К?рыл?ца

Прав?ць спасылк?
З В?к?педы?, свабоднай энцыклапеды?
К?рыл?ца
Тып п?сьма кансанантна-вакал?чнае п?сьмо
Мовы стараславянская , царко?наславянская , беларуская , руская , сербская , балгарская , македонская , укра?нская , малда?ская ? мног?я ?ншыя
Г?сторыя
Месца ?зн?кнення Па?днёва-Усходняя Е?ропа
Стваральн?к Кл?мент Охрыдск?
(меркавана)
К?рыл ? Мяфодз?й
(традыцыйна)
Дата стварэння IX стагоддзе
Перыяд з IX ст.
(у сучасным выглядзе з канца XVI ст.)
Паходжанне

Ег?пецкае п?сьмо

Протас?найскае п?сьмо
Ф?н?к?йск? алфав?т
Грэчаск? алфав?т
( Копцк? алфав?т )
( Глагол?ца )
Уласц?васц?
Напрамак п?сьма злева направа [d] [1]
ISO 15924 Cyrl
Лагатып Вікісховішча  Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

К?ры?л?ца  ? старажытная славянская азбука . Назва паходз?ць ад ?мен? славянскага асветн?ка Канстанц?на (К?рыла) Ф?лосафа . Мяркуюць, што п?сьмо створана ? сярэдз?не 9 ст. на аснове глагол?цы ? грэчаска-в?зантыйскага ?ста?нага п?сьма. Мела 43 л?тары (11 ст.): 24 в?зантыйскага паходжання, 19 самастойных. 27 л?тар мел? л?кавае значэнне (л?тара з ц?тлай ).

Шырока ?жывалася ? стараславянск?х, потым ва ?сходнеславянск?х п?сьменнасцях Сярэдневяко?я, у т. л., у старабеларуск?м п?сьменстве (14?18 ст.). Пры разв?цц? мо?, як?я зап?свал?ся к?рыл?цаю, яе алфав?тна-л?тарны склад пераста? дакладна адпавядаць ?х гукавой с?стэме.

Найстаражытнейшыя помн?к? к?рыл?цы: надп?сы на ру?нах царквы ? Праславе (9 ст., Балгарыя ), на гл?няным посудзе з раскопак пад Смаленскам (пач. 10 ст.), балгарск? надп?с у Дабруджы (943), берасцяныя граматы (10?15 ст.), Савава кн?га ? Супрасльск? рукап?с (11 ст.), першы датаваны рукап?с ? Астрам?рава Евангелле (1056?1057).

Назва [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Верагодна, к?рыл?чнае п?сьмо распрацо?вал? ? распа?сюджвал? паслядо?н?к? К?рыла ? Мяфодз?я , а не сам? К?рыл ? Мяфодз?й, таму такая назва п?сьменнасц? хутчэй аддае дан?ну паваг?, чым абазначае а?тарства.

У беларускай, рускай, балгарскай, македонскай ? сербскай мовах к?рыл?ца таксама вядома пад назваю ≪азбука≫, якая паходз?ць ад старое назвы дзвюх першых л?тар к?рыл?чнага алфав?та (гэтак жа як ? слова алфав?т пайшло ад першых дзвюх грэчаск?х л?тар альфа ? бета [за?в 1] ).

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

К?рыл?чная азбука: на?гародская берасцяная грамата № 591 (1025?1050 гг.) ? яе прарысо?ка

Каля 863 года браты Канстанц?н (К?рыл) Ф?лосаф ? Мяфодз?й з Салун? (Салон?к?) па загадзе в?зантыйскага ?мператара М?ха?ла III [ru] ?парадкавал? п?сьменнасць для стараславянскай мовы ? выкарысто?вал? новую азбуку для перакладу на славянскую мову грэчаск?х рэл?г?йных тэкста? [2] :44 . До?г? час дыскус?йным заставалася пытанне, ц? была гэта к?рыл?ца (? ? так?м выпадку глагол?цу л?чаць тайнап?сам, як? з'яв??ся пасля забароны к?рыл?цы) або глагол?ца  ? азбука, як?я адрозн?ваюцца амаль выключна нап?саннем. Цяпер у навуцы пераважае погляд, згодна з як?м глагол?ца першасная, а к?рыл?ца другасная (у к?рыл?цы глагал?чныя л?тары заменены на вядомыя грэчаск?я). Глагол?ца до?г? час у некальк? змененым выглядзе ?жывалася у харвата? (да XVII ст).

З'я?ленне к?рыл?цы, заснаванай на грэчаск?м статутным (урачыстым) п?сьме ? унцыяле [2] :45 , звязваюць з дзейнасцю балгарскай школы кн?жн?ка? (пасля К?рыла ? Мяфодз?я). У прыватнасц?, у жыцц? святога Кл?мента Охрыдскага прама п?шацца аб стварэнн? ?м славянскага п?сьменства ?жо пасля К?рыла ? Мяфодз?я. Дзякуючы папярэдняй дзейнасц? брато? азбука атрымала шырокае распа?сюджванне ? па?днёваславянск?х землях, што прывяло ? 885 годзе да забароны яе выкарыстання ? царко?най службе рымск?м папам, як? змага?ся з вын?кам? м?с?? Канстанц?на-К?рыла ? Мяфодз?я.

У Балгары? цар Барыс у 860 годзе прыня? хрысц?янства. Балгарыя станов?цца цэнтрам распа?сюджвання славянскага п?сьменства. Тут ствараецца першая славянская кн?жная школа ? Прасла?ская кн?жная школа  ? перап?сваюцца К?рыла-Мяфодз?е?ск?я арыг?налы богаслужбовых кн?г ( Евангелле , Псалтыр , Апостал , царко?ныя службы), робяцца новыя славянск?я пераклады з грэчаскай мовы, з'я?ляюцца арыг?нальныя творы на стараславянскай мове (≪О письменехъ Чрьноризца Храбра≫).

Шырокае распа?сюджанне славянскага п?сьменства, яго ≪залаты век≫, аднос?цца да часу валадарання ? Балгары? цара С?мяона Вял?кага (893?927 гг.), сына цара Барыса. Пазней стараславянская мова пран?кае ? Серб?ю , а ? канцы X стагоддзя станов?цца мовай царквы ? Старажытнарускай дзяржаве .

Стараславянская мова , бы?шы мовай царквы на Рус? , адчувала на сабе ?плы? старажытнарускай мовы . Гэта была стараславянская мова рускай рэдакцы?, бо ?ключала ? сябе элементы жывой ?сходнеславянскай гаворк?.

Першапачаткова к?рыл?цай карыстал?ся частка па?днёвых славян , усходн?я славяне , а таксама румыны ; з часам ?х алфав?ты некальк? разышл?ся адз?н ад аднаго, хоць нап?санне л?тар ? прынцыпы арфаграф?? заставал?ся (за выключэннем заходнесербскага варыянта) у цэлым агульным?.

Клас?чная к?рыл?ца [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ны артыкул: Стараславянская азбука
 
Буква Уста?нае
нап?санне 		Л?кавае
значэнне 		Чытанне Назва
А 1 [а] аз
Б [б] бу ?к?
В 2 [в] ве ?дз?
Г 3 [г] глаго?ль
Д 4 [д] дабро ?
Е, ? 5 [е] есць
Ж [ж'] жыве?це
? 6 [дз'] зяло?
?, З 7 [з] зямля?
И 8 [?] ??жэ (? 8-рычнае)
?, ? 10 [?] ? (? 10-рычнае)
К 20 [к] ка?ка
Л 30 [л] лю?дз?
М 40 [м] мысле ?це
Н 50 [н] наш
О 70 [о] он
П 80 [п] пако?й
Р 100 [р] рцы
С 200 [с] сло?ва
Т 300 [т] тве?рда
?, ? (400) [у] ук
Ф 500 [ф] ферт
   
Буква Уста?нае
нап?санне 		Л?кавае
значэнне 		Чытанне Назва
Х 600 [х] хер
? 800 [о] аме?га
Ц 900 [ц’] цы
Ч 90 [ч’] чэрв
Ш [ш’] ша
Щ [ш'т’] ([ш'ч’]) шта
Ъ [ъ] ёр
Ы [ы] еры
Ь [ь] ер
? [æ], [?е] яць
Ю [йу] ю
? [йа] А ётаванае
? [йэ] Е ётаванае
? (900) [э н ] Малы юс
? [о н ] Вял?к? юс
? [йэ н ] юс малы ётаваны
? [йо н ] юс вял?к? ётаваны
? 60 [кс] кс?
? 700 [пс] пс?
? 9 [θ], [ф] ф?та?
? 400 [?], [в] ?жыца

Граф?ка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Граф?ка ? 10?18 ст. паслядо?на ?снавала ? формах: уста? , па?уста? (з 14 ст.), скорап?с (з канца 14 ст., у бытавой ? дзелавой перап?сцы, у т.л. ? ? ВКЛ ), у кн?жных загало?ках ? арнаментальная вязь .

У Рас?? ? вын?ку рэформы 1708 бы? створаны грамадзянск? шрыфт ( Гл. таксама : ?лля Кап?ев?ч ), як? ста? асновай для сучасных с?стэм к?рыла?скага п?сьма.

Сучаснае ?жыванне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Алфав?ты славянск?х мо? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Беларуск? А Б В Г ? [3] Д Е Ё Ж З ? Й К Л М Н О П Р С Т У ? Ф Х Ц Ч Ш Ы Ь Э Ю Я
Балгарск? А Б В Г Д Е Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ь Ю Я
Македонск? А Б В Г Д ? Е Ж З ? И ? К Л ? М Н ? О П Р С Т ? У Ф Х Ц Ч ? Ш
Руск? А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
Рус?нск? А Б В Г ? Д Е ? Ё Ж З И ? ? Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Ю Я
Сербск? А Б В Г Д ? Е Ж З И ? К Л ? М Н ? О П Р С Т ? У Ф Х Ц Ч ? Ш
Укра?нск? А Б В Г ? Д Е ? Ж З И ? ? Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ь Ю Я
Чарнагорск? А Б В Г Д ? Е Ж З? З ? И ? К Л ? М Н ? О П Р С Т ? У Ф Х Ц Ч ? Ш С?

Алфав?ты неславянск?х мо? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Казахск? А ? Б В Г ? Д Е Ё Ж З И Й К ? Л М Н ? О ? П Р С Т У ? ? Ф Х ? Ц Ч Ш Щ Ъ Ы ? Ь Э Ю Я
Татарск? А ? Б В Г Д Е Ё Ж ? З И Й К Л М Н ? О ? П Р С Т У ? Ф Х ? Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
К?рг?зск? А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н ? О ? П Р С Т У ? Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
Малда?ск? А Б В Г Д Е Ж ? З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ы Ь Э Ю Я
Мангольск? А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н О ? П Р С Т У ? Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
Таджыкск? А Б В Г ? Д Е Ё Ж З И ? Й К ? Л М Н О П Р С Т У ? Ф Х ? Ч ? Ш Ъ Э Ю Я
Чувашск? А ? Б В Г Д Е Ё ? Ж З И Й К Л М Н О П Р С ? Т У ? Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
Якуцк? А Б В Г ? Д Дь E Ё Ж З И Й К Л М Н ? Нь О ? П Р С ? Т У ? Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я

Дарэформенныя грамадзянск?я алфав?ты [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Балгарск? да 1945 года А Б В Г Д Е Ж З И Й (?) К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ (Ы) Ь ? Ю Я ? ( ? ) ( ? )
Руск? да 1918 года А Б В Г Д Е (Ё) Ж З И (Й) ? К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь ? Э Ю Я ? ( ? )
Сербск? к сярэдз?не XIX ст. А Б В Г Д ? Е Ж З И Й ? К Л М Н О П Р С Т ? У Ф Х Ц Ч ? Ш (Щ) Ъ Ы Ь ? (Э) ? Ю Я ( ? ) ( ? )

(У дужках стаяць знак?, як?я не мел? аф?цыйнага статуса л?тар, а таксама л?тары, як?я выйшл? з ужытку раней за прыведзеную дату.)

Распа?сюджанасць у свеце [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ны артыкул: Алфав?ты на аснове к?рыл?цы
К?рыл?ца ? свеце.
      К?рыл?ца ? адз?нае аф?цыйнае п?сьмо.       К?рыл?ца з'я?ляецца аф?цыйнай разам з ?ншым алфав?там. У выпадку Малдовы ? Груз??, гэта дзяржа?ныя ?тварэнн?, непрызнаныя цэнтральным урадам.       К?рыл?ца не з'я?ляецца аф?цыйнай, але шырока выкарысто?ваецца па г?старычных прычынах.
Аф?цыйны алфав?т

На цяперашн? час у якасц? аф?цыйнага алфав?та к?рыл?ца выкарысто?ваецца ? наступных кра?нах:

  Абхаз?я (часткова прызнаная дзяржава)

  Беларусь

  Босн?я ? Герцагав?на

  Балгарыя

  Казахстан

  Кыргызстан

  Па?ночная Македон?я

  Малдова

  Мангол?я

Прыднястро?ская Малда?ская Рэспубл?ка (непрызнаная дзяржава)

  Рас?я

  Серб?я

  Таджык?стан

  Укра?на

  Чарнагорыя

  Па?днёвая Асец?я (часткова прызнаная дзяржава)

У м?нулым

  Азербайджан

  Малдова

  Узбек?стан

  Туркмен?стан

Кадз?ро?к? к?рыл?цы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

К?рыл?ца ва Ун?кодзе [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ны артыкул: К?рыл?ца ва Ун?кодзе

Ва Ун?кодзе верс?? 6.0 для к?рыл?цы выдзелена чатыры раздзелы:

назва дыяпазон кода? ( hex ) ап?санне
Cyrillic 0400 045F с?мвалы з ISO 8859-5 , перамешчаныя ?верх на 864 паз?цы?
0460 047F г?старычныя л?тары
0480 04FF дадатковыя с?мвалы для розных мо? з п?сьменнасцю на аснове к?рыл?цы
Cyrillic Supplement 0500 052F
Cyrillic Extended-A 2DE0 2DFF надрадковыя буквы для царко?наславянскага п?сьма
Cyrillic Extended-B A640 A69F розныя г?старычныя буквы

Ва Ун?кодзе няма к?рыл?чных л?тар з нац?скам, таму яны кадз?руюцца як саста?ныя шляхам даба?лення с?мвала U+0301 (≪combining acute accent≫) пасля нац?скной галоснай (напрыклад, ы? э? ю? я?).

До?г? час найбольш праблемнаю была царко?наславянская мова , але пачынаючы з верс?? 5.1 ужо прысутн?чаюць практычна ?се патрэбныя с?мвалы.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
400 ? Ё ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
410 А Б В Г Д Е Ж З И Й К Л М Н О П
420 Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
430 а б в г д е ж з и й к л м н о п
440 р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь э ю я
450 ? ё ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
460 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
470 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
480 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
490 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
4A0 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
4B0 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
4C0 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
4D0 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
4E0 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
4F0 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
500 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
510 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
520 ? ? ? ? ? ? ? ?
2DE0 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
2DF0 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
A640 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
A650 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
A660 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
A670 ? ? ? ? ? ? ? ?
A680 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
A690 ? ? ? ? ? ? ? ?

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

За?ваг? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

  1. ↑ У грэчаскай мове часо? В?занты? л?тара β чыталася як [в] ? называлася ≪в?та≫

Зноск? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

  1. ↑ https://www.unicode.org/versions/Unicode13.0.0/ch07.pdf
  2. ↑ а б Иванова В.Ф. Современный русский язык. Графика и орфография. ? 2-е изд. ? М .: Просвещение, 1976. ? 288 с.
  3. ↑ Выкарысто?ваецца факультаты?на ? неаф?цыйным правап?се.

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

commons: К?рыл?ца на В?к?схов?шчы
Узята з " https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=К?рыл?ца&oldid=4690427 "