M?mm?d?li Huseynov
M?mm?d?li Murad o?lu Huseynov
Do?um tarixi	3 aprel 1922
Do?um yeri	Molla C?f?rli k?ndi, Qazax rayonu , Az?rbaycan SSR
V?fat tarixi	5 iyul 1994 (72 ya?ında)
V?t?nda?lı?ı	Az?rbaycan
Elm sah?si	arxeologiya
Elmi d?r?c?si	tarix elml?ri doktoru
Elmi adı	professor
?? yerl?ri	Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyası Bakı Dovl?t Universiteti
Alma-mater	Az?rbaycan Dovl?t Universiteti
T?hsili	ali

M?mm?d?li Huseynov ? Az?rbaycanlı alim, paleontoloq, Az?rbaycan paleontologiyası m?kt?binin banisi, arxeoloq. Tarix elml?r doktoru ( 1985 ), professor ( 1987 ), Az?rbaycan arxeologiya elminin patriarxlarından, Azıx paleolit du??rg?sinin ilk t?dqiqatcısı, 1971-1994 ill?rd? Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyası Arxeologiya v? Etnoqrafiya ?nstitutu Da? dovru arxeologiyası ?ob?sin? r?hb?rlik etmi?dir. O, eyni zamanda 1976-1993-cu ill?rd? Bakı Dovl?t Universitetinin Tarix fakult?sind? t??kil olunmu? Arxeologiya v? Etnoqrafiya kafedrasının mudiri olmu?dur.

H?yatı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?mm?d?li Murad o?lu Huseynov 3 aprel 1922-ci ild? Qazax rayonunun Mollac?f?rli k?ndind? anadan olmu?dur

M?mm?d?li Huseynov 1946-1951-ci ill?rd? Az?rbaycan Dovl?t Universitetinin (indiki Bakı Dovl?t Universiteti ) tarix fakult?sind? ali t?hsil almı?dır. O, ali t?hsilini ba?a vurduqdan sonra Az?rbaycan Tarixi Muzeyind? (indiki Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyası Milli Az?rbaycan Tarixi Muzeyi ) ?m?k f?aliyy?tin? ba?lamı?dır.

M?mm?d?li Huseynov 1971-1994 ill?rd? Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyası Arxeologiya v? Etnoqrafiya ?nstitutu Da? dovru arxeologiyası ?ob?sin? r?hb?rlik etmi?dir. O, eyni zamanda 1976-1993-cu ill?rd? Bakı Dovl?t Universitetinin Tarix fakult?sind? t??kil olunmu? Arxeologiya v? Etnoqrafiya kafedrasının mudiri olmu?dur. ^[1]

M?mm?d?li Huseynov 1960-cı ild? Tbilisid?ki Arxeologiya, Etnoqrafiya v? Tarix institutunun Elmi ?urasında "Aveyda? paleolit du??rg?l?ri"adlı namiz?dlik dissertasiyasını mudafi? ed?r?k tarix elml?ri namiz?di alimlik d?r?c?si almı?dır. O, 1985-ci ilin oktyabr ayında Kiyev ??h?rind? "Az?rbaycanın q?dim paleoliti" adlı doktorluq dissertasiyasını mudafi? ed?r?k tarix elml?ri doktoru alimlik d?r?c?sini almı?dır. Ona 1987-ci ild? professor adı verilmi?dir. ^[2]

M?mm?d?li Huseynov 5 iyul 1994-cu ild? v?fat etmi?dir.

Elmi f?aliyy?ti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?mm?d?li Huseynovun r?hb?rliyi altında 1956-cı ild? Elml?r Akademiyasının Az?rbaycan Tarixi muzeyind? paleolit arxeoloji ekspedisiyası t??kil olunmu?dur.Onun r?hb?rliyi altında 1956-1958-ci ill?rd? Qazax rayonu ?razisind? olan Damcılı ma?arası du??rg?sind? arxeoloji qazıntı i?l?ri aparılmı? v? paleolit m?d?niyy?tin? aid z?ngin maddi-m?d?niyy?t numun?l?ri tapılmı?dır. M?mm?d?li Huseynov 1958-ci ild? Qazax rayonu ?razisind? k??fiyyat i?l?ri aparmı? v? Da?salahlı mustye du??rg?sini a?kar etmi?dir. Da?salahlı du??rg?sind? aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı mustye m?d?niyy?tin? aid z?ngin elmi materiallar tapılmı?dır. ^[2]

M?mm?d?li Huseynov 1960 ild? o, Qaraba?ın Qurucay v? Kond?l?ncay sahill?rind? arxeoloji k??fiyyat i?l?ri aparmı? v? coxt?b?q?li Azıx v? Ta?lar paleolit du??rg?l?rini a?kar etmi?dir. ^[2]

Qurucay v? Kond?l?ncay vadil?rind?, h?mcinin Qaraba?ın da?lıq hiss?sind? karst ma?araları olduqca z?ngindir. Lakin h?l?lik bu diyarda ?n z?ngin maddi-m?d?niyy?t numun?l?rin? malik paleolit m?sk?nl?ri Azıx v? Ta?lar ma?aralarında qeyd? alınıb, arxeoloji c?h?td?n ?n muasir elmi bilikl?r s?viyy?sind? t?dqiq olunmu?dur. Coxt?b?q?li Azıx v? Ta?lar paleolit du??rg?l?ri Qurucayın sol sahilind? olub, Fuzuli ??h?rind?n 16 kilometr aralıda, Tu? cok?kliyind? yerl??ir. 1960-1986-cı ill?rd? Azıx q?dim insan du??rg?sind? aparılan kompleks arxeoloji t?dqiqatlar zamanı burada 10 arxeoloji t?b?q? qeyd? alınaraq t?dqiq olunmu?dur. Elmi ara?dırmalar zamanı Azıx du??rg?sinin III, V-X t?b?q?l?rind?n 7 mind?n artıq da? m?mulatı v? ovlanmı? heyvanların 900 mind?n artıq sumuk qalıqları tapılmı?dır. Qaraba? diyarında aparılan elmi t?dqiqatlar zamanı subuta yetirilmi?dir ki, h?l? cox q?dim zamanlardan bu ?razid? canlı h?yatın inki?afı ucun ?lveri?li t?bii co?rafi ??rait olmu?dur. ?razid? aparılan kompleks elmi t?dqiqatlar gost?rmi?dir ki, h?l? 2,5 milyon il bundan ?vv?l Qurucay vadisi muxt?lif heyvanlarla z?ngin olmu?dur. Eyni zamanda Qurucay vadisi, Azıx v? Ta?lar du??rg?l?ri yerl???n ?razid?n q?dim insanlar ?m?k al?tl?ri hazırlamaq ucun xammal m?nb?yi kimi istifad? etmi?l?r. ^[2]

M?mm?d?li Huseynov 1968 ild? Azıx ma?ara du??rg?sinin orta a?el t?b?q?sind?n da? al?tl?r v? da?la?mı? heyvan sumukl?ri il? bir yerd? 350-400 min il ya?ı olan ibtidai insanın alt c?n? sumuyunun bir hiss?sini d? tapmaqla dunyaya s?s saldı. Sonrakı ill?rd? t?dqiqatların davam etdirilm?si n?tic?sind? Azıxda v? umumiyy?tl?, Qurucay vadisind? erk?n insanın h?l? 2 milyon il bundan onc? m?skunla?dı?ı arxeoloq M?mm?d?li Huseynov t?r?find?n tutarlı elmi d?lill?rl? subuta yetirildi. ^[3]

M?mm?d?li Huseynov Azıx du??rg?sinin da? m?mulatını ?s?dulla C?f?rov il? birlikd? t?dqiq etmi?, du??rg?nin VII-X t?b?q?l?rinin maddi-m?d?niyy?t numun?l?rinin ozun?m?xsus c?h?tl?rini mu?yy?n etmi?dir. Dunyanın hec bir paleolit du??rg?sind?n bel? ?m?k al?tl?ri tapılmadı?ına gor?, a?a?ı t?b?q?l?rin arxeoloji tapıntılarına Qurucay m?d?niyy?ti adı vermi?l?r. Hazırda Qurucay m?d?niyy?ti Yaxın ??rq v? Qafqaz ?razisind? ?n q?dim arxeoloji m?d?niyy?t hesab olunur. Azıx du??rg?sinin VII-X t?b?q?l?rind?n a?kar olunmu? Qurucay m?d?niyy?ti ma?arada q?dim insanların ilkin m?skunla?masından x?b?r verir .?btidai insanların h?yatında ma?aranın yaxınlı?ından axan Qurucayın muhum rolu olmu?dur. ^[2]

Q?dim insanlar ?m?k al?tl?ri hazırlamaq ucun cay da?larını m?hz Qurucaydan toplayıb Azıx du??rg?sin? g?tirmi?l?r. Eyni zamanda Azıx du??rg?sinin sakinl?ri Qurucay d?r?sind? ovculuq v? yı?ıcılıqla da m???ul olmu?lar. H?l? ?n q?dim zamanlardan Qurucay d?r?sind? ibtidai insanların ya?aması ucun z?ruri butun nem?tl?r olmu?dur. VII-X t?b?q?l?rd? aparılan t?diqatlar zamanı tapılmı? maddi-m?d?niyy?t numun?l?ri yeni bir arxeoloji m?d?niyy?td?n x?b?r verirdi. ^[2]

Aparılan elmi t?dqiqatlar zamanı Qurucay m?d?niyy?tinin bir nec? inki?af m?rh?l?si kecm?si mu?yy?n olunmu?dur. M?d?niyy?tin ilkin m?rh?l?sind? ?m?k al?tl?ri kobud v? b?sit hazırlandı?ı halda, sonrakı inki?af m?rh?l?l?rind? onların hazırlanma texnikası t?kmill??mi? v? yeni-yeni ?m?k al?tl?ri duz?ldilmi?dir. ^[2]

Kompleks elmi t?dqiqatlar zamanı mu?yy?n olunmu?dur ki, Azıx q?dim insan du??rg?sind? Qurucay m?d?niyy?ti dovru uzunmudd?tli inki?afdan sonra q?dim a?el m?d?niyy?ti il? ?v?z olunmu?dur. ^[2]

M?mm?d?li Huseynovun r?hb?rliyi altında aparılan t?dqiqatlar zamanı respublika ?razisind? z?ngin paleolit du??rg?l?ri a?kar olunmu? v? n?tic?d? Az?rbaycan paleolit m?kt?bi yaradılmı?dır. ^[2]

M?mm?d?li Huseynov 6 kitab v? 100-d?n cox elmi ?s?rin mu?llifidir.

Az?rbaycan arxeologiyası. (Altı cildd?, I cild, Bakı, 2008) kitabı Az?rbaycan paleolit m?kt?binin banisi, professor M?mm?d?li Murad o?lu Huseynovun ?ziz xatir?sin? h?sr olunmu?dur.

23 ?yun 2014 ild? Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyasının Milli Az?rbaycan Tarixi Muzeyind? arxeoloq, paleontologiya elminin inki?afında boyuk xidm?tl?ri olan M?mm?d?li Huseynovun xatir?sin? h?sr olunmu? fotos?rgi acılmı?dır.

?s?rl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Yeraltı al?m? s?yah?t. Bakı, 1966
• Az?rbaycan arxeologiyası (Da? dovru). Bakı, 1975
• Следы первых жилищ в Ашельском слое Азыхской пещеры. Археологические открытия 1973 года. Москва, 1974
• Очаги азыхантропов Баку-хазарского (миндельрисс) возраста. "Учение записки" АГУ. 1974, №1
• Az?rbaycanın q?dim paleoliti. Bakı, 2010

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Qaraba? da? dovrund?. Beyn?lxalq elmi konfransının materialları. Bakı,2010 (rus v? ingilis dill?rind?)
• ?s?dulla C?f?rov. Az?rbaycan arxeologiya elminin patriarxı. "Xalq q?zeti" 01 aprel 2012-ci il
• Qafar C?biyev.Az?rbaycanda q?dim da? dovru tarixinin dunya ?ohr?tli t?dqiqatcısı."Xalq q?zeti" 03 aprel 2012-ci il
• B?xtiyar Qaraca.Damcılı bulaq, sirli Azıx v? patriarxın arzuları. "Az?rbaycan" q?zeti, 09 yanvar 2014-cu il