belo kiel grava valoro. La usona analiza filozofo
Guy Sircello
proponis sian Novan Teorion pri Belo kiel klopodo por refirmigi la statuson de belo kiel grava filozofia koncepto.
[13]
[14]
Elaine Scarry argumentas ke belo estas rilata al justeco.
[15]
Belo estas studita anka? de psikologoj kaj ne?rosciencistoj en la kampoj de eksperimenta estetiko kaj de ne?roestetiko respektive. Psikologiaj teorioj rigardas belon kiel formo de
plezuro
.
[16]
[17]
Kunrilataj malkovroj subtenas la vidpunkton ke la plej belaj objektoj estas anka? la plej plezurigaj.
[18]
[19]
[20]
Kelkaj studoj sugestas ke plej alte spertita belo estas asocia kun aktiveco en la meza orbitofrunta
kortekso
.
[21]
[22]
Tamen tiu alproksimi?o al klopodo lokigi la procezon de rekono de la belo en unu regiono de la
cerbo
estis forte kritikita ene de la propra kampo.
[23]
La helenaj filozofoj ?enerale konsentis pri la ideo ke beleco estas objektiva kaj sekvas matematikajn regulojn, ekzemple
simetrio
kaj la
ora proporcio
. Tamen, la kunteksto, en kiu la koncepto de beleco trovi?is, malsamis ege.
Platono en
La Lernejo de Ateno
; indikas al la ?ielo alude al la mondo de la ideoj, kie estas la belo.
La? la verkoj de
Platono
, ?efe per amo (
eroso
) oni deziras, kaj malkovras, a?ojn pli kaj pli belajn.
La antikva greka vorto por beleco,
kalos
(καλ??), aludas ?ion harmonian
(sumetron)
, t.e. objektoj kies partoj interrilatas en maniero nek timiga nek ridinda. Tio, kio estas bela, donas plezuron al la homo kiu ?in vidas a? tu?as, kaj la plezuro estas estetika a? erotika.
En
La
Simpozio
,
Pa?zanio
asertas: "Konsiderata sola, unu ago estas nek bela nek hontinda. Ekzemple, nun ni faras, trinkas, kantas, babilas, kaj neniu el tiuj estas, en si, bela ago; sed trovi?as, en la maniero per kiu ago fari?as, la eco kiun ni diskutas. Kiam farita kun beleco
(kalos)
a? justeco
(orthos)
, ago i?as bela
(kalon)
; kaj kiam la sama ago estas farita sen justeco, ?i i?as hontinda
(aiskhron)
."
Bela a?o anka? povas esti a?o bona, agrabla kaj utila; beleco estas formo de boneco, kaj profitas la perceptanton a? faranton. (
Alcibiado
, 113c-114e). En
Hippiaso major
(285a-b) kaj
Gorgiaso
(474d-475a), la belecoj de korpo, koloro, formo, vo?o, okupado, scio kaj le?o estas diskutitaj, kaj la mezuro al kiu ?iu provizas plezuron a? profiton.
Do, la? Platono, beleco rilatas kun vero kaj bono, kiel unu el la plej altaj ideoj. La intuicio de beleco en si estas pli grava ol la ?uado kiun iu ajn specifa bela objekto ka?zas. En
La Simpozio
, li montras, kiel oni povas movi?i, de simpla deziro de belaj korpoj, al amo de belaj animoj, kaj poste al kontemplado de beleco en si. Beli estas alproksimi?i al idealo, kaj esti tio, kio devas esti.
Beleco estas ne nur eco de objekto, sed elemento kiu helpas priskribi la moralan valoron de la animo de homo kiu amas a? faras belajn a?ojn. La beleco de animo konsistas en la kontemplado de la plej belaj objektoj, la kompreneblaj formoj, kaj en la kompletigo de la plej belaj agoj kiujn oni povas fari. (
Fedro
250d,
Parmenido
130b).
Priskribante la tri etapojn de inicado al beleco: purigado, ascendado, kaj kontemplado, Platono donas formon dialektikan al misteroj
orfeismaj
de la ascendado de animo al la dia regno.
Anka?
Aristotelo
meditis pri la koncepto de beleco. Romia kopio en marmoro de greka bronza?o: busto de Aristotelo fare de
Lisipo
, ?. 330 a.K. La
alabastra
mantelo
estas modernepoka.
Aristotelo
skribis ke "koncepto de beleco okazas kiam ?iuj partoj labori kune en harmonio por ke neniu parto altiras tro da atento al si" kaj komentis ke "la ?efaj formoj de beleco estas ordo
(taxis)
kaj simetrio
(summetria)
kaj difiniteco
(orismenon)
." En
Poezio
, li skribis: "Por esti bela, vivanta esta?o, kaj ?iu unueco formita de partoj, devas ne nur prezenti ordon en sia aran?o de partoj, sed anka? havi specifan grandecon. Beleco estas afero de grandeco kaj ordo, kaj sekve neeblas en tre malgranda besto ... a? tre granda besto ... ?ar la unueco ne percepteblas por la vidanto." La koncepton de "absoluta belo" li ignoras. ?i tiu sinteno kontrastas kun Platono pro la centra loko de la homa vidanto; plue, Aristotelo estimas la homan artiston pli alte ol Platono, kaj defendas la ideon ke
arto
ne devas esti "utila", per sia distingo inter
bono
kaj belo.
En la unua Eneado,
Plotino
diskutas belon, kaj ligas ?in al la Dia Penso. "Beleco alparolas ?efe al la vidsenso; sed ekzistas beleco por la a?dsenso ... kaj mensoj kiuj levas sin super la regnon de senso al pli alta ordo konscias belecon en vivkonduto, en agoj, en karaktero, en intelektaj studoj; kaj tie trovi?as la beleco de la virtoj. ?u ankora? pli alta belo povus ekzisti, nia diskuto lumigos." Li skribis ke, se la bela a?o estus esence simetria kaj harmonia en partoj, neniu senparta objekto, kiel koloroj a? sunlumo, povus esti bela.
Plotino asertas ke ?iu beleco de ?i tiu mondo alvenas per komuna sento je Idealo-formo. "?iu senformeco kies speco permesus fasonadon kaj formon, dum ?i restas ekstere de Racio kaj Ideo, estas malbela pro tiu izoleco for de la Dipenso. Kaj ?i tio estas la Absoluta Malbelo: malbela a?o estas io, kiun Fasonado ne majstrintas, t.e. Racio: la materio ne cedas je ?iu punkto kaj je ?iu maniero al Ideala-formo."
Homoj havas malsamajn opiniojn pri la beleco de la sama objekto.
David Hume
skribis: "Beleco ne estas ena eco de objektoj en si; ?i ekzistas sole en la spirito de la homo kiu kontemplas, kaj ?iu spirito perceptas malsaman belecon." Tamen, ?i tiu rimarkigo ne sekvigas absolutan relativismon pri estetiko. Hume indikas edukadon kaj la unuecon de homa naturo por ekspliki la ?enerala konsento kiu ?ajnas ekzisti pri belaj objektoj.
Substrekado de la rolo de la individuo en estetika ju?ado ne difinas belecon, do Hume da?rigas per aserto ke la ideo de beleco, kiel eco, estas projekcio de la plezuro kiun produktas objekto. Li skribas: "Plezuro kaj doloro estas ne nur akompanantoj de beleco kaj malbeleco, ili estas la esenco." Tamen, lia difino ne estas akceptita de ?iuj.
En sia
Metafiziko
(1735), kaj poste por la titolo de libro (1850),
Alexander Baumgarten
proprigis la vorton
aesthetica
(sentpovo, ricevemo je sentoj) al la studado de arta gusto, a? la jam delonge ekzistanta filozofio koncerne sagacan kaj ?ustan sencon pri la kvalitoj kaj mankoj de artaj verkoj.
En § 451 de
Metafiziko
, Baumgarten difinis
bongusto
, en ?ia plej lar?a signifo, kiel la kapablo ju?i la? la sensoj, anstata? la? la intelekto. Tia ju?o de gusto, liaopinie, bazi?as sur sentoj de plezuro a? malkontento. Scienco de estetiko estus, la? Baumgarten, deduktado de la reguloj a? principoj de arta a? natura beleco surbaze de multaj ekzemploj de individua gusto. Sen tia scienco, ekzistus neniu kialo diskuti arton.
Edmund Burke.
Edmund Burke
distingis en 1757 inter belo kaj
sublimo
. Por li, la belo estas harmonia kaj alloga, kaj la sublimo estas misproporcia kaj terura. Li asertis ke ?iu koncepto ekskluzivis la alian. ?i tiun distingon diskutis
Schopenhauer
(en la unua volumo de
La mondo kiel volo kaj ideo
) kaj Kant (en eseo de 1764, kaj poste).
Immanuel Kant
, en
Kritiko de pura racio
(1781), nomis Baumgarten kiel respondeca pri la provinceca ideo ke "scienco de bongusto" povus ekzisti. Li skribis: "...tiu klopodo estas senutila. ?ar koncerne iliajn precipajn fontojn, tiuj supozitaj reguloj a? kriterioj estas nure empiriaj. Sekve ili neniam povas servi kiel aprioraj le?oj al kiuj nia ju?ado de gusto devas subi?i. Male, nia ju?ado de gusto konstituas la ta?ga testo por la ?usteco de tiuj normoj a? kriterioj."
Malgra? tiuj komentoj, en
Kritiko de ju?kapablo
(1790), li komencis uzi la vorton "estetiko" la? la uzado de Baumgarten. Tamen li forte disigis la ideon de beleco kaj la senton de plezuro. La? Kant, beleco estas "kontentigo senpartia"; neniu persona profito kontribuas al la ju?ado. Plue li atentigas, ke en iu ajn ju?o ekzistas aserto de universaleco. "Bela estas kio pla?as universale sen koncepto."
Hegel
asertas konceptan diferencon inter la belo natura kaj la belo arta. Por li, la arta belo estas ≪tre super la naturo≫, ?a ?i estas verko de la
spirito
. ?i havas kiel celo ≪la prezentadon de la vero≫ sub ?ia sensa formo kaj permesas la homon aliri al la konscio de si mem.
Anka? Karl Jaspers teoriis pri la koncepto de belo.
La filozofo
Karl Jaspers
, kiu post la Dua Mondmilito klopodos, kiel psikiatro, trovi sencon al tiu terura?o kiu estis la milito, estis kondukita al meditado pri la koncepto de belo. La? Jaspers, la belo estas aplikata fakte al du diferencaj duopecoj: nome esti unuaranga (morta materio) kontra? esti kompleksa (individuo), krom la natura duopeco de la fundo kontra? la formo.
Pri la unua duopeco, oni povas resumi dirante, simple, ke la belo de la simplaj esta?oj (dekoracioj, pejza?oj) nomi?as la medio,, la etoso, la atmosfero kiujn ili eligas. Pri la belo de kompleksa esta?o, por ekzemplo homa esta?o, ?i nomi?as ?ia
personeco
. Individuo male al senviva dekoracio estas a?tonoma generanto de senco, ?i generas sian propran etoson, kaj oni nomigas ?in efektive la personeco. Tiu personeco estas la ?armo, la savanto de la persono. Temas preska? pri ?ia estomaniero, pri la logiko de ?ia ekzisto.
Pri la dua duopeco pri kiu oni povas apliki la koncepton de belo, Jaspers diras ke temas pri la duopeco de fundo kaj formo. La belo de la fundo, tio estas, de la esenco de la esta?o tu?as la savanton kaj temas pri tiu tuj priskribita kaj en kiu oni povus esti enmetita la unuan duopecon de la simpla esta?o kontra? la kompleksa esta?o. La savanto estas tiele, por Jaspers, la ?olisla vorto por priskribi la fundon de esta?o, kaj tiu savanto estas nepre submetita al la belo. Pri la belo de la formo, simple, temas pri la
estetikismo
. Io povas esti estetika la? aspekto, tio estas la? sia formo.
La teorio de la evoluismo kaj la ideo de allogeco
[
redakti
|
redakti fonton
]
La
teorio de la evoluismo
ne permesas rekte klarigi la senton de beleco kiel tio, sed permesas klarigi la koncepton de allogeco. La studoj tamen metas atenton ?efe al la homa esta?o, kiesprofito aperas pli klare el la vidpunkto de la evolucio. La psikologiaj studoj klopodis pritaksi la kriteriojn la? kiuj oni ju?as la belon de persono, kaj pli precize, tion kiu igus individuon ≪alloga≫. Fakte, la
seksallogo
estas eksplikata pli facile ol la sento de belo la? la teorio de la evoluismo. La? tiu, la
seksallogo
devas esti konsiderata kiel konsekvenco de la adapto al ia medio. La personoj ju?ataj seksallogaj estus dekomence tiuj kiuj havigus la plej grandajn avanta?ojn, partikulare tiuj kiuj permesus certigi nombran idaron kaj bonan sanon.
[24]
Simetrio en beleco:
Sharon Stone
en 2005.
Psikologoj klopodis analizi kiuj fizikaj trajtoj estas konsiderataj kiel allogaj. Tiele, la? Judith Langlois, psikologa de la 20-a jarcento, la viza?oj kiuj plej alproksimi?as al la avera?o estas ju?ataj plij allogaj ol tiuj kiuj havas markitajn fizikajn partikulara?ojn
[25]
. Tio povas klari?i pro la fakto ke la genetikaj mutacioj estas plej ofte malprofitaj, kaj la individuoj havas tendencon ser?i partnerojn kiuj prezentu plej malmulte eble, tiele alproksimi?ante fizike al la avera?o. Alia klarigo estas ke la simetrio duflanka fundamenta de la korpo estas ?an?ita de akcidentoj de kreski?o plej ofte pro la ka?zo de malsanoj, kio pruvus la malfortigon de la imuna sistemo. La?
Thierry Lode
, elektante seksajn partnerojn de simetriaj trajtoj, la animalo selektas partneron kiu disponas de
imuna sistemo
tranpasebla al sia idaro libera el malsanoj. La malsimetriaj fluktuoj evidentigas la staton de sano kaj la
genetikajn
malfortecojn de la partneroj.
Studo farita en la
Universitato St. Andrews
montris tamen ke la viza?o konsiderita kiel la plej bela ne estas la avera?o de ?iuj viza?oj sed la avera?o de la viza?oj konsiderataj kiel la plej belaj. La sociologo
Jean-Francois Amadieu
deduktis el tio ke
|
 | | ?
se avera?a viza?o estas globale alloga, ne certas, sekve, ke ?i estas la plej alloga, kaj ni estus eble malpli allogataj de avera?aj formoj elirante el tio ordinara.
[26]
”
|
|
En la
1960-aj jaroj
, la
etologoj
rimarkigis ke la stimulaj situacioj artefaritaj povas preterpasi la naturajn situaciojn. La allogo kiun kreas la belo venus biologie el la efiko de la supernormala stimulo. Malkovrita de
Konrad Lorenz
,
Nikolaas Tinbergen
kaj
Irenaus Eibl-Eibesfeldt
, la supernormala stimulo a? trostimulo estas troa stimulo kiu postulas pli intensan reagon. Tiele, ovo de impona grando estas preferata de
anserino
al siaj propraj ovoj. Por
Thierry Lode
, la ekzisto de tiu stimulo montrus ke la tendenco al la troigo estas esenca komponanto de la biologio kiu povus klarigi la superri?on de la seksaj trajtoj ?e la animaloj, same kiel la vosto de la
pavo
a? la pin?ilo de la luktokrabo. La
seksa selekto
kongruus en luktema kunevolucio de la specifaj trajtoj ligita al la seksa konflikto. La seksa selekto amplifikus la plutenon de tiu fremdaj karakteroj pliigante la seksan deziron. La fizika belo estus nur la rezulto de la impreso produktita per la kombino de tiuj eksterordinaraj karakteroj kiuj kondukus al la disvolvigo de la deziro. Tiele, la belo, kiel supernormala stimulo, estus dekomence kanono de la
sekseco
. Tiu tendenco al la troigo trovi?us el la plej fruaj arta?oj el la prahistoriaj venusoj tra la unuaj grekoj al
Picasso
a?
Botero
.
Idealaj proporcioj de la homa korpo skemigitaj en la
Vitruvia homo
, de
Leonardo da Vinci
.
Virino el la popolo de karenoj en
Tajlando
, montranta kolon longigitan pere de sinsekvaj kolringoj. La koncepto de beleco ege dependas el la kulturoj de la diversaj popoloj kaj epokoj.
La karakterizo de persono kiel ≪belo≫, ?u individue a? por konsento de la komunumo, ofte bazi?as sur kombino de
interna belo
, kiu inkludas la psikologiajn faktorojn ?kiaj kongruo, eleganteco, ?armo, gracio, integreco,
inteligenteco
kaj personeco ?, kaj
ekstera belo
, tio estas, fizika allogo, kio inkludas fizikajn faktorojn ?kiaj juneco, mezeco, korpa
sano
, sens-amo kaj simetrio?.
Tre ofte oni mezuras la eksteran belon kun bazo sur ?enerala opinio a? interkonsento de grupo de personoj. Ekzemplo de tio estas la
beleckonkursoj
, kiel tiu de
Miss Universo
. La interna belo, tamen, estas pli malfacile kvantigebla. Grava indikilo de fizika belo estas la ≪mezeco≫ a? ≪mezavera?eco≫. Kiam oni avera?igas la bildojn de homaj viza?oj por formi komponitan bildon, tiu alproksimi?as iompostiome al la ≪ideala≫ bildo ka? ?i videblas kiel pli alloga. Tiu fenomeno noti?is la unuan fojon en 1883, kiam
Francis Galton
, kuzo de
Charles Darwin
, konstruis komponitajn bildojn per supermetado de fotoj de vegetaranoj kaj deliktuloj en ser?ado de aspekto karaktera por ?iu el ili. Farinte tion, li konstatis ke la komponitaj bildoj rezultintaj estis pli allogaj kompare kun ajna el la unuopaj fotoj. Anka? la moderna esplorado sugestas ke la personoj kies viza?aj trajtoj estas simetriaj kaj posedas perfektan proporcion estas pli allogaj.
Lakta Vojo
super virina silueto, ?e Trona Pinnacles,
Kalifornio
, arta montro de teknika
fotografio
.
Natura beleco en pentrarto
?inia
jado
uzata por dekori per flora dezajno,
Dinastio Jin
(1115-1234),
?anghaja Muzeo
.
En la
Klasika Grekio
, unu de la ?efaj temoj de la unua duono de la verko
Fedro
de
Platono
estas la Belo.
[27]
La temo da?re estas centra afero de la scienca fako estetiko kaj la celo de la arta?oj la?longe de la jarcentoj.
E? artoj kiuj ekis per kaj por praktikaj tialoj, kiaj
fotografio
,
komputiko
kaj aliaj, iom post iom devenis al traktado cele al produktado de
arta?oj
.
vidu
Belsoneco
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo
Malbelo
.
La malbela dukino
(1513) pentrita de
Quentin Massys
,
simbolo
de
malbelo
.
Malbelo estas propreco de persono a? a?o kiu ne estas agrable rigardebla. En multaj socioj la ju?o esti konsiderata "malbela" egalas esti malmulte estetika, abomeninda a? ofenda. Same kiel sia malo, nome la belo, la malbelo implicas subjetivan ju?on kaj tiu almena? parte, en la "okulo de la observanto"; oni ne forgesu anka? la influon faritan de la kulturo de la "observanto". Tiele, la percepto de la malbelo povas esti erara a? misa, kiel en la fabelo de
La malbela anasido
de
Hans Christian Andersen
.
Spite la fakton ke la malbelo estas normale konsiderata kiel videbla karaktero, ?i povas esti anka? interna atributo. Por ekzemplo, persono povas estis konsiderata alloga ekstere sej interne mispensa kaj kruela. Oni povas anka? esti "malbonhumore", kiu estas interna stato de portempa malaprezo.
La malbelo havas sian originon en la konsideron de la "okulo observanta" kaj de la memestimo kiu disvolvi?as en la personoj kiam oni vidas la stereotipojn de viroj kaj virinoj agrablaj al oniaj sentoj de percepto.
Ekzistas pluraj
proverboj
pri bel(ec)o en la
Proverbaro Esperanta
de
L. L. Zamenhof
, inter ili
[28]
:
|
| | ?
Bela per viza?o, sed ne bela per sa?o.
”
|
|
|
| | ?
Beleco hodia? estas, morga? ne restas.
”
|
|
|
| | ?
Nokte e? monstro estas belulo.
”
|
|
- "Kiu belo savos la mondon?" skribas Fedor Dostoevskij paroligante Idiotan personulon demandantan al la princo Miskin. Per tiu esprimo la a?toro aludas al la ela?etanta belo de Kristo, kiu, se vive konsiderata, igas la vivon mem bela kaj altruisma.
[29]
- ↑
Platono. La bankedo.
- ↑
Perrault, Charles. La dormanta belulino.
- ↑
von Goethe, Johann Wolfgang (14a de majo 2016).
Las afinidades electivas.
Arkivigite je
2017-08-28 per la retarkivo
Wayback Machine
ISBN 9786050438321
.
- ↑
Konstan, David. (2014)
Beauty - The Fortunes of an Ancient Greek Idea
. New York: Oxford University Press,
p. 30?35
.
ISBN 978-0-19-992726-5
.
- ↑
Matthew 23:27, Acts 3:10, Flavius Josephus, 12.65
- ↑
6,0
6,1
Euripides,
Alcestis
515.
- ↑
Seife, Charles (2000).
Zero: The Biography of a Dangerous Idea
. Penguin.
(
ISBN 0-14-029647-6
)
. p. 32
- ↑
Fedro
- ↑
Nikoma?a Etiko.
- ↑
An Inquiry Into the Original of Our Ideas of Beauty and Virtue; en
Two Treatises
.
- ↑
The Anti-Aesthetic: Essays on Postmodern Culture
de Hal Foster
- ↑
Povemo, de
Friedrich Nietzsche
- ↑
A New Theory of Beauty. Princeton Essays on the Arts, 1. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1975.
- ↑
Love and Beauty. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1989.
- ↑
Elaine Scarry,
On Beauty and Being Just
.
- ↑
(2004) “
Processing fluency and aesthetic pleasure: is beauty in the perceiver's processing experience?
”,
Personality and Social Psychology Review: An Official Journal of the Society for Personality and Social Psychology, Inc
8
(4),
p. 364?382
.
doi
:
10.1207/s15327957pspr0804_3
.
[
rompita ligilo
]
- ↑
(December 2008) “
Beauty as an emotion: The exhilarating prospect of mastering a challenging world.
”,
Review of General Psychology
(English)
12
(4),
p. 305?329
.
doi
:
10.1037/a0012558
.
- ↑
(2013-06-18) “
Impact of contour on aesthetic judgments and approach-avoidance decisions in architecture
”,
Proceedings of the National Academy of Sciences
(en)
110
(Supplement 2),
p. 10446?10453
.
doi
:
10.1073/pnas.1301227110
.
Arkivigite je
2017-06-28 per la retarkivo
Wayback Machine
- ↑
(2016-11-04) “Berlyne Revisited: Evidence for the Multifaceted Nature of Hedonic Tone in the Appreciation of Paintings and Music”,
Frontiers in Human Neuroscience
10
.
doi
:
10.3389/fnhum.2016.00536
.
- ↑
(2017-05-22) “
Beauty Requires Thought
”,
Current Biology
(English)
27
(10),
p. 1506?1513.e3
.
doi
:
10.1016/j.cub.2017.04.018
.
- ↑
(April 2004) “Neural correlates of beauty”,
Journal of Neurophysiology
91
(4),
p. 1699?1705
.
doi
:
10.1152/jn.00696.2003
.
- ↑
(2011-07-06) “
Toward A Brain-Based Theory of Beauty
”,
PLOS ONE
6
(7),
p. e21852
.
doi
:
10.1371/journal.pone.0021852
.
- ↑
(2013-03-19) “
Neuroaesthetics and the Trouble with Beauty
”,
PLOS Biology
11
(3),
p. e1001504
.
doi
:
10.1371/journal.pbio.1001504
.
- ↑
Symons 1995
- ↑
Langlois kaj Roggman 1990
- ↑
D.I. Perrett, K. May kaj S. Yoshikawa, ≪Attractiveness characteristics of female faces: preference for non-average shape≫,
Nature
, 368, 1994, pp. 239-242. Citita en
Jean-Francois Amadieu
,
Le Poids des apparences
, 2002, eld. Odile Jacob, pp. 18-19.
- ↑
Garrido, Manuel (2013). ≪La filosofia platonica del amor≫. En Sacristan, Manuel; Garcia Bacca, David. Los dialogos eroticos: Banquete y Fedro (Manuel Sacristan kaj David Garcia Bacca, trad.). Madrid: Tecnos. p. 11.
ISBN 9788430958207
.
- ↑
lernu.net: Proverboj
. Arkivita el
la originalo
je 2011-12-25. Alirita 2008-08-15.
- ↑
La bellezza salvera' il mondo (Dostoevskij) ?
. Arkivita el
la originalo
je 2012-02-04. Alirita 2010-11-24.
- Blunt, Anthony (1940) La teoria de las artes en Italia del 1450 a 1560. Madrid: Catedra (hispana eldono de 1979)
ISBN 84-376-0194-0
- Eco, Umberto (2004). Historia de la belleza. Lumen, Barcelona.
ISBN 84-264-1468-0
.
- Fuga, Antonella (2004). Tecnicas y materiales del arte. Electa, Barcelona.
ISBN 84-8156-377-3
.
- Givone, Sergio (2001). Historia de la estetica. Tecnos, Madrid.
ISBN 84-309-1897-3
.
- Gombrich, Ernst (1997). Historia del Arte. Debate, Madrid.
ISBN 978-84-8306-044-5
.
- Gonzalez, Antonio Manuel (1991). Las claves del arte. Ultimas tendencias. Planeta, Barcelona.
ISBN 84-320-9702-0
.
- Hauser, Arnold (2004). Historia social de la literatura y el arte. Debolsillo, Barcelona.
ISBN 978-84-9793-220-2
.
- J.H. Langlois kaj L. Roggman, ≪Attractive faces are only average≫, Psychological Science, no 1,? 1990, p. 115-121
- Donald Symons, ≪Beauty is in the Eye of the Beholder. The Evolutioanry Psychology of Human Female Attractiveness≫, en Paul R. Abramson, Steven D. Pinkerton,
Sexual Nature, Sexual Culture
, University of Chicago Press, 1995, p. 80-120
- En tiu ?i artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo
Belleza
en la hispana Vikipedio.
- En tiu ?i artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo
Beau
en la franca Vikipedio.
- En tiu ?i artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo
Beauty
en la angla Vikipedio.