O to
(hay
xe h?i
hay
xe con
ho?c
car
) la lo?i
ph??ng ti?n giao thong
ch?y b?ng 4 banh co ch? theo
đ?ng c?
c?a chinh no. Ten g?i
o-to
đ??c nh?p t?
ti?ng Phap
(
automobile
), ten ti?ng Phap xu?t phat t? t?
auto
(
ti?ng Hy L?p
, ngh?a la
t? than
) va t?
mobilis
(
ti?ng La Tinh
, ngh?a la
v?n đ?ng
). T?
automobile
ban đ?u ch? nh?ng lo?i xe t? di chuy?n đ??c g?m
xe khong ng?a
va
xe co đ?ng c?
. Con t?
o to
trong
ti?ng Vi?t
ch? dung đ? ch? cac lo?i co 4 banh. Ch? "xe h?i" b?t ngu?n t? ch? Hoa 汽車, phat am theo
Han Vi?t
la khi xa. Con
ng??i Nh?t
g?i xe h?i la 自動車 (T? đ?ng xa) ngh?a la xe t? đ?ng. Cac ki?u khac nhau c?a xe h?i g?m cac lo?i xe:
xe buyt
,
xe t?i
.
Co kho?ng 1,32 t? chi?c xe đ??c s? d?ng tren toan th? gi?i vao n?m 2016.
[2]
Khi l?n đ?u tien ra m?t, o to đ??c hoan nghenh nh? m?t (ph??ng ti?n) c?i ti?n v?
moi tr??ng
so v?i
ng?a
. Tr??c khi no ra m?t ?
thanh ph? New York
; h?n 10,000 t?n phan hang ngay đ??c d?n kh?i cac đ??ng ph?. Tuy nhien, n?m
2006
, o to la m?t trong nh?ng ngu?n gay
o nhi?m khong khi
va
ti?ng ?n
c?ng nh?
?nh h??ng t?i s?c kho?
tren kh?p th? gi?i.
đa s? o to co t? 4 banh tr? len, s? d?ng
đ?ng c? đ?t trong
đ? tieu th?
nhien li?u
(nh?
x?ng
,
d?u Diesel
, hay cac
nhien li?u hoa th?ch
hay
nhien li?u sinh h?c
khac) nh?m sinh ra
momen quay
? banh xe giup cho no co th? di chuy?n tren đ??ng b?. M?t s? xe h?i s? d?ng
đ?ng c? đi?n
ho?c k?t h?p c? đ?ng c? đ?t trong va đ?ng c? đi?n (hybrid), v?i ngu?n đi?n l?y t?
?c quy
,
may phat đi?n
,
pin nhien li?u
,...
B? khung m?t xe h?i dung đ?ng c? đ?t trong đ?u th? k? 20...
...va b? khung c?a m?t xe h?i ch?y x?ng c?a
Toyota
đ?u th? k? 21.
Cac o to s? d?ng đ?ng c? đ?t trong th??ng co them
h? th?ng nhien li?u
,
h? th?ng kh?i đ?ng
,
phat đi?n
,... O to hi?n đ?i con co
h? th?ng d?n lai
,
h? th?ng treo
(
h? th?ng gi?m xoc
),
h? th?ng chi?u sang xe h?i
, h? th?ng
đi?u hoa khong khi
, hay cac h? th?ng đ?m b?o an toan cho ng??i s? d?ng nh?
tui khi
(airbag),
h? th?ng ch?ng bo phanh
(ABS),...
Chi?c o to ch?y b?ng
đ?ng c? x?ng
(đ?ng c? Otto) đ??c
Karl Benz
phat minh ra ?
đ?c
n?m
1885
. M?c du Karl Benz đ??c cong nh?n la ng??i sang t?o ra chi?c xe h?i hi?n đ?i, nhi?u k? s? ng??i đ?c khac c?ng đa lam vi?c đ? ch? t?o ra nh?ng chi?c xe h?i khac trong cung th?i gian. Cac nha phat minh đo la:
Karl Benz
, ng??i đ??c c?p m?t
b?ng sang ch?
ngay
29 thang 1
n?m
1886
?
Mannheim
cho chi?c xe h?i ong ch? t?o n?m 1885,
Gottlieb Daimler
va
Wilhelm Maybach
?
Stuttgart
n?m 1886 (c?ng la nh?ng nha phat minh ra chi?c xe
motor
đ?u tien), va n?m 1888-89 nha phat minh ng??i
đ?c
g?c
Ao
la
Siegfried Marcus
?
Vien
, m?c du ong khong đ?t t?i giai đo?n th?c nghi?m.
Cac ph??ng ti?n dung đ?ng c? đ?t trong
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
N?m 1806
Fransois Isaac de Rivaz
, m?t ng??i Th?y S?, đa thi?t k? ra chi?c
đ?ng c? đ?t trong
(hi?n nay th?nh tho?ng đ??c vi?t t?t la "ICE") đ?u tien. Sau đo, ong dung no đ? phat tri?n ra lo?i ph??ng ti?n đ?u tien tren th? gi?i ch?y b?ng đ?ng c? s? d?ng m?t h?n h?p
hydro
va
oxy
đ? phat ra
n?ng l??ng
. Thi?t k? nay khong thanh cong l?m, c?ng gi?ng nh? tr??ng h?p nha phat minh ng??i Anh
Samuel Brown
, va nha phat minh ng??i M?,
Samuel Morey
, nh?ng ng??i đa ch? t?o ra nh?ng ph??ng ti?n co đ?ng l?c t? cac đ?ng c? đ?t trong k?nh cang vao kho?ng n?m 1826.
Etienne Lenoir
đa ch? t?o thanh cong m?t đ?ng c? đ?t trong đ?ng yen n?m 1860, va trong vong vai n?m, kho?ng b?n tr?m chi?c nh? v?y đa ho?t đ?ng ?
Paris
. Kho?ng t?i n?m 1863, Lenoir đa l?p cai đ?ng c? c?a ong len m?t chi?c xe. Co l? đ?ng c? c?a no dung nhien li?u t? cac binh gas th?p đen thanh ph?, va Lenoir đa noi r?ng no "ch?y ch?m h?n m?t ng??i đi b?, va luon luon g?p tr?c tr?c". Trong b?ng sang ch? n?m 1860 c?a minh, Lenoir đa them vao m?t cai ch? hoa khi (carburettor), nh? th? nhien li?u l?ng co th? đ??c dung đ? thay th? cho khi gas, đ?c bi?t cho cac m?c đich chuy?n đ?ng c?a ph??ng ti?n. Lenoir đ??c cho r?ng đa th? nghi?m nhien li?u l?ng, nh? c?n, vao cac đ?ng c? đ?ng yen c?a minh; nh?ng khong co v? r?ng ong đa dung cac đ?ng c? đo đ? l?p len xe c?a minh. N?u ong lam th?, ch?c ch?n ong khong dung x?ng, b?i vi no ch?a ti?n d?ng vao luc ?y va b? coi la m?t s?n ph?m ph? b? đi.
Hinh mo t? ho?t đ?ng c?a đ?ng c? đ?t trong b?n k?
C?i ti?n ti?p sau x?y ra cu?i th?p k? 1860, v?i
Siegfried Marcus
, m?t ng??i đ?c lam vi?c ?
Vien
, Ao. Ong đa phat tri?n y t??ng s? d?ng x?ng lam nhien li?u cho đ?ng c? đ?t trong hai k?. N?m 1870, s? d?ng m?t xe đ?y tay đ?n gi?n, ong đa ch? t?o m?t ph??ng ti?n tho khong co ch? ng?i, thi?t b? lai, hay phanh, nh?ng no r?t đang chu y ? m?t đi?m: no la ph??ng ti?n l?p đ?ng c? đ?t trong đ?u tien tren th? gi?i s? d?ng nhien li?u
x?ng
. No đ??c đem ra th? nghi?m ?
Vien
thang 9 n?m 1870 va b? x?p xo.
N?m 1888 hay 1889, Marcus ch? t?o m?t cai o to th? hai, cai nay co gh? ng?i, phanh va thi?t b? lai va đ??c l?p m?t đ?ng c? đ?t trong b?n k? do chinh ong thi?t k?. Thi?t k? nay co th? đa đ??c đem ra th? nghi?m n?m 1890. M?c du ong co đ??c cac b?ng sang ch? cho nhi?u phat minh c?a minh, ong khong bao gi? xin c?p b?ng phat minh cho cac thi?t k? ? th? lo?i nay. đ?ng c? đ?t trong b?n thi đa đ??c thu th?p tai li?u va đ?a ra xin c?p b?ng phat minh vao n?m 1862 b?i m?t ng??i Phap la
Beau de Rochas
trong m?t cu?n sach m?ng va dai dong. Ong đa in kho?ng ba tr?m b?n sach đo va chung đ??c đem phan phat ? Paris, nh?ng khong mang l?i đi?u gi, va b?ng sang ch? nay c?ng nhanh chong h?t h?n sau đo ? con cu?n sach thi hoan toan b? lang quen. Tren th?c t?, s? hi?n di?n c?a no khong đ??c bi?t t?i va Beau de Rochas khong bao gi? ch? t?o m?t đ?ng c? rieng bi?t.
đa s? cac nha s? h?c đ?ng y r?ng,
Nikolaus Otto
,
ng??i đ?c
, đa ch? t?o ra chi?c đ?ng c? b?n thi đ?u tien du b?ng sang ch? c?a ong b? bac b?. Ong khong h? bi?t gi v? b?ng sang ch? hay y t??ng c?a Beau de Rochas va hoan toan t? minh ngh? ra y t??ng đo. Th?c t? ong đa b?t đ?u suy ngh? v? khai ni?m nay n?m 1861, nh?ng đa b? r?i no cho t?i gi?a th?p k? 1870. Co m?t s? b?ng ch?ng, du ch?a đ??c xac đ?nh, r?ng
Christian Reithmann
, m?t ng??i Ao s?ng ? đ?c, đa ch? t?o ra m?t chi?c đ?ng c? b?n thi hoan toan d?a tren y t??ng c?a minh n?m 1873. Reithmann đa th?c nghi?m cac đ?ng c? đ?t trong ngay t? đ?u n?m 1852.
N?m 1883,
Edouard Delamare-Deboutteville
va
Leon Malandin
n??c Phap đa l?p m?t đ?ng c? đ?t trong dung nhien li?u la m?t binh khi gas đ?t đen thanh ph? len m?t chi?c xe ba banh. Khi h? th? nghi?m thi?t b? nay, chi?c voi binh gas b? h?, gay ra m?t v? n?.
N?m 1884, Delamare-Deboutteville va Malandin ch? t?o va xin c?p b?ng sang ch? cho m?t ph??ng ti?n th? hai. Chi?c xe nay g?m m?t đ?ng c? b?n thi dung nhien li?u l?ng l?p tren m?t cai xe ng?a b?n banh c?. B?ng sang ch?, va co l? c? chi?c xe, ch?a nhi?u c?i ti?n, va m?t s? c?i ti?n đo con đ??c ?ng d?ng trong nhi?u th?p k? ti?p theo. Tuy nhien, trong l?n th? nghi?m đ?u tien, cai khung r?i ra, va chi?c xe "rung l?c va r?i ra t?ng m?nh" theo đung ngh?a đen, theo l?i thu?t l?i c?a Malandin. C? hai ng??i khong ch? t?o ti?p cac xe khac n?a. D? an kinh doanh c?a h? hoan toan khong đ??c nh?c t?i va b?ng sang ch? c?ng khong đ??c s? d?ng. Nh?ng kinh nghi?m va k?t qu? th?c nghi?m c?a h? b? lang quen trong nhi?u n?m sau.
Co l?, cu?i
th?p k? 1870
, m?t
ng??i Italia
ten la
Murnigotti
đa xin c?p b?ng phat minh cho y t??ng l?p đ?t m?t
đ?ng c? đ?t trong
len tren m?t lo?i ph??ng ti?n, du khong co b?ng ch?ng la đa t?ng ch? t?o đ??c m?t th? nh? th?. N?m 1884,
Enrico Bernardi
, m?t ng??i Italia khac đa l?p m?t đ?ng c? đ?t trong len chi?c xe ba banh c?a con ong. Du no đ?n gi?n ch? la m?t th? đ? ch?i, co th? noi r?ng v? m?t nao đo no đa ho?t đ?ng kha thanh cong, nh?ng m?t s? ng??i cho r?ng đ?ng c? qua y?u đ? co th? lam chi?c xe di chuy?n đ??c.
Tuy nhien, n?u t?t c? nh?ng cu?c th?c nghi?m tren khong di?n ra, co l? s? phat tri?n c?a xe h?i s? khong th? nhanh chong nh? v?y b?i vi co nhi?u cu?c th?c nghi?m khong đ??c bi?t t?i va chung khong bao gi? ti?n t?i đ??c giai đo?n th? nghi?m. O to dung đ?ng c? đ?t trong th?c s? co th? cho la đa b?t đ?u ?
đ?c
v?i Karl Benz n?m 1885, va Gottlieb Daimler n?m 1889, vi nh?ng chi?c xe c?a h? thanh cong nen h? co th? đ?a vao s?n xu?t hang lo?t, va h? b? ?nh h??ng l?n nhau.
M?u c?a Benz Patent Motorwagen đ??c xay n?m 1885
Karl Benz
b?t đ?u xin nh?ng b?ng phat minh m?i v? đ?ng c? n?m 1878. Ban đ?u ong t?p trung n? l?c vao vi?c t?o ra m?t đ?ng c? hai thi dung nhien li?u gas d?a tren thi?t k? c?a Nikolaus Otto v? lo?i đ?ng c? b?n thi. M?t b?ng sang ch? v? thi?t k? c?a Otto đa b? bac b?. Karl Benz hoan thanh chi?c đ?ng c? c?a minh vao đem giao th?a va đ??c c?p b?ng phat minh cho no n?m
1879
. Karl Benz ch? t?o chi?c o to ba banh đ?u tien c?a minh n?m 1885 va no đ??c c?p b?ng ?
Mannheim
, đ? ngay thang 1,
1886
. đay la -"chi?c o to đ?u tien đ??c thi?t k? va ch? t?o theo đung ngh?a"- ch? khong ph?i la m?t cai xe ng?a, tau, hay xe keo đ??c chuy?n đ?i.
Trong s? nh?ng thi?t b? ma Karl Benz phat minh cho xe h?i co
ch? hoa khi
, h? th?ng đi?u ch?nh t?c đ? c?ng đ??c g?i la
chan ga
,
đanh l?a
s? d?ng cac tia l?a đi?n t? m?t
?c quy
,
bugi
,
kh?p ly h?p
,
sang s?
, va
lam mat
b?ng n??c. Ong đa ch? t?o them cac phien b?n c?i ti?n n?m 1886-1887 va đ?a vao s?n xu?t n?m 1888, la chi?c xe đ?u tien tren th? gi?i đ??c đ?a vao s?n xu?t.
G?n 25 chi?c đa đ??c ch? t?o ra tr??c n?m
1893
, khi chi?c xe b?n banh c?a ong đ??c đ?a ra gi?i thi?u. Chung đ??c l?p cac đ?ng c? b?n thi theo thi?t k? c?a rieng ong.
Emile Roger
n??c
Phap
, đa ch? t?o cac đ?ng c? c?a Benz d??i b?ng phat minh c?a ong, va luc ?y c?ng đ?a o to c?a Benz vao day chuy?n s?n xu?t c?a minh. B?i vi Phap la n?i co thai đ? ch?p nh?n h?n v?i nh?ng chi?c o to đ?u tien, noi chung o to đ??c ch? t?o va ban ? Phap qua Roger nhi?u h?n s? l??ng c?a Benz luc ban đ?u ? chinh
nha may
c?a ong ? đ?c.
Karl Benz
Gottlieb Daimler
, n?m 1886, l?p đ?ng c? b?n thi c?a minh len m?t chi?c xe ng?a ?
Stuttgart
. N?m 1889, ong ch? t?o hai chi?c xe co th? coi la nh?ng chi?c o to v?i r?t nhi?u c?i ti?n. T? 1890 đ?n 1895 kho?ng ba m??i chi?c đa đ??c Daimler va ng??i tr? ly sang t?o c?a ong la
Wilhelm Maybach
, ch? t?o ? c? cac x??ng c?a Daimler hay t?i Hotel Hermann, n?i h? l?p ra m?t phan x??ng sau khi nh?ng ng??i h? tr? rut lui. Hai ng??i đ?c đo, Benz va Daimler, d??ng nh? khong bi?t t?i cong vi?c c?a nhau va lam vi?c đ?c l?p. Daimler ch?t n?m 1900. Trong th?i chi?n tranh th? gi?i th? nh?t, Benz đ? xu?t h?p tac gi?a hai cong ty do hai ng??i l?p ra, nh?ng mai t?i n?m 1926 hai cong ty m?i h?p nh?t d??i cai ten Daimler-Benz v?i cam k?t s? cung t?n t?i d??i ten nay cho t?i t?n n?m 2000.
N?m 1890,
Emile Levassor
va
Armand Peugeot
n??c
Phap
b?t đ?u s?n xu?t hang lo?t cac ph??ng ti?n g?n đ?ng c? c?a Daimler, va t? đo m? ra n?n t?ng ban đ?u cho
cong nghi?p o to
? Phap. Chung đ?u b? ?nh h??ng t? chi?c Stahlradwagen c?a Daimler n?m 1889, t?ng đ??c tri?n lam ? Paris n?m 1889.
T?i Hoa K?,
Henry Ford
thanh l?p nen
Ford Motor Company
va đ?a vi?c s?n xu?t o to thanh day chuy?n. N?ng su?t t?ng cao, gia thanh m?i chi?c r? h?n nen o to d?n tr? nen ph? bi?n ? M? t? th?p nien 1920.
Chi?c o to c?a M? đ?u tien b?ng đ?ng c? đ?t trong ch?y nhien li?u gas co l? đa đ??c thi?t k? n?m 1877 b?i
George Baldwin Selden
?
Rochester, New York
, ong đa xin c?p m?t b?ng sang ch? cho m?t chi?c o to n?m 1879. Selden khong h? ch? t?o m?t chi?c o to rieng bi?t cho t?i t?n n?m 1905, khi ong b? b?t bu?c ph?i lam th?, theo lu?t. Selden nh?n đ??c b?ng phat minh c?a minh va sau đo ki?n
Ford Motor Company
vi vi ph?m b?ng phat minh c?a minh.
Henry Ford
hi?n nhien la ch?ng đ?i l?i h? th?ng c?p b?ng sang ch? Hoa K? va tr??ng h?p c?a Selden ki?n Ford đa ph?i đ?a len
Toa an t?i cao
, toa phan quy?t r?ng Ford, va b?t k? ng??i nao khac, t? do ch? t?o o to ma khong c?n tr? ti?n cho Selden, b?i vi cong ngh? o to đa phat tri?n m?nh t? khi Selden đ??c c?p b?ng va khong ai con ch? t?o o to theo thi?t k? c?a ong ta n?a.
Trong luc ?y, nh?ng c?i ti?n quan tr?ng trong l?nh v?c n?ng l??ng h?i n??c ?
Birmingham
,
Anh
b?i
Lunar Society
đa x?y ra. C?ng chinh ? n??c Anh, thu?t ng?
s?c ng?a
đ??c đem ra s? d?ng l?n đ?u tien. Va c?ng chinh ? Birmingham nh?ng chi?c xe o to b?n banh ch?y b?ng
d?u
đ??c ch? t?o l?n đ?u n?m 1895 b?i
Frederick William Lanchester
. Lanchester c?ng đ??c c?p b?ng phat minh ra
phanh đ?a
t?i thanh ph? nay.
Cac ph??ng ti?n ch?y đi?n
đ??c m?t s? nh? nh?ng cong ty ch? t?o.
Ford
Model T
, 1927
B?ng sang ch?
o to đ?u tien ?
Hoa K?
đ??c trao cho
Oliver Evans
n?m 1789 cho chi?c "Amphibious Digger" (May xuc ch?y tren c?n va d??i n??c) c?a ong. No la m?t chi?c xa lan dung
đ?ng c? h?i n??c
đ??c l?p them banh. N?m Evans tr?ng bay ph??ng ti?n t? hanh thanh cong đ?u tien c?a minh, no khong ch? la chi?c xe h?i đ?u tien ? M? ma con la chi?c
xe l?i n??c
đ?u tien, vi khi no dung
banh xe
đ? ch?y tren m?t đ?t, va
banh gu?ng
tren m?t n??c. Chi?c xe khong mang l?i thanh cong va b? d? ra ban.
Chi?c Benz Motorwagen, ch? t?o n?m
1885
, đ??c trao b?ng sang ch? ngay 29 thang 1 n?m 1886 c?a
Karl Benz
la chi?c xe đ?u tien s? d?ng
đ?ng c? đ?t trong
. N?m
1888
, di?n ra m?t đ?t pha m?i trong l?nh v?c xe h?n v?i l?n lai xe l?ch s? c?a
Bertha Benz
. Ba đa lai chi?c xe do ch?ng minh ch? t?o v??t kho?ng cach h?n 106 km hay n?m m??i d?m. S? ki?n nay ch?ng t? kh? n?ng ap d?ng vao th?c t? c?a o to va gay đ??c ti?ng vang trong d? lu?n, ba cho r?ng đay la s? qu?ng cao c?n thi?t cho phat đ? thuc đ?y them cac phat minh. Chi?c xe c?a Benz la oto đ?u tien đ??c đ?a vao s?n xu?t va ban th??ng m?i. L?n lai xe l?ch s? c?a Bertha Benz hang n?m v?n đ??c coi la
ngay l?
t?i
đ?c
, v?i cac cu?c di?u hanh xe h?i c?.
Ngay
5 thang 11
n?m
1895
,
George B. Selden
đ??c trao b?ng sang ch? c?a Hoa K? cho m?t đ?ng c? o to
hai thi
(
B?ng sang ch? Hoa K? s? 549.160
). B?ng sang ch? nay gay tr? ng?i nhi?u h?n la gop ph?n phat tri?n oto ? M?. Cac oto dung đ?ng c? h?i n??c, đi?n va x?ng đa c?nh tranh v?i nhau trong nhi?u th?p k?, cu?i cung đ?ng c? x?ng đ?t trong đa gianh ?u th? ap đ?o trong th?p nien 1910.
Ransom E. Olds
, ng??i sang t?o ra Day chuy?n l?p rap
Day chuy?n s?n xu?t
o to l?n b?t đ?u đ??c
Oldsmobile
đ?a ra n?m 1902, sau nay đ??c
Henry Ford
phat tri?n them trong th?p k? 1910. K? thu?t o to phat tri?n nhanh chong, m?t ph?n nh? s? c?nh tranh l?n nhau gi?a hang tr?m nha s?n xu?t nh? nh?m gianh đ??c s? quan tam c?a th? gi?i. Nh?ng phat tri?n quan tr?ng g?m
h? th?ng đanh l?a
va t? kh?i đ?ng đi?n (c? hai đ?u c?a
Charles Kettering
, cho lo?i xe c?a
Cadillac
Motor Company n?m 1910-1911), b? treo đ?c l?p va phanh b?n banh.
Model c?i ti?n va thay đ?i v? thi?t k?
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Xe h?i khong ch? đ?n thu?n la m?t cong c? c? khi đ??c hoan thi?n; k? t? nh?ng n?m 1920 g?n nh? t?t c? đa đ??c s?n xu?t
hang lo?t đ? đap ?ng nhu c?u th? tr??ng, do v?y cac d? an ti?p th? va s?n xu?t đap ?ng th? tr??ng th??ng th?ng l?nh vi?c thi?t k? xe h?i. Chinh
Alfred P. Sloan
la ng??i thi?t l?p y t??ng nhi?u ki?u xe đ??c s?n xu?t b?i m?t hang, đ? ng??i mua co th? "v??n len" khi h? tr? nen giau len. Nh?ng ki?u khac nhau nay dung chung m?t s? linh ki?n do v?y s? l??ng s?n xu?t nhi?u s? lam gi?m gia thanh cho t?ng m?nh gia khac nhau. Vi d?, vao n?m 1950s,
Chevrolet
dung chung ph?n tr??c xe, c?a, mai xe va c?a s? v?i
Pontiac
; LaSalle c?a nh?ng n?m 1930, ban ra b?i
Cadillac
, s? d?ng nh?ng linh ki?n c? khi r? h?n đ??c s?n xu?t b?i phan x??ng c?a Oldsmobile.
Vi?c
phan lo?i o to
thong th??ng d?a vao c? than xe va dung tich khi th?i đ?ng c?. Nh?ng qu?c gia co n?n cong nghi?p o to phat tri?n l?n la Nh?t B?n, Hoa K?, va cac n??c chau Au đ?a ra cac cach phan lo?i rieng. ? chau Au, tr? Anh, cac n??c trong EU co cung cach phan lo?i.
Cac lo?i nhien li?u thay th? va pin nhien li?u
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
V?i
thu?
x?ng d?u cao, đ?c bi?t la ?
chau Au
va cac
lu?t
v? moi tr??ng ngay cang ch?t ch?, đ?c bi?t la ?
California
, va kh? n?ng v? cac gi?i h?n them g?t gao v? vi?c x? cac khi
hi?u ?ng nha kinh
, cac nghien c?u v? cac h? th?ng xe s? d?ng n?ng l??ng khac v?n ti?p t?c.
Xe h?i s? d?ng d?u
diesel
co th? ch?y b?ng
biodiesel
nguyen ch?t 100% v?i m?t it hay khong c?n thay đ?i v? may moc. Biodiesel co th? đ??c lam ra t?
d?u th?c v?t
nh?ng c?n ch? bi?n l?i n?u mu?n s? d?ng trong cac n??c x? l?nh. Th? m?nh chinh c?a đ?ng c? Diesel la 50% nhien li?u chay h?t l?i h?n 23% trong cac đ?ng c? ch?y x?ng t?t nh?t. đi?u nay lam đ?ng c? Diesel co kh? n?ng đ?t hi?u n?ng trung binh 17 kilometers/m?t lit nhien li?u. Nhi?u xe h?i hi?n nay s? d?ng x?ng co th? ch?y b?ng ethanol, m?t lo?i nhien li?u lam t? cay mia. đa s? xe thi?t k? đ? ch?y b?ng x?ng co kh? n?ng ch?y v?i nhien li?u co t?i 15% ethanol đ??c tr?n vao. V?i m?t it c?i ti?n, cac xe ch?y x?ng co th? ch?y b?ng h?n h?p x?ng v?i t? l? ethanol co th? cao đ?n 85%. T?t c? cac xe ch?y x?ng co th? ch?y b?ng
LPG
. Co m?t s? lo ng?i r?ng h?n h?p ethanol-gasoline mai mon cac n?p van va ph? tung s?m h?n. Theo ly thuy?t, m?c n?ng l??ng th?p h?n c?a alcohol s? d?n đ?n suy gi?m đang k? hi?u qu? va t?m xa c?a đ?ng c? khi so v?i đ?ng c? x?ng. Tuy nhien, cac th? nghi?m EPA th?c t? cho th?y ch? co gi?m đi 20-30% v? t?m xa. Do đo, n?u xe c?a b?n co kh? n?ng ch?y đ??c 750 kilomet v?i m?t binh 50 lit (15 kilomet m?t lit), t?m xa c?a no s? gi?m xu?ng kho?ng 600 kilometers (12 kilometers m?t liter). đ??ng nhien, co nhi?u ph??ng phap hi?n t?i đ? t?ng hi?u n?ng nay, vi d? nh? c?u hinh camshaft khac, thay đ?i th?i gian đanh l?a, t?ng đ? nen, hay đ?n gi?n la s? d?ng m?t binh x?ng l?n h?n.
?
Hoa K?
, nhien li?u alcohol đ??c s?n xu?t trong alcohol b?p
ch?ng c?t
cho đ?n khi vi?c s?n xu?t alcohol b? c?m vao n?m 1919.
Brasil
la n??c duy nh?t s?n xu?t xe h?i ch?y b?ng ethanol nguyen ch?t, ten g?i la Flex, k? t? cu?i nh?ng n?m 1970.
M?t chi?c xe Toyota C-HR Hybrid c?a Nh?t B?n
Cac c? g?ng ch? t?o xe ch?y b?ng
pin acquy
ti?p t?c trong su?t nh?ng n?m 1990 (đang chu y nh?t la
General Motors
v?i ki?u xe
EV1
), nh?ng chung khong co hi?u qu? kinh t?. Cac lo?i xe ch?y b?ng pin acquy ch? y?u s? d?ng
pin acquy acid chi
va
pin NiMH
. Kh? n?ng n?p l?i c?a lo?i pin acid chi gi?m đang k? n?u nh? chung b? s? d?ng h?t tren 75% th??ng xuyen, lam chung khong la m?t gi?i phap ly t??ng. Cac pin NiMH la l?a ch?n t?t h?n, nh?ng đ?t h?n đang k? so v?i chi-acid.
Cac nghien c?u va phat tri?n hi?n nay xoay quanh lo?i xe "
hybrid
" s? d?ng c? n?ng l??ng đi?n va đ?ng c? đ?t trong. Lo?i xe hybrid đ?u tien ban ra ? USA la lo?i
Honda Insight
. Cho đ?n 2005, lo?i xe nay v?n đ??c s?n xu?t va đ?t đ??c kho?ng 25.5 kilomet m?t lit.
Cac n? l?c nghien c?u va phat tri?n trong cac d?ng nhien li?u khac t?p trung vao vi?c phat tri?n
pin nhien li?u
, cac d?ng đ?ng c? đ?t trong khac nh?
GDI
va
HCCI
, va ngay c? ch?a đ?ng n?ng l??ng d??i d?ng khi nen (xem
đ?ng c? n??c
).
Tai n?n
d??ng nh? c?ng c? x?a nh? la xe h?i.
Joseph Cugnot
đam chi?c xe ch?y b?ng h?i n??c "Fardier" vao b?c t??ng vao n?m 1769. Tai n?n xe h?i t? vong đ?u tien đ??c ghi l?i la
Bridget Driscoll
vao 17-08-1896 ?
Luan đon
va tai n?n đ?u tien ?
Hoa K?
la
Henry Bliss
vao ngay 13-09-1899 ?
Thanh ph? New York
.
Xe h?i co hai v?n đ? an toan c? b?n: Ng??i lai ph?m l?i, va banh xe m?t đi s?c keo luc th?ng g?p.
đi?u khi?n t? đ?ng
đa đ??c đ?a ra va thi?t k? thanh cong. Cac b?ng an toan ngang vai hanh khach co th? ch?u đ??c cu d?ng kh?n c?p v?i gia t?c 32
G
(gi?m đi kho?ng cach an toan gi?a hai xe 64-l?n) n?u cac đ??ng cao t?c co th? them vao m?t đ??ng ray b?ng thep cho vi?c th?ng g?p. C? hai c?i ti?n an toan cho đ??ng xe đ??c ngh? la qua đ?t đ?i v?i cac chinh quy?n, m?c du nh?ng c?i ti?n nay co th? t?ng đang k? s? l??ng xe s? d?ng đ??ng cao t?c m?t cach an toan.
Cac nghien c?u an toan s?m nh?t t?p trung vao t?ng s? b?o đ?m c?a th?ng va gi?m đi s? d? b?t l?a c?a h? th?ng nhien li?u. Vi d?, cac khoang may hi?n đ?i m? ra d??i đay đ? h?i nhien li?u, n?ng h?n khong khi, co th? thong ra moi tr??ng ben ngoai. Cac th?ng la th?y l?c do đo cac h? h?ng th??ng la ro r? ch?m ch?p, h?n cac day th?ng b? đ?t đ?t ng?t.
Cac nghien c?u co h? th?ng v? tai n?n xe b?t đ?u t? 1958 t?i
Cong ty Ford Motor
. K? t? đo, đa s? nghien c?u đa t?p trung vao vi?c h?p thu n?ng l??ng đ?ng xe v?i nh?ng t?m co th? pha v? đ??c va lam gi?m chuy?n đ?ng c?a c? th? con ng??i trong khoang hanh khach. Co nh?ng th? nghi?m quy chu?n cho cac xe h?i lo?i m?i, nh? la th? nghi?m
EuroNCAP
va
US NCAP
L?u tr?
2004-07-27 t?i
Wayback Machine
. C?ng co nh?ng th? nghi?m b?i cac t? ch?c khac nh? la
IIHS
va đ??c ?ng h? b?i cong nghi?p b?o hi?m.
Du cho cac ti?n b? v? k? thu?t, v?n co s? l??ng t? vong đang k? t? tai n?n xe h?i: Kho?ng 40.000 ng??i ch?t hang n?m ?
Hoa K?
, s? l??ng t??ng t? ?
chau Au
. Con s? nay t?ng len hang n?m cung v?i s? t?ng len c?a dan s? va vi?c đi l?i n?u nh? khong co bi?n phap nao đ??c đ?a ra, nh? t? l?
tinh tren đ?u ng??i
va tren t?ng d?m đi l?i gi?m xu?ng đ?u đ?n. T?ng s? t? vong d? đoan s? t?ng g?n g?p đoi vao n?m 2020. M?t con s? cao h?n cac tai n?n đem l?i k?t qu? la th??ng tich hay
tan ph?
v?nh vi?n. Cac con s? tai n?n cao nh?t đ??c th?ng ke ?
Trung Qu?c
va
?n đ?
. Lien minh chau Au co m?t ch??ng trinh ch?t ch? đ? gi?m t? vong ? EU phan n?a cho đ?n n?m 2010 va cac n??c thanh vien b?t đ?u thi hanh cac bi?n phap đo.
Volkswagen Polo phien b?n Sedan
Trong n?m 2005, 63 tri?u xe h?i va xe t?i h?ng nh? đa đ??c s?n xu?t toan th? gi?i. Nha s?n xu?t xe h?i l?n nh?t th? gi?i (bao g?m c? nh?ng xe v?n t?i h?ng nh?) la
Lien hi?p chau Au
chi?m t?i 29% s?n ph?m c?a th? gi?i, phia đong Au ch? chi?m 4%. Nha s?n xu?t l?n th? hai la
NAFTA
V?i 25.8%, theo sau la
Nh?t B?n
16.7%,
Trung Qu?c
8.1%,
MERCOSUR
la 3.9%,
?n đ?
2.4% va ph?n con l?i c?a th? gi?i la 10.1% (vda-link).
N?m 2019 th? gi?i s?n xu?t 70,49 tri?u chi?c, rieng Trung Qu?c la 23,529 tri?u chi?c.
Cac vung th??ng m?i t? do l?n nh? EU, NAFTA va MERCOSUR thu hut cac nha s?n xu?t xe h?i tren kh?p th? gi?i t?i ch? t?o s?n ph?m ben trong khu v?c c?a minh v?i ?u th? khong b? r?i ro ti?n t? va thu? quan, h?n n?a kh? n?ng ti?p c?n khach hang c?ng t?t h?n. Vi th? nh?ng con s? s?n l??ng khong ph?n anh kh? n?ng k? thu?t hay trinh đ? th??ng m?i c?a cac vung. Tren th?c t?, đa s? n?u khong ph?i toan b? xe h?i thu?c th? gi?i th? ba s? d?ng cong ngh? va cac ki?u xe ph??ng Tay (va th?nh tho?ng th?m chi toan b? day chuy?n s?n xu?t đa l?c h?u t? cac nha may ph??ng tay đ??c chuy?n th?ng t?i n??c đo), đi?u nay đ??c ph?n anh ? con s? th?ng ke b?ng sang ch? c?ng nh? v? tri c?a cac trung tam r&d.
Cong nghi?p xe h?i
b? th?ng tr? b?i m?t s? l??ng kha nh? cac nha s?n xu?t (khong nen nh?m l?n v?i s? l??ng nhi?u th??ng hi?u), nh?ng nha s?n xu?t l?n nh?t (theo con s? xe s?n xu?t ra) hi?n la
General Motors
,
Toyota
va
Ford Motor Company
. M?i ng??i cho r?ng Toyota s? đ?t v? tri nha s?n xu?t s? m?t trong n?m 2006. Nha s?n xu?t co l?i nhu?n tren t?ng s?n ph?m cao nh?t trong nh?ng n?m g?n đay la Porsche vi gia c? va ch?t l??ng hang đ?u c?a h?.
Cong nghi?p xe h?i
? m?c đ? l?n v?n b? r?i ro cao khi s?n xu?t d??i cong su?t thi?t k?.
đ? h?n ch? tai n?n, đa co nh?ng n? l?c phat tri?n cac xe h?i t? lai. Nhi?u d? an nh? v?y đa đ??c
NHTSA
tai tr?, g?m c? d? an c?a nhom
NavLab
L?u tr?
2006-03-26 t?i
Wayback Machine
t?i đ?i h?c Carnegie Mellon. Cu?c đua n?i ti?ng
Grand Challenge
do
DARPA
tai tr? c?ng la m?t ph?n trong n? l?c nay.
Xe h?i ch?y pin nhien li?u (Fuel Cell Hybrid Vehicle) c?a
Toyota
. Xe h?i pin nhien li?u ch?y b?ng hydro do Toyota Motor phat tri?n,. 2005
M?t phat minh m?i đay la
H? th?ng ?n đ?nh đi?n t?
(ESP) do
Bosch
đ?a ra va đ??c cho r?ng co kh? n?ng gi?m con s? thi?t m?ng t?i 30% va đ??c nhi?u nha lam lu?t c?ng nh? cac cong ty s?n xu?t xe h?i đ? xu?t la tinh n?ng tieu chu?n cho m?i xe h?i ban t?i EU. ESP ghi nh?n nh?ng tinh tr?ng nguy hi?m va s?a đ?i s? đi?u khi?n c?a ng??i lai trong m?t th?i gian ng?n nh?m ?n đ?nh xe.
M?i đe d?a l?n nh?t v?i xe h?i la s? c?n ki?t ngu?n cung d?u m?, đi?u nay khong lam ng?ng hoan toan vi?c s? d?ng xe h?i nh?ng khi?n no tr? nen r?t đ?t đ?. B?t đ?u t? n?m 2006, 1 lit x?ng co gia x?p x? 1.60 USD t?i đ?c va cac n??c chau Au khac. N?u khong co bi?n phap tim ra lo?i nhien li?u r? h?n trong t??ng lai g?n, xe h?i ca nhan co th? s? gi?m sut l?n v? s? l??ng. Tuy nhien, s? di chuy?n c?a ca nhan r?t quan tr?ng trong xa h?i hi?n đ?i, vi v?y nhu c?u v?i o to kho gi?m sut nhanh chong. Cac ph??ng ti?n di chuy?n ca nhan thay th? nh?
Personal rapid transit
, co th? bi?n xe h?i thanh ph??ng ti?n l?i th?i n?u no ch?ng minh đ??c v? tinh h?u d?ng c?ng nh? co gia thanh th?p.
Xe h?i hybrid
, ch?y b?ng
pin nhien li?u
va
đ?ng c? đi?n
, ho?c đ??c tich h?p c? m?t
đ?ng c? đ?t trong
truy?n th?ng, đ??c cho la ph??ng ti?n thay th? xe h?i dung
nhien li?u hoa th?ch
trong vai th?p k? t?i. V?t c?n l?n nh?t cho vi?c s?n xu?t xe h?i ch?y hydro la gia thanh s?n xu?t ra lo?i nhien li?u nay b?ng quy trinh đi?n phan, no co hi?u qu? th?p va đoi h?i tieu t?n kha nhi?u đi?n, v?n c?ng la m?t ngu?n nhien li?u đ?t đ?. Tuy nhien,
hydro
t?o ra n?ng l??ng g?p 5 l?n so v?i x?ng 93, khong th?i
khi CO
2
va h?a h?n s? co gia thanh th?p khi s?n xu?t hang lo?t. Cac
k? s?
c?a
BMW
đa cong b? v? vi?c l?p đ?t đ?ng c? nhien li?u hydro hi?u su?t cao tren nh?ng chi?c series 7 c?a h?.
Xe h?i y t??ng Lexus LF-A t?i Tri?n lam O to Los Angeles 2006
M?t s? chi?c xe đi?n c?a hang Tesla
Xe ch?y đi?n
c?ng la m?t y t??ng v? lo?i xe dung nhien li?u thay th?;
đ?ng c? đi?n
co hi?u n?ng cao h?n đ?ng c? đ?t trong va co
t? l? cong su?t tren tr?ng l??ng
l?n. Chung c?ng ho?t đ?ng hi?u qu? h?n va t?o ra
momen xo?n
l?n h?n khi đang đ?, vi th? r?t thich h?p đ? dung cho xe h?i. Ngoai ra khong c?n t?i m?t h? th?ng truy?n l?c ph?c t?p. Tuy nhien, o to đi?n l?i b? nh?ng tr? ng?i do k? thu?t pin đi?n ? con r?t lau pin nhien li?u m?i co ngu?n n?ng l??ng t??ng đ??ng v?i m?t binh nhien li?u l?ng cho nh?ng ch?ng đ??ng xa, va c?ng khong h? co c? s? h? t?ng cung c?p nhien li?u cho chung. M?t ph??ng an khac kh? d? h?n co th? la s? d?ng m?t đ?ng c? đ?t trong nh? đ? phat đi?n - ph??ng an nay co th? co hi?u n?ng cao h?n b?i vi đ?ng c? đ?t trong luon ch?y ? m?t v?n t?c, s? d?ng nhien li?u r? h?n nh? d?u diesel va gi?m đ??c tr?ng l??ng, h? th?ng truy?n đ?ng ph?c t?p c?a cac xe h?i ki?u c?. Ph??ng an nay đa ch?ng minh h?u ich tren đ?u tau ho? nh?ng v?n con m?t ch?ng đ??ng dai đ? co th? ap d?ng cho o to.
Nganh cong nghi?p xe h?i g?n đay đa xac đ?nh r?ng
th? tr??ng
ti?m n?ng phat tri?n nh?t (c? v? doanh thu va l?i nhu?n), la
ph?n m?m
. O to ngay nay đ??c trang b?
ph?n m?m
m?ng r?t h?u d?ng; t? vi?c nh?n bi?t ti?ng noi t?i cac h? th?ng đ?nh v? va cac h? th?ng gi?i tri khac trong xe (DVD/Games)... Ph?n m?m hi?n chi?m 35% gia tr? xe, va ph?n tr?m gia tr? nay s? con ti?p t?c t?ng them. Ly thuy?t đ?ng sau s? ki?n nay la cac h? th?ng c? khi o to s? ch? con la m?t lo?i ti?n nghi, va s?n ph?m th?c s? s? co s? khac bi?t ? ph?n m?m. Nhi?u o to hi?n nay đ??c trang b? full blown 32bit real-time memory protected operating systems such as
QNX
.
Volkswagen
,
Mercedes
,
Opel
,
BMW
,
Audi
,
Ford
,
Renault
,
Toyota
,
Skoda
,
Peugeot
,
Citroen
,
Fiat
,
Mazda
,
Seat
,
Nissan
,
Hyundai
,
Honda
,
Kia
,
Volvo
,
Mitsubishi
,
Suzuki
,
Smart
,
Mini (BMW)
,
Chevrolet
,
Porsche
,
Alfa Romeo
,
Daihatsu
,
Chrysler
,
Subaru
,
Land Rover
,
Jeep
,
Lexus
,
Jaguar
,
Ssangyong
,
Lancia
,
General Motors
,
Sonstige
,
Gesamt
, Daewoo,
Range Rover
,
Infinite
,
Bugati
,
Lamborghini
,
Ferrari
,
Bentley
,
Rolls Royce
,
Acura
,
VinFast
.
 |
Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v?
O to
.
|