Als
Erdbabe
werdet massbari Erschutterige vom Erdkorper bezeichnet. De grossti Ateil vo allne ufzeichnete Erdbabe isch z schwach um vo de Mensche wahrgno zwarde. Au anderi Bewegige wie obe de Tidehub oder dorch Eigeschwingige vo de Erde (Erdspetroskopie), send ned fuhlbar, do sie z langsam erfolged oder z schwach sind. Erdbabe beston i de Regu ned us einzelne Erschutterige, sondern zind meistens witere noch sich. Me sprecht i dem Zammehang vo Nachbabe, meistens send sie schwacher als d Haupterschutterig.
Starki Erdbabe kond Huser ond Baute zerstoren ond
Tsunami
ond
Erdrutsch
uslose. Sie konnd Gstalt vo de Erdoberflachi verandere und zohlid zo de
Naturkatastrophe
. D Wisseschaft, wo sech med Erdbabe beschaftigt, heisst
Seismologi
.
Scho i de
Antiki
hend sech d Mensche gfrogt, wie Erdbabe und
Vulkanusbruch
entstond. Me hed die Ergeinis hufig Gotter zugschrebe. Manchi Wosseschaftler im alte
Griecheland
hend glaubt,
Kontinant
schwimmid uf em Wasser ond schaukled wie es Schiff. Anderi Lut hend glaubt, Erdbabe kommid us Hohle. In
Japan
hed's en Mythos vo eme
Drache
gah, wo de Erdbode lo erzittere lo hed ond Fur speit hed, wenn er wutig gse isch. Im europasche
Mittualter
hed mer Naturkatastrophe em Wirke vo Gott zugschrebe. Med de Entechkig und Erforschig vom
Magnetismus
esch Theorie entstande, mer konni Erdbabe wie Blitz ableite. Me hed Erdbabeableiter noch Form fo fruhere Blitzableiter emphole.
Erdbabe entstond dorch dynamischi Prozas vo de
Erde
. En Folg vo dene dynamische Prozas is Plattetektonik, aso d Bewagig der Lithosphareplatte, wo d Erdkroste ond de Lithospharemantu umfassid.
A de Plattegranze, wo sech verschedeni Platte usenand (Spreizigszone), ufenand (Kollisionzone) oder anenad vorbi (Transformverwarfig) bewagid, bauet sech Spannige innerhalb vom Gstei uf, wenn sech d Platte en ihre Bewegige verhackig ond verkantet. Werd Scharfastigkeit vom Gstei oberschritte, entladed sech die Spannige dorch rockartigi Bewegige vo de Erdkroste, ond es kond zom tektonische Babe. Die dodebi frigsetzti Energie ka die vonere Wasserstoffbombe um s hundefache obertraffe. Die ufbauti Spannig isch ned nomme uf die unmittubari Nochi vo de Plattegranze beschrankt, sondern ka i saltene Fall au im Innere vo Platte uftrate, wenn's Krustegstei en Schwachezone ufwist.
Erdbabe send dahar meistens uf die oberi Schecht vo de Erdkroste beschrankt. Mangis lond sech Babe bes i Tufe vo 700 km lo orte. Da schinbari Widersproch erklart mer dorch Subduktion vo Lithosphareplatte: Kolidiere zwoi Platte, denn werd die dickeri vo de beide onter die lichteri druckt ond taucht in Erdmantu ab. Es werd agno das d Erwamig vom Gstei wo am abtauche esch (au med em anglische Wort for Platte als
Slab
bezeichnet) wesentlech langsamer voraschrittet als d Abwartsbewagig vo de Platte ond deshalb blibt s Krustematrial bis i Tufe vo 700km bruchfahig. D Hypozentre innerhalb vo de abtauchende Platte wurded somet Rockschloss uf d Position vom Slab erlaube (Wadati-Benioff-Zone). Erdbabe konnd au durs Ufstige vo
Magma
onterhalb vo
Vulkan
usglost warde, oder au dorch Forderige vo Rohstoff wie
Erdol
ond
Erdgas
, do d Druckveranderige wederum au d Spannigsverhaltnis im Gstei beiflussed. Witer konnd Erdbabe au druch isturzendi ontererdischei Hohlrum im Bargbau entstoh (Gebrigsschlag). Vulkanischi Babe ond Gebirgsschlag hend weniger Energifreistzig als tektonischi Babe.
Babe onderem
Meer
, d Eruption vo ozeanische Vulkan oder marianischi Erdrutsch konnd Tsunami uslose. Das is denn moglech, wenn grossi vertikali Bewagige vo de Erdplatte uftratet. Dorch die plotzlechi vertikali Verlagerig vo grosse Teili vom Ozeanbode enstond Walle, wo sech med Gschwendigkeit vo bes zu 800 km/h ufs Land zurasid. Uf em offene Meer send Tsunamis kum wahrnahmbar, konnd d Walle aber i flache Wasser, ka sech de Wallebarg uf bes zu 100 Meter erhabe. Am hufigste entstond Tsnumami im
Pazifik
. Drom bsetzid d Staate wo am Pazifik leged es Fruhwarnsystem, s
Pacific Tsunami Warning Center
. Noch de Katastrophe vom 26.12.2004 wo obe 230.000 Monsche gstorbe send, is au im Indische Ozean es Fruhwarnsystem igrechtet worde.
Noch Agabe vo USGS
[1]
[2]
d'Wart beziehnd sechm wenn nut anders agha, uf d'Moment-Magnitude M
s
Hiwis
: Unterschedlichi Magnitudeskale send ned dirakt medenand verglichbar!
Rang
|
Bezichnig
|
Ort
|
Datum
|
Starki
|
Amerkige
|
1.
|
Erdbabe vo Valdivia
|
Chile
|
22. Mai 1960
|
9.5
|
|
2.
|
Karfritigsbabe (Grosses Alaska-Babe)
|
Alaska
|
27. Marz 1964
|
9.2
|
|
3.
|
Sebabe im Indische Ozean
|
vor Sumatra
|
26. Dezember 2004
|
9.1
|
|
4.
|
Erdbabe von Kamtschtaka
|
Russland
|
04. November 1952
|
9.0
|
|
5.
|
T?hoku- oder Sendai-Erdbebe
|
vor Japan
|
11. Marz 2011
|
8.9
|
|
8.
|
Erdbabe vor Maule
|
Chile
|
27. Februar 2010
|
8.8
|
|
8.
|
Erdbabe vor Ecuador
|
Ecuador
|
31. Januar 1906
|
8.8
|
|
8.
|
Erdbabe bi de Andreanof Islands
|
Alaska
|
09. Marz 1953
|
8.8
|
Mag. lut PDE-Katalog, USGS link ged 8.6 (M
s
) a.
|
9.
|
Erdbabe bi de Rat Islands
|
Alaska
|
04. Februar 1965
|
8.7
|
|
11.
|
Erdbabe vor Nord-Sumatra
|
vor Nord-Sumatra
|
28. Marz 2005
|
8.6
|
|
11.
|
Assam-Erdbabe
|
Assam ond Tibet
|
15. August 1950
|
8.6
|
|
- ↑
http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/world/10_largest_world.php
- ↑
Archivierte Kopie.
Archiviert vom
Original
am
1. September 2013
;
abgruefen am 8. Juni 2016
.