Bu adın dig?r istifad? formaları ucun bax:
I Nikolay
.
I Nikolay Pavlovic
(
rus.
Николай I Павлович
;
25 iyun
(
6 iyul
)
1796
[1]
[2]
,
Boyuk Qatcina sarayı
,
Sankt-Peterburq quberniyası
[d]
?
18 fevral
(
2 mart
)
1855
[1]
[2]
,
Qı? sarayı
[3]
) ?
Romanovlar sulal?sind?n
olan
Rusiya
carı.
Avstriya
imperatorunun xahi?i il? I Nikolay rus qo?unlarının
Macarıstanda
ba? ver?n inqilabi cıxı?ların yatırılmasında i?tirakına gost?ri? vermi?, macar inqilabı bo?ulduqdan sonra inqilabi cıxı?larda i?tirak ed?nl?rin bir qismi Turkiy?d? sı?ınacaq tapmı?dılar.
Yaranmı? ??raitd?
Rusiyanın
?lin?
Qara d?niz
bo?azlarına mudaxil? etm?k ucun furs?t du?mu?du v?
III Napoleon
bundan istifad? ed?r?k
Muq?dd?s ?ttifaqın
parcalanması ucun muxt?lif usullara ?l atdı. I Nikolay
Turkiy?d?n
inadla macar inqilabcılarının geri qaytarılmasını t?l?b edir, sultan is? bundan q?ti olaraq imtina edirdi. M?hz bu z?mind? "
??rq m?s?l?si
"yenid?n k?skinl??m?y? ba?ladı ki, bu da muharib?y? g?tirib cıxardı.
??rq m?s?l?sinin qızı?dırılmasında iki dovl?t xususil? maraqlı idi: Fransa v? Rusiya.
- Fransa onu iflic v?ziyy?tin? salmı? Muq?dd?s ?ttifaqın da?ıdılmasına calı?ırdı.
- I Nikolay is? Qara d?niz bo?azında Rusiyanın a?alı?ına nail olunmasını ist?yirdi.
Avropa dovl?tl?rind?n ?ngilt?r? Qara d?niz bo?azlarında qudr?tli Rusiyadansa, z?if Turkiy?nin olmasına ustunluk verirdi. Avstriya is? ??rq bohranından Balkanlarda mohk?ml?nm?k ucun bir vasit? kimi istifid? etm?y? calı?ırdı.
I Nikolay Muq?dd?s ?ttifaqın meydana g?lm?sind?n sonra Avropada ?minamanlı?ı qorumaq adı altında rus qo?unlarının bir nec? d?f? Avropada gorunm?sin? nail olmu?du v? Rusiyaya "Avropanın jandarmı" adını qazandırmı?dı.
Artıq XIX ?srin ortaları ucun I Nikolayda bel? bir fikir yaranmı?dı ki, Turkiy? "x?st? adam" timsalıdadır v? tezlikl? "ol?c?kdir". Buna gor? d?, Turkiy? imperiyasının ?razisini bolu?durm?k v? Qara d?niz planını realla?dırmaq olar. Halbuki bu dovrd? beyn?lxalq ??rait k?skin ??kild? Rusiyanın ?leyhin? idi.
Avropa dovl?tl?rinin hamısı Rusiyanın cahangirliyind?n bezmi?di v? ona qar?ı cıxı? etm?k ucun furs?t axtarırdı. Bel? furs?ti is? r?qibl?rin? I Nikolay ozu verdi. 1853-cu il yanvarın 9-da ingilis diplomatik korpusu Car sarayında olark?n I Nikolay ?ngilt?r?nin Rusiyadakı s?firi Seymur Hamiltona yaxınla?araq Turkiy?nin g?l?c?yin? ?ngilt?r?nin munasib?tinin nec? olaca?ı fikrini oyr?nm?k ist?diyini bildirdi. S?fir Rusiyanın movqeyini ?ngilt?r? hokum?tin? catdırma?a soz verdi. Bir aydan sonra, fevralın 9-da ?ngilt?r?nin stats-katibi Con Rosselin imzası il? Rusiyanın movqeyin? ?ngilt?r?nin k?skin m?nfi munsib?tini bildir?n cavab g?ldi. Fransa v? Avstriya da analoji movqe numayi? etdirdil?r.
Artıq bu dovr ucun Rusiyanın xarici i?l?r naziri Nesselrod I Nikolayı inandırmı?dı ki, Turkiy? Avropa dovl?tl?rinin gozund?n du?mu?dur. Rusiyanın Fransadakı s?firi Kiselyov, ?ngilt?r?d?ki s?firi Brunnov v? Avstryadakı s?firi Meyndorf I Nikolayı arxayınla?dırmı?dılar ki, Rusiya Turkiy?y? mudaxil? ed?c?yi t?qdird? Avropa diplomatiyasının d?st?yini qazanacaqdır. Car el? hesab edirdi ki, 1848?1849-cu il inqilabından sonra Avstriya Rusiyaya mutt?fiq olmaq ucun onun t?r?find?n cıxı? ed?c?kdir. Fransa is? 1852-ci il dovl?t cevrili?ind?n sonra ozun? g?lm?yib, buna gor? d? Avropada hamı Rusiyanın t?r?find? duracaq. Car bununla olduqca ciddi siyasi s?hv? yol verirdi. Cunki Fransa kecmi? mutt?fiql?rin arasını vurmaq ucun bel? furs?ti coxdan gozl?yirdi.
Xaricd?ki rus diplomatlarından yalnız
Aleksandr Qorcakov
?vv?lc? Vyanadan, sonra is? Alman knyazlarından I Nikolayın adına gond?rdiyi t?qdimatda gost?rirdi ki, Avropadakı beyn?lxalq ??rait Rusiyanın ?leyhin? cevrilmi?dir. Avstriya Rusiyanın hegemonlu?undan cıxmaq ucun furs?t axtarır. III Napoleon is? "Avropa konsertini" da?ıtmaq ucun b?han? g?zir. T?sadufi deyildi ki, Fransa Avropa dovl?tl?rind?n ilkini kimi, 1853-cu ild? h?l? 1740-cı ild? imzalanmı? Fransa-Turkiy? muqavil?sinin ??rtl?rini b?rpa etm?y? muv?ff?q olmu?du.
Muqavil?nin ??rtl?rin? gor?,
Fransa
Yaxın ??rqin katolik xristianları uz?rind? Turkiy?d?n q?yyumluq huququ alırdı. Bundan x?b?r tutan I Nikolay turk sultanına etirazını bildir?r?k analoji huququn 1829-cu il
?dirn? sulhu
il? Turkiy?nin pravoslav xristianlarına aid oldu?unu bildirmi?di. Fransanın h?qiqi m?qs?dl?rind?n b?hs ed?n Xarici ??l?r Naziri Druyen de Lyus sonralar qeyd edirdi ki, "Muq?dd?s yerl?r" m?s?l?sinin Fransa ucun hec bir ?h?miyy?ti yoxdur. Bu q?d?r hay-kuy salmı? "??rq m?s?l?si" III Napoleona ona gor? lazım idi ki, o artıq yarım ?sr? yaxın Fransanı iflic v?ziyy?tin? salmı? "Konstantinopol ?ttifaqı" (Muq?dd?s ?ttifaq) da?ıda bilsin. Yalnız bu yolla ?ngilt?r?, Avstriya v?
Prussiyanı
Rusiyadan ayırmaq mumkun idi. I Nikolayın bel? movqeyi uzund?n 1853-cu ilin ?vv?ll?rind?n etibar?n Rusiya-Turkiy? munasib?tl?ri k?skinl??m?y? ba?ladı. Rusiyanın aparıcı Avropa dov?tl?ri il? munasib?tl?ri d? yax?ı v?ziyy?td? deyildi. Fransız diplomatiyasının q?sd?n t?hriki il? sultan ?bdulm?cid Rusiyaya munasib?td? daha az barı?dırıcı movqe tutma?a ba?lamı?dı.
M?hz bel? v?ziyy?td? I Nikolayın ?mri il? H?rbi D?niz Naziri knyaz A. J. Men?ikov Rusiyanın Turkiy?d? fovqalad? s?lahiyy?tli s?firi t?yin edildi. A. Men?ikov 1853-cu il martın 10-da Osmanlı dovl?tinin xarici i?l?r naziri Ruf?t pa?aya Rusiyanın a?a?ıdakı m?zmunda notasını t?qdim etdi:
- Rusiyanın Turkiy?d?ki pravoslav kils?si v? pravoslav ?halisi uz?rind? q?yyumluq huququ t?sdiq edilsin.
- Bu huquq f?rmanla yox, sultan s?n?di il? (divani-humayun) t?sdiq olunmalıdır. Cunki f?rman yerli xarakter da?ıyır, sultan s?n?di is? beyn?lxalq huquqi quvv?y? malik olurdu.
O dovrki m?tbuat yazır ki, ?g?r Turkiy? h?min f?rmanı q?bul ed?rs?, onda I Nikolay Turkiy?nin ikinci sultanı olar. Bu turk-rus munasib?tl?rinin pisl??m?sind? ?sas rol oynadı.
1853-cu ilin aprelind? ?ngilt?r? hokum?ti Rusiyaya qar?ı barı?maz movqeyi il? m??hur olan Stratford Kanninqi (Lord Redklif) ?stanbula s?fir t?yin etdi. Kanninq rus s?firi il? ilk goru?und?n sonra mu?yy?nl??dirdi ki, Men?ikovun baclıca m?qs?di Turkiy? il? muharib?y? nail olmaqdır v? cox ustalıqla iki i?i realla?dırdı:
- Turkiy?nin Xarici ??l?r Naziri Ruf?t pa?anın R??id pa?a il? ?v?z olunmasına nail oldu. Ruf?t pa?a rusp?r?st movqey? malik idi, R??id pa?a is? Rusiyaya du?m?n munasib?t b?sl?y?n ??xsl?rd?n idi.
- Rusiya il? Turkiy? arasında diplomatik munasib?tl?rin qırılmasına nail olmaq, bu is? muharib? dem?k idi.
M?lum oldu?u kimi, car knyaz Men?ikova verdiyi m?xfi gost?ri?d? notanın q?bul edilm?y?c?yi t?qdird? Turkiy? il? diplomatik munasib?tl?ri k?sm?si s?lahiyy?tini vermi?di. Mayın ortalarına q?d?r davam ed?n diplomatik mubariz? Turkiy?nin notanı r?dd etm?si il? n?tic?l?ndi. Yaranmı? ??raitd? Men?ikov mayın 21-d? Turkiy? il? diplomatik munasib?tl?ri k?sdi v?
Odessaya
qayıtdı.
Rusiyanın xarici numay?nd?likl?rinin susdu?u dovrd? Vyanadakı s?fir A. Qorcakov sonuncu d?f? Rusiyanı Turkiy? il? muharib?y? getm?kd?n c?kindirm?k ucun xarici i?l?r naziri Nessellroda t?qdimatı gond?rdi. Lakin buna ?h?miyy?t verilm?di. Cunki hec k?s carın arzusunda oldu?u muharib?nin ?leyhin? getm?y? c?hd etmirdi. Muharib? dovrund? Rusiyada Avropada t?crid v?ziyy?tin? du?mu?du. Bu da cox tezlikl? Rusiyanı boyuk f?lak?t qar?ısında qoydu.
Ingilt?r?d?ki rus s?firi Brunnov Turkiy? t?r?find?n nota r?dd edildikd?n sonra yen? X?N-? muraci?t ed?r?k ?ngilt?r? v? Fransanın hadis?l?r? mudaxil? etm?y?c?yini Nesselrodun v? I Nikolayın diqq?tin? catdırmı?dı. Bundan sonra I Nikolay bildirdi ki, qanuni t?l?bl?ri yerin? yetirilm?y?n?d?k Dunayboyu knyazlıqları i??al edib girov goturur v? iyunun 21-d? general M. Qorcakovun komandanlı?ı altinda 80 minlik rus ordusu Prut cayını kec?r?k Moldava v? Valaxiyanı i??al etdi.
Lakin I Nikolayın arzuları ur?yind? qaldı. Bel? ki, h?l? mart ayında
III Napoleon
knyaz Men?ikovun ?stanbul s?f?rind?n x?b?r tutduqdan sonra Tulon limanında dayanmı? fransız donanmasına ?stanbul bo?azına h?r?k?t etm?k ?mri verildi. Analoji addım ?ngilt?r? t?r?find?n d? atıldı v? ingilis donanması Qara d?niz bo?azlarına yeridildi. Yalnız Avstriya v? Prussiya vahid movqey? g?l? bilmirdil?r. Amma Rusiyanın m??lub olması n?tic?sind? hec n? qazanmayacaqlarından ehtiyatlanırdılar.
Turkiy? ?ngilt?r? v? Fransanın movqel?rind?n arxayınla?dı?ı ucun n? quru qo?unlarında, n? d? d?niz quvv?l?rind? ciddi hazırlıq gorm?di. Uzun sur?n diplomatik mubariz?d?n sonra 1853-cu il oktyabrn 16-da ingilis s?firi Stratford v? fransız s?firi Lakurun t?hriki il? Turkiy? Rusiyaya muharib? elan etdi. Noyabrın 2-d? I Nikolayın Turkiy? il? muharib? haqqında manifesti elan olundu.
Muharib? ba?ladıqdan az sonra noyabrın 18-d? rus admiralı Naximovun ba?cılı?ı altında 8 g?mid?n ibar?t rus donanması Sinop buxtasında dayanmı? 16 g?mi v? coxlu sursata malik turk donanmasını darmada?ın etdi, komandan Osman pa?anı ?sir goturdu.
Sinop m??lubiyy?ti Avropada sensasiya yaratdı. Muasirl?ri deyirdil?r ki, turk donanmasının m??lub edilm?sind?n sonra Avropada Rusiyaya qar?ı muharib?d?n daha populyar hec n? tapmaq olmazdı.
Sinop epizodundan sonra ingilis v? fransız donanması Qara d?niz bo?azlarına daxil oldu v? 1854-cu ilin yanvarında admirallar bildirdil?r ki, Qara d?niz? daxil olmaqda ?sas m?qs?dl?ri Turkiy?nin sahil m?nt?q?l?rini rusların q?fil hucumundan qorumaqdır. C?tin v?ziyy?t? du?mu? I Nikolay Fransa v? ?ngilt?r?d?ki s?firl?rind?n generalların b?yanatının Rusiyaya aid olub-olmamasını oyr?nm?yi t?l?b etdi. M?lum oldu ki, generalların b?yanatı ancaq Turkiy? il? ba?lıdır v? carın ?mri il? Londondakı rus s?firi Brunnov ?ngilt?r? il? diplomatik munasib?tl?ri k?s?r?k geri qayıtdı. Anoloji addım Parisd?ki rus s?firi Kiselyov t?r?find?n d? atıldı.
1854-cu il yanvarın 29-da Fransanın hokum?t orqanı olan "Monityer" q?zetind?
III Napoleonun
I Nikolaya acıq m?ktubu d?rc olundu. ?lk d?f? idi ki, bir monarx dig?r monarxa m?tbuat vasit?sil? acıq muraci?t edirdi. Muraci?td? Sinop doyu?unun t?kc? Turkiy?nin yox, ?ngilt?r? v? Fransanın da l?yaq?tini t?hqir etdiyi gost?rilirdi. Ancaq muraci?td? Turkiy? ?trafında ba? ver?nl?rin daha cox ?ngilt?r? il? ba?lı olması oz ?ksini tapmı?dı.
Bununla bel?, III Napoleon t?l?b edirdi ki, n? q?d?r Rusiya Avropa il? uz-uz? qalmayıb rus donanması Qara d?nizd?n cıxarılmalı, Turkiy?y? qeyd-??rt ir?li surulm?d?n danı?ıqlar ba?lamalıdır. III Napoleonun b?yanatına I Nikolayın Rusiya X?N-nin m?tbuat orqanı olan "Jurnal De Sen-Peterburq"da cavab m?ktubu d?rc olundu. Jurnalda d?rc edilm?kl? yana?ı, I Nikolay cavab m?ktubunu r?smi s?n?d kimi Fransanın Rusiyadakı s?firin? d? t?qdim etdi.
M?ktubda Sinop doyu?unun gunahı I Nikolay t?r?find?n h?m Turkiy?, h?m d? ?ngilt?r? v? Fransa uz?rin? qoyulurdu. Burada gost?rilirdi ki, ?ngilt?r? v? Fransa diplomatiyasının t?hriki il? Turkiy?-Rusiya munasib?tl?ri muharib? h?ddin? catmı?dır. H?r iki hokmdar m?ktubun sonuna "Siz ?lah?zr?tin yaxın dostu" kimi imza qoymu?dular.
| |
|---|
| Lu??tl?r v? ensiklopediyalar
| |
|---|
| ??c?r? v? nekropolistika
| |
|---|
|