Urani,   92 U
Tinh ch?t chung
Ten, ky hi?u	Urani, U
Phien am	/ j ? ? r e? n i ? m / ew- RAY -nee-?m
Hinh d?ng	Kim lo?i mau xam b?c, ?n mon trong khong khi t?o l?p v? oxit mau đen.
Urani trong b?ng tu?n hoan
Nd ↑ U ↓ (Uqq) Protactini ← Urani → Np
S? nguyen t? ( Z )	92
Kh?i l??ng nguyen t? chu?n   (±) ( A r )	238.02891(3)
Phan lo?i	h? actini
Nhom , phan l?p	n/a ,  f
Chu k?	Chu k? 7
C?u hinh electron	[ Rn ] 5f 3 6d 1 7s 2
m?i l?p	2, 8, 18, 32, 21, 9, 2
Tinh ch?t v?t ly
Tr?ng thai v?t ch?t	R?n
Nhi?t đ? nong ch?y	1405.3  K ​(1132.2 °C, ​2070 °F)
Nhi?t đ? soi	4404 K ​(4131 °C, ​7468 °F)
M?t đ?	19.1  g · cm ?3 (? 0 °C, 101.325  kPa )
M?t đ? ? th? l?ng	? nhi?t đ? nong ch?y: 17.3 g · cm ?3
Nhi?t l??ng nong ch?y	9.14  kJ · mol ?1
Nhi?t bay h?i	417.1 kJ · mol ?1
Nhi?t dung	27.665 J · mol ?1 · K ?1
Ap su?t h?i P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k ? T (K) 2325 2564 2859 3234 3727 4402
Tinh ch?t nguyen t?
Tr?ng thai oxy hoa	6 , 5, 4, 3, [1] 2, 1 ​(oxit c? b?n y?u)
đ? am đi?n	1.38 (Thang Pauling)
Ban kinh c?ng hoa tr?	th?c nghi?m: 156  pm
Ban kinh lien k?t c?ng hoa tr?	196±7 pm
Ban kinh van der Waals	186 pm
Thong tin khac
C?u truc tinh th?	​ Tr?c thoi
V?n t?c am thanh	que m?ng: 3155 m · s ?1 (? 20 °C)
đ? gian n? nhi?t	13.9 μm · m ?1 · K ?1 (? 25 °C)
đ? d?n nhi?t	27.5 W · m ?1 · K ?1
đi?n tr? su?t	? 0 °C: 0.280 μΩ · m
Tinh ch?t t?	Thu?n t?
Mo đun Young	208 GPa
Mo đun c?t	111 GPa
Mo đun kh?i	100 GPa
H? s? Poisson	0.23
S? đ?ng ky CAS	7440-61-1
L?ch s?
đ?t ten	Theo ten Sao Thien V??ng
Phat hi?n	Martin Heinrich Klaproth (1789)
Tach ra l?n đ?u	Eugene-Melchior Peligot (1841)
đ?ng v? ?n đ?nh nh?t
Bai chinh: đ?ng v? c?a Urani
Iso NA Chu k? ban ra DM DE   ( MeV ) DP 232 U T?ng h?p 68,9 n?m α 5.414 228 Th SF ? (nhi?u) 233 U V?t 1.592×10 5 n?m α 4.909 229 Th SF 197.93 [2] (nhi?u) 234 U 0.005% 2.455×10 5 n?m α 4.859 230 Th SF 197.78 (nhi?u) 235 U 0.720% 7.04×10 8 n?m α 4.679 231 Th SF 202.48 (nhi?u) 236 U V?t 2.342×10 7 n?m α 4.572 232 Th SF 201.82 (nhi?u) 238 U 99,2742% 4,468×10 9 n?m α 4,270 234 Th SF 205.87 (nhi?u) β ? β ? ? 238 Pu 240 U V?t 14,1 gi? β - ? 240 Np α ? 236 Th

Urani hay uranium la m?t nguyen t? hoa h?c kim lo?i mau tr?ng thu?c nhom Actini , co s? nguyen t? la 92 trong b?ng tu?n hoan , đ??c ky hi?u la U . Trong m?t th?i gian dai, urani la nguyen t? cu?i cung c?a b?ng tu?n hoan . Cac đ?ng v? phong x? c?a urani co s? neutron t? 144 đ?n 146 nh?ng ph? bi?n nh?t la cac đ?ng v? urani-238 , urani-235 va urani-234 . T?t c? đ?ng v? c?a urani đ?u khong b?n va co tinh phong x? y?u. Urani co kh?i l??ng nguyen t? n?ng th? 2 trong cac nguyen t? t? nhien, x?p sau plutoni -244. ^[3] M?t đ? c?a urani l?n h?n m?t đ? c?a chi kho?ng 70%, nh?ng khong đ?c b?ng vang hay wolfram . Urani co m?t trong t? nhien v?i n?ng đ? th?p kho?ng vai ppm trong đ?t, đa va n??c, va đ??c s?n xu?t th??ng m?i t? cac khoang s?n ch?a urani nh? uraninit .

Trong t? nhien , urani đ??c tim th?y ? d?ng urani 238 (99,284%), urani 235 (0,711%), ^[4] va m?t l??ng r?t nh? urani 234 (0,0058%). Urani phan ra r?t ch?m phat ra h?t alpha . Chu k? ban ra c?a urani 238 la kho?ng 4,47 t? n?m va c?a urani 235 la 704 tri?u n?m, ^[5] do đo no đ??c s? d?ng đ? xac đ?nh tu?i c?a Trai đ?t .

Hi?n t?i, cac ?ng d?ng c?a urani ch? d?a tren cac tinh ch?t h?t nhan c?a no. Urani-235 la đ?ng v? duy nh?t co kh? n?ng phan h?ch m?t cach t? nhien. Urani 238 co th? phan h?ch b?ng neutron nhanh, va la v?t li?u lam giau , co ngh?a la no co th? đ??c chuy?n đ?i thanh plutoni-239 , m?t s?n ph?m co th? phan h?ch đ??c trong lo ph?n ?ng h?t nhan . đ?ng v? co th? phan h?ch khac la urani-233 co th? đ??c t?o ra t? thori t? nhien va c?ng la v?t li?u quan tr?ng trong cong ngh? h?t nhan . Trong khi urani-238 co kh? n?ng phan h?ch t? phat th?p ho?c th?m chi bao g?m c? s? phan h?ch b?i neutron nhanh, thi urani 235 va đ?ng v? urani-233 co ti?t di?n hi?u d?ng phan h?ch cao h?n nhi?u so v?i cac neutron ch?m. Khi n?ng đ? đ?, cac đ?ng v? nay duy tri m?t chu?i ph?n ?ng h?t nhan ?n đ?nh. Qua trinh nay t?o ra nhi?t trong cac lo ph?n ?ng h?t nhan va t?o ra v?t li?u phan h?ch dung lam cac v? khi h?t nhan . Urani ngheo (U-238) đ??c dung trong cac đ?u đ?n đam xuyen va v? xe b?c thep . ^[6] Trong l?nh v?c dan d?ng, urani ch? y?u đ??c dung lam nhien li?u cho cac nha may đi?n h?t nhan . Ngoai ra, urani con đ??c dung lam ch?t nhu?m mau co s?c đ?-cam đ?n vang chanh cho th?y tinh urani . No c?ng đ??c dung lam thu?c nhu?m mau va s?c bong trong phim ?nh .

Martin Heinrich Klaproth đ??c cong nh?n la ng??i đa phat hi?n ra urani trong khoang v?t pitchblend n?m 1789. Ong đa đ?t ten nguyen t? m?i theo ten hanh tinh Uranus ( Sao Thien V??ng ). Trong khi đo, Eugene-Melchior Peligot la ng??i đ?u tien tach kim lo?i nay va cac tinh ch?t phong x? c?a no đa đ??c Antoine Becquerel phat hi?n n?m 1896. Nghien c?u c?a Enrico Fermi va cac tac gi? khac b?t đ?u th?c hi?n n?m 1934 đa đ?a urani vao ?ng d?ng trong cong nghi?p n?ng l??ng h?t nhan va trong qu? bom nguyen t? mang ten Little Boy , qu? bom nay la v? khi h?t nhan đ?u tien đ??c s? d?ng trong chi?n tranh . T? cu?c ch?y đua v? trang trong th?i chi?n tranh l?nh gi?a Hoa K? va Lien Xo đa cho ra hang ch?c ngan v? khi h?t nhan s? d?ng urani đ??c lam giau va plutoni co ngu?n g?c t? urani. Vi?c an toan c?a cac v? khi nay va cac v?t li?u phan h?ch c?a chung sau s? tan ra c?a Lien Xo n?m 1991 la m?t m?i quan tam đ?i v?i s?c kh?e va an toan c?a c?ng đ?ng. ^[7]

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Phan h?ch t? nhien th?i ti?n s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 1972, nha v?t ly ng??i Phap, Francis Perrin , phat hi?n ra 15 lo ph?n ?ng phan h?ch h?t nhan t? nhien c? khong con ho?t đ?ng trong 3 khoang sang qu?ng rieng bi?t ? m? Oklio t?i Gabon , Tay Phi , hay con g?i la cac lo ph?n ?ng h?t nhan hoa th?ch Oklo. M?t trong 3 khoang sang co tu?i 1,7 t? n?m; vao th?i đi?m đo, urani-235 chi?m kho?ng 3% t?ng l??ng urani tren Trai đ?t . ^[8] Ham l??ng nay l?n đ? đ? m?t ph?n ?ng day chuy?n duy tri phan h?ch h?t nhan x?y ra, la y?u t? ch?ng minh cho cac đi?u ki?n t?n t?i c?a chung. Kh? n?ng l?u gi? cac s?n ph?m ch?t th?i h?t nhan b?i l?p bao b?c tr?m tich đa đ??c chinh quy?n lien bang Hoa K? trich d?n đ? ch?ng minh cho cac đi?u ki?n b?o qu?n c?a kho ch?a ch?t th?i h?t nhan nui Yucca . ^[8]

S? d?ng tr??c khi đ??c phat hi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vi?c s? d?ng urani ? d?ng oxide t? nhien đ??c xac đ?nh vao kho?ng n?m 79 TCN , khi đo no đ??c dung đ? t?o mau vang cho men g?m . ^[9] N?m 1912, ong R. T. Gunther thu?c Tr??ng đ?i h?c Oxford đa tim th?y th?y tinh mau vang co ham l??ng 1% urani oxide trong m?t bi?t th? La Ma ? m?i Posillipo , V?nh Napoli , Y . ^[10] T? cu?i th?i Trung c? , uranit đ??c tach t? cac m? b?c Habsburg ? Joachimsthal , Bohemia (nay la Jachymov thu?c C?ng hoa Sec ) va đ??c dung lam ch?t t?o mau trong cong nghi?p ch? t?o th?y tinh ? đ?a ph??ng. ^[11] Vao đ?u th? k? XIX , đay la cac m? qu?ng urani duy nh?t đ??c bi?t đ?n tren th? gi?i.

Phat hi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vi?c phat hi?n ra nguyen t? nay đ??c ghi cong cho nha hoa h?c đ?c Martin Heinrich Klaproth . Trong khi đang lam cac thi nghi?m trong phong ? Berlin n?m 1789, Klaproth đa t?o ra h?p ch?t k?t t?a mau vang (gi?ng natri điuranat ) b?ng cach hoa tan pitchblend trong acid nitric va sau đo trung hoa dung d?ch b?ng natri hydroxide . ^[11] Klaproth cho r?ng ch?t mau vang đo la oxide c?a m?t nguyen t? ch?a đ??c phat hi?n va nung no v?i than g? đ? thu m?t lo?i b?t mau đen ma ong ngh? r?ng no la m?t kim lo?i m?i đ??c phat hi?n (nh?ng th?c ch?t la b?t c?a m?t oxide urani). ^{[11] [12]} Ong đ?t ten nguyen t? m?i theo ten hanh tinh Uranus , m?t hanh tinh v?a đ??c William Herschel phat hi?n tr??c đo 8 n?m. ^[13]

N?m 1841, Eugene-Melchior Peligot , giao s? hoa phan tich thu?c Tr??ng K? Ngh? Qu?c gia Phap ( Conservatoire National des Arts et Metiers ) ? Paris đa tach đ??c m?u urani kim lo?i đ?u tien b?ng cach nung urani tetrachloride v?i kali . ^{[11] [14]}

Antoine Henri Becquerel phat hi?n ra tinh phong x? khi s? d?ng urani vao n?m 1896. ^[15] Becquerel phat hi?n ra tinh ch?t nay t?i Paris b?ng cach cho m?t m?u mu?i urani K ₂ UO ₂ (SO ₄ ) ₂ tren m?t t?m phim đ? trong ng?n keo va sau đo ong th?y t?m phim b? m? gi?ng nh? 'b? ph? s??ng mu'. ^[16] Ong cho r?ng co m?t d?ng anh sang khong nhin th?y đ??c ho?c cac tia phat ra t? urani ti?p xuc v?i t?m phim.

Nghien c?u phan h?ch [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 1934 m?t nhom nghien c?u do Enrico Fermi lanh đ?o đa phat hi?n th?y vi?c b?n pha urani b?ng neutron s? s?n sinh ra cac tia beta ( electron ho?c positron sinh ra t? cac nguyen t?; xem h?t beta ). ^[17] Cac s?n ph?m phan h?ch đ?u tien b? nh?m l?n la cac nguyen t? m?i co s? nguyen t? la 93 va 94, theo đo, tr??ng khoa Roma, ong Orso Mario Corbino tin r?ng đo la ausoni va hesperi . ^{[18] [19] [20]} Cac thi nghi?m c?a Otto Hahn va Fritz Strassmann đa đ?a đ?n vi?c phat hi?n ra kh? n?ng ma urani phan h?ch thanh cac nguyen t? nh? h?n va gi?i phong n?ng l??ng lien k?t , ^[17] trong phong thi nghi?m c?a Hahn ? Berlin. Thang 2 n?m 1939, Lise Meitner cung ng??i chau la nha v?t ly Otto Robert Frisch đa cong b? cac gi?i thich v? m?t v?t ly, đ?ng th?i đ?t ten qua trinh nay la ' ph?n ?ng phan h?ch h?t nhan '. ^[21] Khong lau sau đo, Fermi gi? thuy?t r?ng s? phan h?ch c?a urani co th? gi?i phong đ? s? neutron đ? duy tri m?t ph?n ?ng phan h?ch. N?m 1939, gi? thuy?t nay đ??c xac nh?n, va nghien c?u sau đo phat hi?n r?ng trung binh co kho?ng 2,5 neutron đ??c gi?i phong t? m?i l?n phan h?ch c?a đ?ng v? hi?m c?a urani la urani-235. ^[17] Nghien c?u ti?p theo phat hi?n r?ng đ?ng v? ph? bi?n h?n la urani-238 co th? b? chuy?n đ?i thanh plutoni, va đ?ng v? nay, gi?ng nh? urani-235, c?ng co kh? n?ng phan h?ch b?ng cac neutron nhi?t. Cac phat hi?n nay đa thuc đ?y vi?c ch? t?o v? khi h?t nhan va đi?n h?t nhan ? m?t s? qu?c gia.

Ngay 2 thang 12 n?m 1942, m?t nhom nghien c?u thu?c d? an Manhattan do Enrico Fermi lanh đ?o đa co th? b?t đ?u th?c hi?n ph?n ?ng h?t nhan day chuy?n nhan t?o đ?u tien t?i lo ph?n ?ng Chicago Pile-1 . Ti?n hanh nghien c?u trong phong thi nghi?m d??i s? ph? trach c?a Stagg Field ? đ?i h?c Chicago , nhom nay đa t?o ra nh?ng đi?u ki?n c?n thi?t đ? m?t ph?n ?ng x?y ra b?ng cach l?p 360 t?n than th?i, 53 t?n urani oxide va 5,5 t?n urani kim lo?i. ^[17]

Ch? t?o bom [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hai lo?i bom nguyen t? chinh đ??c Hoa K? ch? t?o trong chi?n tranh th? gi?i l?n th? 2 la: lo?i d?a tren nguyen li?u urani (ten " Little Boy ") ma v?t li?u phan h?ch c?a no la urani lam giau r?t cao, va lo?i d?a tren nguyen li?u plutoni (xem th? nghi?m Trinity va " Fat Man ") theo đo plutoni đ??c s?n xu?t t? urani-238. Lo?i bom dung urani la v? khi h?t nhan đ?u tien đ??c s? d?ng trong chi?n tranh khi đ??c th? xu?ng thanh ph? Hiroshima , Nh?t B?n ngay 6 thang 8 n?m 1945. V? n? t??ng đ??ng v?i 12.500 t?n thu?c n? TNT , s?c cong pha va lan song nhi?t c?a qu? bom pha h?y g?n 50.000 toa nha va gay thi?t m?ng g?n 75.000 ng??i (xem V? nem bom nguyen t? xu?ng Hiroshima va Nagasaki ). ^[16] Ban đ?u ng??i ta tin r?ng urani kha hi?m, va s? ph? bi?n v? khi h?t nhan co th? tranh đ??c b?ng cach đ?n gi?n la mua t?t c? urani tren th? tr??ng, nh?ng ch? trong vong 1 th?p k? co nhi?u m? urani đ??c phat hi?n ? nhi?u n?i tren th? gi?i. ^[22]

Dung trong lo ph?n ?ng h?t nhan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lo ph?n ?ng h?t nhan than chi X-10 ? Phong thi nghi?m Oak Ridge (ORNL) ? Oak Ridge, Tennessee, tr??c đay con g?i la Clinton Pile va X-10 Pile, la lo ph?n ?ng h?t nhan th? 2 tren th? gi?i (sau lo ph?n ?ng Chicago Pile c?a Enrico Fermi) va la lo ph?n ?ng h?t nhan đ?u tien đ??c thi?t k? va xay d?ng đ? v?n hanh lien t?c. Lo ph?n ?ng tai sinh thi nghi?m I thu?c Phong thi nghi?m qu?c gia Hoa K? Idaho g?n Arco, Idaho la lo ph?n ?ng h?t nhan đ?u tien s?n xu?t đi?n vao ngay 20 thang 12 n?m 1951. Ban đ?u, b?n bong đen 150 W đ??c th?p sang t? lo ph?n ?ng, sau đo nh?ng c?i ti?n đa nang s?n l??ng đi?n len h?t cong su?t thi?t k? (sau đo, th? tr?n Arco tr? thanh th? tr?n đ?u tien tren th? gi?i s? d?ng toan b? đi?n phat ra t? n?ng l??ng h?t nhan). ^[23] Nha may đi?n h?t nhan th??ng m?i đ?u tien tren th? gi?i, Obninsk ? Lien Xo , b?t đ?u phat đi?n b?ng lo ph?n ?ng AM-1 vao ngay 27 thang 6 n?m 1954. Cac nha may đi?n h?t nhan khac vao th?i đo g?m: Calder Hall ? Anh phat đi?n ngay 17 thang 10 n?m 1956 ^[24] va nha may đi?n h?t nhan Shippingport ? Pennsylvania phat đi?n ngay 26 thang 5 n?m 1958. N?ng l??ng h?t nhan đ??c dung đ?u tien vao n?m 1954 cho tau ng?m n?ng l??ng h?t nhan USS Nautilus . ^{[17] [25]}

O nhi?m va di s?n t? th?i chi?n tranh l?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac v? th? nghi?m h?t nhan tren m?t đ?t do Lien Xo va Hoa K? th?c hi?n vao th?p nien 1950 va đ?u th?p nien 1960, va Phap th?c hi?n vao th?p nien 1979 va 1980 ^[26] đa lam gia t?ng đang k? l??ng b?i h?t nhan t? nh?ng đ?ng v? con c?a urani tren toan th? gi?i. ^[27] Them vao đo la b?i va o nhi?m gay ra t? cac v? tai n?n h?t nhan . ^{[28] [29]}

Nh?ng ng??i khai thac m? urani co kh? n?ng b? ung th? cao h?n. Vi d?, nguy c? ung th? ph?i v??t tr?i ? nh?ng th? m? urani ng??i Navajo đa đ??c ghi nh?n va xac đ?nh co lien h? v?i ngh? nghi?p c?a h?. ^[30] đ?o lu?t b?i th??ng ph?i nhi?m phong x? ( Radiation Exposure Compensation Act ) c?a Hoa K? n?m 1990 yeu c?u tr? phi b?i th??ng 100.000 USD cho cac th? m? urani đ??c ch?n đoan la m?c b?nh ung th? ho?c cac b?nh đ??ng ho h?p khac. ^[31]

Trong th?i k? chi?n tranh l?nh gi?a Hoa K? va Lien Xo, nh?ng kho d? tr? urani kh?ng l? ch?a hang ch?c ngan v? khi h?t nhan dung urani lam giau va plutoni s?n xu?t t? urani. T? khi Lien Xo s?p đ? n?m 1991, ??c tinh 540 t?n v? khi dung urani đ??c lam giau cao (đ? đ? s?n xu?t kho?ng 40.000 đ?u đ?n h?t nhan) đ??c c?t gi? trong cac c? s? thi?u an toan ? Nga va m?t s? n??c thu?c Lien Xo tr??c kia. ^[32] T? n?m 1993 đ?n 2005, c?nh sat ? chau A , chau Au , va Nam M? đa co it nh?t 16 l?n ng?n ch?n cac chuy?n hang cung c?p urani hay plutoni nh?p l?u, đa s? trong đo co ngu?n g?c t? cac n??c thu?c Lien Xo c?. ^[32] T? n?m 1993 đ?n 2005, ch??ng trinh ki?m toan, ki?m soat va b?o v? v?t li?u ( Material Protection, Control, and Accounting Program ) do chinh ph? lien bang Hoa K? đi?u ph?i đa tieu t?n kho?ng 550 tri?u USD đ? h? tr? an ninh cho cac kho v? khi urani va plutoni ? Nga. ^[32] Ph?n ngan sach nay đ??c s? d?ng đ? c?i ti?n, t?ng c??ng an ninh t?i cac c? s? nghien c?u va thi?t b? l?u tr?. Thang 2 n?m 2006, t? bao Scientific American t??ng thu?t r?ng m?t s? an ninh thi?t b? bao g?m chu?i t??ng ch?n lien h?p đang trong tinh tr?ng t?i t? do khong đ??c s?a ch?a. Theo m?t cu?c ph?ng v?n t? bai bao tren, co m?t thi?t b? tr??c đo đ??c dung đ? l?u tr? cac m?u urani đ??c lam giau (c?p đ? v? khi) trong m?t bu?ng rieng tr??c d? an c?i ti?n; m?t thi?t b? khac theo doi tr? l??ng đ?u đ?n h?t nhan đang l?u tr? b?ng cach s? d?ng th? danh m?c. ^[33]

Tinh ch?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khi đ??c tach ra, urani la kim lo?i co mau tr?ng b?c, phong x? y?u, m?m h?n thep m?t chut, ^[9] đ? d??ng đi?n m?nh va đ? d?n đi?n kem. ^[34] No d?o, d? u?n va co tinh thu?n t? . ^[9] Kim lo?i urani co m?t đ? r?t l?n, đ?c h?n chi kho?ng 70%, nh?ng nh? h?n vang .

Urani kim lo?i ph?n ?ng v?i h?u h?t cac nguyen t? phi kim va cac h?p ch?t phi kim v?i m?c ph?n ?ng t?ng theo nhi?t đ?. ^[15] Acid clohidric va acid nitric hoa tan urani, nh?ng cac acid khong co kh? n?ng oxy hoa ph?n ?ng v?i nguyen t? nay r?t ch?m. ^[34] Khi chia nh?, urani co th? ph?n ?ng v?i n??c l?nh; khi ti?p xuc v?i khong khi, kim lo?i urani b? ph? m?t l?p oxide urani mau đen. ^[9] Urani trong qu?ng đ??c tach b?ng ph??ng phap hoa h?c va chuy?n đ?i thanh urani oxide ho?c cac d?ng khac co th? dung trong cong nghi?p.

Urani-235 la đ?ng v? đ?u tien đ??c tim th?y co th? t? phan h?ch . Cac đ?ng v? khac co m?t trong t? nhien co th? phan h?ch nh?ng khong th? t? phan h?ch. Tuy thu?c vao vi?c b?n pha b?ng cac neutron ch?m, đ?ng v? urani-235 s? luon phan chia thanh 2 h?t nhan nh? h?n, gi? phong n?ng l??ng lien k?t h?t nhan va sinh nhi?u neutron h?n. N?u cac neutron nay đ??c h?p th? b?i cac h?t nhan urani-235 khac, thi chu?i phan h?ch h?t nhan s? di?n ra va co th? gay n? tr? khi ph?n ?ng đ??c lam ch?m l?i b?i vi?c đi?u hoa neutron, b?ng cach h?p th? chung. ^[32] It nh?t 7 kg uranium-235 co th? s? d?ng đ? t?o thanh m?t qu? bom nguyen t?. ^[32] Little Boy la qu? bom h?t nhan đ?u tien đ??c s? d?ng trong chi?n tranh d?a vao s? phan h?ch urani, con v? n? h?t nhan đ?u tien va qu? bom pha h?y Nagasaki ( Fat Man ) đ?u la bom plutoni.

Kim lo?i urani co 3 d?ng thu hinh : ^[35]

• α ( tr?c thoi ) b?n v?i nhi?t đ? len đ?n 660 °C
• β ( b?n ph??ng ) b?n ? nhi?t đ? t? 660 °C đ?n 760 °C
• γ ( l?p ph??ng tam kh?i ) b?n t? 760 °C đ?n đi?m nong ch?y đay la tr?ng thai d?o va d? u?n nh?t.

Phan b? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac moi tr??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Urani la m?t nguyen t? t? nhien, co th? tim th?y trong t?t c? cac lo?i đ?t đa va n??c v?i ham l??ng th?p. Urani c?ng la m?t nguyen t? co s? nguyen t? cao nh?t đ??c tim th?y trong t? nhien v?i ham l??ng nh?t đ?nh trong v? Trai đ?t va luon ? d?ng h?p ch?t v?i cac nguyen t? khac. ^[9] Cung v?i t?t c? cac nguyen t? khac co kh?i l??ng nguyen t? cao h?n s?t , urani ch? đ??c t?o ra m?t cach t? nhien trong cac v? n? sieu tan tinh . ^[36] Phan ra c?a urani, thori , va Kali-40 trong v? Trai đ?t đ??c xem la ngu?n cung c?p nhi?t chinh. ^{[37] [38]} đi?u nay gi? cho loi ngoai ? d?ng l?ng va t?o ra cac dong đ?i l?u manti .

Ham l??ng urani trung binh trong v? Trai đ?t (tuy theo quy chi?u) la t? 2 đ?n 4 ppm , ^{[26] [34]} t??ng đ??ng g?p 40 l?n so v?i nguyen t? ph? bi?n la b?c . ^[15] Theo tinh toan thi v? Trai đ?t t? b? m?t đ?n đ? sau 25 km ch?a 10 ¹⁷ kg urani trong khi ? cac đ?i d??ng co th? ch?a 10 ¹³ kg. ^[34] Ham l??ng urani trong đ?t thay đ?i t? 0,7 đ?n 11 ppm (đ?n 15 ppm trong đ?t tr?ng tr?t do co phosphat t? phan bon), va ham l??ng c?a urani trong n??c bi?n la 3 ppm. ^[26]

Urani phong phu h?n antimon , thi?c , cadmi , th?y ngan , hay b?c va ph? bi?n nh? arsenic hay molybden . ^{[9] [26]} Urani đ??c tim th?y trong hang tr?m m? khoang uraninit (lo?i qu?ng urani ph? bi?n nh?t), carnotit , autunit , uranophan , torbernit , va coffinit . ^[9] Ham l??ng urani nhi?u nh?t trong cac m? đa co phosphat, cac khoang nh? lignit va cat monazit trong cac qu?ng giau urani ^[9] (ham l??ng th??ng m?i c?a cac ngu?n t?i thi?u la 0,1% urani ^[15] ).

M?t s? vi khu?n nh? S. putrefaciens va G. metallireducens co kh? n?ng kh? U(VI) thanh U(IV). ^[39]

? m?t s? sinh v?t nh? Trapelia involuta ho?c vi sinh v?t nh? vi khu?n Citrobacter co th? h?p th? n?ng đ? urani cao g?p 300 l?n so v?i moi tr??ng xung quanh. ^[40] Loai citrobacter h?p th? cac ion uranyl vao g?c glycerol phosphate (hay cac phosphat vo c? t??ng t? khac). Sau m?t ngay, 1 gram vi khu?n co th? t?o quanh no m?t l?p v? 9 gram tinh th? uranyl phosphate; đ?u nay t?o ra kh? n?ng cho vi?c s? d?ng cac sinh v?t nay trong vi?c x? ly n??c b? nhi?m phong x? urani b?ng ph??ng phap sinh h?c. ^{[11] [41]}

Trong t? nhien, urani (VI) t?o thanh cac ph?c cacbonat co kh? n?ng hoa tan cao trong moi tr??ng ki?m. đi?u nay lam t?ng kh? n?ng di chuy?n va kh? n?ng t?n t?i c?a urani trong đ?t va n??c ng?m, co ngu?n g?c t? cac ch?t th?i h?t nhan, gay nguy hi?m đ?i v?i s?c kh?e con ng??i. Tuy nhien, kho co th? k?t t?a urani nh? phosphat khi co nhi?u cacbonat trong moi tr??ng pH ki?m. đa co phat hi?n r?ng m?t con Sphingomonas sp. ch?ng BSAR-1 co th? co tac d?ng nh? phosphat ki?m ho?t tinh cao (PhoK). Loai nay đa đ??c đ?a vao ?ng d?ng đ? k?t t?a sinh h?c urani nh? cac loai t?ng h?p phosphat uranyl t? cac dung d?ch ki?m. Kh? n?ng k?t t?a đ??c t?ng c??ng b?i protein PhoK trong E. coli . ^[42]

Th?c v?t h?p th? m?t s? urani trong đ?t. N?ng đ? kh?i l??ng kho c?a urani trong th?c v?t thay đ?i t? 5 đ?n 60 ppb, va tro c?a g? co th? co ham l??ng len đ?n 4 ppm. ^[11] N?ng đ? kh?i l??ng kho c?a urani trong th?c ph?m t? th?c v?t ma con ng??i ?n vao đ?c bi?t th?p, v?i kho?ng t? 1 đ?n 2 microgram/ngay. ^[11]

Khai thac va s?n xu?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

S?n l??ng urani tren toan th? gi?i n?m 2009 la 50.572 t?n , trong đo 27,3% đ??c khai thac t? cac m? ? Kazakhstan . Cac qu?c gia khai thac urani khac đang k? g?m Canada (20,1%), Uc (15,7%), Namibia (9,1%), Nga (7,0%), va Niger (6,4%). ^[43]

Qu?ng urani đ??c khai thac theo nhi?u cach nh? đao m? l? thien , tach t? đ?t đa va khoan m? (xem khai thac m? urani ). ^[6] Qu?ng urani c?p th?p ch?a t? 0,01 đ?n 0,25% urani oxide. C?n ti?n hanh m?t s? đo đ?c đ? ap d?ng ph??ng phap phu h?p đ? tach kim lo?i t? cac qu?ng tren. ^[44] Cac qu?ng c?p cao đ??c tim th?y ? b?n tr?ng Athabasca , Saskatchewan , Canada trung binh co th? ch?a t?i 23% cac oxide urani. ^[45] Qu?ng urani đ??c nghi?n m?n thanh b?t, sau đo đ??c l?c qua acid ho?c ki?m. Qua trinh l?c g?m m?t s? cong đo?n nh? k?t t?a, tach dung moi, va trao đ?i ion. H?n h?p sau cung đ??c g?i la banh vang (yellowcake) ch?a it nh?t 75% urani oxide. Banh vang sau đo đ??c x? ly nhi?t đ? lo?i b? cac t?p ch?t tr??c khi tinh ch? va chuy?n đ?i. ^[46]

Urani c?p th??ng m?i co th? đ??c t?o ra b?ng cach kh? cac mu?i urani halide v?i cac kim lo?i ki?m ho?c kim lo?i ki?m th? . ^[9] Urani kim lo?i c?ng co th? đ??c t?o ra b?ng cac đi?n phan c?a KU
₅ ho?c UF
₄ , đ??c hoa tan trong dung d?ch calci chloride ( Ca Cl
₂ ) va natri chloride ( Na Cl) nong ch?y. ^[9] Urani co đ? tinh khi?t cao đ??c t?o ra thong qua qua trinh nhi?t phan urani halide trong đi?n c?c nong. ^[9]

Tai nguyen va tr? l??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

??c tinh co kho?ng 5,5 tri?u t?n qu?ng urani d? tr? co th? khai thac m?t cach kinh t? ? m?c gia 130 USD/kg, ^[47] trong khi co 35 tri?u t?n đ??c x?p vao tai nguyen khoang s?n (co kh? n?ng khai thac mang l?i l?i nhu?n). ^[48] Ngoai ra, con m?t l??ng kho?ng 4,6 t? t?n urani ??c tinh co m?t trong n??c bi?n (trong th?p nien 1980, cac nha khoa h?c Nh?t B?n đa cho th?y cach khai thac urani t? n??c bi?n b?ng ph??ng phap trao đ?i ion la co tinh kh? thi v? m?t k? thu?t). ^{[49] [50]} đa co nhi?u cu?c thi nghi?m đ? chi?t xu?t urani t? n??c bi?n, ^[51] nh?ng s?n ph?m thu đ??c th?p do trong n??c bi?n co nhi?u cacbonat.

Trong n?m 2005, vi?c th?m do urani tren th? gi?i t?ng v?t gay t?n chi phi kho?ng 200 tri?u USD, t?ng 54% so v?i n?m tr??c ^[48] nh? vao vi?c gia urani t?ng tren th? tr??ng. Xu h??ng nay ti?p t?c t?ng trong n?m 2006, khi vi?c chi tieu cho qua trinh th?m do t?ng k? l?c h?n 774 tri?u USD, h?n 250% so v?i n?m 2004. ^[47]

Uc co tr? l??ng qu?ng urani chi?m 23% tr? l??ng th? gi?i ^[52] va co m? urani rieng bi?t l?n nh?t th? gi?i n?m ? m? Olympic Dam , Nam Uc . ^[53]

M?t s? nhien li?u h?t nhan co ngu?n g?c t? cac v? khi h?t nhan. ^[54]

Cung ?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 2005, co 17 qu?c gia s?n xu?t urani oxide, trong đo Canada (27,9% s?n l??ng th? gi?i) va Uc (22,8%) la cac n??c s?n xu?t nhi?u nh?t, theo sau la Kazakhstan (10,5%), Nga (8,0%), Namibia (7,5%), Niger (7,4%), Uzbekistan (5,5%), Hoa K? (2,5%), Argentina (2,1%), Ukraina (1,9%) va Trung Qu?c (1,7%). ^[56] Kazakhstan ti?p t?c t?ng s?n l??ng, n?m 2009 s?n l??ng đ?t 12.826 t?n, so v?i Canada la 11.100 t?n va Uc la 9.430 t?n. ^{[57] [58]} Urani hi?n co th? đ??c s? d?ng trong it nh?t 80 n?m t?i, ^[48] m?c du m?t s? nghien c?u cho bi?t vi?c đ?u t? vao cu?i th? k? XX co th? t?o ra cac v?n đ? v? l??ng cung trong th? k? XXI. ^[59]

Cac h?p ch?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tr?ng thai oxy hoa va oxide [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Oxide [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Banh urani vang (yellowcake) đa đ??c nhi?t phan la s?n ph?m đ??c s?n xu?t cong nghi?p ch?a cac nhom urani co tr?ng thai oxy hoa khac nhau t? th?p nh?t đ?n cao nh?t. Cac h?t co th?i gian l?u gi? ng?n trong lo nung s? it b? oxy hoa h?n nh?ng h?t co th?i gian l?u gi? dai h?n. Ham l??ng urani th??ng đ??c tinh theo U
₃ O
₈ , k? t? nh?ng ngay th?c hi?n d? an Manhattan , khi đo U
₃ O
₈ đa đ??c s? d?ng lam tieu chu?n bao cao trong hoa phan tich.

Cac m?i quan h? pha trong t? h?p urani-oxy mang tinh ph?c t?p. Cac tr?ng thai oxy hoa quan tr?ng nh?t c?a urani la urani(IV) va urani(VI) v?i hai oxide t??ng ?ng la urani đioxide ( UO
₂ ) va urani trioxide ( UO
₃ ). ^[60] Cac urani oxide khac g?m urani monoxide (UO), diurani pentoxide ( U
₂ O
₅ ) va urani peroxide ( UO
₄ ·2H
₂ O ) đ?u t?n t?i.

Cac d?ng urani oxide ph? bi?n nh?t la triurani octaoxide ( U
₃ O
₈ ) va UO
₂ . ^[61] C? hai oxide nay đ?u ? d?ng r?n, it hoan tan trong n??c va t??ng đ?i b?n trong nhi?u ki?u moi tr??ng. Triurani octaoxide la h?p ch?t urani ?n đ?nh nh?t va la d?ng th??ng g?p trong t? nhien (tuy thu?c vao cac đi?u ki?n). Urani đioxide la d?ng đ??c dung lam nhien li?u h?t nhan ph? bi?n. ^[61] ? nhi?t đ? th??ng, UO
₂ s? chuy?n m?t cach t? t? thanh U
₃ O
₈ . Do tinh ?n đ?nh, cac urani oxide th??ng đ??c xem la d?ng h?p ch?t dung đ? l?u tr? ho?c lo?i b?. ^[61]

D?ch hoa h?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac mu?i c?a t?t c? b?n tr?ng thai oxy hoa la dung d?ch hoa tan trong n??c va co th? đ??c nghien c?u ? d?ng dung d?ch n??c . Cac tr?ng thai oxy hoa g?m U ³⁺ (đ?), U ⁴⁺ (l?c), UO ⁺
₂ (khong b?n) va UO
₂ ²⁺ (vang). ^[62] M?t vai h?p ch?t ban kim lo?i va r?n nh? UO va US t?n t?i trong urani ? tr?ng thai oxy hoa thong th??ng (II), nh?ng khong co cac ion đ?n t?n t?i trong dung d?ch ? tr?ng thai đo. Cac ion U ³⁺ gi?i phong hydro t? n??c vi v?y đ??c xem la tr?ng thai khong b?n. Ion UO ²⁺
₂ đ?c tr?ng cho tr?ng thai oxy hoa (VI) va t?o thanh cac h?p ch?t nh? uranyl cacbonat , uranyl chloride va uranyl sulfat . UO ²⁺
₂ c?ng t?o ph?c v?i cac ch?t t?o ph?c h?u c? , ch?t th??ng g?p nh?t la uranyl axetat . ^[62]

Cacbonat [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac t??ng tac c?a cac ion cacbonat v?i urani(VI) lam cho bi?u đ? Pourbaix thay đ?i m?nh khi gia tr? trung binh b? thay đ?i t? n??c sang dung d?ch ch?a cacbonat. Trong khi m?t l??ng l?n cacbonat khong hoa tan trong n??c, urani cacbonat th?nh tho?ng hoa tan trong n??c. đi?u nay x?y ra la do cation U(VI) co th? lien k?t hai oxide va 3 cacbonat ho?c nhi?u h?n đ? t?o thanh cac ph?c anion .

?nh h??ng c?a pH [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac bi?u đ? thanh ph?n c?a urani minh h?a cho đ?c đi?m nay: khi pH c?a dung d?ch urani(VI) t?ng thi urani b? chuy?n thanh urani oxide ng?m n??c va v?i gia tr? pH cao no chuy?n thanh ph?c hydroxide anion.

Khi cho them cacbonat vao, urani b? chuy?n thanh m?t day cac ph?c cacbonat n?u pH t?ng. M?t ?nh h??ng c?a cac ph?n ?ng nay la t?ng đ? hoa tan c?a urani khi gia tr? pH n?m trong kho?ng 6 đ?n 8, đi?u nay co ?nh h??ng tr?c ti?p đ?n s? ?n đ?nh lau dai c?a cac nhien li?u h?t nhan urani oxide đa qua s? d?ng.

Hydride, cacbic va nitrit [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Kim lo?i urani nung ? nhi?t đ? 250 đ?n 300 °C (482 đ?n 572 °F ) ph?n ?ng v?i hydro t?o thanh urani hydride . Th?m chi ? nhi?t đ? cao h?n co th? lo?i b? hydro. Tinh ch?t nay khi?n cho urani hydride tr? thanh m?t lo?i v?t li?u ti?n l?i đ? t?o ra b?t urani ph?n ?ng, cung v?i cac h?p ch?t khac nh? cacbic , nitrit , va halide . ^[64] Hai d?ng tinh th? c?a urani hydride t?n t?i la: d?ng α t?n t?i ? nhi?t đ? th?p con d?ng β đ??c t?o ra ? nhi?t đ? tren 250 °C. ^[64]

Urani cacbic va urani nitrit la cac h?p ch?t ban kim lo?i t??ng đ?i tr? , tan r?t it trong cac lo?i acid, ph?n ?ng v?i n??c, va co th? đ?t chay trong khong khi t?o thanh U
₃ O
₈ . ^[64] Cac cacbic c?a urani g?m urani monocacbic (U C ), urani đicacbic ( UC
₂ ), va điurani tricacbic ( U
₂ C
₃ ). C? hai h?p ch?t UC va UC
₂ đ??c t?o thanh b?ng cach them cacbon vao urani nong ch?y ho?c urani kim lo?i ti?p xuc v?i cacbon monoxide ? nhi?t đ? cao. U
₂ C
₃ , ?n đ?nh d??i 1800 °C, đ??c đi?u ch? b?ng cach pha tr?n h?p h?p nong c?a UC va UC
₂ d??i ap l?c c? h?c. ^[65] Urani nitrit đ??c đi?u ch? b?ng cach cho kim lo?i tac d?ng v?i nit? bao g?m urani mononitrit (UN), urani đinitrit ( UN
₂ ) va điurani trinitrit ( U
₂ N
₃ ). ^[65]

Halide [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?t c? urani fluorrua đ??c t?o ra t? urani tetrafluorrua ( UF
₄ ); b?n than UF
₄ đ??c đi?u ch? b?ng cach hydrochloride hoa urani đioxide. ^[64] UF
₄ đ??c kh? b?ng hydro ? 1000 °C t?o ra urani trifluorrua ( UF
₃ ). Trong cac đi?u ki?n nhi?t đ? va ap su?t thich h?p, ph?n ?ng c?a UF
₄ r?n v?i urani hexafluorrua ( UF
₆ ) khi co th? t?o thanh cac fluorrua trung gian nh? U
₂ F
₉ , U
₄ F
₁₇ , va UF
₅ . ^[64]

? nhi?t đ? phong , UF
₆ co ap su?t h?i cao, nen no đ??c dung vao qua trinh khu?ch tan khi đ? tach urani-235 t? đ?ng v? urani-238. H?p ch?t nay co th? đ??c đi?u ch? t? urani dioxide va urani hydride theo ph?n ?ng: ^[64]

UO
₂ + 4 HF → UF
₄ + 2 H
₂ O (500 °C, thu nhi?t)

UF
₄ + F
₂ → UF
₆ (350 °C, thu nhi?t)

K?t qu? t?o ra UF
₆ , la ch?t r?n mau tr?ng, co tinh ho?t đ?ng cao (b?i qua trinh fluorrua hoa), d? th?ng hoa (g?n nh? ? d?ng h?i ly t??ng ), va la h?p ch?t d? bay h?i nh?t c?a urani. ^[64]

M?t ph??ng phap đi?u ch? urani tetrachloride ( UCl
₄ ) la k?t h?p tr?c ti?p clo v?i ho?c la kim lo?i urani ho?c urani hydride. S? kh? UCl
₄ b?i hydro t?o ra urani trichloride ( UCl
₃ ) trong khi cac urani ch?a s? clo cao h?n đ??c đi?u ch? b?i ph?n ?ng v?i clo b? sung. ^[64] T?t c? urani chloride ph?n ?ng v?i n??c va khong khi.

Cac mu?i urani bromide va iodide đ??c t?o ra t? ph?n ?ng tr?c ti?p c?a brom va iod v?i urani ho?c b?ng cach them UH
₃ vao cac acid c?a nguyen t? nay. ^[64] Vi d? nh?: UBr
₃ , UBr
₄ , UI
₃ , va UI
₄ . Urani oxyhalide co th? hoa tan trong n??c, g?m UO
₂ F
₂ , UOCl
₂ , UO
₂ Cl
₂ , va UO
₂ Br
₂ . S? ?n đ?nh c?a cac oxyhalide nay gi?m khi kh?i l??ng nguyen t? c?a thanh ph?n halide t?ng. ^[64]

đ?ng v? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?ng đ? trong t? nhien [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Urani t? nhien bao g?m ba đ?ng v? chinh: urani-238 (99,28%), urani-235 (0,71%), va urani 234 (0,0054%). T?t c? ba đ?ng v? nay đ?u phong x?, phat ra cac h?t anpha v?i ngo?i l? la ba đ?ng v? tren đ?u co xac su?t phan h?ch t? nhien nh? h?n la phat x? anpha .

Urani-238 la đ?ng v? ?n đ?nh nh?t c?a urani, co chu k? ban ra kho?ng 4,468 t? n?m, g?n b?ng tu?i c?a Trai đ?t . Urani-235 co chu k? ban ra kho?ng 7,13 tri?u n?m va urani-234 co chu k? ban ra kho?ng 2,48×10 ⁵ n?m. ^[66] đ?i v?i urani t? nhien, kho?ng 49% tia anpha đ??c phat ra t? m?i U-238, 49% t??ng t? đ?i v?i U-234U (do s?n ph?m sau đ??c t?o thanh t? s?n ph?m tr??c) va kho?ng 2% trong s? đo do U-235 phat ra. Khi Trai đ?t con tr?, co th? 1/5 urani c?a Trai đ?t la urani-235, nh?ng t? l? U-234 co th? th?p h?n nhi?u so v?i hi?n nay.

Urani-238 th??ng phat h?t α ? tr? khi tr?i qua phan h?ch t? nhien ? phan ra theo phan ra h?t nhan urani , v?i t?ng c?ng 18 nguyen t?, t?t c? chung cu?i cung đ?u phan ra thanh chi-206 theo nhi?u cach phan ra khac nhau. ^[15]

Chu?i phan ra phong x? c?a U-235 co 15 nguyen t?, t?t c? chung phan ra đ?n cu?i cung đ?u t?o ra chi-207 . ^[15] Cac h?ng s? phan ra trong cac chu?i nay co ich đ? so sanh v? cac t? s? c?a h?t nhan m? va h?t nhan con trong vi?c đ?nh tu?i b?ng đ?ng v? phong x? .

Urani-234 la nguyen t? trong chu?i phong x? Urani, va phan ra thanh chi-206 thong qua m?t chu?i phan ra c?a cac đ?ng v? co th?i gian t?n t?i t??ng đ?i ng?n.

Urani-233 đ??c t?o ra t? thori-232 khi b? b?n pha b?ng neutron, thong th??ng trong cac lo ph?n ?ng h?t nhan, va U-233 c?ng co th? phan h?ch. ^[9] Chu?i phan ra c?a no k?t thuc b?ng tali -205.

Urani-235 la m?t đ?ng v? quan tr?ng đ??c dung trong cac lo ph?n ?ng h?t nhan va trong v? khi h?t nhan , do no la đ?ng v? urani duy nh?t t?n t?i ? d?ng t? nhien tren Trai đ?t co kh? n?ng t? phan h?ch t?o ra cac s?n ph?m phan h?ch b?ng cac neutron nhi?t. ^[15]

Urani-238 khong th? phan h?ch nh?ng no la m?t fertile isotope , b?i vi sau khi kich ho?t neutron no co th? t?o ra plutoni-239 , la m?t đ?ng v? co th? phan h?ch khac. Do đo, cac h?t nhan U-238 co th? h?p th? m?t neutron đ? t?o ra đ?ng v? phong x? urani-239 . U-239 phan ra beta t?o ra neptuni -239, đ?ng v? nay c?ng phan ra beta, sau đo phan ra thanh plutoni-239 ch? trong vai ngay. Pu-239 đ??c dung lam v?t li?u phan h?ch trong qu? bom nguyen t? đ?u tien trong v? th? Trinity ngay 15 thang 7 n?m 1945 ? New Mexico . ^[17]

Lam giau [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tach đ?ng v? la cach th?c lam giau urani-235, lo?i đ??c dung trong cac v? khi h?t nhan va trong h?u h?t cac nha may đi?n h?t nhan, ngo?i tr? cac lo ph?n ?ng h?t nhan đ??c lam l?nh b?ng khi va cac lo ph?n ?ng h?t nhan n??c n?ng đ??c đi?u ap . Trong cac ?ng d?ng noi tren, vi?c lam giau la đ? cho h?u h?t cac neutron đ??c gi?i phong t? s? phan h?ch nguyen t? urani-235 ph?i ?nh h??ng đ?n cac nguyen t? urani-235 khac đ? duy tri chu?i ph?n ?ng h?t nhan . N?ng đ? va s? l??ng urani-235 c?n thi?t đ? đ?t đ??c yeu c?u nay đ??c g?i la kh?i l??ng t?i h?n ( critical mass ).

Khi đ? c?p đ?n urani đ??c lam giau, t? l? urani-235 th??ng n?m trong kho?ng 3% đ?n 5%. ^[67] Qua trinh lam giau t?o ra m?t l??ng r?t l?n urani ngheo ( depleted urani ) do đa tach h?t urani-235, t?c t? l? urani-238 đ??c gia t?ng t??ng ?ng. Khi đ? c?p đ?n vi?c lam ngheo urani, t?c n?ng đ? đ?ng v? urani-235 khong qua 0,3%. ^[68] Gia c?a urani đa t?ng k? t? n?m 2001, vi th? cac s?n ph?m th?i ra sau qua trinh lam giau ch?a h?n 0,35% urani-235 đ??c xem xet tai lam giau. Gia c?a urani hexaforit ngheo v??t tren ng??ng 130 USD/kg vao th?i đi?m thang 7 n?m 2007 so v?i 5 USD vao n?m 2001. ^[68]

Qua trinh x? ly ly tam khi dung may ly tam v?n t?c l?n tach khi Urani hexafluorrua ( UF
₆ ) d?a tren s? khac bi?t v? kh?i l??ng phan t? gi?a ²³⁵ UF ₆ va ²³⁸ UF ₆ la qua trinh r? nh?t va đ??c s? d?ng r?ng rai nh?t cho vi?c lam giau. ^[16] Qua trinh khu?ch tan khi t?ng la ph??ng phap hang đ?u lam giau urani va đ??c s? d?ng trong d? an Manhattan . Trong qua trinh nay, urani hexafluorrua đ??c khu?ch tan m?t cach rieng bi?t thong qua l?p mang b?c - k?m , va cac đ?ng v? khac nhau c?a urani đ??c tach ra d?a tren t?c đ? khu?ch tan (vi urani-238 n?ng h?n nen khu?ch tan ch?m h?n urani-235). ^[16] Ph??ng phap tach đ?ng v? laser phan t? ?ng d?ng tia laser co n?ng l??ng nh?t đ?nh đ? c?t đ?t lien k?t gi?a urani-235 va fluor. Qua trinh nay lam cho urani-238 lien k?t v?i fluor va cho phep kim lo?i urani-235 k?t t?a t? dung d?ch. ^[6] M?t ph??ng phap lam giau b?ng laser khac la tach đ?ng v? h?i nguyen t? b?ng laser ( atomic vapor laser isotope separation ) va ?ng d?ng cac tia laser đi?u h??ng đ??c nh? laser mau nhu?m . ^[69] M?t ph??ng phap khac đ??c s? d?ng la khu?ch tan nhi?t ch?t l?ng. ^[34]

?ng d?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Quan s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

?ng d?ng chinh c?a urani trong l?nh v?c quan s? la lam cac đ?u đ?n t? tr?ng cao. Lo?i đ?n nay bao g?m h?p kim urani ngheo (DU) v?i 1?2% cac nguyen t? khac. ? v?n t?c tac đ?ng cao, m?t đ?, đ? c?ng va tinh t? b?c chay c?a đ?n b?n ra co th? lam t?ng s?c pha h?y cac m?c tieu b?c s?t h?ng n?ng. Xe t?ng b?c s?t va cac lo?i xe b?c thep khac co th? di chuy?n c?ng đ??c lam t? cac m?nh urani ngheo. Vi?c s? d?ng DU tr? thanh v?n đ? gay tranh cai v? chinh tr? va moi tr??ng sau khi cac lo?i đ?n DU đ??c cac n??c nh? Hoa K?, Anh va nhi?u n??c khac s? d?ng trong su?t cu?c chi?n tranh v?nh Ba T? va Balkans. Vi?c nay đa đ?t ra cau h?i r?ng li?u con bao nhieu h?p ch?t urani t?n t?i trong đ?t (xem H?i ch?ng chi?n tranh vung V?nh ). ^[32]

Urani lam ngheo c?ng đ??c s? d?ng lam v?t li?u ch?ng đ?n, dung trong cac container đ? ch?a va v?n chuy?n cac v?t li?u phong x?. Trong khi b?n than kim lo?i urani co tinh phong x?, m?t đ? cao c?a urani lam cho no co kh? n?ng b?t gi? phong x? hi?u qu? h?n chi t? cac ngu?n phong x? m?nh nh? radi . ^[34] Cac ?ng d?ng khac c?a DU la dung lam đ?i t??ng cho cac b? m?t ki?m soat c?a phi thuy?n, b? phong cho cac ph??ng ti?n phong tr? l?i (Trai đ?t) va v?t li?u lam khien. ^[9] Do co t? tr?ng cao, v?t li?u nay đ??c tim th?y trong cac h? th?ng truy?n đ?ng quan tinh va trong cac la ban dung con quay h?i chuy?n . ^[9] DU con đ??c ?a chu?ng h?n so v?i cac kim lo?i n?ng khac do kh? n?ng d? gia cong va chi phi t??ng đ?i th?p. ^[26]

Trong giai đo?n cu?i c?a chi?n tranh th? gi?i th? 2 , trong chi?n tranh l?nh va cac cu?c chi?n sau đo, urani đa đ??c dung lam nguyen li?u ch?t n? đ? s?n xu?t v? khi h?t nhan. Co hai lo?i bom phan h?ch chinh đa đ??c s?n xu?t: m?t thi?t b? t??ng đ?i đ?n gi?n s? d?ng urani-235 va lo?i ph?c t?p h?n s? d?ng plutoni-239 g?c urani-238. Sau đo, cac lo?i bom nhi?t h?ch ph?c t?p h?n va m?nh h?n s? d?ng plutoni trong v? b?c urani đ? t?o ra h?n h?p triti va deuteri đ? ch?u đ??c ph?n ?ng nhi?t h?ch đa ra đ?i. ^[70]

Dan d?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Photograph featuring sunfluorwers in front and a plant on the back. The plant has a wide smoking chimney with diameter comparable to its height.

?ng d?ng ch? y?u c?a urani trong l?nh v?c dan d?ng la lam nhien li?u cho cac nha may đi?n h?t nhan . M?t kg urani-235 v? ly thuy?t co th? t?o ra m?t n?ng l??ng 80 tera Jun (8×10 ¹³ Jun ), gi? thi?t r?ng chung phan h?ch hoan toan; m?c n?ng l??ng nay t??ng đ??ng 3000 t?n than . ^[6]

Cac nha may đi?n h?t nhan th??ng m?i s? d?ng nhien li?u urani đa đ??c lam giau v?i ham l??ng urani-235 kho?ng 3%. ^[6] Lo ph?n ?ng CANDU la lo th??ng m?i duy nh?t co th? s? d?ng nhien li?u urani ch?a đ??c lam giau. Nhien li?u đ??c s? d?ng cho cac lo ph?n ?ng c?a H?i quan Hoa K? la urani-235 đa đ??c lam giau r?t cao. Trong lo ph?n ?ng tai sinh ( breeder-reactor ), urani-238 c?ng co th? đ??c chuy?n đ?i thanh plutoni qua ph?n ?ng sau: ^[9]

²³⁸ U (n, gamma) → ²³⁹ U -(beta) → ²³⁹ Np -(beta) → ²³⁹ Pu.

Tr??c khi phat hi?n ra phong x?, urani đ??c s? d?ng ch? y?u v?i m?t l??ng nh? trong th?y tinh vang va đ? g?m, nh? th?y tinh urani va trong Fiestaware .

Vi?c Marie Curie phat hi?n va tach radi trong cac qu?ng urani (pitchblend) đa thuc đ?y vi?c khai thac m? đ? tach radi, dung đ? lam cac lo?i s?n d? quang tren cac con s? c?a đ?ng h? va ban s? tren may bay. ^[71] đi?u nay lam cho m?t l??ng l?n urani tr? thanh ch?t th?i, vi m?i 3 t?n urani ch? tach ra đ??c 1 gram radi. L??ng ch?t th?i nay đa đ??c chuy?n h??ng đ?n nganh cong nghi?p th?y tinh, lam cho th?y tinh urani r?t r? va ph? bi?n. Ben c?nh th?y tinh g?m, con co g?ch urani đ??c s? d?ng ph? bi?n trong nha t?m va b?p, cac lo?i nay co th? đ??c s?n xu?t v?i nhi?u mau khac nhau nh? l?c, đen, lam, đ? va cac mau khac.

Urani c?ng đ??c s? d?ng lam hoa ch?t nhi?p ?nh (đ?c bi?t la urani nitrat đ? lam n??c can b?ng da ). ^[9]

Vi?c phat hi?n ra tinh phong x? c?a urani m? ra nh?ng ?ng d?ng th?c t? va khoa h?c c?a nguyen t? nay. Chu k? ban ra dai c?a đ?ng v? urani-238 (4,51×10 ⁹ n?m) lam cho no tr? nen thich h?p trong vi?c s? d?ng đ? đ?nh tu?i cac đa macma c? nh?t va cac ph??ng phap đ?nh tu?i phong x? khac, nh? đ?nh tu?i urani-thori va đ?nh tu?i urani-chi . Kim lo?i urani đ??c s? d?ng trong may X-quang đ? t?o ra tia X n?ng l??ng cao. ^[9]

Urani va s?c kh?e con ng??i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t ng??i co th? ti?p xuc v?i urani (ho?c cac h?t nhan con c?a no nh? radon ) qua vi?c hit b?i trong khong khi ho?c qua cac th?c ph?m ho?c n??c b? nhi?m chung. Ham l??ng urani trong khong khi th??ng r?t nh?; tuy nhien, đ?i v?i nh?ng ng??i lam vi?c trong cac nha may s?n xu?t phan phosphat , ho?c s?ng g?n cac nha may s?n xu?t ho?c th? nghi?m v? khi h?t nhan, ho?c s?ng hay lam vi?c g?n nh?ng n?i t?ng co cac tr?n đanh s? d?ng v? khi h?t nhan, hay g?n nha may nhi?t đi?n dung than, cac c? s? khai thac ho?c x? ly qu?ng urani, ho?c lam giau urani, co th? t?ng nguy c? ph?i nhi?m urani. ^{[72] [73]} Nh?ng ngoi nha ho?c cac cong trinh tren cac m? urani (t? nhien ho?c nhan t?o) co th? ch?u nhi?u t?ng ?nh h??ng ph?i nhi?m khi radon.

H?u h?t urani đi vao c? th? qua đ??ng th?c ph?m đ??c bai ti?t qua đ??ng tieu hoa . Ch? co 0,5% đ??c h?p th? khi ? cac d?ng khong hoa tan nh? cac oxide urani, ng??c l?i vi?c h?p th? cac ion uranyl co th? nhi?u h?n len đ?n 5%. ^[11] Tuy nhien, cac h?p ch?t urani hoa tan co khuynh h??ng đi qua c? th? m?t cach nhanh chong trong khi cac h?p ch?t khong hoa tan đ?c bi?t khi đi vao c? th? ? d?ng b?i trong ph?i s? gay nh?ng bi?n ch?ng nghiem tr?ng. Sau khi vao mau, urani đa đ??c h?p th? co khuynh h??ng tich t? sinh h?c va t?n t?i nhi?u n?m trong cac t? bao x??ng do lien h? c?a urani v?i phosphat. ^[11]

Urani khong lien k?t ? d?ng cac ion uranyl , cac ion nay tich t? trong x??ng, gan, th?n va cac t? bao sinh s?n. Urani co th? đ??c lam s?ch t? cac b? m?t thep ^[74] va cac t?ng ch?a n??c . ^[75]

?nh h??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ch?c n?ng thong th??ng c?a th?n , nao , gan , tim va cac h? c? quan khac trong c? th? co th? b? ?nh h??ng khi ti?p xuc v?i urani, b?i vi ngoai cac phong x? r?t y?u, urani con la kim lo?i đ?c . ^{[11] [76] [77]} Urani c?ng la ch?t đ?c co kh? n?ng tai s?n xu?t. ^{[78] [79]} Cac ?nh h??ng phong x? ph? bi?n ? m?c đ? đ?a ph??ng la phong x? alpha , m?t ki?u phan ra ban đ?u c?a U-238, co th?i gian t?n t?i r?t ng?n, va s? khong xuyen qua da. Cac ion uranyl ( UO ⁺

₂ ), nh? ? d?ng uranium trioxide hay uranyl nitrate va cac h?p ch?t hoa tr? sau khac co th? gay ra nh?ng d? t?t b?m sinh va pha h?y h? mi?n d?ch c?a cac con thu trong phong thi nghi?m. ^[80] Khi CDC xu?t b?n m?t nghien c?u cho th?y khong co d?u hi?u ung th? ? ng??i đ??c ghi nh?n khi ti?p xuc v?i urani t? nhien ho?c urani đa lam ngheo, ^[81] ti?p xuc v?i urani va cac s?n ph?m phan ra c?a no, đ?c bi?t la radon , đ??c cho la gay ra nh?ng m?i đe d?a đang k? v? s?c kh?e. ^[26]

M?c du ph?i nhi?m urani tinh c? qua đ??ng ho h?p v?i urani hexafluorua n?ng đ? cao s? gay t? vong ? ng??i, nguyen nhan chinh gay t? vong lien quan đ?n vi?c t?o ra acid fluorhydric co đ?c tinh cao va cac mu?i uranyl fluorua h?n la do b?n than urani. ^[82] Urani la m?t ch?t t? b?c chay nen khi ? d?ng h?t m?n no co nguy c? chay trong khong khi ? nhi?t đ? phong. ^[9]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Vi?n N?ng l??ng nguyen t? Vi?t Nam
• Vi?n Nghien c?u H?t nhan đa L?t

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Emsley, John (2001). “Uranium”. Nature's Building Blocks: An A to Z Guide to the Elements . Oxford : Oxford University Press . tr. 476?482. ISBN   0198503407 . Truy c?p ngay 13 thang 4 n?m 2011 .
• Seaborg, Glenn T. (1968). “Uranium”. The Encyclopedia of the Chemical Elements . Skokie, Illinois : Reinhold Book Corporation. tr. 773?786. LCCCN 68-29938.

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Urani .

Tra uranium trong t? đi?n m? ti?ng Vi?t Wiktionary

(ti?ng Anh)

• Uranium (U) t?i Encyclopædia Britannica (ti?ng Anh)
• Uranium Resources and Nuclear Energy L?u tr? 2015-05-18 t?i Wayback Machine : Ngu?n urani va n?ng l??ng h?t nhan. Energy Watch Group, 12/2006 b?n l?u 6/5/2013
• Uranium EPA-Hoa K? : Thong tin phong x? c?a urani
• Gia urani Ux Consulting Company
• Uranium Maps and Statistics B?n đ? phan b? cac m? urani tren Th? gi?i, 18/8/2012
• World Nuclear News Tin t?c h?t nhan th? gi?i

(ti?ng Vi?t)

• Urani t?i T? đi?n bach khoa Vi?t Nam

x t s B?ng tu?n hoan
	1	2															3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18
1	H																															He
2	Li	Be																									B	C	N	O	F	Ne
3	Na	Mg																									Al	Si	P	S	Cl	Ar
4	K	Ca															Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
5	Rb	Sr															Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
6	Cs	Ba	La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
7	Fr	Ra	Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Nh	Fl	Mc	Lv	Ts	Og

" Urani " la m?t bai vi?t ch?n l?c c?a Wikipedia ti?ng Vi?t. M?i b?n xem phien b?n đa đ??c binh ch?n vao ngay 21 thang 5 n?m 2011 va so sanh s? khac bi?t v?i phien b?n hi?n t?i.