Сьвятая Рымская ?мпэрыя лац . Sacrum Imperium Romanum Nationis Teutonicae ням . Heiliges Romisches Reich Deutscher Nation
←   ←   ← 962 ? 1806 →   →
Сьцяг Герб
Тэрыторыя Сьвятой Рымскай ?мпэры? ? 962?1806 гадох
Аф?цыйная мова	лац?нская , нямецкая
Форма к?раваньня	выбарчая манарх?я, райхстаг
Г?сторыя  ? Каранаваньне Атона I ?мпэратарам  ?  Конрад II атрымо?вае карону Бургунды?  ? Складаньне Вормскага канкардату  ?  А?гсбурская м?рная дамова  ?  Вэстфальская м?рная дамова  ? Адма?леньне ад стальцу Франца II	2 лютага 962 2 лютага 1033 23 верасьня 1122 25 верасьня 1555 24 кастрычн?ка 1648 6 жн??ня 1806
Цяпер зья?ляецца часткай	Нямеччына ,   А?стрыя ,   Бэльг?я ,   Чэх?я ,   Л?хтэнштайн ,   Люксэмбург ,   Манака ,   Н?дэрлянды ,   Сан-Марына ,   Славен?я ,   Швайцарыя ,   Францыя ,   ?тал?я ,   Польшча

Артыкул сэры?
Г?сторыя Нямеччыны
Тэмы
Храналёг?я Г?сторыяграф?я Вайсковая г?сторыя Эканам?чная г?сторыя Тэрытарыяльныя зьмены Сьп?с манарха? Нямеччыны
Раньняя г?сторыя
Германцы Вял?кае перасяленьне народа? Франская ?мпэрыя
Сярэднявечча
Усходняя Франк?я Карале?ства Нямеччыны Сьвятая Рымская ?мпэрыя Расьсяленьне на ?сход
Раньн? Новы час
Раздробленасьць Карале?ства Прус??
Аб’яднаньне
Райнск? зьвяз Нямецк? зьвяз ( мытны ) Рэвалюцыя 1848?1849 гадо? у Нямеччыне Па?ночнанямецк? зьвяз
Нямецк? райх
Нямецкая ?мпэрыя 1871?1918 I сусьветная вайна 1914?1918 Ваймарская рэспубл?ка 1918?1933 Трэц? Райх 1933?1945 II сусьветная вайна 1939?1945
Сучаснасьць
Акупацыя Усходн?я тэрыторы? 1945?1949/1952 Выгнаньне немца? 1944?1950 Падзел на захад ? ?сход 1949?1990 Узьяднаньне Новыя земл? 1990 Сучасная г?сторыя з 1990
п а р

Сьвята?я Ры?мская ?мпэ?рыя няме?цкай на?цы? ( па-лац?нску : Sacrum Imperium Romanum Nationis Teutonicae ; па-нямецку : Heiliges Romisches Reich Deutscher Nation ) ? дзяржа?нае ?тварэньне, якое ?снавала з 962 па 1806 гады й аб’ядно?вала шматл?к?я тэрыторы? Э?ропы . У пэрыяд найвышэйшага роскв?ту ? склад ?мпэры? ?ваходз?л? сучасныя кра?ны, як Нямеччына , якая зья?лялася ейным ядром, па?ночная й сярэдняя ?тал?я , Н?дэрлянды , Чэх?я , а таксама некаторыя рэг?ёны Францы? . З 1134 году фармальна складалася з трох карале?ства?: Нямеччыны, ?тал?? й Бургунды? . З 1135 году ? склад ?мпэры? ?вайшло карале?ства Чэх?я , аф?цыйны статус якога ? складзе ?мпэры? бы? канчаткова ?рэгуляваны ? 1212 годзе. У 1157 годзе ?мпэрыя атрымала назву ≪Сьвятая ?мпэрыя≫ ( лац . Sacrum Imperium ), а ? 1254 годзе бы? упершыню выкарыстаны тытул ≪Сьвятая Рымская ?мпэрыя≫ ( лац . Sacrum Romanum Imperium ) у п?сьмовых крын?цах. У XV ? XVI стагодзьдзях тытул бы? падо?жаны дадаткам ≪Нямецкае нацы?≫. У г?старычнай л?таратуры Сьвятую Рымскую ?мпэрыю зь няда?няга часу называюць таксама Старой ?мпэрыяй.

?мпэрыя была заснавана ? 962 годзе нямецк?м каралём Атонам I Вял?к?м ? разглядалася як прамы працяг антычнай Рымскай ?мпэры? й франскай ?мпэры? Карла Вял?кага . Працэсы стана?леньня адз?най дзяржавы ? ?мпэры? за ?сю г?сторыю ейнага ?снаваньня гэтак ? не был? скончаны, ? яна заставалася дэцэнтрал?заваным утварэньнем са складанай фэадальнай герарх?чнай структурай, якая аб’ядно?вала некальк? сотня? тэрытарыяльна-дзяржа?ных утварэньня?. На чале ?мпэры? стая? ?мпэратар . ?мпэратарск? тытул ня бы? спадчынным, а прысвойва?ся па вын?ках абраньня калег?яй курфюрста? . Улада ?мпэратара н?кол? не была абсалютнай ? абмяжо?валася вышэйшай арыстакратыяй Нямеччыны, а з канца XV стагодзьдзя ? райхстагам , як?я прадста?лял? ?нтарэсы асно?ных сасло?я? ?мпэры?.

У раньн? пэрыяд свайго ?снаваньня ?мпэрыя мела характар фэадальна-тэакратычнай дзяржавы, а ?мпэратары прэтэндавал? на вышэйшую ?ладу ? хрысьц?янск?м сьвеце. Узмацненьне Папскага стальцу й шматвяковая барацьба за ?ладаньне ?тал?яй пры адначасовым росьце магутнасьц? тэрытарыяльных князё? у Нямеччыне значна паслаб?л? цэнтральную ?ладу ? ?мпэры?. У пэрыяд позьняга Сярэднявечча ?зял? верх тэндэнцы? дэз?нтэграцы?, як?я пагражал? ператварыць Сьвятую Рымскую ?мпэрыю ? канглямэрат па?незалежных утварэньня?. Аднак ажыцьцё?леная ? канцы XV ? пачатку XVI стагодзьдзя ≪?мпэрская рэформа≫ дазвол?ла ?мацаваць адз?нства кра?ны й сфармаваць новы балянс улады пам?ж ?мпэратарам ? сасло?ям?, як? дазвол?? ?мпэры? адносна пасьпяхова канкураваць з нацыянальным? дзяржавам? Заходняй Э?ропы . Крыз?с Рэфармацы? й Трыццац?гадовай вайны бы? пераадолены коштам далейшага абмежаваньня ?лады ?мпэратара й ператварэньнем агульнасасло?нага райхстага ? гало?ны элемэнт ?мпэрскай канструкцы?. ?мпэрыя новага часу забясьпечвала су?снаваньне некальк?х канфэс?я? у рамках адз?най дзяржавы й захаваньне самастойнасьц? ейных суб’екта?, а таксама абарону традыцыйных право? ? прыв?лея? сасло?я?, аднак страц?ла здольнасьць да экспанс??, узмацненьня цэнтральнай улады й вядзеньня наступальных война?. Разьв?цьцё буйных нямецк?х княства? па шляху ?нутранай кансал?дацы? й стана?леньн? ?ласнай дзяржа?насьц? ?ваходз?ла ? супярэчнасьць з застылай ?мпэрскай структурай, што ? XVIII стагодзьдз? прывяло да парал?чу цэнтральных ?нстытута? ? развалу ?мпэрскай сыстэмы. Сьвятая Рымская ?мпэрыя пра?снавала да 1806 году й была л?кв?давана падчас напалеона?ск?х война? , кал? бы? сфармаваны Райнск? зьвяз , а апошн? ?мпэратар Франц II адмов??ся ад стальцу.

Характар дзяржавы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Сьвятая Рымская ?мпэрыя на працягу ?с?х васьм?сот пяц?дзесяц? гадо? свайго ?снаваньня была герарх?чным дзяржа?ным утварэньнем фэадальнага тыпа. Янна н?кол? ня мела характар нацыянальнай дзяржавы, як то Ангельшчына ц? Францыя , ? н?кол? не дасягала высокай ступен? цэнтрал?зацы? к?раваньня. ?мпэрыя не зья?лялася фэдэрацыяй ц? канфэдэрацыяй у сучасным разуменьн?, але спалучала элемэнты гэтых форма? дзяржа?нага ладу. Суб’ектны склад вылуча?ся значнай разнастайнасьцю, сярод ?х был? па?незалежныя курфюрствы , герцагствы , княствы , графствы , вольныя гарады , абацтвы й дробныя ?ладаньн? рыцара? , ? усе яны зья?лял?ся па?напра?ным? суб’ектам? ?мпэры? й валодал? розным? ступеням? праваздольнасьц?. Улада ?мпэратара н?кол? не была безумо?най, а разьдзялялася разам з вышэйшай арыстакратыей кра?ны. У адрозьненьне ад ?ншых э?рапейск?х кра?на?, жыхары ?мпэры? не был? непасрэдна падпарадкаваны ?мпэратару, а мел? свайго к?ра?н?ка ? людзкога ц? духо?нага князя, ?мпэрскага рыцара ц? гарадзк? маг?страт, што сфармавала два ?зро?н? ?лады ? кра?не: ?мпэрск? й тэрытарыяльны, як?я нярэдка канфл?ктавал? адз?н з адным.

Кожны суб’ект ?мпэры?, асабл?ва так?я магутныя дзяржавы, як А?стрыя , Прус?я , Баварыя , валода? высокай ступеньню незалежнасьц? ва ?нутраных справах ? асабл?вым? выключным? правам? ? зьнешняй пал?тыцы, аднак сувэрэн?тэт працягва? заставацца атрыбутам ?мпэры? сам па сабе, а пастановы ?мпэрск?х установа? ? нормы ?мпэрскага права мел? абавязковы характар для ?с?х частак ?мпэры?. Для Сьвятай Рымскай ?мпэры? была характэрна асабл?вая роля цэрквы, якая надавала гэтаму дзяржа?наму ?тварэньню элемэнты тэакраты? , аднак у той жа самы час ?мпэрская структура ?першыню ? Э?ропе пасьля Рэфармацы? забясьпечыла працяглае су?снаваньне ? згодзе некальк?х канфэс?я? у адной дзяржаве. Разьв?цьцё ?мпэры? праходз?ла ва ?мовах за?сёднай барацьбы дэз?нтэграцы? й ?нтэграцы?. Першага прытрымл?вал?ся перш за ?сё буйныя княствы, як?я паступава набыл? прыкметы сувэрэнных дзяржава? й ?мкнул?ся вызвал?цца ад улады ?мпэратара, у той час кал? гало?ным? кансал?дуючым? фактарам? был? ?мпэрск? сталец, ?мпэрск?я ?становы й ?нстытуцы?, як то райхстаг , суд , сыстэма земскай м?рнасьц?, а таксама катал?цтва , нямецкая нацыянальная самасьвядомасьць, сасло?ны прынцып будаваньня дзяржа?най структуры ?мпэры?, ≪?мпэрск? патрыятызм≫ ( па-нямецку : Reichspatriotismus ), ляяльнасьць да ?мпэры? й ?мпэратара.

Назва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Узьн?кну?шы ? 962 годзе, Сьвятая Рымская ?мпэрыя прэтэндавала на пераемнасьць антычнай Рымскай ?мпэры? й Франскай ?мпэры? Карла Вял?кага , спрабуючы стаць ун?вэрсальным дзяржа?ным утварэньнем у хрысьц?янск?м сьвеце. Атон I Вял?к?, першы манарх гэтае ?мпэры?, выкарысто?ва? тытул ?мпэратар рымляна? ? франка? ( па-лац?нску : Imperator Romanorum et Francorum , аднак намнога часьцей тытул сьвяты ?мпэратар ( па-лац?нску : Imperator Augustus ). Нягледзячы на тое, што ядром ?мпэры? была тэрыторыя сучаснай Нямеччыны , ейным сакральным цэнтрам бы? Рым , дзе да XVI стагодзьдзя праводз?лася каранацыя ?мпэратара?, ? менав?та з Рыму, як л?чылася, паходз?ла ?хняя боская ?лада. Тытул ≪Рымск? ?мпэратар≫ ( па-лац?нску : imperator augustus Romanorum ) выкарысто?ва?ся ?жо Атон II Руды , а словаспалучэньне ≪Рымская ?мпэрыя≫ ?першыню заф?ксавана ? крын?цах пад 1034 годам. У той жа час, выкарыстаньне гэтага тытула выкл?кала рэзкае непрыняцьцё з боку Б?занты? , дзе л?чылася, што тольк? б?зантыйск? ?мпэратар мае права называцца рымск?м ?мпэратарам.

Манарх? Сьвятой Рымскай ?мпэры? прэтэндавал? на вярхо?ную духо?ную ?ладу на сваёй тэрыторы? й ролю абаронцы й заступн?ка э?рапейскай хрысьц?янскай царквы. Першапачаткова гэта не патрабавала асобнага згадваньня ? тытуле, аднак пасьля сканчэньня барацьбы за ?нвэстытуру й распа?сюджваньню ?дэ? вяршэнства папы рымскага ? духо?най сфэры, да назвы ?мпэры? пачал? дадаваць слова ≪Сьвятая≫ ( па-лац?нску : Sacrum ), упершыню менав?та ? 1157 годзе. Гэтым самым падкрэсьл?валася прэтэнз?я ?мпэртара? да царквы. Прымяньне эп?тэта ≪Сьвяты≫ не да асобы к?ра?н?ка, а да дзяржа?нага ?тварэньня, верагодна, было навацыяй, якая была створана ? канцэляры? ?мпэратара Фрыдрыха I Барбаросы ^[1] . Уласная назва ≪Сьвятая Рымская ?мпэрыя≫ ? ейнай лац?нскай вэрс?? Sacrum Romanum Imperium упершыню зьяв?лася ? 1254 годзе, а ейны экв?валент на нямецкай ( па-нямецку : Heiliges Romisches Reich ) ? яшчэ праз стагодзьдзе, у часы панаваньня Карла IV .

Спасылка на ≪нямецкую нацыю≫ ? тытуле ?мпэратар пачала выкарысто?вацца зь сярэдз?ны XV стагодзьдзя , кал? большая частка ненямецк?х земля? была страчана й ?мпэрыя пачала ?спрымацца як нямецкае нацыянальнае дзяржа?нае ?тварэньне. Першае падсьведчаньне аб выкарыстаньн? гэтага тытула ?трымл?ваецца ? законе аб земскай м?рнасьц? 1486 году ?мпэратара Фрыдрыха III . Канчатковую форму назвы ?мпэрыя атрымала напачатку XVI стагодзьдзя , кал? ? 1512 годзе Макс?м?лян I Габсбург у сва?м звароце да райхстага ?першыню аф?цыйна выкарысто?ва? найменьне ≪Сьвятая Рымская ?мпэрыя нямецкае нацы?≫ ( па-нямецку : Heiliges Romisches Reich Deutscher Nation ).

Да сярэдз?ны XVIII стагодзьдзя ?мпэрыя страц?ла ?плы? у ?тал??, а ?мпэратар бы? пазба?лены сва?х прэрэгатыва? у царко?най сфэры. У той жа час тэндэнцыя да дэзынтэграцы? пера?тварыла Нямеччыну ? канглямэрат па?незалежных княства?. Як п?са? Вальтэр аб Сьвятой Рымскай ?мпэры?, што яна больш ≪ не сьвятая, ня рымская й не ?мпэрыя ≫. У сва?х апошн?х дакумэнтох дзяржава называлася ?жо ≪Нямецкая ?мпэрыя≫ ( па-нямецку : Deutsches Reich ).

Пакольк? на працягу амаль усяго пэрыяду свайго ?снаваньня Сьвятая Рымская ?мпэрыя зья?лялася адз?ным дзяржа?ным утварэньнем у Заходняй Э?ропе , манарх якой ме? тытул ?мпэратара, таму яна часьцей за ?сё называлася проста ≪?мпэрыя≫. У расейск?х дакумэнтах XVIII стагодзьдзя вядомая як ≪Цэзарыя≫ ^[2] . У XIX стагодзьдз? , пасьля ?тварэньня Нямецкай ? А?стрыйскай ?мпэры? , у дачыненьн? да папярэдняй дзяржавы пачала выкарысто?вацца назва ≪Старая ?мпэрыя≫. На сёньня былую ?мпэрыю часам называюць ≪Першым райхам≫.

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Утварэньне ?мпэры? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

?дэя ?мпэры? ( лац . imperium ), адз?най дзяржавы, якае аб’ядно?вае ?весь цыв?л?заваны й хрысьц?янск? сьвет, узыходз?ла да часо? Старажытнага Рыма й перажыла другое нараджэньне пры Карле Вял?к?м , захо?валася й пасьля крушэньня Франскай ?мпэры? Карал?нга? . ?мпэрыя ? грамадзкай сьвядомасьц? ?я?лялася як зямное ?васабленьне Царства Боскага, найлепшая мадэль арган?зацы? дзяржавы, пры якой к?ра?н?к падтрымл?вае м?р ? спакой у хрысьц?янск?х кра?нах, ахо?вае й клапоц?цца пра роскв?т царквы, а таксама арган?зо?вае абарону ад зьнешн?х пагроза?. Раньнесярэднявечная канцэпцыя ?мпэры? прадугледжвала яднаньне дзяржавы й царквы й цеснае ?заемадзеяньне ?мпэратара й папы рымскага , як?я ?васаблял? вярхо?ную сьвецкую й духо?ную ?ладу. Хоць стал?цай ?мпэры? Карла Вял?кага бы? Аахэн , ?мпэрская ?дэя была зьвязана першым чынам з Рымам , цэнтрам заходняга хрысьц?янства й, паводле ≪ Канстантынавага дарунку ≫, крын?цай пал?тычнай улады ва ?сёй Э?ропе ^[3] .

Пасьля распаду дзяржавы Карла Вял?кага ? сярэдз?не IX стагодзьдзя тытул ?мпэратара захава?ся, аднак рэальная ?лада ягонага носьб?та абмежавалася тольк? ?тал?яй , за выключэньнем некальк?х выпадка? кароткачасовага аб’яднаньня ?с?х франск?х карале?ства?. Апошн? рымск? ?мпэратар, Бэрэнгар Фры?льск? , скана? у 924 годзе. Пасьля ягоной сьмерц? ?лада над ?тал?яй на працягу некальк?х дзесяц?годзьдзя? аспрэчвал? прадста?н?к? шэрагу арыстакратычных рода? Па?ночнай ?тал?? й Бургунды? . У самым Рыме Папск? Пасад апыну?ся пад по?ным кантролем мясцовага патрыцыяту . Крын?цай адраджэньня ?мпэрскай ?дэ? ? сярэдз?не X стагодзьдзя стала Нямеччына .

У часы к?раваньня Гэнрыха I Птушкалова ( 919 ? 936 ) ? асабл?ва Атона I ( 936 ? 973 ) Нямецкае карале?ства значна ?змацьн?лася. У склад дзяржавы ?вайшла багатая Лятарынг?я з былой ?мпэрскай стал?цай Карал?нга? Аахенам , был? адб?тыя набег? вугорца? ( б?тва на рацэ Лех 955 году), пачалася акты?ная экспанс?я ? бок славянск?х земля? Паэльб’я й Мэкленбургу . Прычым заваёва суправаджалася энэрг?чнай м?с?янэрскай дзейнасьцю ? славянск?х кра?нах, Вугоршчыны й Дан?? . Царква ператварылася ? гало?ную апору карале?скай улады ? Нямеччыны. Племянныя герцагствы , як?я складал? аснову тэрытарыяльнай структуры ?сходнефранскага карале?ства, пры Атоне I был? падпарадкаваны цэнтральнай уладзе. Да пачатку 960-х гадо? Атон ста? найбольш магутным к?ра?н?ком сярод ус?х дзяржава?-спадчыньн?ка? ?мпэры? Карла Вял?кага й набы? рэпутацыю заступн?ка хрысьц?янскай царквы ^[4] .

У 961 годзе папа рымск? Ян XII зьвярну?ся да Атона з просьбай абаран?ць ад караля ?тал?? Бэрэнгара II ??рэйскага й паабяца? яму ?мпэратарскую карону. Атон неадкладна перайшо? Альпы , атрыма? перамогу над Бэрэнгарам ? бы? прызнаны каралём лянгабарда? ( ?тал?? ), а затым рушы? у Рым. 2 лютага 962 году Атон I бы? памазаны на царства й каранаваны ?мпэратарам ^[5] . Гэтая дата л?чыцца датай утварэньня Сьвятой Рымскай ?мпэры?. Хоць сам Атон Вял?к?, в?давочна, не намерва?ся засно?ваць новую ?мпэрыю й разгляда? сябе выключна як пераемн?ка Карла Вял?кага, фактычна пераход ?мпэратарскай кароны да нямецк?х манарха? азнача? канчатковае адасабленьне ?сходнефранскага карале?ства (Нямеччыны) ад Заходнефранскага ( Францы? ) ? фармаваньне новага дзяржа?нага ?тварэньня на аснове нямецк?х ? па?ночна?тальянск?х тэрыторыя?, якое выступала спадчыньн?кам Рымскай ?мпэры? й прэтэндавала на ролю заступн?ка хрысьц?янскай царквы .

?мпэрыя ? Сярэднявечча [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

К?раваньне Атона? ? барацьба за ?нвэстытуру [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

?мпэратарск? тытул, прыняты Атонам Вял?к?м, став?? яго на ступень вышэй ус?х э?рапейск?х манарха? ?, прынамс?, нара?не з папам рымск?м. Адменнае значэньне ме? сакральны характар гэтага тытула, як? дазваля? Атону I ? ягоным пераемн?кам цалкам кантраляваць царко?ныя ?нстытуты ? сва?х уладаньнях ^[6] . Выбары б?скупа? ? абата? ажыцьця?лял?ся па ?казаньн? ?мпэратара, ? яшчэ да пасьвячэньня царко?ныя герарх? прынос?л? яму клятву вернасьц? й ленную прысягу . Царква была ?ключана ? сьвецкую структуру ?мпэры? й ператварылася ? адну з гало?ных апора? ?мпэратарскай улады й адз?нства кра?ны. Гэта выразна выяв?лася ?жо ? пэрыяд к?раваньня Атона II ( 973 ? 983 ) ? падчас непа?налецьця Атона III ( 983 ? 1002 ), кал? дзякуючы падтрымцы вышэйшага духавенства Нямеччыны ?мпэратарам атрымалася здушыць некальк? буйных па?станьня? к?ра?н?ко? племянных герцагства? . Сам Папск? Сталец пры Атонах апыну?ся пад дам?нантным уплывам ?мпэратара?, як?я часьцяком аднаасобна вырашал? пытаньн? прызначэньня й зьняцьця рымск?х папа?. У гэты пэрыяд сьвецк?я й духо?ныя справы не был? выразна аддзелены адз?н ад аднаго, ? ?мпэратар, як ≪намесьн?к Бога на зямл?≫, ажыцьця?ля? уладу над абедзьвюма сфэрам?. ?нтэграцыя царквы ? дзяржа?ную структуру дасягнула свайго апагею пры Конрадзе II ( 1024 ? 1039 ) ? Гэнрыху III ( 1039 ? 1056 ), кал? сфармавалася клясычная ?мпэрская царко?ная сыстэма ( ням . Reichskirchensystem ).

Дзяржа?ныя ?нстытуты ?мпэры? ? раньн? пэрыяд заставал?ся досыць слаба дыфэрэнцыяваным?. ?мпэратар зья?ля?ся адначасова каралём Нямеччыны, ?тал??, а пасьля сьмерц? ? 1032 годзе апошняга бургундзкага караля Рудольфа III ? ? Бургунды? ^[7] . Асно?най пал?тычнай адз?нкай у Нямеччыне зья?лял?ся племянныя герцагствы: Саксон?я , Баварыя , Франкон?я (?снавала нядо?га), Шваб?я , Лятарынг?я (апошняя ? 965 годзе была падзелена на Н?жнюю й Верхнюю ) ?, з 976 году, Карынтыя (аддзелена ад Бавары?) ^[8] . Уздо?ж усходняй мяжы была створана сыстэма марак ( Па?ночная , Саксонская ?сходняя , Баварская ?сходняя , пазьней ? Майсэнская , Брандэнбурская , Лужыцкая ). У 980-х гадох славяне на некаторы час ?зно? адк?нул? немца? за Эльбу й захап?л? Гамбург , але напачатку XI стагодзьдзя ?мпэрыя аднав?ла свае пазыцы? ? рэг?ёне, хоць далейшае пасо?ваньне спын?ла ?зыходжаньне Польшчы й Вугоршчыны на правах незалежных карале?ства? у э?рапейскую хрысьц?янскую супольнасьць. У ?тал?? был? таксама сфармаваны марк? ( Таскана , Вэрона , ??рэя ), аднак разьв?цьцё камунальнага руху да пачатку XII стагодзьдзя разбурыла гэтую структуру.

Гало?ную праблему для ?мпэратара? уя?ляла ?трыманьне ?лады адначасова й на по?нач, ? на по?дзень ад Альпа?. Атон II, Атон III ? Конрад II был? вымушаны падо?гу знаходз?цца ? ?тал??, дзе яны вял? барацьбу супраць наступу араба? ? б?зантыйца? , а таксама пэрыядычна душыл? хваляваньн? ?тальянскага патрыцыяту , аднак канчаткова зацьвердз?ць ?мпэрскую ?ладу на Апэн?нск?м па?востраве гэтак ? не атрымалася. За выключэньнем кароткага валадараньня Атона III, як? перанёс сваю рэзыдэнцыю ? Рым , ядром ?мпэры? за?сёды заставалася Нямеччына.

Да к?раваньня Конрада II ( 1024 ? 1039 ), першага манарха Сал?чнай дынасты? , аднос?цца фармаваньне сасло?я дробных рыцара? (у тым л?ку м?н?стэрыяла? ), чые правы ?мпэратар гарантава? у сваёй пастанове ≪ Constitutio de feudis ≫ 1036 году, якая сталася асновай ?мпэрскага леннага права . Дробнае й сярэдняе рыцарства ? далейшым стала адным з гало?ных носьб?та? тэндэнцыя? ?нтэграцы? ? ?мпэры?. Конрад II ? ягоны пераемн?к Гэнрых III кантралявал? вял?кую частку нямецк?х рэг?янальных княства?, самастойна прызначаючы графа? ? герцага?, ? цалкам дам?навал? над тэрытарыяльным шляхецтвам ? духавенствам. Гэта дазвол?ла ?весьц? ? ?мпэрскае права ?нстытут ≪ Божага м?ру ≫ ? забарона м?жусобных война? ? ваенных канфл?кта? унутры ?мпэры?.

Апагей ?мпэрскай улады, дасягнуты пры Гэнрыху III, апыну?ся неда?гавечным: ужо ? пэрыяд непа?налецьця Гэнрыха IV ( 1056 ? 1106 ) пачалося падзеньне ?плыву ?мпэратара. Гэта адбывалася на фоне ?здыму клюн?йскага руху ? царкве й ?дэ? грыгарыянскай рэформы , як?я разьв?л?ся зь яго й зацтвярджал? вяршэнства папы рымскага й по?ную незалежнасьць царко?най улады ад сьвецкай. Папа Грыгорыюс VII паспрабава? л?кв?даваць магчымасьць уплыву ?мпэратара на працэс замяшчэньня царко?ных пасада? ? асудз?? практыку сьвецкай ?нвэстытуры . Аднак Гэнрых IV рашуча па?ста? у абарону прэрагатыва? ?мпэратара, што выкл?кала працяглую барацьбу за ?нвэстытуру пам?ж ?мпэратарам ? папам рымск?м. У 1075 годзе прызначэньне Гэнрыхам IV б?скупа ? М?лян стала нагодай для адлучэньня ?мпэратара Грыгорыюсам VII ад царквы й вызваленьня падданых ад прысяг? вернасьц?. Пад ц?скам нямецк?х князё? ?мпэратар бы? вымушаны ? 1077 годзе зьдзейсьн?ць пакаяннае ≪ хаджэньне ? Каносу ≫ й мал?ць папу аб прабачэньн? ^[9] . Барацьба за ?нвэстытуру скончылася тольк? ? 1122 годзе падп?саньнем Вормскага канкардату , як? замацава? кампрам?с пам?ж сьвецкай ? духо?най уладай: выбары б?скупа? пав?нны был? адбывацца свабодна й без сымон?? , аднак сьвецкая ?нвэстытура на зямельныя ?ладаньн?, а тым самым ? магчымасьць ?мпэратарскага ?плыву на прызначэньне б?скупа? ? абата?, захо?валася. У цэлым, барацьба за ?нвэстытуру ?стотна саслаб?ла кантроль ?мпэратара над царквой, вывела папства з ?мпэрскай залежнасьц? й спрыяла ?здыму ?плыву тэрытарыяльных сьвецк?х ? духо?ных князё? ^[10] .

Эпоха Гогэншта?фэна? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У другой чвэрц? XII стагодзьдзя ? цэнтры пал?тычнага жыцьця ?мпэры? апынулася суперн?цтва пам?ж двума буйным? княск?м? родам? Нямеччыны ? Гогэншта?фэнам? й Вэльфам? . Першыя дам?навал? ? па?днёва-заходняй Нямеччыне ( Шваб?я , Эльзас ) ? Франкон?? . Вэльфы был? к?ра?н?кам? Бавары? , Саксон?? , Тасканы й, наро?н? з Альбрэхтам Мядзьведзем , разьв?вал? экспанс?ю ? к?рунку славянск?х земля? Мэкленбургу , Памор’я й Паэльб’я . У 1138 годзе ?мпэратарам бы? абраны Конрад III Гогэншта?фэн , аднак узброенае супрацьстаяньне Вэльфа? ? Гогэншта?фэна? працягвалася практычна на ?с?м працягу ягонага к?раваньня.

Пасьля сьмерц? Конрада III у 1152 годзе ?мпэратарам ста? ягоны пляменьн?к Фрыдрых I Барбароса , валадараньне якога стала пэрыядам значнага ?змацненьня цэнтральнай улады ? Нямеччыне й, па меркаваньн? шматл?к?х г?сторыка?, вяршыняй магутнасьц? Сьвятой Рымскай ?мпэры?. Гало?ным к?рункам пал?тык? Фрыдрыха I стала адна?леньне ?мпэратарскай улады ? ?тал??. Фрыдрых зьдзейсьн?? шэсьць пахода? у ?тал?ю, падчас першага зь як?х бы? каранаваны ? Рыме ?мпэратарскай каронай. На Ранкальск?м сойме 1158 году была зьдзейсьнена спроба юрыдычнага афармленьня ?се?ладзьдзя ?мпэратара ? ?тал?? й Нямеччыне. Узмацненьне ?мпэратара на Апэн?нск?м па?востраве выкл?кала супрац??леньне як папы рымскага Аляксандра III ? Сыцыл?йскага карале?ства , гэтак ? па?ночна?тальянск?х гарадзк?х камуна?, як?я ? 1167 годзе аб’яднал?ся ? Лямбардзкую л?гу . Лямбардзкай л?зе атрымалася арган?заваць эфэкты?ны адпор плянам Фрыдрыха I у аднос?нах да ?тал?? й у 1176 годзе нанесьц? зьн?шчальную паразу ?мпэрск?м войскам у б?тве пры Леньяна , што вымус?ла ?мпэратара ? 1187 годзе прызнаць а?таном?ю гарадо?. У самой Нямеччыне пазыцы? ?мпэратара значна ?мацавал?ся дзякуючы падзелу ?ладаньня? Вельфа? у 1181 годзе й фармаваньню досыць буйнага дамэна Гогэншта?фэна?. У канцы жыцьця Фрыдрых I адправ??ся ? Трэц? крыжовы паход , падчас якога й заг?ну? у 1190 годзе ^[11] .

Сыну й пераемн?ку Фрыдрыха Барбаросы Гэнрыху VI у сэры? ваенных апэрацыя? атрымалася яшчэ больш пашырыць тэрытарыяльную магутнасьць ?мпэратара, падпарадкава?шы Сыцыл?йскае карале?ства. Менав?та ? гэтай дзяржаве Гогэншта?фжны здолел? стварыць цэнтрал?заваную спадчынную манарх?ю з моцнай карале?скай уладай ? разьв?той бюракратычнай сыстэмай, тады як ва ?ласна нямецк?х землях узмацненьне рэг?янальных князё? не дазвол?ла ня тольк? замацаваць самадзяржа?ную сыстэму к?раваньня, але й забясьпечыць перадачу ?мпэратарскага стальцу па спадчыне. Пасьля сьмерц? Гэнрыха VI у 1197 годзе было абрана адразу два рымск?х караля: Ф?л?п Швабск? ? Атон IV Бра?ншвайск? , ? што прывяло да м?жусобнай вайны ? Нямеччыне.

У 1220 годзе ?мпэратарам бы? каранаваны Фрыдрых II Гогэншта?фэн , сын Гэнрыха VI ? кароль Сыцыл??, як? аднав?? пал?тыку Гогэншта?фэна? па ?сталяваньн? ?мпэрскага панаваньня ? ?тал??. Ён пайшо? на жорстк? канфл?кт з папам рымск?м, бы? адлучаны ад царквы й абвешчаны антыхрыстам , але тым ня менш распача? крыжовы паход у Палестыну й бы? абраны каралём Ерусал?ма . Падчас к?раваньня Фрыдрыха II у ?тал?? разгарнулася барацьба гвэльфа? , прых?льн?ка? папы рымскага, ? г?бэл?на? , як?я падтрымл?вал? ?мпэратара, якая разьв?валася зь пераменным посьпехам, але ? цэлым досыць удала для Фрыдрыха II, то бок ягоныя войск? кантралявал? вял?кую частку Па?ночнай ?тал??, Таскану ? Раманьню , не гаворачы пра спадчынныя ?ладаньн? ?мпэратара ? Па?днёвай ?тал??. Засяроджанасьць на ?тальянскай пал?тыцы, аднак, вымус?ла Фрыдрыха II пайсьц? на ?стотныя саступк? нямецк?м князям. Пагадненьнем з князям? царквы 1220 году й Пастановай на карысьць князё? 1232 году за б?скупам? й сьвецк?м? князям? Нямеччыны был? прызнаны сувэрэнныя правы ? рамках тэрыторыя? ?хных уладаньня?. Гэтыя дакумэнты стал? прававой асновай для фармаваньня ? складзе ?мпэры? па?незалежных спадчынных княства? ? пашырэньня ?плыву рэг?янальных к?ра?н?ко? на шкоду прэрагатывам ?мпэратара ^[12] .

Крыз?с позьняга Сярэднявечча [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Пасьля спыненьня дынасты? Гогэншта?фэна? у 1250 годзе ? Сьвятой Рымскай ?мпэры? пача?ся працяглы пэрыяд м?жцарства ( 1254 ? 1273 ). Але й пасьля ягонага пераадоленьня й узыходжаньня на сталец у 1273 годзе Рудольфа I Габсбурга значэньне цэнтральнай улады працягвала спадаць, а роля к?ра?н?ко? рэг?янальных княства? ? узрастаць. Хоць манарх? й прадпрымал? спробы аднав?ць былую магутнасьць ?мпэры?, на першы плян выйшл? дынастычныя ?нтарэсы: абраныя карал? першым чынам ?мкнул?ся максымальна пашырыць уладаньн? сва?х сем’я?: Габсбург? замацавал?ся ? а?стрыйск?х землях , Люксэмбург? ? у Чэх?? , Марав?? й Сылез?? , В?тэльсбах? ? у Брандэнбургу , Н?дэрляндах ? Гэнэга? . Менав?та ? позьняе Сярэднявечча прынцып выбарнасьц? ?мпэратара набы? рэальнае ?васабленьне: на працягу другой паловы XIII ? канца XV стагодзьдзя? ?мпэратар сапра?ды аб?ра?ся зь некальк?х кандыдата?, а спробы перадачы ?лады па спадчыне звычайна ня мел? посьпеху. Рэзка ?зрос уплы? буйных тэрытарыяльных князё? на пал?тыку ?мпэры?, прычым сем найбольш магутных князё? прысво?л? сабе выключнае права абраньня й зьняцьця ?мпэратара ^[13] . Гэта суправаджалася ?мацаваньнем сярэдняй й дробнай шляхты, распадам ?мпэратарскага дамэну Гогэншта?фэна? ? ростам фэадальных м?жусоб?ц.

У той жа час у ?тал?? канчаткова перамог гвэльф?зм , ? ?мпэрыя пазбав?лася ?плыву на Апэн?нск?м па?востраве . На заходн?х межах узмацн?лася Францыя , якой атрымалася вывесьц? з-пад уплыву ?мпэратара земл? былога Бургундзкага карале?ства . Некаторае ажы?леньне ?мпэрскай ?дэ? ? пэрыяд к?раваньня Гэнрыха VII , як? зьдзяйсьн?? у 1310 ? 1313 гадох экспэдыцыю ? ?тал?ю й упершыню пасьля Фрыдрыха II каранава?ся ?мпэратарскай каронай у Рыме , было, аднак, неда?гавечным: пачынаючы з канца XIII стагодзьдзя Сьвятая Рымская ?мпэрыя ?сё больш абмяжо?валася выключна нямецк?м? землям?, ператвараючыся ? нацыянальнае дзяржа?нае ?тварэньне нямецкага народа. Паралельна ?шо? таксама працэс вызваленьня ?мпэрск?х установа? з-пад улады папства : у пэрыяд Ав?ньёнскага паланеньня папа? роля рымскага папы ? Э?ропе рэзка зьменшылася, што дазвол?ла нямецкаму каралю Людв?гу Баварскаму , а ?сьлед за ?м ? буйным рэг?янальным нямецк?м князям, выйсьц? з падпарадкаваньня рымскаму стальцу.

Падтрыманьне прэстыжу й захаваньне магчымасьц? правядзеньня незалежнай пал?тык? ва ?мовах умацаваньня рэг?янальных княства? ? ?змацненьня суседн?х дзяржава? ?мпэратарам XIV стагодзьдзя дазваляла апора на ?ласныя спадчынныя ?ладаньн?: А?стрыю й верхняшвабск?я земл? пры ?мпэратарах з дому Габсбурга? , Баварыю й Пфальц пры Людв?гу IV ? ?ладаньн? Чэскай кароны пры Люксэмбургах . У гэтых аднос?нах паказальна валадараньне Карла IV ( 1346 ? 1378 ), у пэрыяд к?раваньня якога цэнтар ?мпэры? перамясьц??ся ? Прагу . Карлу IV атрымалася правесьц? важную рэформу канстытуцыйнага ладу ?мпэры?: Залатой булай ?мпэратара 1356 году была заснавана калег?я курфюрста? з 7 чальцо?, у склад якой увайшл? арцыб?скупы Кёльна , Майнца , Трыра , кароль Чэх??, курфюрст Пфальца , герцаг Саксон?? й маркграф Брандэнбурга . Чальцы калег?? курфюрста? атрымал? выключнае права абраньня ?мпэратара й фактычна вызначаць к?рунк? пал?тык? ?мпэры?, за курфюрстам? было таксама прызнана права ?нутранага сувэрэн?тэту , што замацавала раздробненасьць нямецк?х дзяржава?. У той жа час бы? л?кв?даваны ?сяляк? ?плы? папы на выбары ?мпэратара.

Крыз?сныя настро? ? ?мпэры? ?змацн?л?ся пасьля эп?дэм?? чумы 1347 ? 1350 гадо?, якая прывяла да рэзкага падзеньня колькасьц? насельн?цтва й нанесла адчувальны ?дар па эканом?цы кра?ны. У той жа час другая палова XIV стагодзьдзя адзначылася ?здымам па?ночнанямецкага зьвяза гандлёвых гарадо? Ганзы , якая ператварылася ? важны фактар м?жнароднай пал?тык? й набыла значны ?плы? у скандына?ск?х дзяржавах, Ангельшчыне й Прыбалтыцы . У па?днёвай Нямеччыне гарады таксама ператварыл?ся ва ?плывовую пал?тычную с?лу, якая выступ?ла супраць князё? ? рыцара?, аднак у сэры? ваенных канфл?кта? канца XIV стагодзьдзя Швабск? й Райнск? зьвязы гарадо? пацярпел? паразу ад войска? ?мпэрск?х князё?.

Напачатку XV стагодзьдзя рэзка абвастрыл?ся царко?на-пал?тычныя праблемы ва ?мовах Расколу катал?цкай царквы й уздыму канцылярысцкага руху. Функцыю абаронца царквы ?зя? на сябе ?мпэратар Жыг?монт , як? здоле? аднав?ць адз?нства рымскай царквы й прэстыж ?мпэратара ? Э?ропе. Аднак у самой ?мпэры? прыйшлося весьц? працяглую барацьбу з гус?цкай гарэзай , якая ахап?ла земл? чэскай кароны, а спроба ?мпэратара знайсьц? апору ? гарадах ? ?мпэрск?х рыцарах (праграма ≪Трэцяй Нямеччыны≫) правал?лася з-за вострых рознагалосься? пам?ж гэтым? сасло?ям?. Таксама не атрымалася спын?ць узброеныя канфл?кты пам?ж суб’ектам? ?мпэры?.

Пасьля сьмерц? Жыг?монта ? 1437 годзе на стальце Сьвятой Рымскай ?мпэры? ?станав?лася дынастыя Габсбурга? , прадста?н?к? якой, за адным выключэньнем, працягвал? валадарыць у ?мпэры? да ейнага роспуску. Да канца XV стагодзьдзя ?мпэрыя знаходз?лася ? глыбок?м крыз?се, выкл?каным неадпаведнасьцю ейных ?нстытута? патрабаваньням часу, развалам вайсковай ? ф?нансавай арган?зацы? й фактычным вызваленьнем рэг?янальных княства? ад улады ?мпэратара. У княствах пачалося фармаваньне ?ласнага апарата к?раваньня, ваеннай, судовай ? падатковай сыстэма?, узьн?кл? сасло?ныя прадста?н?чыя органы ?лады ( ляндтаг? ). Пры Фрыдрыху III ( 1440 ? 1493 ) ?мпэратар апыну?ся ?цягнуты ? зацяжныя й малапасьпяховыя войны з Вугоршчынай , у той час як на ?ншых к?рунках э?рапейскай пал?тык? ?плы? ?мпэратара ?мкну?ся да нуля. У той жа час падзеньне ?плыву ?мпэратара ? ?мпэры? спрыя? больш акты?наму ?цягваньню ?мпэрск?х сасло?я? у працэсы к?раваньня й фармаваньню ?се?мпэрскага прадста?н?чага органу ? райхстагу .

?мпэрыя новага часу [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

?мпэрская рэформа [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Да моманту сьмерц? ?мпэратара Фрыдрыха III ( 1493 ) сыстэма к?раваньня ?мпэрыяй знаходз?лася ? глыбок?м крыз?се: у Нямеччыне ?снавала некальк? сотня? дзяржа?ных утварэньня? рознай ступен? незалежнасьц? й з розным ф?нансавым ? ваенным патэнцыялам, а рычаг? ?плыву ?мпэратара на князё? ?мпэры? апынул?ся састарэлым? й неэфэкты?ным?. Буйныя княствы вял? фактычна самастойную зьнешнюю пал?тыку, адначасова ?мкнучыся падпарадкаваць суседн?я ?ладаньн? рыцара? ? ?мпэрск?х гарадо? , як?я складал? аснову ?зброеных с?ла? ? бюджэту ?мпэры? ^[14] .

У 1495 годзе Максым?л?ян I скл?ка? у Вормсе ?сеагульны райхстаг Сьвятой Рымскай ?мпэры? , на зацьвярджэньне якога ён прадстав?? праект рэформы дзяржа?нага к?раваньня ?мпэры?. У вын?ку абмеркаваньня была прынята гэтак званая ≪ ?мпэрская рэформа ≫ ( ням . Reichsreform ). Нямеччына была падзелена на шэсьць ?мпэрск?х акруга? (у 1512 годзе да ?х был? дададзены яшчэ чатыры). Органам к?раваньня акруг? ста? акруговы сход, у як?м мел? права ?дзельн?чаць усе дзяржа?ныя ?тварэньн? на тэрыторы? акруг?: сьвецк?я й духо?ныя княствы, ?мпэрск?я рыцары й вольныя гарады. Кожнае дзяржа?нае ?тварэньне мела адз?н голас (у некаторых акругах гэта забясьпечвала перавагу ?мпэрск?х рыцара?, дробных княства? ? гарадо?, як?я складал? гало?ную апору ?мпэратара). Акруг? вырашал? пытаньн? ваеннага буда?н?цтва, арган?зацы? абароны, набору войска, а таксама разьмеркаваньн? й зьб?раньн? ?мпэрск?х падатка?. Вел?зарнае значэньне мела таксама стварэньне Вышэйшага ?мпэрскага суду ? вярхо?нага органа судовай улады Нямеччыны, як? ста? адной з гало?ных прылада? уплыву ?мпэратара на тэрытарыяльных князё? ? мэхан?змам правядзеньня адз?най пал?тык? ва ?с?х дзяржа?ных утварэньнях ?мпэры? ^{[14] [15]} .

Аднак спробы Максым?л?яна паглыб?ць рэфарм?раваньне ?мпэры? й стварыць адз?ныя органы выкана?чай улады, а таксама адз?нае ?мпэрскае войска правал?л?ся: княз? ?мпэры? выступ?л? рэзка супраць ? не дазвол?л? правесьц? праз райхстаг гэтыя прапановы ?мпэратара. Больш таго, ?мпэрск?я сасло?? адмов?л?ся ф?нансаваць ?тальянск?я кампан?? Максым?л?яна I, што рэзка прыслаб?ла пазыцы? ?мпэратара на м?жнароднай арэне й у самой ?мпэры?. Усьведамляючы ?стытуцыянальную кволасьць ?мпэратарскай улады ? Нямеччыне, Максым?л?ян I працягну? пал?тыку сва?х папярэдн?ка? па адасабленьн? А?стрыйскай манарх?? ад ?мпэры?: абап?раючыся на ≪ Privilegium Maius ≫ 1453 году, Максым?л?ян I у якасьц? эрцгерцага А?стры? адмов??ся ?дзельн?чаць у ф?нансаваньн? ?мпэрск?х установа?, не дазваля? спаганяць на а?стрыйск?х землях ?мпэрск?я падатк?. А?стрыйск?я герцагствы не ?дзельн?чал? ? працы ?мпэрскага райхстагу й ?ншых агульных органа?. А?стрыя фактычна была паста?лена па-за ?мпэрыяй, ейная незалежнасьць была пашырана. Практычна ?ся пал?тыка Максым?л?яна I праводз?лася, першым чынам, у ?нтарэсах А?стры? й дынасты? Габсбурга?, а тольк? ? другую чаргу ? Нямеччыны ^{[14] [15]} .

Вял?кае значэньне для канстытуцы? Сьвятой Рымскай ?мпэры? мела таксама адмова ад прынцыпу неабходнасьц? каранацы? ?мпэратара Папам Рымск?м для лег?тым?зацы? ягоных право? на тытул ?мпэратара. У 1508 годзе ён паспрабава? зьдзейсьн?ць экспэдыцыю ? Рым для сваёй каранацы?, аднак ня бы? прапушчаны вэнэцыянцам? , як?я кантралявал? шлях? зь Нямеччыны ? ?тал?ю. 4 лютага 1508 году на сьвяточнай цырымон?? ? Трыенце ён бы? абвешчаны ?мпэратарам. Папа Юл?юс II , якому Максым?л?ян I бы? вельм? неабходны для стварэньня шырокай каал?цы? супраць Вэнэцы? , дазвол?? яму карыстацца тытулам ≪абранага ?мпэратара≫. У далейшым пераемн?к? Максым?л?яна I (акрамя Карла V ) ужо не ?мкнул?ся да каранацы?, а ? ?мпэрскае права ?вайшло палажэньне, што само абраньне нямецкага караля курфюрстам? роб?ць яго ?мпэратарам ^[14] .

Рэформы Максым?л?яна был? працягнуты ягоным унукам Карлам V . У вын?ку Райхстаг ператвары?ся ? пэрыядычна скл?каемы орган заканада?чай улады, як? ста? цэнтрам ажыцьця?леньня ?мпэрскай пал?тык?, да ?дзелу ? к?раваньн? ?мпэрыяй был? прыцягнуты, у рознай ступен?, асно?ныя сацыяльныя групы кра?ны ( курфюрсты , ?мпэрск?я княз?, ?мпэрск?я рыцары, мяшчане), пам?ж як?м? сфармава?ся ?стойл?вы балянс улады. У аснову ?заемадзеяньня дзяржа?ных утварэньня? унутры ?мпэры? бы? пакладзены прынцып ≪ земскага сьвету ≫ ? узьведзены ? ранг закону забарона выкарыстаньня ваенных спосаба? вырашэньня канфл?кта? пам?ж суб’ектам? ?мпэры?. Нарэшце была распрацавана сыстэма ф?нансаваньня агульна?мпэрск?х выдатка?, якая хоць ? давала збо? з-за нежаданьня курфюрста? унос?ць сваю долю ? агульны бюджэт, усётак? давала ?мпэратарам магчымасьць весьц? акты?ную вонкавую пал?тыку й дазвол?ла адб?ць турэцкую пагрозу напачатку XVI стагодзьдзя . Пры Карле V бы? зацьверджаны адз?ны крым?нальны кодэкс для ?сёй ?мпэры? ? ≪ Constitutio Criminalis Carolina ≫.

У вын?ку пера?тварэньня? канца XV ? пачатку XVI стагодзьдзя ?мпэрыя набыла арган?заваную дзяржа?на-прававую сыстэму, якая дазвол?ла ёй су?снаваць ? пасьпяхова канкураваць з нацыянальным? дзяржавам? новага часу. Хоць ня ?се органы новай ?мпэры? працавал? досыць эфэкты?на, яны дазвалял? падтрымл?ваць адз?нства й адносны спакой у Нямеччыне. Рэформы, аднак, не был? завершаны, ? ?мпэрыя да канца свайго ?снаваньня працягвала заставацца сукупнасьцю старых ? новых ?нстытута? ? не набыла атрыбута? адз?най дзяржавы.

Фармаваньне новай мадэл? арган?зацы? Сьвятой Рымскай ?мпэры? суправаджалася паслабленьнем выбарнага прынцыпу абраньня ?мпэратара. Пачынаючы з 1439 году на стальцы ?мпэры? ?сталявалася дынастыя Габсбурга? ? найбольш моцны ? тэрытарыяльным пляне нямецк? род. Шырок?я ?ладаньн? Габсбурга? па-за ?мпэрыяй (сярод ?х спадчынных земля? был? Чэх?я , Марав?я , Сылез?я , Вугоршчына , Харватыя ? Г?шпан?я ) рэзка пашырыл? эканам?чную базу ?мпэратара й дазвол?л? замацаваць за дынастыяй Габсбурга? ?мпэрскую карону. Стал?цай Нямеччыны фактычна стала Вена , у якой разьмяшча?ся двор ?мпэратара й падпарадкаваныя яму органы к?раваньня. Зрушэньне цэнтру ?лады ? ?мпэры? на па?днёва-?сходнюю пэрыфэрыю мела фундамэнтальнае значэньне для лёсу кра?ны ? пэрыяд новага часу.

Рэфармацыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У вын?ку распачатай у 1517 годзе Рэфармацы? ?мпэрыя аказалася расколатай на лютэранскую по?нач ? катал?цк? по?дзень. Пратэстанцтва ? першай палове XVI стагодзьдзя прынял? мног?я вял?к?я княствы ( Саксон?я , Брандэнбург , Курпфальц , Бра?ншвайг-Люнэбург , Гэсэн , Вюртэмбэрг ), а таксама найважнейшыя ?мпэрск?я гарады ? Страсбург , Франкфурт , Нюрнбэрг , Гамбург , Любэк . Катал?цк?м? застал?ся царко?ныя курфюрствы Райна , Бра?ншвайг-Вольфэнбютэль , Баварыя , А?стрыя , Лятарынг?я , А?гсбург , Зальцбург ? некаторыя ?ншыя дзяржавы. Канфэс?йны раскол ?мпэры? ва ?мовах адраджэньня прэтэнз?й на гегемон?ю ? Э?ропе ?мпэратара Карла V ( ?тальянск?я войны ), а таксама пал?тык? цэнтрал?зацы? ?мпэрск?х ?нстытута?, якую ён праводз??, прывё? да абвастрэньня ?нутранага станов?шча Нямеччыны й нарастаньня канфл?кту пам?ж сасло?ям? ?мпэры? й ?мпэратарам. Нявырашанасьць царко?нага пытаньня й правал спроба? ?мпэратара дасягнуць кампрам?су па тэаляг?чных пытаньнях на А?гсбурск?м Райхстагу 1530 году выкл?ка? афармленьне двух пал?тычных зьвяза? у Нямеччыне ? пратэстанцкага Шмалькальдэнскага ? катал?цкага Нюрнбэрскага . ?хнае проц?стаяньне выл?лася ? Шмалькальдэнскую вайну 1546 ? 1547 гадо?, якая ?зрушыла канстытуцыйныя асновы ?мпэры?. Хоць Карл V атрыма? перамогу ? вайне, не?забаве супраць яго згуртавал?ся ?се асно?ныя пал?тычныя с?лы ?мпэры?, незадаволеныя ?н?вэрсал?змам пал?тык? Карла, як? жада? стварыць ≪сусьветную ?мпэрыю≫ на аснове сва?х нямецк?х, а?стрыйск?х ? г?шпанск?х уладаньня?, ? непасьлядо?насьцю ? рашэньн? царко?ных пытаньня?. У 1555 годзе на Райхстагу ? А?гсбургу бы? складзены А?гсбурск? рэл?г?йны м?р , як? прызна? лютэранства ? якасьц? лег?тымнай рэл?г?? й гарантава? свабоду веравызнаньня для ?мпэрск?х сасло?я?, па прынцыпу ≪ чыя кра?на, таго й вера ≫ ( па-лац?нску : cujus regio, ejus religio ). Карл V адмов??ся падп?саць гэта пагадненьне й не?забаве скла? зь сябе па?намоцтвы ?мпэратара ^[16] .

А?гсбурск? рэл?г?йны м?р дазвол?? пераадолець крыз?с, выкл?каны Рэфармацыяй, ? аднав?ць працаздольнасьць ?мпэрск?х ?нстытута?. Хоць канфэс?йны раскол захава?ся, пал?тычна ?мпэрыя здабыла адз?нства. На працягу наступнага па?стагодзьдзя катал?цк?я й пратэстанцк?я суб’екты ?мпэры? досыць эфэкты?на супрацо?н?чал? ? органах к?раваньня, што дазваляла падтрымл?ваць у Нямеччыне м?р ? сацыяльны спакой.

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Рапп Ф. Сьвященная Римская империя германской нации = Le Saint-Empire romain germanique. ? СПб. : Евразия, 2009. ? 427 с. ? ISBN 978-5-8071-0327-7
• Грёссинг З. Максимилиан I. ? М. : АСТ, 2005. ? 318 с. ? ISBN 5-17-027939-6

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Асно?ныя прававыя акты Сьвятой Рымскай ?мпэры?   (ням.)
• Вормск? канкардат 1122 году   (рас.)
• Канстытуцыйная структура Райху   (ням.)
• Сьп?с война? Сьвятой Рымскай ?мпэры?   (анг.)
• Сьвятая Рымская ?мпэрыя на сайце Heraldica.org   (анг.)