Azadlıq heyk?li
Statue of Liberty
40°41′21″ ?m. e. 74°02′39″ q. u.
Olk?	AB?
??h?r	Azadlıq adası , Manhetten , Nyu-York [1]
Yerl??ir	Nyu-York
Heyk?ltara?	Frederik Ogust Bartoldi
Tikilm? tarixi	?n?ası : 28 oktyabr 1886 B?rpası : 1938, 1984?1986, 2011?2012
Uslubu	Neoklassisizm
Texnikası	tokm?
Hundurluyu	46 m [3] [4] , 47 m
Material	tunc
V?ziyy?ti	ild? 3.2 milyon ziyar?tci (2009 [2] )
R?smi sayt	nps.gov/stli/index.htm
UNESCO Umumdunya ?rsi
Tipi	M?d?ni
Kriteriya	i, vi
T?yin edilib	1984
?stinad nom.	307
Dovl?t	AB?
Region	Avropa v? ?imali Amerika
Milli Abid?
T?yin edilib	15 oktyabr, 1924
T?yin olunub	Prezident Kalvin Kulic t?r?find?n
AB?-dakı tarixi yerl?rin milli qeydiyyatı
R?smi adı: Statue of Liberty National Monument, Ellis Island and Liberty Island
T?yin edilib	15 oktyabr 1966
?stinad nom.	66000058
Tarixi yerl?rin Nyu Cersi qeydiyyatı
T?yin edilib	27 may 1971
?stinad nom.	1535
Nyu York ??h?rinin gorm?li yerl?ri
Tipi	F?rdi
T?yin edilib	14 sentyabr 1976
Azadlıq heyk?li
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

" Azadlıq heyk?li " ( ing. The Statue of Liberty ) v? ya " Dunyanı i?ıqlandıran azadlıq " ( ing. Liberty Enlightening the World ; fr. La Liberte eclairant le monde ) ? Nyu-York , Manhettend? , Nyu-York limanında yerl???n Azadlıq adasında ucaldılmı? n?h?ng neoklassik heyk?l. Frederik Ogust Bartoldi t?r?find?n hazırlanmı? heyk?l 28 oktyabr 1886-cı ild? Fransa xalqı adından AB? -y? h?diyy? edilmi?dir. Heyk?ld? t?svir olunan ayaq ust? dayanmı? x?l?tli qadın Roma azadlıq ilah?si Libertası t?c?ssum etdirir. O bir ?lind? azadlıq m???li, dig?rind? is? uz?rind? AB? Must?qillik B?yannam?sinin elan edildiyi 4 iyul 1776-cı il tarixinin yazıldı?ı tabula ansata (qanunların yazıldı?ı tablet) tutmu?dur. Qırılmı? z?ncir onun aya?ının ustun? s?rilmi?dir. Azadlı?ın v? AB? -nin simvollarından biri olan heyk?l, xaricd?n g?l?n qonaqları salamlayan siqnaldır.

Bartoldi, 1865-ci ild? ona AB? -nin azadlı?ının elan edilm?sin? h?sr edil?c?k abid?nin Fransa v? Amerika xalqlarının ortaq layih?si olmalı oldu?unu dey?n fransız professor v? siyas?tci Eduard Rene de Labuled?n t?sirl?nmi?dir. Fransadakı qarı?ıq siyasi v?ziyy?tl? ?laq?dar olaraq heyk?l uz?rind? i?l?r 1870-ci ill?r? kimi ba?lamamı?dır. 1875-ci ild? Labule t?klif etdi ki, Fransa heyk?lin hazırlanmasının maliyy? x?rcl?rini ustl?nsin, AB? is? heyk?l ucun yer ayırsın v? postament in?a etsin. Heyk?lin tam dizaynının hazırlanmasından ?vv?l Bartoldi onun ba?ını v? m???l tutan ?lini hazırlamı?dı v? bu detallar beyn?lxalq s?rgil?rd? gost?rilmi?dir.

M???l tutan ?l 1876-cı il Filadelfiya Beyn?lxalq S?rgisind?, 1876?1882-ci ill?rd? is? Medison Sque? Parkında gost?rilmi?dir. Heyk?lin hazırlanması ucun maliyy? b?x?i?l?rinin toplanması xususil?, amerikanlar ucun c?tin kecmi?dir v? 1885-ci ild? postamentin in?asının dayandırılması t?hluk?si yaranmı?dır. Bundan sonra " New York World " jurnalının na?iri, publisist Cozef Pulitser t?r?find?n i?l?rin tamamlanmasına d?st?k olmaq m?qs?diyl? kompaniya ba?lanmı? v? 120,000-d?n cox iyan?ci bu i?? c?lb olunmu?du ki, bunların da ?ks?ri 1 dollardan az iyan? vermi?di. Heyk?l Fransada hazırlanmı?, daha sonra is? AB? -y? da?ınaraq, ?vv?l Bedloe adası adlandırılan adada in?a edilmi? postament uz?rind? ucaldıılmı?dır. Heyk?lin tamamlanması birinci Nyu-York "?sas x?tt paradı" il? qeyd edilmi? v? m?rasim? AB? prezidenti Qrover Klivlend r?hb?rlik etmi?di.

1901-ci il? kimi heyk?l AB? Mayak Xidm?tinin tabeliyind? olmu?, daha sonra Muharib? Departamentinin tabeliyin? verilmi?dir; 1933-cu ild?n sonra heyk?l Milli Park Xidm?tl?ri idar?sinin tabeliyin? verilmi?dir. 1938-ci ild?n sonra heyk?l bir nec? d?f? yenil?nm? i?l?ri ucun ba?lanmı?dır. 1980-ci ill?rin ?vv?ll?rind? heyk?lin v?ziyy?tind? ?m?l? g?lmi? pisl??m?l?r, onun ?saslı t?mirin? ehtiyac oldu?unu ortaya cıxardı. Bel?c?, 1984?1986-cı ill?rd? heyk?lin ba?landı?ı mudd?td?, heyk?lin m???l hiss?si v? daxili strukturu yenil?nmi?dir. 2001-ci il 11 sentyabr terrorundan sonra t?hluk?sizliyin t?min edilm?si m?qs?di il? heyk?l ziyar?tcil?r ucun ba?lanmı?dır; 2004-cu ild? postamenti, 2009-cu ild? taca cıxan ziyar?tcil?rin sayına limit qoyulması ??rti il? heyk?l ozu ziyar?tcil?r ucun acılmı?dır. 28 oktyabr 2012-ci ild? heyk?l v? postamenti bir illik mudd?t? ziyar?t? ba?lanmı?, bundan sonra ikinci pill?kan v? dig?r t?hluk?sizlik qur?uları in?a edilmi?, bindan sonra Azadlıq adası acılmı?dır. Lakin acılı?dan bir gun sonra, Sendi qasır?ası s?b?biyl? Azadlıq adası yenid?n ziyar?tcil?rin uzun? qapadılmı?, 4 iyul 2013-cu ild? is? yenid?n acılmı?dır. 1916-cı ild?n etibar?n t?hluk?sizlik s?b?biyl? m???l ?trafındakı eyvana cıxı?lar m?hdudla?dırılmı?dır.

Dizayn v? qura?dırılma [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?n?? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Azadlıq heyk?linin yaradılması ideyasının m?n??yi fransız huquq professoru v? siyas?tci Eduard Rene de Labulenin 1865-ci ilin ortalarında s?sl?ndirdiyi fikirl?rl? ?laq?l?ndirilir. Ozunun Versal yaxınlı?ında yerl???n evind? verdiyi nahardan sonra cıxı? ed?n Labule demi?dir: "AB?-nin must?qilliyinin elan edilm?sinin ??r?fin? bir abid? ucaldılacaqsa, m?nc? bu abid? yalnız amerikan v? fransız xalqlarının ortaq i?i oldu?u zaman t?bii olacaq." ^[5] Milli Park Xidm?tl?ri 2000-ci ild? yaydı?ı m?lumatda qeyd edir ki, ?g?r bu m?lumatın ?fsan? oldu?u q?bul edil?rs?, o zaman, heyk?lin yaradılması fikrinin 1870-ci ild? meydana cıxdı?ını guman etm?k olar. ^[6]

Hadis?ni n?ql ed?n heyk?ltara? Frederik Bartoldi qeyd edir ki, Labulenin nitqi heyk?lin yaradılması ucun ?sas olmasa da, onu ilhamlandırmı?dır. ^[5] III Napoleon rejiminin t?zyiqci xususiyy?tini n?z?r? alan Bartoldi heyk?lin yaradılması ideyasını Labule il? daha cox muzakir? etm?mi?dir. H?min dovrd? Bartoldi h?m d? dig?r layih?l?rl? m???ul idi; Misir x?divi ?smayıl pa?a ona Suvey? Kanalının ?imal giri?ind?ki Port-S?idd? k?ndli Misir qadını formasında v? ?lind? m???l tutmu? n?h?ng mayak layih?si hazırlama?ı sifari? etmi?di. Eskizl?r v? modell?r ?slind? h?min layih? ucun hazırlansa da, h?yata kecirilm?mi? qalmı?dı. Suvey? ucun is? klassik bir numun? t?klifi var idi: Rodoslu Koloss ? Q?dim yunan Gun?? tanrısı Heliosun n?h?ng burunc heyk?li. 100 fut (30 metr) hundurluyund? oldu?una inanılan heyk?l d? liman giri?ind? ucaldılmı?dı v? ?lind? tutdu?u m???l g?mil?r? i?ıq salırdı. ^[7]

Bundan sonra is? Bartoldi Fransa?Prussiya muharib?sind? i?tirak etmi?di. Muharib? zamanı III Napoleon i??allar h?yata kecirir v? tutdu?u yerl?ri da?ıdırdı. Bartoldinin do?ma vilay?ti olan Elzas is? muharib?d? Prussiyanın ?lin? kecmi? v? bu v?ziyy?t III Fransa Respublikası dovrun? kimi davam etmi?di. ^[5] H?min dovrd? Bartoldi AB? -y? s?f?r etm?yi planla?dırır, Labule il? birg? tanınmı? amerikanların layih? il? ba?lı fikir v? m?sl?h?tl?rini alma?ı du?unurdul?r. ^[8] 1871-ci ild? Bartoldi, Labulenin yazdı?ı gond?ri? m?ktubu il? birg? Atlantik okeanını kecdi. ^[9]

Nyu-York limanına catan Bartoldinin diqq?tini heyk?li ucun yer kimi gorduyu Bedloe adası c?lb edir v? o, ??h?r? g?l?n butun g?mil?rin bu ada il? qar?ıla?dı?ına diqq?t yetirir. O, oyr?nir ki, 1800-cu ild? Nyu-York limanının mudafi?si ucun Birl??mi? ?tatlar hokum?ti adanı oz?ll??dirib v? Nyu-York Dovl?t Qanunvericiliyi il? idar? edir. Labuley? yazdı?ı m?ktubda o deyir: "torpaq butun ?tat ?razisi il? bir vahid t??kil edir." ^[10] Bir cox nufuzlu Nyu-Yorkerl? goru?dukd?n sonra, n?hay?t ki, AB? prezidenti Uliss Qrant il? goru?ur v? prezident ona, heyk?l ucun yer t?yin etm?yin c?tin olmayaca?ını deyir. ^[11] AB?-ni iki d?f? qatarla kec?n Bartoldi heyk?lin boyuk simpatiya do?uraca?ını hiss edir. ^[9] Lakin o, Atlantik okeanın h?r iki t?r?find? kutl?nin bu t?klifi kifay?t q?d?r d?st?kl?m?diyini du?unur v? bel?c? Labule il? birg? q?rara g?lirl?r ki, insanların bu movzu il? ba?lı daha s?rrast du?un?c?yi vaxta kimi gozl?sinl?r. ^[12]

Bartoldi heyk?lin ilk modelinin layih?sini 1870-ci ild? hazırlamı?dı. ^[13] Bartoldinin dostunun o?lu, AB? r?ssamı Con LaFarc sonradan qeyd edirdi ki, Bartoldi ilk eskizini AB? s?f?ri zamanı LaFarcın Rod-Aylendd?ki studiosunda i?l?mi?di. Fransaya don?rk?n Bartoldi layih?sini bir q?d?r d? inki?af etdirir. ^[13] O, eyni zamanda Prussiya uz?rind? q?l?b?d?n sonra fransız patiotizmini ?ks etdir?n bir nec? heyk?l uz?rind? d? i?l?yirdi. Onlardan biri d? uc ay Prussiya muhasir?sin? davam g?tirmi? Belfort qalasının qar?ısında qumda?ından yonulmu? iri monumental heyk?ltara?lıq abid?si olan " Belfort ?iri " idi. 73 fut (22 metr) uzunlu?unda olan dikba? ?ir heyk?li Romantizmin emosianal xususiyy?tl?rini ?ks etdirir v? Bartoldi bu xususiyy?tl?ri daha sonra Azadlıq heyk?lind? d? t?tbiq etmi?di. ^[14]

• 
  Boyuk Fransa Mohuru (1848).
• 
  Jul Jozef Lefevr - H?qiq?t , Orse muzeyi (1870).
• 
  Rodoslu Kolossun 1880-ci il? aid t?sviri.
• 
  Azadlıq heyk?li z?ncirl?rini qırır. (1883).

Dizayn, stil v? simvolizm [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Bartoldi v? Labule Amerikanın azadlı?ı ideyasının ?n yax?ı ??kild? nec? t?svir edil? bil?c?yi movzusunda fikir mubadil?si aparırdılar. ^[15] Erk?n Amerika tarixind? iki qadın fiquru xalqın ?sas m?d?ni simvolu kimi istifad? olunurdu. ^[16] Britaniya obrazının Birl??mi? Krallıq , Marianna obrazının is? Fransa ucun ??xsl?ndirilmi? simvol oldu?u kimi, AB? -d? istifad? olunan iki qadın heyk?lind?n biri olan Kolumbiya da AB?-nin ??xsl?ndirilmi? simvolu idi. Kolumbiya obrazı amerikanların qeyri-sivil v? alcaldıcı xususiyy?tl?rini t?c?ssum etdir?n "Hindu ?ahzad?si" obrazının yerin? istifad? olunma?a ba?lamı?dı. ^[16] Dig?r m??hur qadın obrazı is?, Q?dim Romada azadlıq ilah?si olmu? v? ?sas?n azad edilmi? qulların sevimlisi olan Libertasın ??r?fin? yaradılmı? v? azadlı?ı simvoliz? ed?n Liberti idi. Liberti obrazını h?min dovrun bir cox AB? sikk?l?rind? ^[15] , h?mcinin inc?s?n?t numun?l?rind?, o cuml?d?n Tomas Krovfordun mu?llifi oldu?u v? Kapitoli binasının qubb?si uz?rind? ucalan " Must?qillik heyk?li "nd? (1863) d? gorm?k mumkundur. ^[15]

XVIII ? XIX ?sr s?n?tkarları xususil? respublikacılıq d?y?rl?rini qabartma?a calı?ırdılar v? bu m?qs?dl? d? daha cox Liberti obrazından istifad? edilirdi. ^[15] Liberti obrazının t?sviri h?mcinin, Boyuk Fransa Mohurund? d? ?ks edilmi?dir. ^[15] Lakin, Bartoldi v? Labule Ejen Delakruanın m??hur " Xalqı istiqam?tl?ndir?n Azadlıq " (1830) ?s?rind?ki inqlabcı azadlıq obrazından qacma?a cal?ırdılar. 1830-cu il Fransız inqlabına h?sr edilmi? bu ?s?rd? yarımcıq geyimli Libertinin c?s?dl?r uz?rind? h?r?k?t ed?n silahlı ?sg?rl?r? yol gost?rm?si t?svir edilib. ^[16] Labule hec d? inqlaba simpatiyası olan bir adam deyildi v? buna gor? d?, Bartoldinin fiquru, Delakruanın obrazından f?rqli olaraq tamamil? xalata burunmu?dur. ^[16] Delakruanın ?s?rind?ki zorakı gorunu? ?v?zin?, Bartoldi oz ?s?rin? daha cox sulhp?rv?rlik gorunu?u verm?y? calı?mı? v? inki?af simvolu kimi m???ld?n istifad? etmi?dir. ^[17]

Kravfoldun "Must?qillik heyk?li" 1850-ci ill?rd? dizayn edilmi?di. Onun ba?ında Q?dim Romada azad edilmi? qulların istifad? etdiyi pilus d?bilq?si vardır. AB?-nin Muharib? Naziri, sonradan Amerika Konfederativ ?tatlarının prezidenti olmu? c?nublu Cefferson Devis pilusun abolisionist simvolu kimi q?bul edil?c?yind?n narahat olmu?du. O, gost?ri? vermi?di ki, pilus d?bilq? il? ?v?z edilsin. ^[18] Delakruanın fiqurunun ba?ında da pilus var v? Bartoldi d? ilk onc? oz fiqurunun ba?ını bel? bir ortukl? tamamlama?ı du?unmu?du. ^[16] Lakin bunun ?v?zind? heyk?lin ba?ı ucun diadem v? ya tacdan istifad? etmi?dir. ^[19] Bundan ba?qa, o, ba?ında pilus olan Mariannaya istinad etm?kd?n d? c?kinmi?dir. ^[20] Heyk?lin ba?ındakı diademadan cıxan yeddi ?ua sanki nimb formala?dırır. ^[21] Gun??in do?ması, yeddi d?niz v? yeddi kontinenti t?msil edir, ^[22] m???ld?n ba?qa, Liberti onunla da dunyanı i?ıqlandırır. ^[17]

Bartoldinin butun ilkin modell?ri bir-birin? ox?ayırdı: neoklassik uslubda i?l?nmi?, ?ynind? stola v? pella (bu cur paltarlarda ad?t?n Roma ilah?l?ri t?svir edilirdi), ?lind? m???l tutmu? qadın fiquru azadlı?ı t?msil edirdi. Heyk?lin uz cizgil?ri is?, heyk?ltara?ın anası ?arlotta Beysser Bartoldinin uz cizgil?ri ?sasında i?l?nmi?dir. ^[23] O heyk?li, guclu, lakin sad? bir siluet? malik formada dizayn etmi?, Nyu-York Korf?zin? gir?n g?mil?rin v? g?l?n qonaqların d?yi??n prespektivl?ri hiss etm?si ucun Manhettenin qar?ısında ucaltmı?dır. Heyk?lin t?nt?n?li m?qs?din? baxmayaraq, o, heyk?l? qalın klassik konturlar vermi? v? sad? modell??dirm? t?tbiq etmi?dir. ^[17] Bartoldi oz texnikası haqqında yazır:

"Heyk?lin s?thi sad? v? aydın olmaqla, qalın v? duzgun dizaynla vur?ulanmı?dır. Detalların boyukluyu v? coxlu?u bir q?d?r hurkuducu idi. Qurulu?ları mu?yy?nl??dir?rk?n, mumkun q?d?r aydın formalara ustunluk verdik v? z?nginl??dirici detallardan istifad? etdik ki, bu da i?in proporsiyaslarını pozdu. N?hay?t, dizayn kimi modeli d? umumil??dirm?y? calı?dıq. Yalnız buna ?min idim ki, movzunu yax?ı ara?dırmalı v? t?dqiq etm?li idim, bir s?n?tkar kimi movzuya ?n uy?un formanı secm?kl? ?n uy?un v? anla?ılan obrazı yaratmalı idim." ^[24]

Bartoldi layih?ni v? dizaynı daha da inki?ah etdirmi?dir. Bartoldi ?vv?lc? Libertinin ?lind? z?ncir tutmu? olmasını n?z?rd? tutsa da, sonradan ya?anmı? V?t?nda? muharib?sind?n sonra, bunun separatcı detal kimi q?bul edil? bilin?c?yini du?unmu?dur. ?v?zin? z?ncirl?r sınmı? halda onun ayaqları altında yerl??dirilmi? v? bir hiss?si d? x?l?tin altında gizl?dilmi?dir. ^[19] Bartoldi Libertinin sol ?lind? n? yerl??dirm?k haqqında da d?qiq fikr? malik deyildi ^[25] ; o qanunun aliliyini diqq?t? catdırmaq ucun secimini tabula ansata uz?rind? saxlayır. ^[26] Bartoldi AB? Konstitusiyasına ustunluk vers? d? "JULY IV MDCCLXXVI" yazısına ustunluk vermi? v? AB? Must?qillik B?yannam?sinin tarixi il? asossasiya edilmi?dir. ^[25]

Gaget, Gauthier & Co metal ?irk?ti il? m?sl?h?tl??m?l?rd?n sonra, Bartoldi heyk?lin d?risinin repousse usulu il? i?l?nmi? mis t?b?q?sind?n hazırlanması q?rarına g?lmi?dir. ^[27] Bu secimin verdiyi ?sas ustunluk, heyk?lin ist?nil?n olcud? hazırlanma imkanının yaranması idi. O, heyk?lin hundurluyunun 151 fut (46 metr) olmasını q?rara almı?dır ki, bu da eyni usulla hazırlanmı? ?taliyanın Arona ??h?rind?ki, Sankarlone heyk?lind?n v? Almaniyanın ??rqi Vestfaliya-Lippe ?razisind? ucaldılmı? Armini heyk?lind?n iki qat hundurdur. ^[28] Bartoldi bu m?s?l? il? ba?lı, mu?llimi Ejen Violle le Dyukun fikirl?rini d? oyr?nmi?dir. Violle le Dyuk heyk?lin mohk?mliyinin t?min edilm?si ucun m?rk?zind? sutun yerl??dirilm?sini t?klif etmi?dir. ^[29]

Elanı v? ilkin i?l?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1875-ci ild? Fransa siyasi v?ziyy?tin stabill??dirilm?sin? v? muharib?d?n sonra iqtisadiyyatın b?rpasına daha cox diqq?t yetirirdi. Filadelfiyada keciril?n Beyn?lxalq s?rgiy? artan mara?ı n?z?r? alan Labule bu s?rgid? i?tirakın kutl?nin d?st?yinin alınması ucun yax?ı addım olaca?ını du?unur. ^[30] 1875-ci ilin sentyabrında o, layih?nin ba?ladılmasını elan etdi v? heyk?lin yaradılması ucun Fransız-Amerikan Birliyi adlı bir t??kilat yaratdı. Elanla yana?ı ucaldılacaq heyk?l? bir ad da verildi ? "Dunyanı i?ıqlandıran azadlıq" . ^[31] Fransız t?r?fi heyk?lin yaradılması ucun maddi m?s?l?l?ri h?ll etm?li, amerikan t?r?fi is? heyk?lin ucaldılması ucun yer ayırmalı v? postament in?a etm?li idi. ^[32] Lakin heyk?ll? ba?lı verilmi? elan, AB?-nin Prussiya il? muharib?d? onlara kom?k etm?diyini du?un?n fransızların narazılı?ına s?b?b oldu. ^[31] Fransız monarxistl?ri heyk?l? qar?ı cıxdılar v? bunun s?b?bi layih?nin liberal Labule t?r?find?n t?klif edilm?si idi. ^[32] Labule heyk?lin t?qdimatı ucun z?ngin v? diqq?t c?k?n bir nec? m?rasim t??kil etdi v? 25 aprel 1876-cı ild? Paris Milli Operasının i?tirakı il? kecirilmi? bir m?rasimd? h?m d? m??hur b?st?kar ?arl Qunonun yeni kantatasının t?qdimatı olmu?dur. Kantata "La Liberte eclairant le monde" (Dunyanı i?ıqlandıran azadlıq) adlandırılmı?dır. ^[31]

Elita arasında yaranmı? ilkin narazılıqlara baxmayaraq, Birlik heyk?lin yaradılması ucun lazım olan m?bl??i toplaya bildi. M?kt?bli u?aqlar da daxil olmaqla 181 fransız b?l?diyy?sind? sad? v?t?nda?lar bu m?qs?dl? b?x?i?l?r od?mi?l?r. AB? ?stiqlal muharib?sind? i?tirak ed?n fransız kontingentini n?z?r? alan Labulenin siyasi mutt?fiql?ri d? bu layih?ni d?st?kl?yirdil?r. Daha bir qrup is? AB?-nin, Fransanın Panama kanalının in?ası haqqında t???bbusunu d?st?kl?m?sin? umid edirdi. Heyk?lin hazırlanmasında istifad? olunmu? misin muxt?lif m?nb?l?rd?n ?ld? edildiyi bilinir v? h?r n? q?d?r testl?rd?n sonra bu haqqda d?qiq bir soz deyilm?s? d? ^[33] , istifad? olunmu? misin bir hiss?sinin Visnes , Norvecd?n g?tirildiyi guman edilir. ^[34] Kara Suterlandın " Nyu-York ??h?r Muzeyi " ucun heyk?l haqqında yazdı?ı kitabda, heyk?lin hazırlanması ucun 90,800 kiloqram (200,000 pud) mis? ehtiyac oldu?unu, fransız mis s?nayecisi Yugen Sekretanın is? yalnıız 58,100 kiloqram (128,000 pud) mis t?daruk ed? bildiyi qeyd edilir. ^[35] Tarixci Yasmin Xanın 2010-cu ild? heyk?l haqqında yazdı?ı kitabda is? qeyd edilir ki, mis ticar?ti il? m???ul olan Japy Freresin firması 64,000 frank (o zamankı pulla $16,000 , 2013-cu il ekvivalenti il? $ 351,000) d?y?rind? mis b?x?i? etmi?dir. ^{[36] [37]}

Lakin heyk?l haqqında olan planlar tamamlanmamı?dır, cunki, Bartoldi heyk?lin ba?ının v? m???l tutmu? sa? ?linin daha ?vv?l hazırlanmasını ist?mi?dir. ??l?r Gaget, Gauthier & Co. emalatxanasında ba?lamı?dır. ^[38] 1876-cı ilin mayında Bartoldi fransız numay?nd? hey?tinin t?rkibind? AB? -y? s?f?r etmi? ^[39] v? heyk?lin ozu il? g?tirdiyi boyuk ??klini Sentennial ??nlikl?rind? numayi? etdirmi?dir. ^[40] Sa? qol avqusta kimi Filadelfiyaya catdırılmadı?ından festival kataloquna daxil edilm?mi?, b?zi m?nb?l?r heyk?lin festivalda s?rgil?n?n bu detalını s?hv?n "Kolosun qolu" v? ya "Bartoldinin Elektrik Dir?yi" adlandırmı?lar. S?rgid? muxt?lif monumental inc?s?n?t ?s?rl?ri s?rgil?nirdi ki, bunların da arasında Bartoldi t?r?find?n hazırlanmı? f?vvar? d? vardı. ^[41] Lakin heyk?lin qolu s?rgil?n?n s?n?t ?s?rl?ri arasında daha cox m??hurla?mı? v? insanlar s?rgini izl?m?k ucun qoldakı m???l eyvanına cıxmaqdan otru novb?y? durmu?lar. ^[42] Filadelfiyadakı s?rgi bitdikd?n sonra, heyk?lin qolu Nyu-Yorka aparılmı? v? bir nec? il Medison Sque? Parkında s?rgil?nmi?, daha sonra is? heyk?l? qura?dırılması ucun yenid?n Fransaya aparılmı?dır. ^[42]

AB?-y? ikinci s?f?ri zamanı Bartoldi, Frank-Amerikan Birliyinin Amerika komit?l?rinin yaradılması ucun muxt?lif qruplara muraci?tl?r etmi?dir. ^[43] Komit?l?r postamentin in?a edilm?si ucun Nyu-York, Boston v? Filadelfiyada b?x?i?l?r toplamalı idil?r. ^[44] Nyu-York komit?si daha u?urlu f?aliyy?t gost?r?r?k dig?rl?ri il? muqayis?d? daha cox b?x?i? toplama?a nail olmu? v? buna gor? d? b?z?n "Amerikan Komit?si" d? adlandırılmı?dır. ^[45] H?min komit?nin uzvl?rind?n biri, sonradan Nyu-York qubernatoru v? AB? prezidenti olacaq 19 ya?lı Teodor Ruzvelt idi. ^[43] 3 mart 1877-ci ild? ozunun v?zif?d?ki son gunund? Prezident Qrant bir q?tnam? imzalayaraq, heyk?lin tamamil? hazırlanıb Fransada t?qdim edildiyi dovrd?, AB?-d? onun ucaldılaca?ı yeri secm?k huququnun yalnız AB? prezidentin? aid olaca?ını bildirdi. ^[46]

Fransada qura?dırılması [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1877-ci ild? Paris? qayıdan Bartoldi, 1878-ci ild? Parisd? Dunya Yarmarkasında s?rgil?n?c?k heyk?lin ba?ı uz?rind? i?l?m?y? ba?ladı. Bua arada heyk?lin tamamlanması ucun maddi v?sait toplanı?ı davam etdirilir, Gaget, Gauthier & Co. ?irk?tind? heyk?lin hazırlanmasına baxmaq ucun bilet satı?ı t??kil edilir v? heyk?l u?un model axtarılırdı. ^[37] Fransız hokum?ti bir lotereya oyunu t??kil edir ki, qalib? gumu? bo?qab v? heyk?lin modelinin verilm?si planla?dırılır. Bel?likl?, 1879-cu ilin sonlarında t?xmin?n 250,000 frank pul toplanılmasına nail olunur. ^[47]

Ba? v? qol Viollet-le-Ducın kom?yi il? hazırlanır v? 1879-cu ild?n o, ozunu pis hiss etm?y? ba?layır. O, tezlikl? heyk?lin t?klif edil?n horgulu sutun hiss?sinin mis t?b?q? il? nec? ortulm?si haqqında fikrini bildirm?d?n dunyasını d?yi?ir. ^[48] Novb?ti ild?, Bartoldi innovativ dizyner v? in??atcı Qustav Eyfelin xidm?tl?rind?n istifad? etm?y? nail olur. ^[37] Eyfel v? onun struktur muh?ndisi Mauris Ko?lin sutun in?a edilm?si fikrind?n imtina ed?r?k, ?v?zind? ici bo? d?mir qull? ??klind? d?st?k ucaldılması q?rarına g?lirl?r. Eyfel, d?rinin s?rt ??kild? vur?ulanmasına v? n?tic?d? bir mudd?t sonra catlaqların ?m?l? g?lm?sin? s?b?b ola bil?c?k tamamil? s?rt strukturdan istifaf? etm?m?y? ustunluk verir.

Heyk?lin daha rahat da?ınmasını t?min etm?k, Nyu-York Korf?zinin kul?yin? davamlı olması v? gun??li gunl?rd? metal geni?l?nm?sind?n formasını itirm?sinin qar?ısını almaq ucun ust mis t?b?q?sinin altında armaturlardan d?st?k ??b?k?si qura?dırılmı?dır. C?tin ?l ?m?yinin n?tic?sind? meydana g?lmi? d?st?k d?st?k ??b?k?si heyk?lin h?r hiss?si ucun individual olaraq hazırlanmı?dır. ^{[49] [50]} Mis d?ri t?b?q? v? onun altındakı d?mir d?st?k ??b?k?si arasında meydana g?l? bil?c?k qalvanik korroziyanın qar?ısını ala bilm?k ucun Eyfel onları ?ellak hopdurulmu? asbesl? izol? etmi?dir. ^[51] Heyk?lin hazırlanaca?ı materialın ad?t edildiyi kimi da?dan metala d?yi?dirilm?si, Bartoldinin heyk?lin yı?ılması texnikasını da d?yi?m?y? vadar etmi?dir. O q?rara almı?dır ki, heyk?lin ust d?ri hiss?si tam olaraq heyk?lin ucaldılaca?ı yerd?, postament uz?rind? butun struktur qura?dırıldıqdan sonra ?n sonda yı?ılmalıdır; lakin, sonradan o, heyk?lin Fransada qura?dırılmasına v? hiss?l?r? ayrılaraq AB? -y? da?ınmasına q?rar vermi?dir. ^[52]

Eyfelin dizaynı heyk?li, eksteryer? yuk du?m?d?n karkas kimi interyeri d?st?kl?m?y? ??rait yaradan ?n erk?n p?rd?li divar konstruksiyalarından biri kimi d?y?rl?ndirm?y? imkan verir. Ziyar?tcil?rin tac hiss?y? cıxmasını asanla?dırmaq ucun heyk?lin daxilind? iki spiralvari pill?k?n qura?dırılmı?dır. ^[53] Libertanın ?lind? tutdu?u m???lin ?trafındakı mu?ahid? hiss?sin? cıxı? h?mcinin t?min edilmi?dir, lakin, bu qol bir q?d?r dar oldu?undan burada yalnız fut (12 m) hundurluyu olan bir pill?kan qura?dırılmı?dır. ^[54] Heyk?lin bu hiss?sind? qol h?m d? dir?k qull? xususiyy?ti da?ıdı?ından Eyfel v? Bartoldi onu dizayn ed?rk?n d?ri ortuyunun h?m d? d?st?kl?yici quvv? kimi istifad? edilm?sini n?z?r? almı?lar. ^[55] Dir?k qull?nin detalları Eyfelin Levallua-Perre ??h?ri yaxınlı?ında yerl???n zavodunda hazırlanmı?dır. ^[56]

Simvolik olaraq, heyk?lin ilk d?ri parcası ba? barmaq hiss?sin? AB? -nin Fransadakı s?firi Levi P. Morton t?r?find?n qura?dırılmı?dır. ^[57] Lakin, d?ri hiss?si a?a?ıdan yuxarıya do?ru qura?dırılmamı?dır; ziyar?tcil?rin karıxdırılması ucun i?l?r heyk?lin muxt?lif hiss?l?rind? aparılmı?dır. ^[58] B?zi i?l?r is? podratcılar t?r?find?n h?yata kecirilmi?dir ? Bartoldinin t?l?bl?rinin d?qiq h?yata kecirilm?si ucun barmaqlardan biri Fransanın c?nubunda yerl???n Montoban ??h?rind?ki mis mu?ss?l?rind?n birind? hazırlanmı?dır. ^[59] 1882-ci ild?, artıq heyk?l bel hiss?sin? q?d?r hazır idi v? Bartoldi jurnalistl?ri d?v?t ed?r?k bu hadis?ni qeyd etmi?dir. ^[60] 1883-cu ild? Labule v?fat edir. Fransız komit?sind? onun yerini Suvey? kanalını in?a etdirmi? diplomat Ferdinand de Lesseps doldurur. 4 iyul 1884-cu ild? tamamlanmı? heyk?l Parisd? t?nt?n?li ??kild? S?fir Mortona t?qdim edilir v? Lesseps Fransa dovl?tinin heyk?lin Nyu-Yorka catdırılması x?rcl?rini d? od?y?c?yini bildirir. ^[61] Postament uz?rind? i?l?r tamamlanmadı?ından, heyk?l bir mudd?t Parisd? saxlanılır; 1885-ci ilin yanvarında is? Nyu-Yorka catıdırılması ucun heyk?l okean s?yah?tin? ba?layır. ^[62]

• 
  1885-ci il planlamasında heyk?lin armatur kostruksiya planı.
• 
  Parisd? ilkin emalatxana i?l?ri.
• 
  Bartoldinin heyk?lin sol ?linin hazırlanmasında i?tirakı.
• 
  Heyk?lin ba?ı Parisd? emalatxanada.
• 
  Heyk?l Parisin "Chazelles" kuc?sind?ki "Gaget-Gauthier" emalatxanasında.
• 
  Heyk?lin ba?ı Parisin "Champs-de-Mars" parkında 1878-ci ilin Dunya s?rgisind?.

T?m?lqoyma, t?nqidl?r v? AB?-d? qura?dırılması [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

AB? -d? yaradılmı? birlikl?r heyk?lin postamentinin in?ası ucun g?r?kli m?bl??in toplanmasında xeyli c?tinlikl?rl? uzl??mi?dil?r. 1873-cu il panikası bir nec? on illik ?rzind? davam ed?n iqtisadi coku?un ?sasını qoymu?du. Azadlıq heyk?li layih?si bu cur c?tinlikl? uzl???n yegan? layih? deyildi: sonradan Va?inqton monumenti adlandırılan boyuk obeliskin in?ası da bir nec? il ?rzind? dayandırılmı? v? tamamlanması uc il yarım c?kmi?di. ^[63] H?m heyk?lin ozu, h?m d? bu h?diyy?nin amerikanlara lazımlı?ı t?nqid h?d?fin? cevrilmi?di. V?t?nda? muharib?sind?n sonrakı ill?rd? ?ks?r amerikanlar, Azadlıq heyk?li kimi alleqorik s?n?t numun?l?rind?n daha cox, muharib?nin xatir?l?rini canlandıran v? mill?tin q?hr?manlarını t?c?ssum etdir?n realistik ?s?rl?r? ustunluk verirdil?r. ^[63] H?mcinin, amerikanların ozl?rinin d? Amerikanın ictimai obyektl?rini in?a ed? v? b?z?y? bill?c?kl?ri iddiası ortaya atılmı?, italyan m?n??li r?ssam Konstantino Brumidinin Kapitoli binasının b?z?dilm?si ucun secilm?si o q?d?r ciddi etirazlara s?b?b olmu?dur ki, r?ssama AB? v?t?nda?lı?ı verilmi?dir. ^[64] " Harper's Weekly " siyasi jurnalında qeyd edilirdi ki, "yax?ı olardı, M. Bartoldi v? bizim fransız kuzenl?rimiz biz? heyk?li postamenti il? birg? bir kull ??klind? h?diyy? ed?rdil?r." ^[65] " The New York Times "da is? vur?ulanır ki, "hec bir h?qiq v?t?np?rv?r bizim indiki v?ziyy?timizd? burunc qadın heyk?li ucun bu q?d?r x?rc c?kilm?sin? razı olmaz." ^[66] Uzl??dikl?ri t?nqidl?rd?n sonra, Amerika birlikl?ri bir nec? il ?rzind? sakit v? az h?r?k?t etm?y? ustunluk vermi?di. ^[66]

Bartoldinin heyk?linin ozulu 1807?1811-ci ill?rd? in?a edilmi? v? artıq istifad? olunmayan Fort Vud h?rbi bazasının icin? salınmı?dı. V?t?nda? muharib?si dovrund? komplektl??dirm? m?nt?q?si kimi istifad? olunmasına baxmayaraq, artıq 1823-cu ild?n etibar?n baza nadir hallarda istifad? olunurdu. ^[67] Bazanın istehkam s?ddi on bir gu??li ulduz ??klind? idi. Heyk?lin ozunu v? postament el? yerl??dirilmi?di ki, g?l?c?kd? ucaldılacaq heyk?l uzu c?nub-??rq? baxaraq korf?z? Atlantik okeanından daxil olan g?mil?ri salamlasın. ^[68] 1881-ci ild? Nyu-York birliyi memar Ricard Morris Hanta heyk?lin postamentinin dizaynını h?val? etdi. Bir nec? ay sonra Hant in?aat i?l?rinin detallı planını t?qdim etdi v? i?l?rin doqquz ay davam ed?c?yini bildirdi. ^[69] Memar 114 fut (35 m) hundurlukd? postament t?klif ets? d?, birlik maddi c?tinlikl?r s?b?biyl? postamentin 89 fut (27 m) hundurlukd? ucaldılması q?rarına g?ldi. ^[70]

Hantın postament dizaynı Dorik portallar da daxil olmaqla, umumilikd? klassik memarlıq elementl?rini ehtiva edir v? ?sas memarlıq detalları fikri heyk?lin ozun? yon?ldirdi. ^[70] Postament a?a?ıda 62 fut (19 m), yuxarıda is? 39,4 fut (12,0 m) kvadrat ??klind? olan k?sik piramida formasındadır. Postamentin dord t?r?fd?n d? gorunu?u eynidir. H?r t?r?fd?ki qapının ustund? 10 disk vardır ki, Bartoldi bu diskl?rd? Birl??mi? ?tatların h?r bir ?tatının gerbini (1876?1889-cu ill?rd? 40 ?tat var idi) ?ks etdirm?yi planla?dırmı?, lakin sonradan bu plan h?yata kecirilm?mi?di. H?r dord t?r?fd? sutunlarla ?hat?l?nmi? eyvanlar var. Bartoldi heyk?lin ozunun ucaldı?ı postamentin ?n yuks?k hiss?sind? kicik bir mu?ahid? meydancası da formala?dırmı?dır. ^[71] Lui Aucinkloss qeyd edir ki, "Kobud yonulmu? postament da?ları sanki Avropanın q?dim dovrl?rd?n suzulub g?l?n gucunu t?c?ssum etdirir v? bu gucun d? uz?rind? Azadlıq heyk?linin ozu ucalır." ^[70] Birlik in?aat i?l?rin? n?zar?t etm?si ucun kecmi? ordu generalı olan Carlz Pomeroy Stounu muzdla i?? t?yin edir. ^[72] 15 fut (4,6 m) d?rinlikd? ozul in?ası i?l?ri 1883-cu ild? ba?layır v? postamentin kencda?ı 1884-cu ild? qoyulur. ^[69] Hantın original layih?sind? postamentin b?rk qranitd?n in?a olunması n?z?rd? tutulmu?du. Lakin maddi c?tinlikl?r yenid?n onun planının d?yi?ilm?si il? n?tic?l?nmi?, yekun layih?d? beton divarlar yalnız qranit t?b?q? il? uzl?nmi?dir. ^{[73] [74]} ?stifad? olunmu? qranit bloklar Brenford, Konnaktikutda yerl???n Bitti Kuarri (Beattie Quarry) adlı yerd?n g?tirilmi?dir. ^[75] Umumilikd?, in?a edilmi? beton divarlar o dovr? q?d?r ?n boyuk tokm? divarlar idi. ^[74]

Heyk?lin t?m?lqoyması 1882-ci ild? ba? tutmu?dur. Birlik bu m?qs?dl? coxsaylı pul aparan m?rasiml?r t??kil etmi?dir. ^[76] Bel? t?dbirl?rd?n biri olan inc?s?n?t ?s?rl?ri v? ?lyazmaları h?rracında ?air? Emma Lazarusdan heyk?l? bir ?s?r h?sr etm?si xahi? edildi. ?vv?lc? o imtina ed?r?k, heyk?l haqqında ?eir yaza bilm?y?c?yini bildirdi. H?min dovrd? o, ?sas?n ??rqi Avropadakı anti-semitik poqromlardan qacaraq Nyu-Yorka sı?ınmı? qacqınlara kom?k etm?kl? m???ul idi. Bu qacqınlar z?ngin Lazarusun hec vaxt t?s?vvur ed? bilm?y?c?yi bir ??raitd? ya?ama?a m?cbur edilmi?dil?r. O, heyk?lin simasında h?min y?hudi qacqınlarına olan emtatiyasını ifad? etm?y? calı?mı?dı. ^[77] Bel?c? ?air?nin " Yeni Kolos " ("The New Colossus") soneti meydana g?lmi?dir. ^[78]

Butun bu t?dbirl?r s?b?biyl? t?m?lqoyma m?rasimi xeyli uzanmı?dı. Nyu-York qubernatoru olan Qrover Klivlend is? 1884-cu ild? "Azadlıq heyk?li layih?si" ucun $50,000 m?bl??in x?rcl?nm?sin? veto qoymu?du. Novb?ti il layih?nin tamamlanması ucun Konqresin $100,000 ayırmasına nail olmaq t???bbusu d? Demokratların m?s?l?y? qar?ı cıxmasından sonra ba? tutmamı?dır. Bank hesabında c?mi $3,000 qalan Nyu-York birliyi postamentin in?a i?l?rini dayandırma?a m?cbur olmu?dur. Layih?nin t?hluk? altında qaldı?ını gor?n Boston v? Filadelfiya da daxil olmaqla, dig?r Amerika ??h?rl?ri i?l?rin tamamlanması v? heyk?lin ucaldılması ucun t?l?b olunan m?bl??in od?nil?m?sini t?klif etmi?l?r. ^[79]

Publisist Cozef Pulitser "New York World" q?zeti vasit?siyl? ca?ırı? ed?r?k m?bl??i $100,000 (bugunku ekvivalenti $2.3 milyon) h?ddin? catdırma?ı m?sl?h?t gormu?dur. Pulitser b?x?i? etdiyi m?bl??in miqdarından asılı olmayaraq qatqıda bulunan h?r k?sin adının q?zetind? cap olunmasını v?d etmi?dir. ^[80] Bu t?hrik Nyu-Yorkerl?rin x?yal s?rh?ddl?rini geni?l?tdi, xususil?, Pulitserin "Dunyada yalnız qız" ın "yı?dı?ı 60 senti" b?x?i? etm?si kimi x?b?rl?ri n??r etm?si insanlara daha cox t?sir gost?rirdi. ^[81] Bir qrup u?aq is? "sirk? getm?k ucun q?na?t etdiyi dollar" ı b?x?i? etmi?di. ^[82] "Yalnız v? cox ya?lı bir qadın" ın da bir dollar b?x?i? etm?si x?b?ri yayılmı?dı. ^[81] Nyu-Yorka r?qib ??h?r olan Bruklind?ki (1898-ci il? kimi ??h?rl?r birl??dirilm?mi?di) alkoqollar evinin sakinl?ri is? $15 b?x?i? etmi?di. ^[83] Ayova ?tatında yerl???n Davenport ??h?rind?ki u?aqba?cası sinfi is? $1.35 m?bl??ind? b?x?i? gond?rmi?di. B?x?i?l?rin g?lm?y? ba?ladı?ını gor?n birlik, dayandırılmı? postament tikintidi i?l?rinin davam etdirilm?si q?rarına g?lmi?dir. ^[84]

17 iyun 1885-ci ild? Azadlıq heyk?li yukl?nmi? fransız g?misi " Isere " sa?lam ??kild? Nyu-York limanına yan aldı. ?cind? sokulmu? heyk?lin hiss?l?rini da?ıyan g?minin sahil? yan almasından sonra Nyu-Yorkerl?r heyk?l? qar?ı entusiazmlarını buruz? verm?y? ba?ladılar. Minl?rl? insan "Isere" g?misini qar?ılamaq ucun sahil? g?lirdi. ^{[85] [86]} Be? aylıq gund?lik b?x?i? toplanmasından sonra, 11 avqust 1885-ci ild? "New York World" q?zeti 120,000 donordan $102,000 m?bl?? toplandı?ını, b?x?i? ver?nl?rin 80 faizd?n coxunun is? 1 dollardan az m?bl?? ba?ı?ladı?ını acıqladı. ^[87]

B?x?i? toplanması i?inin u?urla tamamlanmasına baxmayaraq, postamentin in?aat i?l?ri 1886-cı ilin aprelin? kimi tamamlanmadı. Postamentin in?asının tamamlanmasından d?rhal sonra is? heyk?lin qura?dırılmasına start verildi. Eyfelin polad c?rciv?l?ri d?mir dvutavrlar vasit?siyl? postament? birl??dirildi. ^[88] Bu hiss?nin tamamlanmasından sonra, heyk?lin d?risinin qura?dırılmasına start verildi. ^[89] Postamentin kifay?t q?d?r enli olması s?b?biyl? e?afotların qura?dırılması c?tin olmadı. H?mcinin in?aat i?l?ri zamanı hec kim olm?di. ^[90] Bartoldi m???lin icind? i?ıqlandırma sisteminin qura?dırılmasını planla?dırsa da, heyk?lin qura?dırılmasına ba?lanmasından bir h?ft? ?vv?l, AB? H?rbi Muh?ndisl?r Korpusu bu i?ı?ın g?mi pilotlarının gozunu qama?dırması ehtimalını n?z?r? alaraq ba?qa bir vasit? secilm?sini t?klif etdil?r. Bundan sonra Bartoldi illuminatorları xaricd?n yı?ı?dıraraq, qızıl suyuna c?kilmi? alovun daxilind? yerl??dirdi. ^[91] M???lin i?ıqlandırılması v? dig?r elektrik t?minatlarının od?nilm?si ucun adada xususi elektrik stansiyası in?a edildi. ^[92] D?rinin qura?dırılmasının ba?a catmasından sonra, Nyu-York M?rk?zi Parkı v? Bruklin Prospekt Parkının dizayneri olan m??hur land?aft memarı Frederik Lou Olmsted Bedloe adasının t?mizl?n?r?k ya?ılla?dırılması v? acılı?a hazırlanması ucun i?? c?lb olundu. ^[93]

Acılı? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Heyk?lin acılı? m?rasimi 28 oktyabr 1886-cı ild? gunorta vaxtı ba? tutmu?dur. ?vv?l Nyu-York qubernatoru olmu? AB? prezidenti Qrover Klivlend m?rasim? s?drlik etmi?dir. Acılı? m?rasiminin keciril?c?yi s?h?r Nyu-York ??h?rind? parad t??kil olunmu?dur; paradda minl?rl? insan i?tirak etmi?dir. ^[94] Prezident ?vv?lc? ??xs?n izdihama r?hb?rlik ets? d?, sonradan dayanaraq kec?n insan d?st?l?rini seyr etmi?dir. General Stoun paradın ?sas mar?alı olmu?dur. Mar?rut Medison Sque?d?n ba?lamı?, Batteri Park istiqam?tind?, C?nubi Manhettend?n kecm?kl? Be?inci Avenyu v? Brodveyl? Rou Parkı yaxınlı?ındakı "World" binasına q?d?r davam etmi?dir. Daha sonra parad Nyu-York Fond Birjasının qar?ısından kecmi? v? Nyu-York parad ?n?n?l?rin? uy?un olaraq ticar?tcil?r p?nc?r?l?rd?n parad i?tirakcılarının ustun? bilet atmı?lar. ^[95]

Saat 12:45 p.m-d? d?niz paradı ba?ladı v? Prezident Qrover Klivlend acılı? ucun onu Bedloe adasına aparmalı olan yaxtaya mindi. ^[96] ?lk olaraq Fransa birliyi adından De Lesseps nitq soyl?di, ardınca Nyu-York birliyind?n Senator Uilyam M. Evarts cıxı? etdi. Heyk?lin uzun? Fransa bayra?ı ortulmu?du v? Evartsın nitqinin sonunda bayra?ın goturulm?si il? heyk?lin acılı?ı gerc?kl??dirilm?li idi, lakin, Bartoldi s?hv?n Evarts cıxı?ını tamamlamamı? bayra?ın acılmasına imkan vermi?di. ^[95] Daha sonra Prezident Klivlend cıxı? ed?r?k qeyd etmi?dir ki, "bu heyk?ld?n yayılan i?ıq seli c?hal?t qaranlı?ını parcalayacaq v? Dunyanı i?ıqlandıran Azadlıq insanlı?ı zulmd?n xilas ed?c?k". ^[97] Kursunun yaxınlı?ında dayanan Bartoldi cıxı? ucun d?v?t edils? d?, o, bundan imtina etmi?dir. Daha sonra Senator ?ansi Depyu cıxı? ed?r?k h?r k?s? t???kkur etmi?dir. ^[98]

Xalq kutl?l?rind?n is? hec kim adaya buraxılmamı? v? m?rasim mudd?tind? ada insanlar ucun qapalı olmu?dur. Yalnız Bartoldinin h?yat yolda?ı v? Lessepsin n?v?l?rin? adaya g?lm?y? icaz? verilmi? v? r?smil?r bunu onunla izah etmi?l?r ki, xanımlar kutl? arasında ?zil? bil?rdil?r. Lakin bu qadınlarla huquq b?rab?rliyi t?r?fdarlarının qıcıqlanmasına s?b?b olmu? v? onlar qayıqlar kiray?l?y?r?k, mumkun q?d?r adaya yaxınla?mı?lar. Qrup r?hb?rl?ri nitq soyl?y?r?k Libertinin azadlı?ın v? qadın haqlarının t?c?ssumu oldu?unu bildirmi?l?r. ^[97] Planla?dırılmı? at??f??anlıq is? acılı? gunu ba? tutmamı? v? pis hava ??raitin? gor? 1 Noyabra kimi t?xir? salınmı?dır. ^[99]

Acılı?dan qısa mudd?t sonra afroamerikalıların q?zeti olan " The Cleveland Gazette " b?yan etmi?dir ki, Birl??mi? ?tatlar xalqı "h?qiq?t?n d? must?qil olana kimi" heyk?lin m???li i?ıqlandırılmayacaq:

"H?qiq?t?n d?, Azadlıq dunyanı i?ıqlandırır. Bu ifad? bizi k?d?rl?ndirir. Cunki bu, hokum?tin axmaq ba?ırı?ıdır. Cunki, bu hokum?t v?t?nda?ları oz s?rh?ddl?ri ic?risind? qoruya v? muhafiz? ed? bilmir. N? q?d?r ki, i?guzar v? ?m?ksev?r z?nci v?t?nda? oz ail?sinin v? ozunun xo?b?xt g?l?c?yi ucun calı?a, g?l?c?k ku-klukslunun qızını v? h?yat yolda?ını oldurm?k t?hluk?sini aradan qaldıra v? g?l?c?y? umidl? baxa bilmir, Bartoldinin heyk?linin m???lini v? umumiyy?tl? heyk?lin ozunu okean sularının d?rinlikl?rin? q?rq etm?k lazımdır. Azadlı?ın" bu olk?d? "dunyanı i?ıqlandırması" h?l? ki, cox gulunc gorunur." ^[100]

Acılı?dan sonrakı tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Mayak ?dar?si v? Muharib? Departamenti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Acılı? gunu ax?am heyk?lin m???li i?ıqlandırıldıqda m?lum oldu ki, m???lin i?ı?ı yalnız Manhettend?n c?tinlikl? gorun?c?k s?viyy?d?dir v? mayak kimi istifad?y? yararlı deyil. "New York World" q?zeti yazırdı ki Heyk?lin i?ı?ı "mayakdan cox i?ıqboc?yini xatırladır" . ^[92] Heyk?lin i?ı?ı ?ks etdirm? qabiliyy?tini artırmaq ucun, Bartoldi, onu tamamil? qızıl suyuna c?km?yi t?klif etdi, lakin, bu cox baha ba?a g?ldiyind?n imtina edildi. Birl??mi? ?tatlar Mayak ?dar?si 1887-ci ild? heyk?li t?hvil aldı v? m???lin effektivliyini artırmaq ucun cihazlar qura?dıraca?ını v?d etdi; lakin, butun c?hdl?r? baxmayaraq, heyk?l gec?l?r faktiki olaraq gorunmurdu. 1893-cu ild? Bartoldi AB?-y? dondukd?, heyk?lin i?ıqlandırılması il? ba?lı daha bir nec? t?klif s?sl?ndirs? d?, bu t?klifl?rin d? hamısı n?tic?siz qaldı. Lakin, o muv?ff?qiyy?tl? heyk?lin daxili i?ıqlandırmasını t?kmill??dirm?y? nail oldu v? bel?likl? d?, turistl?rin Eyfelin daxili dizaynını gorm?sin? ??rait yaratdı. ^[92] Heyk?lin mayak kimi i?? yaramadı?ını gor?n Prezident Teodor Ruzvelt 1901-ci ild? onun Muharib? Departamentin? verilm?si q?rarına g?ldi. ^[101] H?rbi Siqnal cihazları 1923-cu il? kimi Bedloe adasında qalmaqda idi v? h?min tarixd?n sonra da, adanın h?rbi yurisdiksiyaya tabe olması s?b?biyl? orada h?rbi polis qalmaqda davam edirdi. ^[102]

Heyk?l tezlikl? Nyu-Yorkun ?sas gorm?li yerl?rind?n birin? cevrildi. ??h?r? koc ed?n immiqrantarı birinci qar?ılayan bu heyk?l olurdu. Heyk?li ilk d?f? gor?n ??xsl?rin t?s?vvurl?rini ?ks etdir?n hekay?l?r yayılma?a ba?ladı. Yunanıstandan koc etmi? bir ??xs deyirdi:

"M?n Azadlıq heyk?lini gordum. V? m?n oz-ozum? dedim ki, "Xanım, siz nec? d? goz?lsiniz!" Siz qollarınızı acaraq butun xaricil?ri q?bul edirsiniz. M?n? d? ?ans ver ki, ozumu yoxlayım, Amerikada kims? olma?a c?hd edim." V? heyk?l h?mi??lik m?nim yadda?ıma h?kk olundu." ^[103]

?slind? heyk?l boz mis r?ngind? idi, lakin, 1900-cu ild?n sonra, onun uz?ri t?dric?n b?z?n mis pası da adlandırılan patina t?b?q?si il? ortulm?y? ba?ladı v? n?m ??raitd? qısa mudd?td? butun heyk?li burudu. 1902-ci ild? bu haqqda m?tbuatda m?lumat verildi; 1906-cı ild? is? heyk?l tamamil? patina t?b?q?si il? ortuldu. ^[104] Bunun muxt?lif s?viyy?li korroziyalara s?b?b ola bil?c?yini n?z?r? alan Konqres heyk?lin b?rpası v? h?m daxild?n, h?m d? xaricd?n r?ngl?nm?si ucun $62,800 m?bl??ind? budc? ayırdı. ^[105] Lakin planla?dırılan eksteryer r?ngl?nm?si il? ba?lı coxsayı ictimai etiraz aksiyaları ba? verdi. ^[106] Heyk?l uz?rind? ?m?l? g?lmi? patina t?b?q?sini t?dqiq ed?n H?rbi Muh?ndisl?r Korpusu mut?x?ssisl?ri bildirdil?r ki, bu t?b?q? heyk?l ucun hec bir z?r?rli xass?y? malik deyil, ?ksin? mis d?ri ortuyu uz?rind? qoruyucu t?b?q? ?m?l? g?tir?r?k onu qoruyur, h?mcinin heyk?lin "s?rt k?sikl?rini yum?aldaraq ona goz?l gorunu? verir" . ^[107] Bundan sonra heyk?lin yalnız daxild?n boyanması q?rarı verildi. H?mcinin, Muh?ndisl?r korpusu ziyar?tcil?rin postamentin a?a?ısından yuxarısına qaldırılması ucun bir lift d? qura?dırdı. ^[107]

Birinci dunya muharib?si dovrund?, 30 iyul 1916-cı ild? Almaniya t?xribatcıları hazırda Azadlıq Dovl?t Parkının bir hiss?si olan Nyu-Cersi ?tatının Cersi ??h?rinin Qara Tom yarımadasında boyuk partlayı? tor?tdil?r. Fransa v? Britaniyanın mudafi?sinin t??kil edilm?si ucun gond?rilm?y? hazırlanmı? vaqonlarla dinamit partladıldı v? bir nec? insan v?fat etdi. Bu partlayı?da heyk?l d? b?zi z?d?l?r aldı. ?sas?n heyk?lin m???l tutan sa? ?li z?d?l?ndi v? b?rpa i?l?ri ucun on gun mudd?tin? qapadıldı. Heyk?lin v? adadakı binaların b?rpası $100,000-a ba?a g?ldi. ?nsanların t?hluk?sizliyi ucun m???lin yaxınlı?ında yerl???n dar kecid ba?landı v? h?min kecid bu gun? kimi ba?lı olaraq qalmaqdadır. ^[98]

H?min il, "New York World" n??riyyatını atasından miras almı? Ralf Pulitzer heyk?lin gec? i?ıqlandırılmasını t?min ed? bilm?k ucun daxili i?ıqlandırılması sisteminin qurulması m?qs?di il? $30,000 budc? ayırdı. H?mcinin, 80,000-? yaxın da ian?cil?rd?n toplama?a nail oldu, lakin yen? d? son m?qs?d? catmaqda u?ura imza ata bilm?di. ?sas c?tinlik z?ngin donorlardan birinin verdiyi boyuk m?bl??d? ian?nin meydana cıxması idi ki, bu fakt da 1936-cı il? kimi aydınlanmamı? qaldı. Sualtı elektrik kabell?ri vasit?siyl? adaya g?tiril?n enerji Fort Vud divarları uz?rind? yerl??dirilmi? boyuk i?ıqlandırma sistemin? catdırılmalı idi. Daha sonra Ra?mor da?ı memorialını i?l?mi? heyk?ltara? Qutzon Borqlum heyk?lin m???l hiss?sini yenid?n dizayn ed?r?k oraya daha cox mis detallar ?lav? etdi v? bullur hiss?cikl?r yerl??dirdi. 2 dekabr 1916-cı ild? Prezident Vudro Vilson teleqraf gond?r?r?k heyk?lin i?ıqlarının yandırılmasını bildirdi v? bel?c? heyk?l muv?ff?qiyy?tl? i?ıqlandırıldı. ^[108]

1917-ci ild? AB? -nin Birinci dunya muharib?sin? girm?sind?n sonra Azadlıq heyk?linin t?svirl?ri h?m t?bli?at posterl?rind? h?m d? muharib? dovrund? cox m??hur olmu? v? AB? v?t?nda?larının muharib? x?rcl?rini od?m?y? kom?k etm?si ucun n?z?rd? tutulmu? Azadlıq istiqrazlarında istifad? olunurdu. Bu xalqa muharib?nin v? azadlı?ın dovl?tin ?sas qay?si oldu?unu t?lqin etm?kl?, h?m d? sanki, hazırda muharib? v?ziyy?tind? olan Fransanın vaxtil? bu heyk?li h?diyy? etdiyini xatırladırdı. ^[109]

1924-cu ild? Prezident Kalvin Kulic Q?dimlik Aktının verdiyi yetkiy? dayanaraq Azadlıq heyk?lini Milli Abid? elan etdi. ^[101] Heyk?lin tarixind? yegan? sui-q?sd hadis?si is? be? il sonra ba? verdi. G?nc o?lan heyk?lin tacındakı p?nc?r?l?rd?n birind?n ozunu a?a?ı ataraq postamentin ustun? du?du v? oldu. ^[110]

Milli Park Xidm?tinin ilk ill?ri (1933?1982) [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1933-cu ild? Prezident Franklin Ruzvelt heyk?lin Milli Park Xidm?ti (MPX) idar?sin? verilm?si haqqında s?r?ncam imzalayır. ^[101] 1937-ci ild? MPX Bedloe adası uz?rind? huquq ?ld? edir. H?rbi quvv?l?rin adadan yola salınmasından sonra MPX adanı parka cevirm?k q?rarı verdi. ^[111] ??l?rin ?nki?afı Adminstrasiyası (??A) (The Works Progress Administration) qısa zamanda adadakı kohn? binaların ?ks?rini sokdu, ??rq hiss?sinin tamamil? t?mizl?nm?si v? ya?ılla?dırılmasını h?yata kecirdi v? burada ziyar?tcil?r ucun xususi qranit pill?k?n in?a edildi. ??A h?mcinin heyk?lin daxilind? retavrasiya i?l?rini d? h?yata kecirdi. Heyk?lin daxilind? qura?dırılmı? muv?qq?ti i?ıq sistemi sokuldu v? bel?likl? onlar ucun qura?dırılmı? v? artıq paslanmı? d?st?kl?r d? heyk?lin ic?risind?n cıxarıldı. Heyk?lin postamenti ucun qura?dırılmı? v? artıq paslanmı? d?mir pill?k?n d? sokulmu? v? yerind? d?mir-beton konstruksiyalı pill?k?n in?a edilmi?dir. ^[112] Postamentin altına cıxacaq ya?ı? suyunun g?l?c?kd? ?m?l? g?tir?c?yi paslanmanın qar?ısının alınması ucun misd?n izolyasiya t?b?q?si d? yaradılmı?dı. ^[113] 1938-ci ilin may v? dekabr ayları ?rzind? heyk?l ziyar?tcil?r ucun ba?lanmı?dı. ^[112]

?kinci dunya muharib?si dovrund? heyk?l ziyar?tcil?r ucun acıq olsa da, muharib? x?rcl?ri s?b?bind?n gec?l?r i?ıqlandırılmırdı. ?stisna olaraq 31 dekabr 1943-cu ild? v? 6 iyun 1944-cu ild? "Neptun" ?m?liyyatı gunu Morze ?lifbası il? q?l?b? anlamına g?l?n V i?ar?si ??klind? i?ıqlandırılmı?dır. 1944?1945-ci ill?rd? heyk?l ucun yeni v? daha guclu i?ıqlandırma sistemi qura?dırılmı?, Avropada q?l?b?nin ??r?fin? 8 mayda Avropada q?l?b?nin ??r?fin? heyk?l yenid?n i?ıqlandırılmı?dır. ^[114] 1946-cı ild? ziyar?tcil?rin vurdu?u z?d?l?rin aradan qaldırılması ucun, heyk?lin interyeri xususi yuyula bil?n plastik t?b?q? il? ortulmu?dur ki, bu da qraffitil?rin silinm?sin? ??rait yaratmı?dır. ^[113]

1956-cı ild? Konqres aktı il? r?sm?n Bedloe adasının adı Azadlıq adası olaraq d?yi?dirildi. Aktda h?mcinin, adada Amerika ?mmiqrasi Muzeyinin d? yaradılması n?z?rd? tutulmu?du ki, bu da uzun muzakir?l?r? v? c?miyy?td? b?zi quvv?l?rin narazılı?ına s?b?b olmu?du. ^[115] 1965-ci ild? Prezident Lindon Consonun s?r?ncamı il? yaxınlıqdakı Ellis adası il? birg? Azadlıq adası Azadlıq Heyk?li Milli Abid?si elan edildi. ^[101] 1972-ci ild? uzun sur?n etirazlardan sonra, n?hay?t ki, heyk?lin ozulu altında in?a edilmi? ?mmiqrasiya Muzeyi Prezident Ricard Niksonun i?tirak etdiyi m?rasiml? acıq elan edildi. Muzeyin hamil?ri onu lazımi iyan?l?rl? t?min etmirdil?r v? 1991-ci ild? Ellis adasında ?mmiqrasiya Muzeyinin acılmasından sonra Azadlıq adasındakı muzey ba?lanıldı. ^[88]

26 dekabr 1971-ci ild? Vyetnam muharib?si ?lehdarı olan 15 veteran heyk?li ?l? kecir?r?k ?ll?rind? AB? bayra?ı il? tac hiss?sind?n a?a?ı ucdular. 28 dekabrda onlar h?bs edil?r?k Federal m?hk?m?y? t?hvil verildil?r. ^[116] Bundan ba?qa heyk?l daha bir nec? d?f? etiraz aksiyalarına ?ahid olmu?, Puerto-Rikonun azadlı?ı t?r?fdarları, AB?-nin Qrenadaya mudaxil?sinin ?leyhdarları heyk?l ?razisind? etiraz aksiyaları kecir? bilmi?l?r. Milli Park xidm?ti idar?sinin icaz?si il? heyk?l ?razisind? h?mcinin, ?n?n?vi gey-parad rallisi d? kecirilm?kd?dir. ^[117]

1976-cı ild? AB? -nin 200 illik yubileyi munasib?til? heyk?l ucun yeni v? daha guclu i?ıqlandırma sistemi qura?dırılmı?dır. 4 iyul 1976-cı ild? heyk?l " Operation Sail " bayram t?dbirl?rinin ?sas m?rk?zi olmu?, dunyanın dord bir t?r?find?n g?l?n hundur bayram g?mil?ri onun ?trafında dovr? vurduqdan sonra Nyu-York limanına daxil olmu?dur. ^[118] Gunun sonunda heyk?l yaxınlı?ında boyuk at??f??anlıq t??kil edilmi?dir. ^[119]

Yenil?nm?l?r v? t?mirl?r (1982?2000) [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1986-cı ild? heyk?l, acılı?ının yuz illik yubileyi ?r?f?sind? fransız v? amerikan muh?ndisl?r t?r?find?n ?traflı t?dqiq edilmi?dir. H?l? 1982-ci ild? heyk?lin ?traflı restavrasiyaya ehtiyacı olması haqqında m?lumat yayılmı?dı. Diqq?tli ara?dırmalar n?tic?sind? mu?yy?n edilmi?di ki, h?l? heyk?lin in?ası zamanı sa? qol umumi struktura duzgun montaj edilm?mi?dir. Guclu kul?k ?sdiyi zaman sa? qol yell?nirdi v? bu heyk?lin ozunun davamlı?ına t?hluk? yaradırdı. Bundan ba?qa ba? m?rk?zd?n 2 fut (0.61 m) k?narda qura?dırılmı? v? sa? qol t?r?fd?n ?ualardan birind? acılmı? d?likd?n kec?n kul?k d? heyk?lin t?hluk?sizliyi ucun t?hdid yaradırdı. Heyk?lin armatur strukturu cissi korroziyaya u?ramı?, eksteryer lovh?l?rinin iki faizinin is? d?yi?dirilm?sin? ehtiyac yaranmı?dı. ^[120] Baxmayaraq ki, armaturlarda ba? ver?n korroziya h?l? 1936-cı ild? b?zi d?mir detalların d?yi?dirilm?si zamanı a?karlanmı?dı, o zaman yalnızca korroziya ba?lamı? hiss?l?rin r?ngl?nm?si il? kifay?tl?nilmi?di. ^[121]

1982-ci ilin mayında Prezident Ronald Reyqan restavrasiya i?l?ri ucun lazım olan m?bl??in toplanması ucun Li ?akokkanın r?hb?rlik etdiyi " Chrysler Corporation " ?irk?tinin ba?cılı?ı altında "Azadlıq heyk?li?Ellis adssı Yuzillik Komissiyası" nın yaradıldı?ını elan etdi. ^[122] Qısa mudd?t ?rzind? komissiya $350 milyondan artıq ian? toplandı. ^[123] Azadlıq heyk?li h?m d? tarixd? marketinq kompaniyası n?tic?sind? ian? toplayan ilk "qadın"lardan biri olmu?dur. 1983-cu il reklam kompaniyasında bildirilirdi ki, American Express kartı il? edilmi? h?r alı? veri?d?n, ?irk?t Azadlıq heyk?linin restavrasiyası ucun 1 sent ian? ed?c?k. T?kc? bu layih?d?n heyk?lin restavrasiyası ucun $1.7 milyon toplamaq mumkun olmu?du. ^[124]

1984-cu ild? restavrasiya i?l?rin? start verilm?si ucun heyk?l ictimay?t? ba?lı elan edildi. ??cil?r qısa zamanda butun heyk?l uz?rind? e?afort qura?dırdılar. Maye azotun t?tbiq edilm?si il?, onillikl?r ?rzind? heyk?lin mis d?ri t?b?q?sinin ic hiss?sind? toplanmı? r?ng t?b?q?si t?mizl?ndi v? bel?c? korroziyanın hansı hiss?d? n? q?d?r olmasını da t?dqiq etm?k mumkun olmu?dur. Yem?k sodası istifad? edil?r?k mis lovh?l?r? z?r?r verm?d?n ?m?l? g?lmi? qudron t?b?q?si d? t?mizl?nmi?dir. ^[125] Restavratorların i?ini Bartoldi t?r?find?n qalvanik karroziyanın qar?ısının alınması ucun istifad? edilmi? asbest qarı?ıqlı madd? (t?dqiqatlar bu madd?nin t?tbiqinin faydalı olmadı?ını gost?rmi?dir) yubandırmı?dır. Heyk?l ?razisind? calı?an i?cil?rin kimy?vi madd?l?rin z?r?rind?n qorunması ucun "ay kostyumu" adlandırılan xususi geyim geyinm?l?ri t?min edilmi?di. ^[126] B?rpa i?l?ri zamanı heyk?lin mis d?ri hiss?sind? n?z?r? carpan boyuk d?lik hiss?l?ri b?rpa edilmi? v? ya yeni lovh?l?rl? ?v?zl?nmi?dir. ^[127] Heyk?lin t?miri ucun istifad? olunmu? mis Bell Labs ?irk?t binasının damından goturulmu?dur. Cunki damın qapadılmasında istifad? edilmi? mis t?b?q?sinin d? ustund? Azadlıq heyk?linin mis d?ri ortuyund?kin? b?nz?r patina qatı ?m?l? g?lmi?di. ?v?zind? laboratoriya heyk?ld?n sokulmu? bir nec? mis parcasını t?dqiq etm?k huququ ?ld? etmi?dir. ^[128] 1916-cı ild?n b?ri heyk?ll? birl??diyi yerd?n su sızan m???l, Bartoldinin hazırladı?ı m???lin eynisi olan replika m???ll? ?v?l?nmi?dir. ^[129] Heyk?lin sa? qol v? ciyninin d? d?yi?dirilm?si iddia edils? d?, MPX h?min hiss?l?rin yalnız restavrasiya edildiyini bildirmi?dir. ^[130]

Qustav Eyfel t?r?find?n i?l?nmi? butun armatur hiss?l?rin hamısı d?yi?dirilmi?dir. Onun ?v?zind? is? korroziyaya davamlı Ferraliumdan dayaqlar hazırlanmı?dır ki, bunlar rahatlıqla ?yilm? v? ?vv?lki v?ziyy?tin? qayıtma xususiyy?tin? malikdir ki, bu da kul?kli havalarda heyk?lin t?rp?nm?sind?n sonra, ?vv?lki v?ziyy?tini almasına kom?k edir. ^[131] ?ua v? qolun k?si?m?sinin ar?ısını almaq ucun, ?ua bir nec? d?r?c?d? qura?dırılmı?dır. ^[132] Heyk?lin i?ıqlandırılma sistemi d? tamamil? yenil?nmi?, xususi metal-haloiden lampalar qura?dırılmı?dır ki, bunların kom?kliyi il? i?ıq xususi ?ua ??klind? yalnız mu?yy?n olunmu? yerl?ri i?ıqlandırır v? bel?c? h?m heyk?ld?, h?m d? postamentd? lazım olan detalları i?ıqlandırmaq mumkun olmu?dur. ^[133] Postament? g?linc?, 1960-cı ild? in?a edilmi? kicik v? diqq?t c?lb etm?y?n kicik giri?i yenil?n?r?k, ?v?zind? geni?, yenil?nm?nin simvolikası il? b?z?dilmi? burunc qapılar yerl??dirilmi?dir. ^[134] ?lill?rin d? postamentin mu?ahid? meydancasına qalxmasına imkan ver?n muasir liftl?r qura?dırılmı?dır. ^[135] H?mcinin heyk?lin icind?, ciyinl?r s?viyy?sin? q?d?r qalxan xususi t?hluk?sizlik lifti d? qura?dırılmı?dır. ^[136]

3 ? 6 iyul 1986-cı ild? heyk?lin yuz illik yubileyinin qeyd edilm?si v? acılı? m?rasimi ucun " Azadlıq H?ft?sonu " adlı bayram t?dbirl?ri t??kil olunmu?dur. AB? Prezidenti Ronald Reyqan v? Fransa Prezidenti Fransua Mitteran bayram t?dbirl?rin? ba?cılıq etmi?dir. 4 iyulda "Operation Sail" t?dbirl?ri zamanı ^[137] heyk?lin acılı?ı ba? tutmu? v? 5 iyuldan ^[138] heyk?l ziyar?tcil?rin uzun? yenid?n acıq elan edilmi?dir. Acılı? nitqind? Reyqan demi?dir: "Biz azadlıq at??inin qoruyucularıyıq v? onu el? yuks?kd? tutacıyıq ki, butun dunya gorsun." ^[137]

Ba?lanmalar v? acılmalar (2001?bu gun? kimi) [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

11 sentyabr teraktının ba? verm?sind?n d?rhal sonra heyk?l v? Azadlıq adası ictimay?t ucun ba?lı elan edildi. Ada 2001-ci ilin sonlarında yenid?n acıq elan edildi, heyk?l v? postament is? ba?lı qaldı. 2004-cu ilin avqustunda ^[138] postament acıq elan edildi, lakin, MPX heyk?l? giri?i acmadı v? bunu fovq?lad? hal ba? verdiyi zaman t?xliyy?nin c?tin olması il? izah etdi. Bu? adminstrasiyasının hakimiyy?ti dovrund? MPX bu movqeyind? qaldı. ^[139] Nyu-Yorkdan olan konqresmen Entoni Vener ??xsi yuru?u il? heyk?lin novb?ti acılı?ını gerc?kl??dirdi. ^[140] 17 may 2009-cu ild? Prezident Barak Obamanın Daxili ??l?r Naziri Ken Salazar elan etdi ki, "Amerikaya xususi h?diyy? olaraq" , 4 iyuldan etibar?n heyk?l yenid?n ziyar?tcil?r ucun acılacaq, lakin, gund?lik heyk?lin tac hiss?sin? qalxan ziyar?tcil?rin sayına limit qoyulacaq. ^[139]

29 oktyabr 2011-ci ild? (heyk?lin 125 illik yubileyinin qeyd edilm?sind?n bir gun sonra) yeni liftl?rin qura?dırılması, pill?kanların t?miri v? dig?r otaqların (qonaq otaqları) b?rpası ucun baza v? postamenti d? daxil olmaqla heyk?l yenid?n ziyar?tcil?rin uzun? ba?landı. Heyk?l 28 oktyabr 2012-ci il? kimi ba?lı qaldı. ^{[1] [141] [142]} Lakin acılı?ından bir gun sonra Sendi qasır?asının t?siri il? heyk?l yenid?n ba?lanıldı. ^[143] Qasır?a heyk?l? hec bir z?r?r vurmasa da, h?m Azadlıq, h?m d? Ellis adalarında xeyli infrastruktur obyektl?rini sıradan cıxardı, ziyar?tcil?ri da?ıyan b?r?l?r ucun olan dokları z?d?l?di. 8 noyabr 2012-ci ild? MPX sozcusu, h?r iki adadakı da?ılmı? obyektl?rin t?mir v? b?rpası ucun adaların ba?landı?ını elan etdi. ^[144] Adada elektrik enerjisinin qıtlı?ını aradan qaldırmaq ucun xususi generatorlar qura?dırıldı. ^[145] 4 iyul 2013-cu ild? Azadlıq adası ziyar?t? acılsa da, Ellis adası h?l? d? ba?lı qalmaqdadır. ^[146] 1 oktyabr 2013-cu ild? dig?r ictimai muzeyl?r, parklar, abid?l?r, in?aat layih?l?ri v? binalarla birg? Azadlıq heyk?li v? adası da ziyar?tcil?r? ba?lı elan edilmi?di. ^[147]

Yerl??m?si v? xususiyy?tl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Yerl??m? v? s?f?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Heyk?l Nyu-York korf?zinin yuxarı hiss?sind?, Ellis adasının c?nubunda yerl??ir. H?r iki ada 1800-cu ild?n Nyu-York federal hokum?tin? tabedir. ^[148] 1934-cu ild? Nyu-York v? Nyu-Cersi ?tatları arasında ?ld? olunmu? s?rh?d bolgusu razılı?ına ?sas?n adalar Nyu-York ?tatının ?razisi kimi q?bul edils? d?, yerl??m? baxımından ?tat s?rh?ddinin Nyu-Cersi t?r?find?dir. ^[149]

Azadlıq Heyk?li Milli Abid?sind?n hec bir g?lir gudulm?s? d?, b?zi xidm?tl?r var ki, pulludur v? istifad?si butun ziyar?tcil?r ucun m?cburidir, m?s?l?n, ada sahill?rind? hec bir ??xsi g?mi v? ya qayı?ın saxlanılmasına icaz? verilmir. Bu huquq 1953-cu ild?n "Circle Line" ?irk?tin? m?xsus olsa da, 2007-ci ild?n etibar?n "Statue Cruises" ?irk?tin? verilmi?dir. ^[150] Ellis adası ictimay?t ucun acıq olduqda Cersi ??h?rind?ki Azadlıq Dovl?t Parkı v? A?a?ı Manhettend?n h?r?k?t e?dn g?mil?r d? bu adaya yan alaraq kombinasiya edilmi? yol tuta bilirl?r. ^[151] Butun g?mi kapitanları h?r?k?t? ba?lamazdan ?vv?l t?yyar? pilotlarının kecdiyi yoxlamaya b?nz?r bir yoxlamadan kecirl?r. Postament? v? ya heyk?l? daxil olmaq ist?y?n ziyar?tcil?r g?mi bileti il? yana?ı muzeyl?r? giri? bileti d? almalıdırlar. ^[152] Heyk?lin icind?ki pill?kanla tac hiss?sin? qalxmaq ist?y?nl?r is? daha bir ?lav? bilet almalıdılar ki, bu bileti d? b?z?n bir il ?vv?ld?n rezervasiya etm?li olurlar. ^[153] Gun ?rzind? heyk?lin tacına c?mi 240 n?f?rin qalxmasına icaz? verilir ki, onlar da on n?f?rlik qruplarda yarım saatdan bir heyk?lin ?n yuks?k hiss?sin? qalxa v? buradan acılan moht???m Nyu-York m?nz?r?sini seyr ed? bilirl?r. Yuxarı qalxan ziyar?tcil?rin ozl?ri il? yalnız tibbi l?vazimat goturm?sin? icaz? verilir. ^[154]

Kitab?l?r, plakatlar v? ithaflar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Azadlıq heyk?linin uz?rind? v? ya yaxınlı?ında bir nec? palakat v? ithaf kitab?l?ri vardır. Mis d?ri uz?rind? yalnız bir palakat vardır ki, h?min plakatda da heyk?lin Libertini t?msil etdiyi, Bartoldi t?r?find?n dizayn edildiyi v? Paris "Gaget" firması Gauthier et Cie (Cie Co.-nun fransız abreviaturasıdır) t?r?find?n istehsal olunmasıdır. T?qdimat kitab?sind? d? h?mcinin Bartoldinin adı qeyd edilir, bildirilir ki, heyk?l Fransa Respublikası xalqı adından " Amerika Birl??mi? ?tatlarının must?qilliyinin ?ld? olunmasında h?r iki xalqın birliyinin v? dostlu?unun simvolu olaraq h?diyy? edilib." Postamentin in?ası ucun ian? yı?ılması xatir?sin? Nyu-York birliyi t?r?find?n yerl??dirilmi? bir kitab? d? vardır. ^[155] Heyk?lin postamentinin kuncda?ında Masonlar t?r?find?n yerl??dirilmi? daha bir kitab? vardır. ^[155]

1903-cu ild? ?air? Emma Lazarusun xatir?sin? onun "Yeni Kolos" ?s?rind?n bir parcanın yazıldı?ı bir kitab? daha heyk?l? ba?ı?lanmı?dır. 1986-cı il restavrasiyasına kimi o postamentin daxilind? saxlansa da, hazırda bazada yerl???n Azadlıq heyk?li Muzeyind? s?rgil?nir. H?mcinin Emma Lazaruzun h?yatına h?sr edilmi? v? 1977-ci ild? Emma Lazarus Xatir? Komit?si t?r?find?n ba?ı?lanmı? kitab? d? orada saxlanılır. ^[155]

Adanın q?rb qurtaraca?ında Azadlıq heyk?li il? ba?lı bir nec? heyk?l vardır ki, h?min heyk?ll?rd? iki amerikan Pulitzer v? Lazarus, h?mcinin uc fransız Bartoldi, Labule v? Eyfel t?svir olunub. Heyk?ll?rin mu?llifi Marilendli heyk?ltara? Filipp Ratnerdir. ^[156]

1984-cu ild? heyk?l UNESCO -nun " Umumdunya irsi " siyahısına daxil edilmi?dir. UNESCO-nun "Vaciblik B?yanatı" nda heyk?l "insan ruhunun ?ah ?s?ri" adlandırılır v? "cox vacib simvollar ? ruhlandırıcı t?f?kkur, muzakir?, azadlıq, insan haqları, kol?liyin aradan qaldırılması, demokratiya v? inki?afı t?msil" etdiyi bildirilir. ^[157]

Fiziki xarakteristikası [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Hiss? [68]	AB?	Metrik
Mis heyk?lin hundurluyu	151 ft 1 in	46 m
Postamentin a?a?ısından (yerustu hiss?) m???lin ucuna kimi	305 ft 1 in	93 m
Dabandan ba?a kimi	111 ft 1 in	34 m
?lin uzunlu?u	16 ft 5 in	5 m
??had?t barma?ı	8 ft 1 in	2.44 m
Oyna?ın dair?si	3 ft 6 in	1.07 m
Ciyind?n qafatasına kimi ba?	17 ft 3 in	5.26 m
Qulaqdan qula?a ba?	10 ft 0 in	3.05 m
Gozl?r arasındakı m?saf?	2 ft 6 in	0.76 m
Burunun uzunlu?u	4 ft 6 in	1.48 m
Sa? qolun uzunlu?u	42 ft 0 in	12.8 m
Sa? qolun ?n qalın hiss?si	12 ft 0 in	3.66 m
Belin qalınlı?ı	35 ft 0 in	10.67 m
A?ızın geni?liyi	3 ft 0 in	0.91 m
Tablet, uzunlu?u	23 ft 7 in	7.19 m
Tablet, eni	13 ft 7 in	4.14 m
Tablet, qalınlıq	2 ft 0 in	0.61 m
Postamentin hundurluyu	89 ft 0 in	27.13 m
T?m?lin hundurluyu	65 ft 0 in	19.81 m
Heyk?l ucun istifad? olunmu? misin c?kisi	60,000 fut	27.22 ton
Heyk?l ucun istifad? olunmu? poladın c?kisi	250,000 fut	113.4 ton
Heyk?lin umumi c?kisi	450,000 fut	204.1 ton
Mis t?b?q?nin qalınlı?ı	3/32 of an inc	2.4 mm

T?sviri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Butun dunyada Azadlıq heyk?linin yuzl?rl? replikaları vardır. ^[158] Heyk?lin orijinal kicik versiyası amerikanlar t?r?find?n Paris? h?diyy? edilmi?dir. H?min heyk?l hazırda Qu qu?u adasında , okeanın o biri t?r?find?ki bacısı il? uzb?uz ucalmaqdadır. ^[158] Uzun ill?r heyk?lin Manhettend?ki 64-cu Uest kuc?sind?, Azadlıq anbarı qar?ısında ucalan ^[158] 30 fit (9,1 m) hundurlukd? olan replikası, hazırda Bruklin muzeyind? s?rgil?nm?kd?dir. ^[159] 1949?1952-ci ill?rd? "Boy Scouts of America" t??kilatının v?t?np?rv?rlik t?dbirl?rinin bir hiss?si olan "Strengthen the Arm of Liberty" kompaniyası c?rciv?sind? heyk?lin 200-d?n artıq replikası hazırlanmı?, 100 inc (2, 500 mm) hundurlukd? olan bu heyk?ll?r butun AB? ?tatlarına paylanmı?dır. ^[160] H?r n? q?d?r birba?a replika hesab edilm?s? d?, 1989-cu il Tianamen meydan hadis?l?ri zamanı Pekinin Tianamen meydanında ucaldılmı? " Azadlıq ilah?si " heyk?linin mu?llifl?ri d? fransız heyk?ltara?ların demokratik ?n?n?sind?n t?sirl?nmi?l?r v? mumkun q?d?r "Azadlıq heyk?li"nin birba?a imitasiyasını yaratmama?a calı?mı?lar. ^[161] Nyu-Yorkun dig?r m??hur tikilil?ri kimi, "Azadlıq heyk?li" d? Las-Veqasdakı m??hur " Nyu-York Nyu-York Otel v? Kazino Kompleksi "nin bir hiss?sidir. ^[162]

Amerikanın simvollarından biri kimi, heyk?l, olk?nin sikk? v? poct markalarında ?ks edilmi?dir. Heyk?l 1986-cı ild? kecirilmi? yubiley t?dbirl?ri c?rciv?sind? buraxılmı? xatir? sikk?l?rind? v? 2001-ci ilin rubluk sikk?l?rind? t?svir edilmi?dir. ^[163] 1997-ci ild? heyk?l "Amerika Qartalı" platin kulc?l?ri uz?rind? ?ks edilmi?, Prezident dolları seriyasından olan dovriyy? q?pikl?ri uz?rind? gost?rilmi?dir. ^[22] Heyk?lin m???linin iki t?sviri hazırda on dollarlıq ?skinaslarda ?ks edilm?kd?dir. ^[164] Heyk?lin 2010-cu ild? n??r edilmi? poct markasındakı foto t?svirinin ?slind? Las-Veqasdakı replikanın t?sviri olması iddia edilir. ^[165]

Heyk?lin t?svirl?ri bir cox regional institutlar t?r?find?n istifad? olunmaqdadır. 1986?2000-ci ill?rd? Nyu-York ?tatı uz?rind? "Azadlıq heyk?li"nin t?sviri olan dovl?t qeydiyyat ni?anı istehsal edirdi. ^{[166] [167]} Milli Qadın Basketbol Assosasiyasının "New York Liberty" komandası h?m oz adında, h?m d? loqosunda "Azadlıq heyk?li"nd?n istifad? etmi?dir. ^[168] 1997-ci ild?n etibar?n Milli Hokkey Liqasında yarı?an "New York Rangers" komandasının formasında heyk?lin ba?ı t?svir edilmi?dir. ^[169] Milli T?l?b? ?dmancılar Assosasiyasının 1996-cı ild? Nyu-Cersid?ki "Izod Center" d? kecirdiyi ki?il?r arasında basketbol yarı?masının r?smi loqosunda da "Azadlıq heyk?li" t?svir edilmi?dir. ^[170] AB? Libertarian Partiyasının r?smi loqosunda da "Azadlıq heyk?li"nin t?sviri vardır. ^[171]

Heyk?l, h?mcinin, populyar m?d?niyy?td? d? tez-tez istifad? olunan obyektl?rd?n biridir. Tobi Kitin Amerikan polisin? d?st?k ucun yazdı?ı " Courtesy of the Red, White and Blue (The Angry American) " adlı mahnıda v? mahnının " Dead Kennedys " qrupu t?r?find?n "Bedtime for Democracy" albomunda oxunmu? versiyada heyk?l ?sas simvol kimi oxunmu? v? bu Reyqan adminstrasiyasının etirazına s?b?b olmu?dur. ^[172] Heyk?lin m???li Alfred Hickokun 1942-ci ild? ekranlara cıxmı? " Diversant " filmind? hadis?l?rin kuliminasiya yeridir. ^[173] Kinomatoqrafiyada heyk?lin ?n m??hur t?svirl?rind?n biri 1968-ci ild? ekrana cıxmı? " Meymunlar planeti " filmind?ki yarısı quma batmı? v?ziyy?td?ki t?sviridir. ^{[172] [174]} " Qurtulu? gunu ", " Sabahdan sonra ", " Monstro " filml?rind? heyk?lin da?ılması t?svir edilmi?dir. ^[172] Yazıcı Cek Finneyin "D?f?l?rl?" adlı romanında heyk?lin sa? qolu 1880-ci ill?rd? Medison Sque? Parkda t?svir edilir. ^[175] " Elmi Fantastika Ensiklopediyası "nın m?sl?h?tci redaktoru Robert Holdstok 1979-cu ild? yazır:

""Azadlıq heyk?li" olmadan elmi fantastika nec? olardı? Onillikl?r ?rzind? o, gah s?hranın ortasında t?k qalıb, gah n?h?ngl?r t?r?find?n ?l? kecirilib, gah yadplanetlil?r t?r?find?n z?bt edilib…optimizm simvolu olan Azadlıq, elmi fantastikanın ?sas pessimist simvollarından birin? cevrilib." ^[176]

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?d?biyyat [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Bell, James B.; Abrams, Richard L. In Search of Liberty: The Story of the Statue of Liberty and Ellis Island . Garden City, New York: Doubleday & Co. 1984. ISBN   978-0-385-19624-6 .
• Harris, Jonathan. A Statue for America: The First 100 Years of the Statue of Liberty . New York City: Four Winds Press (a division of Macmillan Publishing Company). 1985. ISBN   978-0-02-742730-1 .
• Hayden, Richard Seth; Despont, Thierry W. Restoring the Statue of Liberty . New York City: McGraw-Hill Book Company. 1986. ISBN   978-0-07-027326-9 .
• Khan, Yasmin Sabina. Enlightening the World: The Creation of the Statue of Liberty . Ithaca, New York: Cornell University Press. 2010. ISBN   978-0-8014-4851-5 .
• Moreno, Barry. The Statue of Liberty Encyclopedia . New York City: Simon & Schuster. 2000. ISBN   978-0-7385-3689-7 .
• Sutherland, Cara A. The Statue of Liberty . New York City: Barnes & Noble Books. 2003. ISBN   978-0-7607-3890-0 .

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Azadlıq Heyk?li Milli Abid?si
• Azadlıq Heyk?li-Ellis Adası Fondu
• "A Giant's Task ? Cleaning Statue of Liberty", Popular Mechanics (February 1932)
• Made in Paris The Statue of Liberty 1877?1885 ? heyk?l? aid coxlu tarixi fotolar.