Nizami G?nc?vi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
"Nizami" bura istiqam?tl?ndirir. Dig?r istifad? formaları ucun Nizami (d?qiql??dirm?) s?hif?sin? baxın.
Vikipediyada bu adlı dig?r ??xsl?r haqqında da m?qal?l?r var; bax: Nizami (ad) .
Vikipediyada bu t?x?lluslu muxt?lif ??xsl?r haqqında m?qal?l?r var, bax: G?nc?vi .
Nizami G?nc?vi
fars. ????? ????? ‎
Qəzənfər Xalıqov tərəfindən çəkilmiş Nizami Gəncəvinin bədii təsviri (1940)
Q?z?nf?r Xalıqov t?r?find?n c?kilmi? Nizami G?nc?vinin b?dii t?sviri (1940)
T?x?llusu ?????
Do?um tarixi t?q. 1141 [1] [2] […]
Do?um yeri
V?fat tarixi 1209 [1] [2] […]
V?fat yeri
D?fn yeri
F?aliyy?ti ?air , yazıcı , filosof
?s?rl?rinin dili fars dili
Tanınmı? ?s?ri
Vikimənbənin loqosu Nizami G?nc?vi Vikim?nb?d?
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Nizami G?nc?vi ( fars. ????? ????? ‎, tam adı: ?bu M?h?mm?d ?lyas ibn Yusif ; t?q. 1141 [1] [2] […] , G?nc? [3] ? 1209 [1] [2] […] , G?nc? ) ? Az?rbaycan fars dilli poeziyasının klassiki, orta ?srl?r ??rq inin ?n boyuk ?airl?rind?n biri, fars dilli epik ?d?biyyatın ?n boyuk romantik ?airi, farsdilli epik poeziyaya danı?ıq dili v? realistik stili g?tirmi? s?n?tkardır.

?ifahi xalq ?d?biyyatı v? yazılı tarixi salnam?l?rin ?n?n?vi movzularından istifad? ed?n Nizami, islam dan ?vv?lki v? islam dovru ?ranını birl??dirmi?dir. [4] Nizaminin q?hr?manlıq-romantik poeziyası sonrakı ?srl?r boyunca, fars dilinin istifad? olundu?u butun ?razil?rd? ozunu ona ox?atma?a calı?an g?nc s?n?tkarların yaradıcılı?ına t?sir etmi?, n?inki Persiyada , h?m d? Az?rbaycan , ?fqanıstan , Gurcustan , Hindistan , ?ran , Pakistan , Tacikistan , Turkiy? v? Ozb?kistan kimi muasir olk?l?rin m?d?niyy?tinin formala?masında rol oynamı?dır. Nizaminin yaradıcılı?ı, Hafiz ?irazi , Movlana C?lal?ddin Rumi v? S?di ?irazi kimi boyuk s?n?tkarların yaradıcılı?ına t?sir etmi?dir. Onun, muxt?lif ictimai, m?d?ni v? elmi movzuları i?ıqlandıran be? m?sn?visi butun ??rq olk?l?rind? boyuk m??hurlu?a malik olmu?dur ki, bunu da, ?airin ?s?rl?rinin coxlu sayda v? muxt?lif dovrl?r? aid ?lyazmalarının dovrumuz? catması subut edir. Nizaminin " Xosrov v? ?irin " , " Leyli v? M?cun " v? " ?sg?nd?rnam? " kimi ?s?rl?rinin q?hr?manları, indi d?, butun islam olk?l?rind?, el?c? d? dunyada tanınmaqdadır.

?airin 850 illik yubileyi ??r?fin? 1991-ci il UNESCO t?r?find?n "Nizami ili" elan edilmi?dir. [5]

Tarixi-m?d?ni muhit [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Nizami Eld?nizl?r dovl?tinin hokmdarı Qızıl Arslanın q?bulunda. 1481-ci il? aid ?lyazmadan miniatur, Uolters S?n?t Muzeyi

1135/1136-cı ild?n 1225-ci il? kimi Az?rbaycan (?sas?n indiki C?nubi Az?rbaycan ?razisini ?hat? edirdi) v? Arran ?yal?tl?ri s?lcuq sultanlarının ?raqi-?c?md?ki Boyuk atab?yl?ri kimi Eld?nizl?r sulal?si t?r?find?n idar? olunmu?dur. Eld?nizl?r (b?z?n Eld?g?zl?r v? ya Eld?gizl?r ) sulal?sinin ?sası, ?raqi-?c?md?ki s?lcuq sultanının azad edilmi? qulamı (doyu?cu-qul) olmu? qıpcaq m?n??li ??ms?ddin Eld?niz t?r?find?n qoyulmu?dur. S?lcuq imperiyasının da?ılması dovrund? Az?rbaycan atab?yl?ri (y?ni, s?lcuq taxtı varisl?rinin regenti ) olmu? Eld?nizl?r, 1181-ci ild?n etibar?n must?qil yerli hakim kimi ?razini idar? etm?y? ba?ladılar. Eld?nizl?r dovl?tinin varlı?ına, 1225-ci ild? daha ?vv?l gurcul?r t?r?find?n ?l? kecirilmi? ?razil?r d? daxil olmaqla, dovl?t ?razil?rinin C?lal?ddin t?r?find?n tutulması il? son qoyulmu?dur. [6] Ehtimal ki, ??ms?ddin Eld?niz Az?rbaycan uz?rind? n?zar?ti 1153-cu ild?, Sultan M?sud ibn M?h?mm?din sonuncu favoriti Qass b?y Arslanın olumund?n sonra ?ld? etmi?dir. [7]

H?min dovrd? Arran v? Az?rbaycanla qon?uluqda yerl???n ?irvan ?razisind? K?sranil?r sulal?si t?r?find?n idar? edil?n ?irvan?ahlar dovl?ti movcud idi. K?sranil?r sulal?si ?r?b m?n??yin? malik olsa da, farsla?mı? v? bu sulal?d?n olan ?ahlar ozl?rini q?dim Sasani ?ahlarının varisl?ri elan etmi?dil?r. [8]

Nizaminin do?um tarixin? kimi turk-s?lcuqların ?ran v? C?nubi Qafqazı ?l? kecirm?sind?n yuz il kecmi?di. Fransa tarixcisi Rene Qrussenin fikrinc?, ozl?ri turkman m?n??li olan S?lcuqlular , ?ran taxtını ?l? kecirdikd?n sonra, olk?d? turkl??dirm? siyas?ti aparmamı?, ?ksin?, "konullu ??kild? fars oldular v? q?dim boyuk Sasani ?ahları kimi ?ran ?halisini koc?ril?rin hucumlarından, iran m?d?niyy?tini is? turkman t?hluk?sind?n xilas etdil?r." [9] .

Nizaminin " X?ms? "y? daxil olan poemalar uz?rind? i?l?m?y? ba?ladı?ı XII ?srin sonuncu rubund?, S?lcuqların ali hakimiyy?ti parcalanma dovrunu ya?ayır, siyasi v? sosial narazılıqlar is? artırdı. Lakin, fars m?d?niyy?ti, m?rk?zl??dirilmi? hakimiyy?tin movcud oldu?u dovrl? muqayis?d? yerli hakimiyy?tl?rin parcalanma dovrund? daha yax?ı inki?af edir, fars dili is? ?sas ?d?biyyat dili olaraq qalırdı. Bu xususiyy?t, o zaman fars m?d?niyy?ti forpostu [10] xususiyy?ti da?ımı?, Nizaminin d? ya?adı?ı v? irandilli ?halinin ustunluk t??kil etdiyi [11] Qafqaz ??h?ri olan G?nc?y? d? aid idi. H?min dovrd? G?nc?d? irandilli ?halinin ustunluk t??kil etm?sin?, Nizaminin muasiri olmu? v? onun kimi G?nc? ??h?rind? ya?ayıb-yaratmı? tarixci Kirakos Qandzaketsi (t?xm. 1200?1271) d? ?ahidlik edir. [12] Qeyd etm?k lazımdır ki, orta ?sr erm?nidilli ?d?biyyatda butun irandilli xalqlar "parsik" ? farslar adlandırılırdı ki, bu da Qandzaketsinin ?s?rinin ingilisc? t?rcum?sind? d? ?ksini tapmı?dır. [13] Nizaminin ya?adı?ı dovrd? G?nc?nin fars m?d?niyy?tinin cic?kl?ndiyi ??h?rl?rd?n biri olmasını gost?r?n faktlardan biri d?, XIII ?sr? aid Nuzh?t ?l-M?clis antologiyasında, XI-XII ?srl?rd? ??h?rd? ya?ayıb-yaratmı? 24 farsdilli ?airin ?s?rinin toplanmasıdır. [14] XI-XII ?srl?r G?nc?sinin irandilli ?halisi arasında xususil? kurdl?ri qeyd etm?k lazımdır ki, onların da burada m?skunla?masına vaxtil? ??h?ri idar? etmi? kurd m?n??li ??ddadil?r sulal?si t?kan vermi?dir. Nizaminin atasının Qumdan G?nc?y? kocm?si v? valideyl?rinin bu ??h?rd? m?skunla?masını da b?zi t?dqiqatcılar ??h?d? kurdl?rin ustunluy? malik olması v? Nizaminin anasının kurd m?n??li olması il? izah edirl?r. [15] [16]

Nizamid?n yuz il sonra ya?amı? ?ran tarixcisi H?mdullah Q?zvini "x?zin?l?rl? dolu" Arran ??h?ri olan G?nc?ni ?ranın ?n z?ngin v? cic?kl?n?n ??h?ri kimi t?svir edir. [17] O dovrd?, Az?rbaycan, Arran v? ?irvan Xorasandan sonra fars m?d?niyy?tinin ikinci ?n boyuk yeni m?rk?zi idi. Mut?x?ssisl?r fars poeziyasının Xorasan stili daxilind? q?rb m?kt?bini ayırırlar ki, bu da Az?rbaycan m?kt?bi, b?z?n is? ?irvan , Arran v? ya Qafqaz m?kt?bi adlandırılır. Bu m?kt?b mur?kk?b metaforik v? f?ls?fi m?zmunu, h?mcinin xristian ?n?n?sind?n alınmı? obrazların istifad?si il? secilir. [18] Nizami, Q?rb m?kt?binin ?n muhum numay?nd?l?rind?n biri hesab edilir. [19] [20]

H?yatı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Nizaminin h?yatı haqqında cox az m?lumat var; ?airin h?yatı haqqında m?lumat m?nb?yi onun ?s?rl?ri v? b?zi t?zkil?ridir ki, bunlarda da kifay?t q?d?r aydın informasiya verilm?mi?dir. [21] Buna gor? d? Nizaminin adı v? ??xsiyy?ti ?trafında coxlu ?fsan?l?r yaranmı? v? onun bioqrafiyasını b?z?mi?dir. [22]

Adı v? l?q?bi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?airin ?sl adı ?lyas , atasının adı Yusif , babasının adı Z?ki olmu?dur: o?lu M?h?mm?d in do?ulmasından sonra onun da adı ?airin tam adına kecmi? v? onun tam adı ?bu M?h?mm?d ?lyas ibn Yusif ibn Z?ki Mu?yy?d olmu?dur. [11] ?d?bi l?q?b kimi ?air " Nizami " sozunu secmi?dir [23] ki, bunu da b?zi t?zkir?cil?r, ?airin ail?sinin ?n?n?vi olaraq tikm?cilikl? m???ul olması il? izah edirl?r; Nizami ?d?biyyatla m???ul olmaq ucun ail? s?n?tind?n imtina etmi?, toxuyucu s?biri il? ?s?rl?ri uz?rind? calı?mı?dır. [24] ?airin Nizam ?d-Din ?bu M?h?mm?d ?lyas ibn Yusif ibn Z?ki ibn Mu?yy?d olmu?dur. [25] Yan Rıpka ?airin r?smi adının Hakim Camal ?d-Din ?bu M?h?mm?d ?lyas ibn Yusif ibn Z?ki ibn Mu?yy?d Nizami oldu?unu qeyd edir. [26]

Do?um tarixi v? yeri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Nizami G?nc?vinin G?nc? ??h?rind? 1946-cı ild? (heyk?lt?ra?: Fuad ?bdurr?hmanov ) v? 2012-ci ild? (heyk?lt?ra?: ??rif ??rifov ) ucaldılmı? heyk?ll?ri.

Nizaminin d?qiq do?um tarixi bilinmir. [27] M?lum olan odur ki, ?air, 1140-1146-cı (hicri 535?540) ill?r arasında do?ulmu?dur. Nizaminin bioqrafları v? muasir t?dqiqatcılar, onun d?qiq do?um tarixini altı il arasında gost?rirl?r (535-40/1141-6). [28] Formala?mı? ?n?n?y? ?sas?n v? UNESCO -nun da q?bul etdiyi tarix? ?sas?n ?airin do?um tarixi kimi 1141-ci il q?bul olunur. [5] Bu tarix? ?air ozu d?, " Xosrov v? ?irin " poemasının "Kitab ucun uzr" bolm?sind? i?ar? ed?r?k deyir:

" F?l?k yaradırk?n deyib m?n? "?ir",
Lakin bu vucudum bir yun heyk?ldir,
Deyil?m du?m?nl? vuru?an ?ird?n,
Yet?r ki, ozuml? doyu?ur?m m?n.
( R.Rzanın t?rcum?si)
"

Bu beytl?rd?n m?lum olur ki, ?air ?ir burcu altında do?ulmu?dur. H?min bolm?d?c? Nizami bildirir ki, poema uz?rind? i?? ba?layark?n onun qırx ya?ı olmu?dur, poemanı yazma?a is? ?air, hicri t?qviml? 575-ci ild? ba?lamı?dır. Bu hesaba ?sas?n bel? n?tic? alınır ki, Nizami hicri 535-ci ild? (miladi 1141-ci il) do?ulmu?dur. H?min il ulduzlar 17-22 avqust tarixl?rind? ?ir burcu altında duzlum?udur ki, buna ?sas?n d? Nizaminin 17-22 avqust 1141-ci ild? do?ulması guman edilir [29] .

?airin do?um yeri d? uzun mudd?t mubahis? movzusu olmu?dur. Lutf?li b?y Az?r (XVIII ?srd? ya?amı?dır) "At??g?d?" adlı t?zkir?sind? Nizaminin a?a?ıda gost?ril?n v? " ?sg?nd?rnam? " poemasından olması iddia edil?n (poemanın Abdulla ?aiq v? Mikayıl Rzaquluzad? t?r?find?n Az?rbaycan dilin? t?rcum? edilmi? v? n??r olunmu? variantında h?min beyt yoxdur) beyt? istinad?n Nizaminin m?rk?zi ?randakı Qum ??h?rind? do?ulmasını iddia edir:/

G?nc? ??h?rind? yerl???n Nizami m?qb?r?si
" M?n mirvari kimi G?nc? d?nizind? q?rq olsam da,
da?larda yerl???n Qum ??h?rind?n?m.
(?hm?d ?sayevin t?rcum?si [30] )
"

Nizaminin orta ?sr bioqraflarının hamısı (Aufi S?did?ddin (XIII ?sr), Dovl?t?ah S?m?rq?ndi (XV ?sr) v? s.) ?airin do?uldu?u ??h?r kimi, onun butun omru boyu ya?adı?ı v? v?fat etdiyi G?nc? ??h?rini gost?rirl?r. Akademik Y.E. Bertels qeyd edir ki, Nizaminin ona m?lum olan ?n yax?ı v? q?dim ?lyazmalarında bel? Qum haqqında m?lumata rast g?lm?mi?dir. [31] Hazırda, akademik mu?llifl?r t?r?find?n q?bul edilmi? ortaq fikr? ?sas?n, Nizaminin atasının Qumdan olmasına [25] , lakin Nizaminin ozunun G?nc?d? do?ulmasına, onun ?s?rl?rind? Qumda do?ulması il? ba?lı iddianın is? m?tn s?hvi olmasına [11] inanılır. Nizaminin ya?adı?ı dovrd? G?nc? ??h?ri, 1077-1307-cu ill?rd? movcud olmu? Boyuk S?lcuq imperiyasının [32] (v? onun yerli t?msilcil?ri olan Az?rbaycan Atab?yl?rinin ) hakimiyy?ti altında olmu?dur.

Nizami ??h?rd? do?ulmu? [33] v? omrunun sonuna kimi ??h?rd? ya?amı?dır. Onun do?ma ??h?ri olan G?nc?d? o dovrd? irandilli ?hali ustunluk t??kil etdiyin? [11] gor? fars m?d?niyy?ti hakim olmu?dur. [11] H?yatı haqqında az m?lumat olmasına baxmayaraq, ?airin omrunun sonuna kimi C?nubi Qafqazda ya?aması guman edilir. [11] Nizaminin h?yatı haqqında cuzi m?lumatlar onun ?s?rl?rind? verilmi?dir. [34]

Valideynl?ri v? qohumları [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Nizaminin Qumdan (M?rk?zi ?ran) G?nc?y? kocmu? atası Yusif ibn Z?ki ehtimal ki, dovl?t i?cisi olmu?dur. [35] Nizaminin iran m?n??li [36] anası R?is?, ?airin ozunun sozl?rin? gor? kurd [37] [38] olmu?dur. Ehtimal ki, kurd sulal? ba?cısının qızı olan h?min xanım [39] , b?zi ehtimallara gor?, Atab?yl?rd?n ?vv?l G?nc?d? hakim olmu? ??ddadil?r sulal?sind?n olmu?dur.

Nizami valideynl?rini erk?n itirmi?dir. [40] Atasının olumund?n sonra ?ylası anası t?rbiy?l?ndirmi?, anasının olumund?n sonra is? u?aq dayısı Xoca Om?rin himay?sind? qalmı?dır. [41]

Dovl?t?ah S?m?rq?ndi (1438?1491) ozunun "T?zkir?t ?t-?u?ra" adlı traktatında (1487-ci ild? tamamlanmı?dır) Nizaminin, Qivami Mut?rrizi adlı ?air qarda?ı olmasını qeyd etmi?dir.

T?hsili [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Ya?adı?ı dovrun standartlarına gor? Nizaminin parlaq t?hsili olmu?dur. [42] Nizaminin ya?adı?ı dovrd? bel? hesab edilirdi ki, ?air muxt?lif f?nnl?r uzrl? bilikli olmalıdır. Lakin, buna baxmayaraq, Nizami oz savadı il? ?airl?r arasında secil? bilmi?di: Nizaminin ?s?rl?ri onun ?r?b v? fars ?d?biyyatının ?ifahi v? yazılı ?n?n?l?rin? goz?l b?l?d olmasına, riyaziyyat , astronomiya , astrologiya [43] , ?lkimya , tibb , botanika , teologiya , Quran t?fsiri, ??ri?t , xristianlıq , iudaizm [44] , ?ran mifl?ri v? ?fsan?l?ri [45] , tarix , etika , f?ls?f? , ezoterika , musiqi v? t?sviri s?n?ti [22] [46] yax?ı bilm?sin? d?lal?t edir.

Baxmayaraq ki, Nizamini m?nb?l?rd? tez-tez "h?kim" (mudrik) [47] adlandırırlar, o, F?rabi , ?bn Sina v? Suhr?v?rdi kimi filosof v? ya ?bn ?l-?r?bi v? ?bdurr?zzaq ?l-Ka?ani kimi sufizm n?z?riyy?cisi olmamı?dır. Buna baxmayaraq, daha sonrakı dovrd? ya?amı?, muxt?lif elm sah?l?rind? f?aliyy?t gost?rm?l?rin? baxmayaraq f?ls?f?, qnosis v? teologiyanı birl??dirm?y? calı?mı? Qutb?ddin ?irazi v? Baba ?fz?l Ka?ani kimi, ?slam f?ls?fi fikrinin muxt?lif sah?l?rin? yax?ı b?l?d olan filosof v? qnostik hesab edirl?r. [48]

??xsi h?yatı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Nizami G?nc?vi ?ahın q?bulunda, 1570-ci il? aid miniatur, Az?rbaycan Tarix Muzeyi

Nizaminin h?yatı haqqında cox az m?lumat saxlanılsa da, d?qiq bilinir ki, o, saray ?airi olmamı?, cunki bu halda durustluyunu itir?c?yind?n qorxmu? v? ilk novb?d? azad yaradıcılıq imkanı arzulamı?dır. [49] Buna baxmayaraq, Nizami ?s?rl?rini muxt?lif sulal?l?rd?n olan hokmdarlara h?sr etmi?dir. M?s?l?n, " Leyli v? M?cnun " poemasını Nizami, ?irvan?aha , " Yeddi goz?l " poemasını is? Eld?nizl?rin r?qibi A?sunquril?r sulal?sind?n ?la?ddin Korp? Arslana ithaf etmi?idr. [50]

Nizami, butun h?yatı boyunca G?nc?d? ya?amı? v? uc d?f? evl?nmi?dir. [51] ?airin ilk v? ?n sevimli h?yat yolda?ı Afaq adlı qıpcaq qul olmu?dur. Ona bir cox ?erl?r h?sr ed?n Nizami, "l?yaq?tli gorunu?lu v? goz?l a?ıllı" adlandırmı?dır. Afaq, Nizamiy? D?rb?nt hakimi Dara Muz?ff?r?ddin t?r?find?n h?diyy? edilmi?, Nizami is? onu azad ed?r?k evl?nmi?dir. 1174-cu ild? onların o?lan ovladı dunyaya g?lmi? v? ?air o?lunu M?h?mm?d adlandırmı?dır. 1178-1179-cu ill?rd? "Xosrov v? ?irin" poemasının tamamlanması zamanı Afaq v?fat etmi?dir. Nizaminin sonrakı iki h?yat yolda?ı da vaxtından ?vv?l v?fat etmi?, onların h?r birinin olumu, ?airin yeni epik poemasını tamamlaması il? ust-ust? du?mu?dur ki, bu munasib?tl? d? Nizami yazmı?dır:

" ?lahi, n?y? gor?, m?n h?r poemaya gor? bir h?yat yolda?ı qurban verm?liy?m [52] [53] "

Nizami, siyasi qeyri-stabillik v? intensiv intellektual aktivlik dovrund? ya?amı?dır ki, bu da onun ?erl?rind? v? poemalarında ?ks olunmu?dur. ?airin himay?darları il? qar?ılıqlı munasib?ti, ?s?rl?rinin d?qiq yazılma tarixi haqqında m?lumatlar yoxdur, bilin?n tarixl?r is? Nizamid?n sonrakı dovrd? ya?amı? t?zkir?cil?rin verdiyi m?lumatlardan ?ld? edilmi?dir. [54] H?l? sa?lı?ında Nizami boyuk horm?t v? izz?t sahibi olmu?dur. Atab?yl?r d?f?l?rl? Nizamini saraya d?v?t etmi?, lakin, ?airin israrla imtina etmi?dir, buna baxmayaraq, Nizamini muq?dd?s hesab ed?n hokmdar ona be? min dinar v? 14 k?nd ba?ı?lamı?dır. [55]

Dini inancına gor? Nizami sunni mus?lman olmu?dur. [56] ?airin do?um tarixi kimi, v?fat tarixi d? mubahis?lidir. Nizaminin v?fat tarixini qeyd ed?n orta ?sr bioqrafları bir-biri il? 37 il (575?613/1180-1217) f?rqi olan muxt?lif r?q?ml?r gost?rirl?r. Hazırda d?qiq olan yegan? m?lumat odur ki, Nizami XIII ?srd? v?fat etmi?dir. [57] Nizaminin v?fat tarixinin hicri 605-ci il? (miladi 1208/1209) uy?unla?dırılması, G?nc?d?n tapılmı? v? Bertels t?r?find?n n??r edilmi? ?r?b dilli kitab?yl? ?saslandırılmı?dır. [58] ?airin v?fat tarixi il? ba?lı ikinci m?lumat is?, Nizaminin olumund?n sonra ehtimal ki, onun o?lu t?r?find?n yazılmı? v? " ?sg?nd?rnam? " poemasının " ?qbalnam? " adlı ikinci hiss?sind? antik filosoflar Platon , Sokrat v? Aristotelin olumu il? ba?lı ?er? ?lav? edilmi? beytl?rdir. Bu beytl?rd? ?airin ya?ı mus?lman t?qvimin? ?sas?n gost?rilmi? v? buna uy?un olaraq da, onun v?fat tarixi hicri 598-ci (1201/1202) il kimi hesablanmı?dır. [59]

" Altmı? uc ya?ından altı ay q?d?r
Kecmi?k?n, ist?di el?sin s?f?r.
Kecmi? aliml?rd?n danı?dı butun,
O da onlar kimi yatacaq bir gun.
"

Yaradıcılı?ı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Nizami dovru fars m?d?niyy?ti, q?dim kokl?r?, ?z?m?t v? d?bd?b?y? malik olması il? m??hurdur. Davamlı olaraq, olk? ?razisin? yuru? ed?n yadelli xalqların t?sirin? m?ruz qalmasına baxmayaraq, islamaq?d?rki fars m?d?niyy?ti, musiqi, memarlıq v? ?d?biyyatda z?ngin ozunuifad? ?n?n?l?ri formala?dıraraq, ozunu saxlamaq, qism?n d?yi?ilm?k v? yad elementl?ri ozun? uy?unla?dırmaq xususiyy?tin? malik idi. Nizaminin d? sonuncu poemasını h?sr etdiyi Makedoniyalı ?sk?nd?r , fars m?d?niyy?tinin ?sirin? cevrilmi? coxsaylı tarixi ??xsl?rd?n biridir. [60] Nizami, ??rq m?d?niyy?tinin s?ciyy?vi m?hsulu idi. O, islamaq?d?rki v? islamdansonrakı ?ran , h?mcinin ?ran v? Q?dim dunya arasında korpu yaratmı?dır. [61] Nizami G?nc?vi, Persiyanın periferiyası olan Qafqazda ya?ayıb-yaratmasına baxmayaraq, oz yaradıcılı?ında butun fars m?d?niyy?ti ucun ?n?n?vi olan vahid dil v? v?t?nda? fikri ?n?n?sin? sadiq qalmı?, " Yeddi goz?l " poemasında is? ?ranı "dunyanın ur?yi" adlandırmı?dır [62] [63] [64] [65] [66] :

" ?ran, bir ur?kdir, bu al?m b?d?n,
Olmaz x?cal?tli, bel? soz dey?n.
Cunki, ur?yidir bu yerin ?ran,
Ur?k yax?ı olar b?d?nd?n, inan!
"

?d?bi t?sir [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Professor Celkovskinin fikrinc?, Firdovsinin " ?ahnam? " ?s?rini oxumaq Nizaminin sevimli m???uliyy?ti olmu?dur. [68] Q?tran T?brizi , S?nai , F?xr?ddin ?s?d Gurgani , T?b?ri kimi mu?llifl?rin Nizami yaradıcılı?ıa t?sir etm?l?rin? baxmayaraq, Firdovsi yaradıcılı?ı, ?air ucun ?sas ilham m?nb?yi v? " ?sg?nd?rnam? " poemasının yazılması zamanı ?sas m?nb? olmu?dur. Nizami, oz ?s?rl?rind?, xususil? "?sk?nd?rnam?" nin giri?ind? tez-tez "?ahnam?" y? istinad edir. Bel? hesab etm?k olar ki, Firdovsinin ?s?rin? heyran olan Nizami, qar?ısında h?min ?s?r? layiq olan epik poemalar yaratmaq m?qs?di qoymu? v? h?min poemalardan ucunun ? " Xosrov v? ?irin " , " Yeddi goz?l " v? " ?sg?nd?rnam? " [69] ? yaradılması ucun m?nb? kimi "?ahnam?" d?n istifad? etmi?dir. Nizami Firdovsini "h?kim" ? "mudrik", "daana" ? "bilgin" v? orator s?n?tinin "sozu t?z? g?lin kimi b?z?y?n" boyuk ustadı adlandırmı?dır. O, o?luna "?ahnam?" ni oxuma?ı v? mudrik insanın d?y?rli fikirl?rini yadda saxlama?ı tovsiy? edirdi. [70] Yevgeni Bertelsin fikrin? gor? is?, "Nizami oz ?s?rl?rini Firdovsinin ?s?rind?n ustun hesab edir" , "palaz "ı "ip?y?" , "gumu?" u "qızıl" a cevirdiyini bildirir. [71]

XI ?sr fars ?airi F?xr?ddin ?s?d Gurganinin yaradıcılı?ı Nizami yaradıcılı?ına boyuk t?sir gost?rmi?dir. Poemaları ucun bir cox sujetl?ri Firdovsi yaradıcılı?ından alan Nizami, poeziya yazı s?n?ti, obrazlı danı?ıq v? kompozisiya qurma texnikasını ?sas?n Gurganid?n almı?dır. Bu, " Xosrov v? ?irin " poemasında, xususil?, Gurganinin " Veys v? Ramin " poemasından ?sas s?hn?nin t?krarı olan "A?iql?rin mubahis?si" s?hn?sind? acıq gorunur. Bundan ba?qa, Nizami poemanı, Gurganinin d? poemasını yazdı?ı h?z?c b?hrind? yazmı?dır. Gurgani yaradıcılı?ının Nizami yaradıcılı?ına t?sirini h?m d? ikincinin astrologiya elmin? olan mara?ı il? izah etm?k mumkundur. [72]

?lk monumental ?s?ri olan " Sirl?r x?zin?si " ni Nizami, S?nainin "H?diq?t-ul-h?qaiq" poemasının t?siri il? yazmı?dır. [73] [74] .

?s?rl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

X?ms? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Sirl?r x?zin?si [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

" Sultan S?nc?r v? qoca qarı" hekay?tin?
Sultan M?h?mm?d t?r?find?n c?kilmi?
miniatur, T?briz miniatur m?kt?bi ,
1539?1543, Britaniya kitabxanası .
"?ki r?qib alimin hekay?ti" c?kilmi? miniatur, T?briz miniatur m?kt?bi , 1539?1543, Britaniya kitabxanası .

Sirl?r x?zin?si Nizami G?nc?vinin ilk iri h?cmli ?s?ridir . Yaxın v? Orta ??rq ?d?biyyatında didaktik poema janrının ?n qiym?tli numun?l?rind?n biri olan [75] bu ?s?r ?airin yaradıcılı?ında epik ?eir sah?sind? ilk q?l?m t?crub?si idi. ?s?r hicri tarixil? 570-ci ild? yazılmı?dır ki, miladi t?qvimil? 1174-1175-ci ill?r? uy?un g?lir. "Sirl?r X?zin?si" zahir?n Nizamiy? q?d?r Yaxın v? Orta ??rq ?d?biyyatında geni? yayılan didaktik ?s?rl?r silsil?sin? daxildir. Movzuca, m?qs?dc? mu?yy?n d?r?c?d? "K?lil? v? Dimn?", "Qutadqu bilik", "H?diq?tul-h?qiq?", "Siyas?tnam?", "Qabusnam?", "C?har m?qal?" v? sair kimi ?s?rl?r? yaxın olan "Sirl?r X?zin?si" h?m d? onlardan f?rql?nir. Nizami sanki ozun?q?d?rki didaktik ?d?biyyatı yekunla?dırıb ona daha yuks?k humanist [76] v? demokratik [76] istiqam?t vermi?dir.

Nizami G?nc?vi "Sirl?r X?zin?si"ni yazark?n ozun? q?d?r ??rq ?d?biyyatında sabitl??mi? bir sıra ?n?n?l?ri t?kmill??dir?r?k orijinal movqed?n cıxı? etmi?dir. H?min c?h?t birinci d?f? hind alimi ?. A. ?hm?din diqq?tini c?lb etmi?dir. O, qeyd edir: "Xac? Nizami G?nc?vi q?dim uslubu d?yi??r?k m?sn?vi dem?kd? yeni bir t?rz ixtira edib, sozu b?z?mi? v? birinci olaraq o, bu nazik, c?tin yolla getm?kl? namunasib sozun sir-zibilini, xo?ag?lm?z, da?-k?s?kli v? b?y?nilm?z qafiy?l?ri bu yoldan t?mizl?y?r?k, ?er mulkunu nizama salmı?dır." [77] Nizami "Sirl?r X?zin?si"nd? ?sas m?tl?b? ba?lamazdan ?vv?l tovhid, n?t, merac, ?s?rin ithaf edildiyi ??xs? xitab, kitabın yazılması s?b?bi v? sonda x?tmi-kitab, habel? h?r bir n?z?ri m?qal?t? aid yalnız bir didaktik hekay? verm?k kimi formaları ?d?biyyata g?tirm?kl? didaktik poema janrını forma c?h?td?n t?kmill??dirmi?dir. Fars d?ri dilind? Nizaminin "Sirl?r X?zin?si"n? kimi ?ruz v?zninin s?ri b?hrind? ayrı-ayrı beytl?r olsa da, [78] boyuk h?cmli didaktik poemalarda bu b?hrd?n istifad? edilm?si haqqında hec bir m?lumat yoxdur. "Sirl?r X?zin?si"nd?n ?vv?l yazılmı? didaktik poemalar is? ?ruzun H?z?c b?hrind? yazılmı?dır.

Nizaminin x?ms?sind? kulli miqdarda atalar sozl?rind?n, z?rbi-m?s?ll?rd?n, aforizm v? idiomatik ifad?l?rd?n istifad? etmi? v? oz ?s?rinin b?dii d?y?rini artırmı?dır. H?m d? onun xalq yaradıcılı?ından, folklordan aldı?ı ifad?l?r, ?sas?n Az?rbaycan xalqı il? ba?lı olmu?dur. El? buna gor? d?, Az?rbaycan xalqının ad?t v? ?n?n?l?rini, dil v? ifad? xususiyy?tl?rini bilm?d?n "Sirl?r x?zin?si"nd? aforizm v? z?rbi-m?s?ll?rl? ifad? edilmi? d?rin m?nanı tamamil? qavramaq qeyri-mumkundur. [79] Y. E. Bertels "Sirl?r X?zin?si"nin b?dii dilind?n danı?ark?n gost?rir ki, ?air bu ?s?rind? b?dii sozun butun h?qiqi v? m?cazi m?nalarından istifad? edir. Buna gor? d?, "Sirl?r X?zin?si"ni d?rind?n ba?a du?m?k ucun h?rt?r?fli, universal biliy? malik olmaq lazımdır. Y. E. Bertels "Sirl?r X?zin?si"nin bir sıra beytl?rinin Q?rb v? ??rq t?dqiqatcıları t?r?fnd?n do?ru ??rh edilm?diyini gost?rmi?, d?rin m?nalı aforizml?rl? ifad? edilmi? beytl?ri acıb t?hlil etmi?di. [80] Bununla birlikd? Y. E. Bertels "Sirl?r X?zin?si"nd? c?tin anla?ılan t??bih v? t?rkibl?rin i?l?dildiyini, ?airin ?s?rin dilini bil?r?kd?n c?tinl??dirdiyini qeyd edir. "Sirl?r X?zin?si" xalq yaradıcılı?ından g?l?n coxm?nalı ifad?l?rl?, idiomlarla, frazeoloji birl???m?l?rl? z?ngin oldu?u ucun onun d?rin m?nasını ba?a du?m?k do?rudan da b?zi c?tinlikl?r tor?dir. Y. E. Bertelsin poemanın dili haqqındakı mulahiz?l?ri onu bu n?tic?y? g?tirir ki, "Sirl?r X?zin?si" sad? xalq kutl?l?ri ucun deyil, yuks?k savadlı zad?gan t?b?q? ucun yazılmı?dır. [81]

H. Araslı "Sirl?r X?zin?si"nin ?sas ideya v? movzusunun ?dal?t v? ?m?k movzusu oldu?unu, umumiyy?tl? bu movzuda dovrun muhum ictimai-siyasi v? ?xlaqi m?s?ll?rinin oz ?ksini tapdı?ını qeyd edir. [82] Y. E. Bertels "Sirl?r X?zin?si"nin movzusundan danı?dıqda ?s?rin ?sasında ?airin ?dal?t v? ?m?k haqqında fikirl?ri, veril?n sozun ustund? durmaq, r?hmli olmaq, qızıla nifr?t, h?qiqi dostluq kimi ?xlaqi m?s?l?l?rin durdu?unu gost?rmi?dir. [83] F. Qasımzad? "Sirl?r X?zin?si"nin ayrı-ayrı m?qal?l?rind? qoyulmu? movzu v? ideyaları ?sas?n ?dal?t, ?m?k v? ?xlaq kimi uc istiqam?td? qrupla?dırıb t?hlil etm?yin mumkun oldu?unu qeyd edir. [84]

Xosrov v? ?irin [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

" ?apurun Xosrovun r?smini ?irin? gost?rm?si " ,
1439?1543, Mirz? ?li , T?briz m?kt?bi ,
Britaniya kitabxanası .
Xosrov v? ?irinin xidm?tcil?rin na?ıllarını dinl?m?l?ri ,
1439?1543, A?a Mir?k Mirz? Qiyas ,
T?briz m?kt?bi ,
Britaniya kitabxanası .

Xosrov v? ?irin Nizami G?nc?vinin ikinci poemasıdır. ?s?r 1180-ci ild? fars dilind? yazılmı?dır. Nizami G?nc?vi, bu ?s?ri Atab?y ??ms?ddin M?h?mm?d Cahan P?hl?van Eld?giz? (1173?1186) ithaf etmi?dir. ?s?rd? Cahan P?hl?vandan ba?qa, To?rul ibn-Arslan S?lcuqi (1178?1194) v? Qızıl Arslanın (1186?1191) da adları c?kilir.

?s?rin sujetinin ?sasında Sasani ?ahnı II Xosrov P?rviz (590-628) v? onun h?yat yolda?larından biri olan ?irin haqqında ??rqd? geni? yayılmı? " Xosrov v? ?irin " ?fsan?si durur. H?l? Nizamid?n cox qabaq "Xosrov v? ?irin" dastanını ilk d?f? Firdovsi (X ?sr) " ?ahnam? "nin t?rkibind? n?zm? c?kmi?dir. Lakin Firdovsi ?s?rinin icind? epizodik bir s?hn? yaratmaqla "Xosrov v? ?irin" dastanına yungulc? toxunmu?dur. Bu movzunu geni? planda i?l?m?yi Nizami G?nc?vi oz ohd?sin? goturmu? v? ilk d?f? "Xosrov v? ?irin" movzusunda m?sn?vi yazmı?dır. B?zi t?dqiqatcıların fikrinc? is? Nizami G?nc?vi "Xosrov v? ?irin"i F?xr?ddin ?s?d Gurganinin " Veys v? Ramin " poemasının must?qim t?siri altında yazmı?dır. [85] [86]

?randa "Xosrov v? ?irin"in elmi t?nqidi m?tnini V?hid D?stgerdi hazırlayıb n??r etdirmi?dir. [87] V?hid D?stgerdinin t?rtib etdiyi nusx? otuz q?dim v? mot?b?r ?lyazmasının muqayis?si n?tic?sind? ortaya cıxmı?dır. Bu nusx?l?r 1300-1689-cu ill?r arasında yazılmı?dır. Bu v? dig?r c?h?tl?rin? gor? V?hid D?stgerdinin n??r etdiyi nusx? poemanın ?n etibarlı nusx?l?rind?n biri hesab edilir. [88] ?stgerdinin t?rtib etdiyi nusx?d? poemanın misralarının sayı 12508-dir. Dig?r muhum m?nb? olan L. A. Xetaqurovun t?rtib etdiyi nusx?d? [89] misraların sayı 12330-dur. Xetaqurovun t?rtib etdiyi elmi-t?nqidi m?tn dunyanın m??hur kitabxanalarında saxlanılan on ?n q?dim, etibarlı nusx? ?sasında t?rtib olunmu?, habel? D?stgerdinin n??rind?n d? istifad? edil?r?k d?qiql??dirm?l?r aparılmı?dır. D?stgerdinin t?rtib etdiyi nusx? Xetaqurovun t?rtib etdiyi nusx?d?n 278 misra artıqdır.

"Xosrov v? ?irin" poeması Nizami G?nc?vi X?ms?sinin ?n maraqlı ?s?rl?rind?n biri olsa da, sırf bu ?s?rin t?dqiqin? h?sr edilmi? t?dqiqatlar olduqca azdır. Bu sah?d? Q. Beqdeli v? Q. ?liyevin ?s?rl?ri xususi ?h?miyy?t? malikdir. ?ran aliml?rind?n V?hid D?stgerdi ilk d?f? ?airin ?s?rl?rinin muk?mm?l elmi-t?nqidi m?tnl?rini hazırlayıb n??r etdirmi?, h?mcinin Nizami ?s?rl?rind? c?tin anla?ılan sozl?rin lu??tini t?rtib etmi?dir. Lakin, ?s?rl?rin elmi t?hlili il? m???ul olmamı?dır. ?ran aliml?rind?n Nizami ?s?rl?rinin t?dqiqin? xususi diqq?t yetir?ni "?hvalo asare-q?saedo q?z?liyyate-Nizami G?nc?vi" ?s?rinin mu?llifi S?id N?fisidir. Mu?llif bu ?s?rind? ?sas?n Nizaminin dovru, ?s?rl?rini kim? h?sr etm?si haqqında fikirl?r soyl?s? d?, ?airin butun poemalarının yı?cam t?hlilini d? vermi?dir. S?id N?fisi ?sas?n "Xosrov v? ?irin" poemasının ?xlaqi-didaktik xususiyy?tl?rind?n danı?mı?, siyasi-ictimai v? f?ls?fi ?h?miyy?tind?n b?hs etmi?, lakin, obrazların t?hlilin? diqq?t yetirm?mi?dir. [90] Dig?r ?ran alimi, "Nizami ?airi-dastans?ra" ?s?rinin mu?llifi ?li ?kb?r ??habi ?airin ya?adı?ı dovr v? yaradıcılı?ı haqqında m?lumat verm?kl? b?rab?r, s?l?fl?ri il? muqayis?d? Nizaminin ?s?rl?rinin t?hlili uz?rind? daha cox dayanıb, X?ms?nin butun q?hr?manlarının qısa s?ciyy?sini vermi?dir. 1954-cu ild? Qahir?d? Misir alimi ?bdul-N?im M?h?mm?d H?s?neynin "Nizami ?l-G?nc?vi" adlı monoqrafiyası n??r edilmi?dir. [91] ?bdul-N?im M?h?mm?d H?s?neyn s?l?fl?rin? nisb?t?n "X?ms?" haqqında daha geni? fikir soyl?mi?, h?r poema uz?rind? ayrıca dayanaraq, onların t?hlilini vermi?dir. "Xosrov v? ?irin" poeması haqqında fikir soyl?y?n Sovet aliml?rind?n Y. E. Bertels Nizami yaradıcılı?ı haqqında bir nec? t?dqiqat ?s?rinin mu?llifidir. Bertels ozunun ayrı-ayrı ?s?rl?rind? "Xosrov v? ?irin" poemasının ideya m?zmunundan b?hs etmi?dir. Bertels Xosrov , ?irin v? F?rhad obrazlarının ?sas s?ciyy?l?ri bar?d? cox yı?cam fikir soyl?yib, ?s?rin dig?r sur?tl?rind?n d? qısa ??kild? b?hs etmi?dir. [92] [93]

Leyli v? M?cnun [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

" M?cnun heyvanlar arasında " ,
1439?1543, A?a Mir?k , T?briz m?kt?bi ,
Britaniya kitabxanası .
Leyli v? M?cnunun bir-birini gor?r?k hu?unu itirm?si , 1550?1560,
Konqres Kitabxanası .

Leyli v? M?cnun Nizami G?nc?vinin ucuncu poemadır. " Leyli v? M?cnun " movzusunda m?sn?vi yazma?ı 1188-ci ild? Nizami G?nc?viy? XXI ?irvan?ah olan I Axsitan m?ktub gond?rm?kl? sifari? etmi?di. [94] [95] [96] [97] C. Sasanian I Axsitanın pomadan narazı qalmasını du?unur [98] v? yazır: "Leyli v? M?cnun poemasında Axsitanı razı salmayan c?h?t, h?m?n "turki sif?tl?r" v? "kohn? sozl?r"dir ki, hokmdar m?ktubunda ?air? xatırlatmı?dı." [99] A. Krımski is? yazır ki, "Nizami ?s?rinin turkobrazlı?ı h?qiq?td? ?irvan?ah sarayının zovqun? uy?un olmamı?dır." [100]

"Leyli v? M?cnun" poemasını Axsitanın b?y?nm?yib mukafatlandırmaması v? ?airin olumun? q?d?r onun hardasa baxımsız qalması, ehtimal ki, XIII ?srin I yarısında poemanın yenid?n redakt? olunmaq z?rur?tini yaratmı?dır. ?irvan?ahın ?s?rd?ki ?satiri xususiyy?tl?r?, turk xarakterl?rin? m?nfi munasib?ti n?tic?sind? poema sonradan redakt? edil?r?k d?yi?dirilmi?dir. ?s?rd? uslub muxt?lifliyinin mu?ahid? edilm?si, mu?yy?n f?sill?rd? n?z?r? carpan ?laq?sizlik, m?tl?bd?n k?nara cıxmaq, ?s?rin umumi ideyasına zidd olan beyt v? ?erl?rin yer tutması subut edir ki, poemanı s?n?tkarlıq c?h?td?n Nizamid?n z?if olan bir ?air redakt? etmi?dir. [99]

Nizaminin "Leyli v? M?cnun" poemasının ilk elmi-t?nqidi m?tni ?ran alimi V?hid D?stgerdi t?r?find?n 30 ?lyazma nusx?si ?sasında hazırlanaraq, 1934-cu ild? Tehranda n??r edilmi?dir. O, bu m?tni hazırlayark?n, XIII?XVII ?srl?rd? uzu kocurulmu? ?lyazmalarına ?saslanmı?dır. D?stgerdi ?s?rin m?tnin? yazdı?ı izahatında qeyd edir: "…bu gun "Leyli v? M?cnun"un ?n s?hih nusx?si bizimkidir v? butun ?lyazma v? cap kitabları oxunmaq ucun faydasızdır." [101] Nizaminin " Leyli v? M?cnun "unun movcud cap nusx?l?ri ic?risind? V. D?stgerdi n??rind?n sonra 1965-ci ild? AMEA ??rq?unaslıq ?nstitutunun ?m?kda?ları ?. ?l?sg?rzad? v? F. Babayevin cap etdirdikl?ri elmi-t?nqidi m?tni aliml?rin diqq?tini daha cox c?lb edir. Akademik Yevgeni Bertelsin redakt? etdiyi bu kitaba akademik ?. ?. ?lizad? muq?ddim? yazmı?dır. [102] T?nqidi m?tn 10 ?lyazması v? V. D?stgerdinin n??r etdiyi nusx? ?sasında t?rtib edilmi?dir. ?stifad? edilmi? ?lyazmaların ikisi XIV ?sr? aiddir v? bunlar ?n q?dim nusx? hesab edilir. Katib M?h?mm?d ibn ?l-Huseyn ibn Sane t?r?find?n 1361-ci ild? kocurulmu? v? Fransa Milli Kitabxanasında saxlanan nusx? m?tnd? ?sas goturulmu?dur. [102]

Leyli v? M?cnun ozunun ideya v? m?zmununa gor? " X?ms? "y? daxil olan dig?r poemalardan butunlukl? f?rql?n?n orijinal bir ?s?rdir. [103] Y. Bertels v? A. Boldırev "Leyli v? M?cnun"u Nizami yaradıcılı?ında bir ucurum hesab edirl?r. Onların fikrinc? Nizami bu ?s?rind? butun yaradıcılı?ı boyu davam etdirdiyi siyasi, ictimai ideyalardan uzaq du?mu?dur. Y. Bertels yazır ki, ""Leyli v? M?cnun"da do?rudan da ?airin, onu m???ul ed?n ?sas fikird?n k?narda qalması z?nn olunur…" [104] Bu fikri daha sonra A. N. Boldırev davam etdir?r?k yazır: "Leyli il? M?cnunun m?h?bb?ti haqqındakı ?fsan?nin ciddi c?rciv?si Nizamiy? ucuncu ?s?rind? muhum siyasi motivl?ri n?z?r? carpdırma?a imkan verm?mi?dir…Ola bilsin ki, ancaq buna gor? Nizami ?irvan?ah Axsitanın sifari?in? konulsuz yana?mı?dır." [105]

Nizami "Leyli v? M?cnun" poemasında insanın m?n?vi ?sar?tin? v? m?h?bb?tin faci?sin? s?b?b olan ictimai-dini ziddiyy?tl?ti t?nqid etmi?dir. [106] "Leyli v? M?cnun" da ideya v? m?zmun iki ?sas ?d?bi priyom uz?rind? qurulmu?dur. Birinci halda Nizami iki g?ncin faci?li m?h?bb?tini ictimai-dini ??raitl? ?laq?l?ndirir. ?s?rin bu hiss?sind? orta ?sr h?yat h?qiq?tl?rinin guclu ifad?si mu?ahid? edilir. ?kinci halda is?, movcud ictimai muhitd? insan s?ad?tinin qeyri-mumkunluyu fonunda yalnız maddi al?mi seyr edib ruhani al?md?ki ?b?di goz?l? qovu?maq yolu il? xo?b?xtliy? catma?ın mumkunluyu gost?rilir. [107]

Poemaya bel? bir n?z?rl? yana?dıqda iki Leyli v? M?cnun v? iki ??rait gorunur. Birincid? Leyli v? M?cnun real, maddi insandır v? buna gor? d?, movcud ictimai ??rait gerc?k tarixi ??raitdir. ?s?rin bu hiss?sind? Nizami hadis?l?ri real z?mind? t?svir edir. ?kincid? is? Leyli v? M?cnun m?cazi obrazlar kimi t?svir olunurlar. ?s?rin bu hiss?sind?? t?kc? insan sur?tl?ri deyil, varlıq, ??rait ozu d? m?cazi baxımdan t?c?ssum edilir. Bu c?h?td?n ?s?rin ikinci hiss?sind? hadis?l?ri urfani m?zmunda t?rsim v? t?r?nnum edilmi?dir. H?m d? Nizami bu iki muhum c?h?ti ?s?rd? tam v?hd?t halında birl??dirmi?, ikinci birincinin m?ntiqi davamı kimi verilmi?dir. Poemanın birinci hiss?sind? c?r?yan ed?n real hadis?l?r v? real ictimai-tarixi z?min uz?rind? inki?af ed?n sujet ?s?rin sonuna do?ru f?ls?fi-urfani m?zmun k?sb edir. [107]

Yeddi goz?l [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

"B?hram Gur Qara sarayda
Hindistan goz?linin hekay?sini
dinl?y?rk?n" , 1548, ?iraz m?kt?bi,
Frir S?n?t Qalereyası.
"Mahan tilsimli ba?da" , 1648, Buxara m?kt?bi, Rusiya Milli Kitabxanası .

Nizami G?nc?vinin dorduncu poemasıdır. ?s?r 1197-ci ild?, fars dilind? yazılmı?dır. Nizami bu poemanı A?sunqurlar sulal?sind?n olan Mara?a hakimi ?la?ddin Korp? Arslana h?sr etmi?dir. Poemanın adını h?rfi ??kild? h?m "Yeddi Portret" , h?m d? "Yeddi Goz?l" kimi t?rcum? etm?k olar. ?s?rin adında metaforizm vardır. Nizami bil?r?kd?n soz oyunu ed?r?k, ?s?r? bu cur iki anlamlı ad vermi?dir. [108]

?s?rin sujetinin ?sasında Sasani ?ahı B?hram Gur (420?439) haqqında ?fsan? durur. Poemanın dem?k olar ki, yarısı, q?dim mifologiyaya uy?un olaraq h?r?si bir planet? v? ya h?ft?nin gunun? uy?un r?ngli saraylarda ya?ayan yeddi goz?lin hekay?l?rind?n ibar?tdir. [109] Yeddi goz?l poeması erotik ?d?biyyatın ?ah ?s?rl?rind?n biri olsa da, ciddi m?n?vi anlama malikdir. [110]

?ruz v?zninin X?fif b?hrind? yazılan "Yeddi goz?l" poeması muxt?lif hesablamalara gor? 4637?5136 beytd?n ibar?dir. [111] ?s?rin t?nqidi n??rin? yazdı?ı on sozd? Almaniya ??rq?unası Hellmut Ritter "Yeddi goz?l"i "yeni fars ?d?biyyatının ?n yax?ı v? ?n goz?l eposu" kimi t?svir edir v? eyni zamanda "??rqi hind-avropa ?d?biyyatının ?n vacib b?dii ?s?rl?rind?n biri" oldu?unu gost?rir. Poemanı yazark?n Nizami muxt?lif q?dim m?nb?l?rd?n istifad? edib ki, onların da arasında Firdovsinin " ?ahnam? " si v? ?airin coban v? sadiq olmayan it haqqında hekay?ni goturduyu guman edil?n Nizam-?l-Mulkun " Siyas?tnam? " sini qeyd edirl?r. Ola bilsin ki, Nizami yeddi goz?lin danı?dı?ı novellaları da yazark?n hansısa daha q?dim ?d?bi abid?l?rd?n yararlanmı?dır, lakin, m?lum olan q?dim ??rq ?d?biyyat numun?l?rinin hec biri il? paralell?r qurmaq mumkun olmamı?dır.

Nizami t?r?find?n yazılmı? hekay?l?r sonrakı dovrd? farsdilli ?d?biyyat, ??rq ?d?biyyatı v? dunya ?d?biyyatının inki?afına ciddi t?sir gost?rmi?dir. M?s?l?n, dorduncu (slavyan) ?ahzad?nin soyl?diyi q?ddar ?ahzad? haqqında hekay? q?rbd? Poti de la Kruanın t?rcum?sind? " Turandot " adı il? m??hur olsa da [112] , mu?llifin Nizami oldu?u bilinm?mi?dir. [108]

Poemanın t?nqidi m?tni Hellmut Ritter v? Yan Rıpka t?r?find?n on be? ?lyazma nusx?si ?sasında hazırlanmı? v? 1848-ci ild? Bombeyd? ?ld? edilmi? litoqrafiyalarla birlikd? 1934-cu ild? Praqada hazırlanmı? v? h?min ild? ?stanbulda n??r edilmi?dir. [108] Bu n??r ciddi tekstual-t?nqidi metodologiya ?sasında hazırlanmı? azsaylı klassik farsdilli m?tnl?rd?n biridir: mut?x?ssisl?r ?lyazmaları "A" v? "B" adlandırdıqlar iki qrupa bolmu?dur. Yalnız h?r iki qrup ?lyazmalarda yer alan beytl?r orijinal hesab edilmi?dir. "B" qrupunda yer alan ?lyazmalar n??r ucun ?sas hesab edilmi?, "A" qrupunda yer alan ?lyazmalardan ?lav? olunmu? beytl?r is? kvadrat mot?riz?l?rl? i?ar?l?nmi?dir. "A" qrupu ucun xarakterik olan beytl?r t?nqidi hiss?l?rl? verilmi?dir. [108] 1936-cı ild? ?ran alimi Vahid D?stgirdi ?s?ri n??r etdirmi? v? bu nusx? sonralar da bir nec? d?f? t?krar?n n??r olunmu?dur. D?stgirdi "hicri 700?1000-ci ill?ri ?hat? ed?n" on uc q?dim ?lyazma nusx?sind?n istifad? etmi?dir. [113]

?sg?nd?rnam? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Yar M?h?mm?d ?l-H?ravi -
Makedoniyalı ?sg?nd?r yeddi filosofun
?hat?sind? , 1516, Uolters S?n?t Muzeyi.
K?mal?ddin Behzad -
?sg?nd?rin su p?ril?rini gorm?si , 1479, Herat , Az?rbaycan ?d?biyyatı Muzeyi .

?sk?nd?rnam?, Nizami G?nc?vinin be?inci v? sonuncu poemadır. Poema 1200?1203-cu ill?r arasında fars dilind? yazılmı?dır. "?sk?nd?rnam?" poeması iki hiss?d?n ibar?tdir: birinci hiss? "??r?fnam?", ikinci hiss? "?qbalnam?" adlanır. "??r?fnam?" Az?rbaycan Atab?yl?rind?n Nusr?t?ddin ?bub?kr ibn M?h?mm?d?, "?qbalnam?" is? Mosul hakimi M?lik ?zz?ddin? ithaf edilmi?dir. ?sk?nd?rnam? tarixi-romantik poema olub, epopeya da adlandırıla bil?r. [114] ?s?r mu?llifin ba?qa poemaları, xususil? m?h?bb?t dastanlarından f?rql?nm?kl?, Nizaminin h?cmc? ?n boyuk ?s?ri olub 10460 beyti ?hat? edir. ?s?rin 6835 beyti ??r?fnam?d?, 3625 beyti is? ?qbalnam?d? c?ml?nmi?dir.

?air bu ?s?rd? ictimai-siyasi hadis?l?ri f?ls?fi v? b?dii lovh?l?rl? i?ıqlandırmı?dır. Poemada elmi-f?ls?fi m?zmun yuks?k b?dii forma il? birlikd? verilir ki, burada Nizami q?l?minin gucu ozunu gost?rir. M. F. Axundov Nizami ?sk?nd?rnam?sini "h?m m?zmun goz?lliyin?, h?m d? ifad? goz?lliyin? malik olan n?zm" adlandırır. [115] Firudin b?y Koc?rli is? qeyd edir ki, Nizami kimi "f?sih, r?van t?b v? ?irin z?ban ?air dunya uzun? az g?libdir." [116]

?. Abbasov qeyd edir ki, "?sk?nd?rnam?" ?zmun (b?zi sah?l?rd?) v? forma c?h?td?n Nizami yaradıcılı?ında must?sna movqe tutmaqla yana?ı, ?airin ba?qa poemalarından ustunluk t??kil edir. [117] S?id N?fisi is? qeyd edir ki, ?sk?nd?rnam? b?dii c?h?td?n ?ah ?s?r olmaqla yana?ı, ?airin " Xosrov v? ?irin " v? " Leyli v? M?cnun " poemalarına nisb?t?n ikinci d?r?c?li ?s?rdir. [114]

"?sk?nd?rnam?" tarixi-romantik poema olub, epopeya da adlandırıla bil?r. [118] ?s?r mu?llifin ba?qa poemaları, xususil? m?h?bb?t dastanlarından f?rql?nm?kl?, Nizaminin h?cmc? ?n boyuk ?s?ri olub 10460 beyti ?hat? edir. ?s?rin 6835 beyti ??r?fnam?d?, 3625 beyti is? ?qbalnam?d? c?ml?nmi?dir. Poema ?ruz v?zninin mut?qarebe m?qsur (m?hzuf) b?hrind? yazılmı?dır. [119] Saqinam? v? mu??nninam?l?r ?sk?nd?rnam?d? bir yenilikdir. ?air h?r dastanın m?zmununu n?ql etm?zd?n ?vv?l, ad?t?n, giri? xarakterli n?sih?tnam? verir. Mu?llifin dig?r poemalarında da b?z?n h?min usula r?ay?t edils? d?, ancaq ?sk?nd?rnam?d? bu bir sistem ??klini alır. Nizami bir qayda olaraq h?r epizodun sonunda yı?cam n?tic?l?r cıxarır.

XIX ?srd?n ba?layaraq Nizaminin ba?qa ?s?rl?ri il? yana?ı "?sk?nd?rnam?" poeması da Avropada tanınma?a ba?layır. M??hur ??rq?unas Hammer "?sk?nd?rnam?"d?n 100-? q?d?r beyti alman dilin? t?rcum? edir. Avropa ??rq?unaslarından Darmsteter, Ete, Yakob, Braun, Arberru, Miller v? ba?qaları oz ?s?rl?rin? "?sk?nd?rnam?" poemasından qısa ??kild? b?hs edirl?r. Macarıstan ??rq?unası V. Baxer 1871-ci ild? Nizaminin h?yat v? yaradıcılı?ına aid yazdı?ı kitabında [120] Ceyms Darmesteter ??rqd? "?sk?nd?rnam?" r?vay?tind?n danı?ark?n yeri g?ldikc? Nizaminin ?s?rind?n d? b?hs edir. O, gost?rir ki, Nizaminin ?sk?nd?ri pey??mb?r, Allahı sev?n v? ?brahimin n?v?sidir. Darmsteterin fikrinc?, Nizaminin at??gahların da?ıdılmasına aid olan q?dim m?nb?l?rd?n m?lumatlı oldu?unu dem?k c?tindir. [121] Ete Herman ?sk?nd?rin dirilik suyu ardınca zulm?t dunyasına getm?si epizodunun fars m?tninin almancaya t?rcum?sini v? ??rhini vermi?dir. [122] O, ozunun "Fars ?d?biyyatı tarixi" adlı ba?qa bir ?s?rind? d? yeri g?ldikc? "?sk?nd?rnam?" haqqında fikirl?r soyl?mi?dir. Arberriy? gor? "?sk?nd?rnam?" ?airin dorduncu poemasıdır. Mu?llif n?d?ns? "??r?fnam?"ni (I hiss?) "?qbalnam?", "?qbalnam?"ni (II hiss?) is? "Xir?dnam?" adlandırır. [123]

"?sk?nd?rnam?" Nizami G?nc?vinin poemaları arasında elmi-t?nqidi m?tni olan ilk ?s?rdir. Akademik ?. ?lizad? v? F. Babayev t?r?find?n hazırlanmı? bu n??r dunyanın muxt?lif kitabxanalarında saxlanılan ?n q?dim on ?lyazma ?sasında t?rtib edilmi?dir. [124]

Lirikası [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Farsca divanı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

border=none ?sas m?qal?: Nizami G?nc?vinin divanı

Nizami G?nc?vinin divanı ( fars. ????? ?? ???? ????? ‎) ? Nizami G?nc?vinin lirik ?s?rl?rinin toplandı?ı divan . M?nb?l?rd? Nizami divanının 20.000 beyt? yaxın oldu?u gost?rils? d?, onun cox kicik bir hiss?si dovrumuz? catmı?dır. Butun yaradıcılı?ı boyunca Nizami epik ?s?rl?rind? Divanını xatırlatmı?, lirik ?eirl?ri v? q?z?ll?ri il? f?xr etmi?dir. ?air q?z?ll?rind?n birinin sonunda, ?irvan?ah I Axsitanı oz divanının sahibi adlandırır.

Nizaminin lirik irsind?n ?ld? olan numun?l?r klassik ??rq ?eirinin ancaq uc ??klini ? q?sid? , q?z?l v? rubai ??kill?rini ?hat? edir. Bu numun?l?r ?airin z?ngin lirik irsinin cox az bir hiss?sini t??kil ets? d?, onlar s?n?tkarın lirik yaradıcılı?ının umumi ideya istiqam?ti, b?dii xususiyy?tl?ri haqqında danı?ma?a, mu?yy?n elmi n?tic?l?r? g?lm?y? imkan vermi?dir. Bu ?s?rl?r gost?rir ki, insan, onun h?yatı, taleyi, arzu v? ist?kl?ri Nizami lirikasının ?sas movzusu olmu?dur.

Nizami divanının oyr?nilm?si daha gec ba?lanılsa da, ?airin divanı haqqında h?l? t?zkir? mu?llifl?ri mu?yy?n fikirl?r soyl?mi?l?r. Divan ın b?zi hiss?l?ri muxt?lif orta ?sr cung v? t?zkir?l?rind? ya?amı?dır. Nizami divanının ?ld? edilmi? hiss?l?ri gost?rir ki, o, ozund?n ?vv?l yazıb-yaratmı? Rud?ki , Nasir Xosrov Qubadyani, S?nai , ?nv?ri , Q?tran T?brizi v? Xaqani kimi ?airl?rin mut?r?qqi ?n?n?l?rini davam v? inki?af etdirmi?, poeziyanı h?yata, insanın arzu v? ?m?ll?rin? yaxınla?dırmı?dır.

Turkc? divanı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

border=none ?sas m?qal?: Nizami G?nc?vinin turkc? divanı

2013-cu ild? Z?ncan Universitetinin professoru, az?rbaycanlı alim Huseyn Turksoy Misirin X?d?viyy? kitabxanasında , Nizami qovlu?unda Nizami G?nc?viy? aid oldu?u iddia edil?n az?rbaycanca-turkc? divan nusx?si tapmı?dır. Prof. S?nan ?brahimov divana on soz yazaraq, onu transliterasiya edib, n??r etdirmi?dir. [125] [126] [127]

Dunya s?viyy?sind? tanınması [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

20 aprel 2012-ci ild? ?taliyanın paytaxtı Roma ??h?rind? Heyd?r ?liyev Fondunun d?st?yi v? Az?rbaycanın ?taliyadakı s?firliyinin i?tirakı il? Roma ??h?rind?ki m??hur "Villa Borghese" parkında Nizami G?nc?vinin abid?sinin acılı?ı olub. Abid?nin acılı?ında Neapol ??rq?unaslıq Universitetinin professoru Mineli Bernardini cıxı? ed?r?k Nizami G?nc?vinin yaradıcılı?ını yuks?k qiym?tl?ndirib v? Az?rbaycanın G?nc? ??h?rind? dunyaya goz acan dahi ?airin ?s?rl?rini butun dovrl?r ucun ?v?zsiz x?zin? adlandırıb. Professor bildirmi?dir ki, dahi Nizaminin yaradıcılı?ı Az?rbaycan xalqına xidm?t etm?kl? yana?ı, dig?r xalqlar ucun d? boyuk ?h?miyy?t da?ıyır. "Nizamini ?taliyada da yax?ı tanıyırlar", ? dey?n alim xalqımızın dahi o?lunun ?s?rl?rinin italyan dilin? t?rcum? edildiyini v? sevildiyini, onun butun yaradıcılı?ının b???ri ?h?miyy?t da?ıdı?ını diqq?t? catdırib. [128]

Adına k?silmi? pul v? poct markaları [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  • 500 Azərbaycan manatı
    500 Az?rbaycan manatı
  • Nizami Gəncəvinin 850 illiyi münasibətilə buraxılmış SSRİ-nin 1 rublluq yubiley monetası
    Nizami G?nc?vinin 850 illiyi munasib?til? buraxılmı? SSR?-nin 1 rublluq yubiley monetası
  • Nizami Gəncəvinin adına SSRİ-nin poçt markası
    Nizami G?nc?vinin adına SSR?-nin poct markası
  • Nizami Gəncəvinin xatirəsinə həsr olunmuş qızıl sikkənin üz tərəfi
    Nizami G?nc?vinin xatir?sin? h?sr olunmu? qızıl sikk?nin uz t?r?fi
  • Nizami Gəncəvinin xatirəsinə həsr olunmuş qızıl sikkənin arxa tərəfi
    Nizami G?nc?vinin xatir?sin? h?sr olunmu? qızıl sikk?nin arxa t?r?fi

?eirl?ri ?sasında musiqi ?s?rl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Elmira ?ahtaxtinskaya ? Nizaminin portreti

Romanslar

Mu?amlar

Operalar

Simfonik ?s?rl?r

Nizamiy? ithaf

Haqqında olan ?d?biyyat [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  • Babayeva T. Nizami G?nc?vinin ?d?bi irsind? ??xsiyy?t problemi. Bakı: 2000, 200 s.
  • K?rimli T. Nizami v? tarix. Bakı: Elm, 2002, 241 s.
  • ?lib?yzad? E. Nizami v? tariximiz. Bakı: 2004, 186 s.
  • Rzasoy S. Nizami poeziyası: Mif-tarix konteksti. Bakı: A?rıda?, 2003, 212 s.
  • Arzumanlı V. Nizami G?nc?vinin dunya ?ohr?ti. Bakı: Qartal, 1997.
  • ?hm?dov ?. Nizami-Elm?unaslıq. Bakı: 2001, 254 s.
  • M?mm?dov C. Nizami G?nc?vinin v?t?ni v? milliyy?ti il? ?laq?dar bir sıra mubahis?li m?s?l?l?r? dair / Sankt-Peterburq universitetinin "X?b?rl?ri". Seriya 13, buraxılı? 1. Sankt-Peterburq, 2010. S?hif?. 106?116

Haqqında c?kilmi? filml?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1941-ci ild? Nizami G?nc?vinin anadan olmasının 800 illik yubileyi munasib?ti il? Nizami adlı qısametrajlı s?n?dli film c?kilmi?dir.

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru   (fr.) : acıq m?lumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 3 4 Nizami // British Museum person-institution thesaurus .
  3. ↑ 1 2 Gershevitch I. , Yarshater E. , Frye R. N. , Jackson P. , Avery P. The Cambridge History of Iran   (ing.) . Cambridge University Press , 1968. Vol. 5. P. 578.
  4. ↑ Chelkowski, Peter J. "Mirror of the Invisible World" . New York: Metropolitan Museum of Art. 1975. s?h.  117 . Nizami’s strong character, his social sensibility, and his poetic genius fused with his rich Persian cultural heritage to create a new standard of literary achievement. Using themes from the oral tradition and written historical records, his poems unite pre-Islamic and Islamic Iran
  5. ↑ 1 2 Chelkowski, P. Ni??m? Gand?j?aw?, ?j?amal al-D?n Ab? Mu?ammad Ily?s b. Y?suf b. Zak? Mu?ayyad // P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт , E. van Donzel and W.P. Heinrichs (redaktor). Encyclopaedia of Islam . Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912. UNESCO recognised the 1141 date as his birth date and declared 1991 the year of Ni??m?.
  6. ↑ K. A. Luther. "AT?BAK?N-E ??ARB?YJ?N" . Encyclopedia (eng) . Iranica. December 15, 1987. 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-09-02 . AT?BAK?N-E ??ARB?YJ?N, an influential family of military slave origin, also called Ildegozids, ruled parts of Arr?n and Azerbaijan from about 530/1135-36 to 622/1225; as "Great At?baks" (at?bak?n-e a??am) of the Saljuq sultans of Persian Iraq (western Iran), they effectively controlled the sultans from 555/1160 to 587/1181; in their third phase they were again local rulers in Arr?n and Azerbaijan until the territories which had not already been lost to the Georgians, were seized by Jal?l-al-d?n ???razm??h in 622/1225.
  7. ↑ K. A. Luther. "AT?BAK?N-E ??ARB?YJ?N" . Encyclopedia (eng) . Iranica. December 15, 1987. 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-09-02 . ?ldegoz… He also sought to secure his position on the edges of the declining Saljuq empire by gaining control over parts of Azerbaijan; he probably gained clear control over it only after the death of Mas??d’s last favorite, ???? Beg Arsl?n b. Palangar? in 548/1153, who had been given a position in that area as well.
  8. ↑ Bosworth, C. E. Encyclopaedia of Islam ? Shirwan Sh?h. 1997: Brill. s?h. 488. We can also discern the progressive Persianisation of this originally Arab family (a process parallel to and contemporary with that of the Kurdicisation of the Rawwadids [q.v.] in Adharbaydjan). After the Shah Yazid b. Ahmad (381?418/991-1028), Arab names give way to Persian ones like Manuchihr, Kubadh, Faridun, etc., very likely as a reflection of marriage links with local families, and possibly with that of the ancient rulers in Shabaran, the former capital, and the Yazidids now began to claim a nasab going back to Bahrain Gur or to Khusraw Anushirwan. ( #accessdate_missing_url )
  9. ↑ Grousset, Rene. The Empire of the Steppes: A History of Central Asia . Rutgers University Press. 1970. s?h. 718. ISBN   0-8135-1304-9, 9780813513041 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-23 . It is to be noted that the Seljuks, those Turkomans who became sultans of Persia, did not Turkify Persia ? no doubt because they did not wish to do so. On the contrary, it was they who voluntarily became Persians and who, in the manner of the great old Sassanid kings, strove to protect the Iranian populations from the plundering of Ghuzz bands and save Iranian culture from the Turkoman menace .
  10. ↑ Peter J. Chelkowski, "Mirror of the Invisible World". ? New York: Metropolitan Museum of Art, 1975, P.2
  11. ↑ 1 2 3 4 5 6 De Blois, Francois. Persian Literature ? A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period . Routledge. 2004. s?h. 544. ISBN   0-947593-47-0, 9780947593476. . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-23 . Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi… His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia; the verse in some of his poetic works which makes him a native of the hinterland of Qom is a spurious interpolation.
  12. ↑ Гандзакеци, Киракос. КРАТКАЯ ИСТОРИЯ ПЕРИОДА, ПРОШЕДШЕГО СО ВРЕМЕНИ СВЯТОГО ГРИГОРА ДО ПОСЛЕДНИХ ДНЕЙ, ИЗЛОЖЕННАЯ ВАРДАПЕТОМ КИРАКОСОМ В ПРОСЛАВЛЕННОЙ ОБИТЕЛИ ГЕТИК . М.: Наука. 1976. s?h. 154. 2013-09-27 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-23 . Глава 21. О разорении города Гандзак ? "Этот многолюдный город [ Гандзак ] был полон персов, а христиан там было мало.
  13. ↑ Gandzakatsi, Kirakos. Kirakos Gandzakats'i's History of the Armenians . New York. 1986. s?h. 197. 2007-07-16 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-23 . This city was densely populated with Iranians and a small number of Christians. . Анонимный хронист начала XIII среди населения города упоминает две группы ? христиане и персы ( Анонимный хронист Arxivl??dirilib 2016-09-24 at the Wayback Machine )
  14. ↑ "NOZHAT AL-MAJ?LES" . Encyclopædia Iranica . 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 26 iyun 2017 . The most significant merit of Nozhat al-maj?les , as regards the history of Persian literature, is that it embraces the works of some 115 poets from the northwestern Iran (Arr?n, ?arv?n, Azerbaijan; including 24 poets from Ganja alone ), where, due to the change of language, the heritage of Persian literature in that region has almost entirely vanished.
  15. ↑ Minorsky, V. review of G. H. Darab translation of Makhzan al-Asrar. BSOAS. 1948. s?h. 5. "…Nizami’s mother was of Kurdish origin, and this might point to Ganja where the Kurdish dynasty of Shaddad ruled down to AH. 468; even now Kurds are found to the south of Ganja".
  16. ↑ Minorsky, V. Studies in Caucasian History. Cambridge University Press. 1957. s?h. 34. The author of the collection of documents relating to Arran Mas’ud b. Namdar (c. 1100) claims Kurdish nationality . The mother of the poet Nizami of Ganja was Kurdish (see autobiographical digression in the introduction of Layli wa Majnun). In the 16th century there was a group of 24 septs of Kurds in Qarabagh, see Sharaf-nama, I, 323. Even now the Kurds of the USSR are chiefly grouped south of Ganja. Many place-names composed with Kurd are found on both banks of the Kur"
  17. ↑ ?amd-All?h Mustawf? of Qazw?n. "The Geographical Part of the NUZHAT-AL-QUL?B" . Persian Literature in Translation (ingilis) . The Packard Humanities Institute. 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2011-01-22 . Several cities in ?r?n are more opulent than many others, Richer and more productive, by reason of climate and soil, [<Arabic>] Of these is Ganjah, so full of treasure, in Arr?n, Isfah?n in `Ir?q, In Khur?s?n Marv and ?us, in R?m (Asia Minor) ?q Sar?y.
  18. ↑ Chelkowski, Peter. Literature in Pre-Safavid Isfahan . Taylor & Francis, Ltd. on behalf of International Society for Iranian Studies. 1974. 112?131. 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-23 . The three main literary styles which follow each other consecutively are known as: Khurasani, Iraqi, and Hindi . The time spans of each style are equally flexible. Within these broad geographical divisions we then come across certain "literary schools" which reflect regional peculiarities and idiosyncrasies and are identified with smaller entities like provinces or towns. For example, there are: the Azerbayjani school, the Tabriz school, or the Shirvan school .
  19. ↑ Hunter, Shireen T. Iran and Transcaucasia in Post-Soviet Era" in Central Asia meets the Middle East. Psychology Press. 1998. 89?129. Despite these myths, the historical and cultural elements of which the ex-Soviet Azerbaijanis are most proud, such as being the land of Zoroaster and the poet Nizami, have distinctly Iranian origins and characters
  20. ↑ Тамимдари, Ахмад. История персидской литературы. Петербургское востоковедение. 2007. s?h. 83. ISBN   5-85803-355-4, ББК Э383-4, УДК 297 .
  21. ↑ Rypka, Jan. "Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods", в "The Cambridge History of Iran". January 1968. 578. Hakim Jamal al-din Abu Muhammad Ilyas b. Yusuf b. Zaki b. Mu’ayyad Nizami a native of Ganja in Azarbaijan… Little is known of his life, the only source being his own works, which in many cases provided no reliable information.
  22. ↑ 1 2 Ganjav?, Ni??m?. The haft paykar: a medieval Persian romance (Julie Scott Meisami). Oxford: Oxford University Press. 1995. 305. ISBN   0-19-283184-4 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-24 . Abu Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami… He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.
  23. ↑ Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)" . Oxford University. 1995. ISBN   0-19-283184-4 . Abu Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209.
  24. ↑ Zarrinkoob, Abdolhossein. Nizami, a life-long quest for a utopia (Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno (ROMA, 25-26 MARZO 1975)). Roma: G. Bardi, deH'Accademia Nazionale dei Lincei. 1977. 7. The generous gifts of these royal patrons, which included a Turkish slave-maid with one or two pieces of land, offered a good opportunity for the poet to work on his poetical craft with the patience of a skillful embroiderer. In fact, some writers of Tadhkiras have stated(4) that embroidering was the inherited profession of the poet’s family and that, he himself had renounced it for the sake of poetry, although there is nothing in the poet’s work that might assure us of this point. … But in all these facts, there is nothing to assure us about the poet’s craft.
  25. ↑ 1 2 Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)" . Oxford University. 1995. ISBN   0-19-283184-4 . Abu Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209. His father, who had migrated to Ganja from Qom in north central Iran, may have been a civil servant; his mother was a daughter of a Kurdish chieftain; having lost both parents early in his life, Nizami was brought up by an uncle. He was married three times, and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad. He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.
  26. ↑ Rypka, Jan, "Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods". "The Cambridge History of Iran" (5 ? The Saljuq and Mongol Periods). Cambridge: William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch, Ehsan Yar Shater, Cambridge University Press. 1995. s?h. 771. ISBN   0-521-06936-X, 9780521069366 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 24 iyun 2017 . As the scene of the greatest flowering of the panegyrical qasida, southern Caucasia occupies a prominent place in New Persian literary history. But this region also gave to the world Persia’s finest creator of romantic epics. Hakim Jamal al-din Abu Muhammad Ilyas b. Yusuf b. Zaki b. Mu’ayyad Nizami a native of Ganja in Azarbaijan, is an unrivaled master of thoughts and words, a poet whose freshness and vigor all the succeeding centuries have been unable to dull.
  27. ↑ Rypka, Jan. Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods. January 1968. 578. We can only deduce that he was born between 535 and 540 (1140?46) …
  28. ↑ Chelkowski, P. Ni??m? Gand?j?aw?, ?j?amal al-D?n Ab? Mu?ammad Ily?s b. Y?suf b. Zak? Mu?ayyad // P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт, E. van Donzel and W.P. Heinrichs (redaktor). Энциклопедия ислама Online . Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912. The traditional biographers, and some modern researchers, differ by six years about the exact date of his birth (535-40/1141-6)…
  29. ↑ Низами Гянджеви. Избранное. ? Баку: "Азернешр", 1989. ? 6 с.
  30. ↑ ?sayev, ?hm?d. "G?nc?nin dunya ?ohr?tli ovladı ? ulu Nizami" . Az?rbaycan q?zeti. 01 Sentyabr 2012. 2021-06-13 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 26 iyun 2017 .
  31. ↑ Бертельс Е. Э. - Великий азербайджанский поэт Низами. ? Баку: издательство АзФАН, 1940. ? стр. 26:

    "В лучшей и старейшей из известных мне рукописей Низами, принадлежащей Национальной библиотеке в Париже и датированной 763 г. (1360 г. н. э.), этой строки не имеется."

  32. ↑ "Nezami" (ingilis) . Encyclopædia Britannica. 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2011-02-08 . Ne??m?, in full Ely?s Y?sof Ne??m? Ganjav?, Ne??m? also spelled Ni??m? (b. c. 1141, Ganja, Seljuq empire [now Ganca, Azerbaijan]?d. 1209, Ganja), greatest romantic epic poet in Persian literature, who brought a colloquial and realistic style to the Persian epic.
  33. ↑ Rypka, Jan. Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods. January 1968. 578. We can only deduce that he was born between 535 and 540 (1140?46) and that his background was urban .
  34. ↑ Rypka, Jan. Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods. January 1968. 578. Little is known of his life, the only source being his own works, which in many cases provided no reliable information.
  35. ↑ Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)" . Oxford University. 1995. ISBN   0-19-283184-4 . Abu Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209. His father , who had migrated to Ganja from Qom in north central Iran, may have been a civil servant ; his mother was a daughter of a Kurdish chieftain; having lost both parents early in his life, Nizami was brought up by an uncle.
  36. ↑ Rypka, Jan, "Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods". "The Cambridge History of Iran" (5 ? The Saljuq and Mongol Periods). Cambridge: William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch, Ehsan Yar Shater, Cambridge University Press. 1995. s?h. 771. ISBN   0-521-06936-X, 9780521069366 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 24 iyun 2017 . At all events his mother was of Iranian origin , the poet himself calling her Ra’isa and describing her as Kurdish.
  37. ↑ Rypka, Jan, "Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods". "The Cambridge History of Iran" (5 ? The Saljuq and Mongol Periods). Cambridge: William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch, Ehsan Yar Shater, Cambridge University Press. 1995. s?h. 771. ISBN   0-521-06936-X, 9780521069366 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 24 iyun 2017 . At all events his mother was of Iranian origin, the poet himself calling her Ra’isa and describing her as Kurdish.
  38. ↑ V. Minorsky. Studies in Caucasian History: I. New Light on the Shaddadids of Ganja II. The Shaddadids of Ani III. Prehistory of Saladin. Arxivl??dirilib 2023-08-05 at the Wayback Machine ? CUP Archive, 1953. ? Т. I. ? С. 34. ? 208 с.
  39. ↑ Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)" . Oxford University. 1995. ISBN   0-19-283184-4 . Abu Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209. His father, who had migrated to Ganja from Qom in north central Iran, may have been a civil servant; his mother was a daughter of a Kurdish chieftain ; having lost both parents early in his life, Nizami was brought up by an uncle.
  40. ↑ "The Poetry of Nizami Ganjavi: Knowledge, Love, and Rhetortics", Edited by Kamran Talattof and Jerome W. Clinton, Palgrave Macmillan, New York, 2001, ISBN 978-0-312-22810-1 , ISBN 0-312-22810-4 . pg 210:

    " His father, Yusuf and mother, Rai’sa , died while he was still relatively young , but maternal uncle, Umar, assumed responsibility for him"

  41. ↑ "The Poetry of Nizami Ganjavi: Knowledge, Love, and Rhetortics", New York, 2001. pg 2:

    "His father, Yusuf and mother, Rai’sa , died while he was still relatively young, but maternal uncle, Umar, assumed responsibility for him "

  42. ↑ Seyyed Hossein Nasr, Mehdi Amin Razavi. The Islamic intellectual tradition in Persia",RoutledgeCurzon; annotated edition edition . Mehdi Amin Razavi, Routledge. 1996. s?h. 375. ISBN   0-7007-0314-4, 9780700703142 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-27 . When Nizami, who was an unusual gifter child, began his formal education, he encountered a vast ocean of Islamic sciences. He studied the religious sciences as his work reflect and mastered the art of quaranic interpretation and Hadith which are the fundamental and foundational bases of the Islamic sciences.
  43. ↑ Nizami. The Story of Layla and Majnun, by Nizami. Translated Dr. Rudolf. Gelpke in collaboration with E. Mattin and G. Hill, Omega Publications. 1966. ISBN   #0-930872-52-5 .
  44. ↑ Abel, A. Iskandar Nama // P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт , E. van Donzel and W.P. Heinrichs (redaktor). Encyclopaedia of Islam. Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912. "As a learned Iranian poet, Ni?ami, who demonstrates his eclecticism in the information he gives (he says, "I have taken from everything just what suited me and I have borrowed from recent histories, Christian, Pahlavi and Jewish … and of them I have made a whole"), locates the story of his hero principally in Iran.
  45. ↑ Maria, Subtelny. Visionary Rose: Metaphorical Application of Horticultural Practice in Persian Culture, "Botanical progress, horticultural information and cultural changes" . USA: Michel Conan and W. John Kress, Dumbarton Oaks. 2007. s?h. 278. ISBN   0-88402-327-3, 9780884023272 . In a highly evocative tale he relates in the Makhzan al-Asrar ("Treasury of Secrets"), the twelfth-century Persian poet, Nizami whose oeuvre is an acknowledged repository of Iranian myths and legends, illustrates the way in which the rose was perceived in the Medieval Persian imagination.
  46. ↑ Chelkowski, P. Ni??m? Gand?j?aw?, ?j?amal al-D?n Ab? Mu?ammad Ily?s b. Y?suf b. Zak? Mu?ayyad // P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт , E. van Donzel and W.P. Heinrichs (redaktor). Encyclopaedia of Islam. Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912. From his poetry, it is evident that he was learned not only in mathematics, astronomy, medicine, jurisprudence, history, and philosophy but also in music and the arts.
  47. ↑ Chelkowski, P. Ni??m? Gand?j?aw?, ?j?amal al-D?n Ab? Mu?ammad Ily?s b. Y?suf b. Zak? Mu?ayyad // P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт , E. van Donzel and W.P. Heinrichs (redaktor). Encyclopaedia of Islam. Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912. In recognition of his vast knowledge and brilliant mind, the honorific title of ?ak?m, "learned doctor, " was bestowed upon him by scholars.
  48. ↑ Seyyed Hossein Nasr, Mehdi Amin Razavi. The Islamic intellectual tradition in Persia",RoutledgeCurzon; annotated edition edition . Mehdi Amin Razavi, Routledge. 1996. s?h. 375. ISBN   0-7007-0314-4, 9780700703142 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-27 . Nizami was not a philosopher like Farabi, ibn Sina and Suhrawardi or the expositor of theoretical Sufism like Ibn 'Arabi and 'Abd al-Razzaq Kashani. However he should be regarded as philosopher and a gnostic who had who had mastered various fields of Islamic thought which he synthesized in a way to bring to mind the tradition of the Hakims who were to come after him such as Qutb al-Din Shirazi and Baba Afdal Kashani, who, while being masters of various school of knowledge, attempted to synthesize different traditions of philosophy, gnosis and theology.
  49. ↑ Chelkowski, P. Ni??m? Gand?j?aw?, ?j?amal al-D?n Ab? Mu?ammad Ily?s b. Y?suf b. Zak? Mu?ayyad // P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт , E. van Donzel and W.P. Heinrichs (redaktor). Энциклопедия ислама Online . Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912. Usually, there is more precise biographical information about the Persian court poets, but Niz?m? was not a court poet; he feared loss of integrity in this role and craved primarily for the freedom of artistic creation.
  50. ↑ K. A. Luther. "AT?BAK?N-E MAR??A" (eng) . Iranica. December 15, 1987. 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-09-02 . "Al??-al-d?n of Mar??a… He seems to have been a man of pronounced literary interests, since at his request the poet Ne??m? Gan?av? composed the Haft peykar".
  51. ↑ Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)" . Oxford University. 1995. ISBN   0-19-283184-4 . … Nizami was brought up by an uncle. He was married three times , and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad. He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.
  52. ↑ Iraj Bashiri. "The Teahouse at a Glance ? Nizami's Life and Works" . 2000. 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-09-06 .
  53. ↑ Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)" . Oxford University. 1995. ISBN   0-19-283184-4 . … He was married three times , and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad.
  54. ↑ Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)" . Oxford University. 1995. ISBN   0-19-283184-4 . … Nizami … He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect ; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.
  55. ↑ "PREFACE" . Laili and Majnun ? Persian Literature in Translation (ingilis) . The Packard Humanities Institute. 2000. 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2011-01-31 . In honour of Nizami, it is related that Ata Beg was desirous of forming and cultivating an acquaintance with him, and with that view ordered one of his courtiers to request his attendance. But it was replied, that Nizami, being an austere recluse, studiously avoided all intercourse with princes. Ata Beg, on hearing this, and suspecting that the extreme piety and abstinence of Nizami were affected, waited upon him in great pomp for the purpose of tempting and seducing him from his obscure retreat; but the result was highly favourable to the poet; and the prince ever afterwards looked upon him as a truly holy man, frequently visiting him, and treating him with the most profound respect and veneration. Nizami also receiv­ed many substantial proofs of the admiration in which his genius and learning were held. On one occasion, five thousand dinars were sent to him, and on another he was presented with an estate consisting of fourteen villages.
  56. ↑ E.E. Bertels (1962), Selected Works, Nizami and Fizuli, "the fact that unlike the Shia Iranians, "Nizami was righteous Sunni"", Oriental Literature
  57. ↑ Chelkowski, P. Ni??m? Gand?j?aw?, ?j?amal al-D?n Ab? Mu?ammad Ily?s b. Y?suf b. Zak? Mu?ayyad // P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт, E. van Donzel and W.P. Heinrichs (redaktor). Энциклопедия ислама Online . Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912. The traditional biographers, and some modern researchers, differ by six years about the exact date of his birth (535-40/1141-6), and as much as thirty-seven years about the date of his death (575?613/1180-1217). Now there is no doubt, however, that he died in the 7th/13th century, and the earlier dates must be discarded as erroneous.
  58. ↑ De Blois, Francois. Persian Literature ? A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period . Routledge. 2004. s?h. 544. ISBN   0-947593-47-0, 9780947593476 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-28 .
  59. ↑ De Blois, Francois. Persian Literature ? A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period . Routledge. 2004. s?h. 544. ISBN   0-947593-47-0, 9780947593476 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-06-28 .
  60. ↑ Chelkowski, Peter J. "Mirror of the Invisible World" . New York: Metropolitan Museum of Art. 1975. s?h.  117 . The culture of Nizami’s Persia is renowned for its deep-rooted tradition and splendor. In pre-Islamic times, it had developed extraordinarily rich and exact means of expression in music, architecture, and daily life as well as in writing, although Iran, its center--or, as the poets believed, its heart--was continually overrun by invading armies and immigrants, this tradition was able to absorb, transform, and ultimately overcome foreign intrusion. Alexander the Great was only one of many conquerors, to be seduced by the Persian way of life.
  61. ↑ Chelkowski, Peter J. Nezami's Iskandarnameh, Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno. Roma. 1977. s?h. 13. Nizami was a typical product of the Iranian culture. He created a bridge between Islamic Iran and pre-Islamic Iran and also between Iran and the whole ancient world.
  62. ↑ Rypka, Jan. History of Iranian literature (перевод "D?jiny perske a tad?icke literatury", Praha: ?SAV, 1956). Netherlands: Reidel Publishing Company. 1968. s?h. 929. ISBN   9027701431 . The centripetal tendency is evident in the unity of Persian literature from the points of view of language and content and also in the sense of civic unity. Even the Caucasian Nizami, although living on the far-flung periphery, does not manifest a different spirit and apostrophizes Iran as the Heart of the World.
  63. ↑ Escobar, Pepe. Globalistan: How the Globalized World is Dissolving into Liquid War. Nimble Books. 2007. s?h. 368. ISBN   0-9788138-2-0, 9780978813826 . … the great 12th century Persian poet Nezami, who in the famous Haft Peykar ("The Seven Portraits") wrote that "The world is the body and Iran is its heart".
  64. ↑ ????? ?????. "??? ????" . ???? ????????? ???????? (fars) . 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2011-02-10 . ????? ????? ?? ???? ????:

    {{oq|fa|??? ???? ?? ??? ? ????? ??

    ???? ?????? ??? ???? ???
    ????? ????? ?? ???? ????
    ?? ? ?? ?? ??? ???? ????
  65. ↑ Ganjavi, Nizami. Haft Paykar: A Medieval Persian Romance . USA: Oxford University Press, J. S. Meisami (Editor). 1995. s?h. 368. ISBN   978-0-19-283184-2 . 2023-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 8 iyul 2017 . The world is a body, Iran its heart,
    No shame to him who says such a word
    Iran, the world’s most precious heart,
    excels the body, there is no doubt.
    Among the realms the kings posses,
    the best domain goes to the best.
  66. ↑ NIZ?M? OF GANJA (Editor and translator ? C. E. Wilson). "THE HAFT PAIKAR (THE SEVEN BEAUTIES)" . Persian Literature in Translation (ingilis) . The Packard Humanities Institute. 1924(London). 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-10-04 . The world entire is body, Persia, heart,
    the writer shames not at this parallel;
    For since that land’s the heart of (all) the earth
    the heart is better than the body, sure*295.
    Of these dominions which the rulers have
    the best of places to the best accrue. Qeyd:

    295. The sense is apparently, "since Persia is the heart of the earth, Persia is the best part of the earth, because it is certain that the heart is better than the body. "

  67. ↑ G?nc?vi, Nizami. Yeddi Goz?l (PDF) . 2004: Lider n??riyyatı, farscadan t?rcum?: M?mm?d Rahim, elmi redaktor: X?lil Yusifli. Bakı. s?h. 337. ISBN   9952-417-07-X . 2022-03-03 tarixind? arxivl??dirilib (PDF) . ?stifad? tarixi: 8 iyul 2017 .
  68. ↑ Chelkowski,, P. "Nezami's Iskandarnameh:"in Colloquio sul poeta persiano Nizami ela leggenda iranica di Alessandro magno. Roma. 1977. It seems that Nezami’s favorite pastime was reading Firdawsi’s monumental epic Shahnameh(The book of Kings)
  69. ↑ Chelkowski,, P. "Nezami's Iskandarnameh:"in Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno. Roma. 1977. However, it was not Tabari directly, but Ferdowsi who was Nizami’s source of inspiration and material in composing Iskandarnameh. Nizami constantly alludes to the Shahnameh in his writing, especially in the prologue to the Iskandarnameh. It seems that he was always fascinated by the work of Firdawsi and made it a goal of his life to write an heroic epic of the same stature.
  70. ↑ Dr. Ali Asghar Seyed Gohrab. "Layli and Majnun: Love, Madness and Mystic Longing". Brill Studies in Middle Eastern literature. Jun 2003. 276.
  71. ↑ Бертэльс,, Е. Э. "Низами и Фирдоуси". Баку. 1981.
  72. ↑ Davis, Dick. VIS O R?MIN (ingilis) . 2011-08-28url= http://www.iranica.com/articles/vis-o-ramin tarixind? arxivl??dirilib ( #archive_missing_url ) . The poem had an immense influence on Ne??mi, who takes the bases for most of his plots from Ferdowsi but the basis for his rhetoric from Gorg?ni. This is especially noticeable in his ?osrow o ?irin, which imitates a major scene (that of the lovers arguing in the snow) from Vis o R?min, as well as being in the same meter (hazaj) as Gorg?ni’s poem. Nezami’s concern with astrology also has a precedent in an elaborate astrological description of the night sky in Vis o R?min. Given Nezami’s own paramount influence on the romance tradition, Gorg?ni can be said to have initiated much of the distinctive rhetoric and poetic atmosphere of this tradition, with the exception of its Sufi preoccupations, which are quite absent from his poem. ( #accessdate_missing_url )
  73. ↑ J.T.P. De Bruijn. "?ADIQAT AL-?AQIQA WA ?ARI?AT AL-?ARIQA" (ingilis) . Iranica. December 15, 2002. 2011-08-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2010-09-06 . The ?adiqat al-?aqiqa is not only one of the first of a long line of Persian didactical ma?nawis, it is also one of the most popular works of its kind as the great number of copies made throughout the centuries attest. Its great impact on Persian literature is evidenced by the numerous citations from the poem occurring in mystical as well as profane works. It has been taken as a model by several other poets, including Ne??mi, ?A???r, Rumi, Aw?adi, and J?mi.
  74. ↑ JTP de Bruijn. Persian Sufi Poetry, An Introduction to the Mystical ? Taylor and Francis(Routledge) 1997 pp 97:

    The first poet who frankly acknowledged his indebtedness to Sanai as a writer of a didactical Masnavi was Ilyas ibn Yusuf Nizami of Ganja (1141?1209).

  75. ↑ Nizami G?nc?vi ? Sirl?r X?zin?si, Onsoz, Bakı, 2004
  76. ↑ 1 2 X. Huseynov ? Nizaminin "Sirl?r X?zin?si", Bakı, 1983, s?h 171
  77. ↑ A?a ?hm?d ? H?ft Asiman, K?lkutt?, 1873, s?h. 37 ? 38
  78. ↑ Е. Э. Бертельс ? Низами и Физули, Москва, 1962, s?h. 173
  79. ↑ X. Huseynov ? Nizaminin "Sirl?r X?zin?si", Bakı, 1983, s?h 28
  80. ↑ Е. Э. Бертельс ? Низами и Физули, Москва, 1962, s?h. 137 ? 199
  81. ↑ Е. Э. Бертельс ? Низами и Физули, Москва, 1962, s?h. 200 ? 201
  82. ↑ H. Araslı ? Sirl?r X?zin?si (mu?ddim?), Nizami, Sirl?r X?zin?si, Bakı, 1947, s?h. 3-11
  83. ↑ Е. Э. Бертельс ? "Сокровищница тайн" (передисловие), Низами Гянджеви, Сокрови Сокровищница тайнщница тайн, Москва, 1959, s?h. 11
  84. ↑ F. Qasımzad? - "M?xz?n-ul-?srar" ?s?ri haqqında, (Muq?ddim?), Nizami, Sirl?r X?zin?si, Bakı, 1940, s?h. 5
  85. ↑ Muct?ba Meyn?vi, Vis v? Ramin, "Soz" d?rgisi, 6-cı il,nomr? 1, ; F?xr?ddin ?s?d Gurgani, Vis v? Ramin M?h?mm?d C?f?r M?hcubun s?yi il?, muq?ddim?, 1959
  86. ↑ Dick Davis (January 6, 2005), "Vis o R?min", in: ?ranika Ensiklopediyası Online Edition . Accessed on 01 iyun 2014. [1] Arxivl??dirilib 2014-02-21 at the Wayback Machine
  87. ↑ V?hid n??ri, Tehran, 1313
  88. ↑ Beqdeli, 224-226
  89. ↑ Lev Aleksandrovic Xetaqurovun n??ri, Bakı, 1960
  90. ↑ S?id N?fisi. Nizami G?nc?vi h?yatı, ?s?rl?ri, , q?sid?l?ri, q?z?ll?ri. Tehran , ??msi 1338
  91. ↑ Nizami G?nc?vi. Doktor ?bduln?im M?h?mm?d Huseyn. Qahir?, 1373 h., 1954 m.
  92. ↑ Y. E. Bertels ?Nizami. H?yatı v? yaradıcılı?ı, Bakı, 1941
  93. ↑ Е. Э. Бертелс ? Низами. Творческий путь поэта, М., 1956
  94. ↑ Низами Гянджеви. Лейли и Меджнун. К 840-летию Низами Гянджеви. Перевод с фарси, предисловие и комментарии Рустама Алиева. / Редактор А. В. Старостин. Баку: Элм. 1981. s?h. 388.
  95. ↑ A?urb?yli, Sara. Государство Ширваншахов (VI-XVI вв.). Баку: Элм. 1983. s?h. 341. В это же время большую известность на всем Ближнем Востоке получил другой гениальный поэт Низами, написавший в 1188 г. по заказу Ахситана поэму "Лейли и Меджнун".
  96. ↑ Yamanaka, Yuriko. The Desert as a Realm of Unbound Passion: Love and Madness in the Tale of Layla and Majnun // Cultural change in the Arab world / Edited by Tetsuo Nishio (№ 55). Kokuritsu Minzokugaku Hakubutsukan. 2001. 149. The most famous Persian rendering of this tale is the epic romance Layla va Majnun by Nizami Ganjavi (1141?1209 A.D.). His Layla and Majnun (1188 A.D.) is the third work in his Khamza (Quintet, a collection of five great epic poems), and was written by the order of Akhsatan, a king of the Shirvan-shah dynasty.
  97. ↑ Suzuki, Michiko. Oral Tradition of Epic and Folktales (Music culture in West Asia). National Museum of Ethnology. 1980. s?h. 155. Its popularization was accelerated by Layli Majnun , a romantic epic of about 4,000 verses, composed in 1188 by Nizami, at the request of Akhsatan I of Azerbaijan.
  98. ↑ Sasanian, 1985 . s?h. 49
  99. ↑ 1 2 Sasanian, 1985 . s?h. 50
  100. ↑ Крымский, А. Низами и его изучение ("Низами" сб. статей). Баку. 1947. ISBN   178 .
  101. ↑ D?stgerdi, 1985 . s?h. 275
  102. ↑ 1 2 Sasanian, 1985 . s?h. 9
  103. ↑ Sasanian, 1985 . s?h. 67
  104. ↑ "Nizami" (I kitab). Bakı: Elm. 1940. 175.
  105. ↑ Болдырев, А.Н. Низами. Вступительная статья к поэме и стихотворения Низами. Москва. 1960. 22.
  106. ↑ Sasanian, 1985 . s?h. 61
  107. ↑ 1 2 Sasanian, 1985 . s?h. 62
  108. ↑ 1 2 3 4 Francois de Blois. Haft Peykar Arxivl??dirilib 2011-11-17 at the Wayback Machine (anql.) // Encyclopædia Iranica. ? 15 dekabr 2002. ? Т. XI. ? С. 522?524.
  109. ↑ Бертельс. А. Е . Низами Гянджеви Arxivl??dirilib 2021-11-28 at the Wayback Machine // Большая советская энциклопедия . ? М.: Советская энциклопедия.
  110. ↑ Francois de Blois. Haft Peykar Arxivl??dirilib 2018-01-16 at the Wayback Machine // Encyclopædia Iranica . ? 15 December 2002. ? V. XI. ? pp. 522?524.
  111. ↑ Nizami Gandjawi (англ.) // The Encyclopaedia of Islam / Edited by C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs and G. Lecomte. ? Лейден, 1995. ? Т. VIII. ? С. 79. ? ISBN 9004098348 .
  112. ↑ Poti de la Krua Les mille et jours (Paris, 1710?1712) adlı kulliyyatını ?ran s?f?ri zamanı t?rtib etmi?dir. Turandot movzusunun ?n ilkin fars n?sr versiyası Ovfinin Nizaminin olumund?n qısa mudd?t sonra t?rtib etdiyi "Hekay?l?r kulliyyatı"ndadır.
  113. ↑ Рыпка Я. Опыт текстологического разбора первой главы поэмы "Хафт Пайкар" // Краткие сообщения Института народов Азии : Сборник памяти Е. Э. Бертельса. ? М., 1964. ? Т. 65. ? С. 148.
  114. ↑ 1 2 S. N?fisi ? Nizami G?nc?vinin q?sid? v? q?z?ll?r divanı, s?h. 111?115
  115. ↑ M. F. Axundov ? ?s?rl?ri, II Cild, Bakı, 1951, s?h. 220
  116. ↑ F. Koc?rli ? Az?rbaycan ?d?biyyatı tarixi materialları, I cild, I hiss?, Bakı, 1925, s?h. 65
  117. ↑ Abbasov, s?h. 149
  118. ↑ Abbasov, s?h. 151
  119. ↑ S. N?fisi ? Nizami G?nc?vinin q?sid? v? q?z?ll?r divanı, s?h. 108
  120. ↑ W. Bacher ? Nizammis Leben und Werke, Leipzig, 1871
  121. ↑ Darmesteter James ? Essais orienteaux La Legende d’Alexandre Coup d’oeil sur d’historie du people juif, Paris, , s?h. 245
  122. ↑ Ete Hermann ? Alexanders Zug sum Lebensquell im Land der Finsterniss Sitzungber d bayerisch, Akad. 1871, s?h. 343?405
  123. ↑ A. Arberry ? Classical Persian Literature, London, 1958, s?h. 126
  124. ↑ Abbasov, s?h. 17?18
  125. ↑ Elmin Nuri. "Nizami G?nc?vinin Az?rbaycan dilind? divanı tapılıb ? EKSKLUZ?V" (  (az.) ) . modern.az. 2013-04-09. 2015-09-17 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-09-09 .
  126. ↑ Elmin Nuri. " " Turkc? "Divan"ı Nizami G?nc?vi yox, onun ada?ı yazıb" ? YEN? ?DD?A" (  (az.) ) . modern.az. 2013-04-20. 2015-09-17 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-09-09 .
  127. ↑ " " Nizami turkc? ?eirl?ri G?nc? l?hc?sind? yazıb " " (  (az.) ) . azadliq.org. 2013-04-16. 2015-09-17 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-09-18 .
  128. ↑ "Arxivl?nmi? sur?t" . 2012-04-22 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2012-04-21 .

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Nizami_G?nc?vi&oldid=7620438 "