Nien hi?u

Bach khoa toan th? m? Wikipedia

Nien hi?u ( gi?n th? : 年?,  ph?n th? : 年號, binh am : nianhao) la m?t giai đo?n g?m cac n?m nh?t đ?nh đ??c cac Hoang đ? Trung Qu?c va cac n??c ch?u ?nh h??ng v?n hoa Trung Hoa nh? Vi?t Nam , Tri?u Tien & Nh?t B?n s? d?ng. M?i vua th??ng co m?t ho?c nhi?u nien hi?u rieng. Sau nien hi?u la s? n?m (thong th??ng b?t đ?u t? ngay đ?u n?m m?i am l?ch ). Nien hi?u đ??c xu?t phat t? kh?u hi?u hay ph??ng cham tr? vi c?a v? vua đo.

Ch?c n?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Han V? đ? th??ng đ??c coi la Hoang đ? đ?u tien s? d?ng nien hi?u; tuy nhien ong ch? la ng??i đ?u tien s? d?ng nien hi?u trong su?t th?i gian cai tr? c?a minh. Ong va cha c?a ong c?ng s? d?ng nien hi?u, m?c du khong lien t?c. Trong su?t th?i gian ong tr? vi t? n?m 140 TCN đ?n 87 TCN , V? đ? đ?t 11 nien hi?u, trong đo 6 nien hi?u đ?u đ??c ong đ?u đ?n đ?i 6 n?m 1 l?n; 4 nien hi?u sau đo đ?i đ?u đ?n 4 n?m 1 l?n.

M?i nien hi?u đ?u mang y ngh?a rieng. Vi d?: nien hi?u đ?u tien c?a Han V? đ? la Ki?n Nguyen ( 建 元 , jianyuan ), co ngh?a la " thi?t l?p k? nguyen ". Nien hi?u c?ng ph?n anh đ?c đi?m c?a c?nh quan chinh tr? va b?i c?nh vao th?i đi?m đo. Ki?n Trung T?nh Qu?c (建中靖國 jian zh?ng jing guo), nien hi?u đ?u tien c?a T?ng Huy Tong , co ngh?a la " thi?t l?p đ?t n??c thanh binh ", ph?n anh ch? ngh?a duy tam c?a Hoang đ? trong vi?c dung hoa s? đ?u tranh gi?a cac đ?ng b?o th? va ti?n b? trong cac c?i cach chinh tr? va xa h?i. Nien hi?u đ?u tien c?a nha Thanh r?t quan tr?ng b?i vi no co ngh?a la "( ng??i Man s? h?u) Thien m?nh ". M?t s? nguyen hi?u c?ng đ??c dung nhi?u l?n b?i cac tri?u đ?i khac nhau nh? Thai Binh .

Vi?c tuyen b? nien hi?u m?i đ??c đ? c?p đ?n trong cac v?n b?n l?ch s? c?a Trung Qu?c la ki?n nguyen . Vi?c Hoang đ? n?a ch?ng mu?n đ?i nien hi?u khac thi đ??c g?i la c?i nguyen (改元 g?i yuan), ngh?a la "thay đ?i k? nguyen".

Tinh n?m tr? vi b?ng nien hi?u ch? c?n tinh t? n?m đ?u tien c?a nien hi?u đo. Vi d?, n?m 138 TCN la Ki?n Nguyen (建元) n?m th? 3 vi n?m 140 TCN la n?m đ?u tien. Khi nhi?u v? vua s? d?ng cung m?t nien hi?u, ten c?a qu?c v??ng ho?c tri?u đ?i c? th? đo ph?i đ??c đ? c?p đ?n đ? phan bi?t. Vi d? nh? khi Han V? đ? va T?n Khang đ? đ?u dung ch? Ki?n Nguyen đ? lam nien hi?u. Do v?y n?m 444 la Ki?n Nguyen n?m th? hai c?a nha T?n (ho?c c?a T?n Khang đ?) trong khi n?m 139 TCN la Ki?n Nguyen n?m th? hai c?a nha Han (ho?c c?a Han V? đ?). Trong v?n h?c, ng??i ta co th? tim th?y cac c?m t? nh? "thang đ?u tien c?a n?m Ki?n Nguyen th? m??i ba" (建元十三年元月).

H?u h?t nien hi?u ch? co 2 ch? . Tr??ng h?p ngo?i l? đang chu y la t? Tay H? ( 1032 - 1227 ). Trong s? 33 nien hi?u c?a Tay H?, 7 nien hi?u co đ?n h?n 3 ch?. Vi d?:

Tr??c th?i nha Minh , Hoang đ? th??ng thay đ?i nien hi?u nhi?u l?n. Vi?c đanh s? c?a n?m v?n tinh vao ngay đ?u tien c?a l?ch Trung Qu?c, b?t k? thang đ?i nien hi?u. Vi d?, đ??ng Minh Hoang đ?i nien hi?u "Tien Thien" (先天, pinyin : xi?n ti?n) thanh "Khai Nguyen" (開元, pinyin : k?i yuan) vao thang 12 c?a Nong l?ch . Khai Nguyen n?m th? hai (開元二年) b?t đ?u vao ngay đ?u tien c?a thang ti?p theo ( T?t Trung Qu?c ); do v?y Khai Nguyen n?m th? nh?t (開元元年) ch? bao g?m nh?ng ngay cu?i cung trong thang 12 sau khi đ?i nien hi?u.

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac Hoang đ? th?i Minh va Thanh th??ng ch? s? d?ng m?t nien hi?u trong su?t th?i gian tr? vi c?a h?, do v?y ng??i ta th??ng dung nien hi?u đ? g?i ten Hoang đ? c?a cac tri?u đ?i nay. Khi m?t v? Hoang đ? qua đ?i, ng??i k? nhi?m s? dung m?t nien hi?u m?i, nh?ng vi?c đanh s? nien hi?u m?i s? ch? b?t đ?u vao ngay đ?u n?m m?i. Vi d?, khi Hoang đ? Khang Hi c?a nha Thanh len ngoi n?m 1661 , đo la m?t vai ngay sau ngay đ?u n?m m?i, vi v?y nien hi?u Thu?n Tr? v?n ti?p t?c đ??c dung cho đ?n cu?i n?m, va n?m Khang Hi th? nh?t (康熙 元年) ch? b?t đ?u vao ngay đ?u n?m m?i c?a n?m sau, n?m 1662 . Tr??ng h?p ngo?i l? la Minh Quang Tong (b? ch?t sau khi tr? vi ch?a đ?y m?t thang, vua k? nhi?m quy?t đ?nh r?ng nien hi?u Thai X??ng v?n đ??c s? d?ng cho đ?n h?t ph?n con l?i c?a n?m), Minh Anh Tong va Hoang Thai C?c (c? hai đ?u s? d?ng hai nien hi?u).

Nien hi?u đ??c coi la bi?u t??ng c?a quy?n l?c Hoang gia. Vi?c tuyen b? nien hi?u khi m?t nien hi?u khac v?n đ??c s? d?ng s? đ??c coi la m?t s? thach th?c đ?i v?i Hoang đ? đ??ng nhi?m. S? t?n t?i c?a nhi?u nien hi?u trong cung m?t th?i đi?m th??ng ph?n anh tinh tr?ng b?t ?n v? chinh tr?. Ngoai ra, chuy?n s? d?ng m?t nien hi?u c? th? la m?t hanh đ?ng chinh tr? ng? y s? th?a nh?n quy?n cai tr? c?a m?t Quan v??ng, va m?t v?n đ? ma cac s? gia truy?n th?ng Trung Qu?c ph?i đ?i m?t khi s? d?ng nien hi?u đ? xac đ?nh th?i gian c?a m?t s? ki?n l?ch s?. Vi d?, khi Minh Thanh T? gianh ngai vang t? tay chau trai c?a ?ng la Minh Hu? đ? vao n?m 1402 , ong ra l?nh cho t?t c? ghi chep v? b?n n?m cai tri c?a Hu? đ? s?a thanh n?m th? 32 đ?n n?m th? 35 c?a Minh Thai T? (Hoang đ? tr??c Minh Hu? đ?), nh?m đ? thi?t l?p l?p ong nh? la ng??i th?a k? h?p phap c?a Minh Thai T?.

Nien hi?u c?ng đ??c s? d?ng (theo cac quy ??c đ?t ten khac nhau) ? cac n??c đong A khac nh? Tri?u Tien , Nh?t B?n va Vi?t Nam , ch? y?u la do ?nh h??ng v?n hoa c?a Trung Qu?c. Nien hi?u Hoang gia v?n đ??c s? d?ng ? Nh?t B?n . Trung Hoa Dan Qu?c , đ??c s? d?ng ? Trung Qu?c t? n?m 1912 - 1949 , va v?n đ??c s? d?ng ? đai Loan , đanh d?u n?m la Dan Qu?c (t?c la C?ng hoa), th??ng đ??c coi la nien hi?u. Vi d?, n?m đ?u tien c?a "Trung Hoa Dan Qu?c" la n?m 1912. Do đo, n?m 2018 la "n?m th? 107 c?a Trung Hoa Dan Qu?c" (民國107年). Tren đ?i l?c, vi?c dung nien hi?u đa b? bai b? v?i vi?c ap d?ng l?ch Gregorius khi thanh l?p C?ng hoa Nhan dan n?m 1949 .

Nien hi?u cac tri?u vua Vi?t Nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Nien hi?u Vi?t Nam
  • Cac tri?u đ?i phong ki?n Vi?t Nam co t?t c? 144 nien hi?u. Vi nien hi?u Thai Binh c?a nha đinh đ??c dung lien t?c trong c? hai tri?u vua k? ti?p nhau (hai l?n lien t?c, nh?ng coi la m?t vi tri?u vua sau ch? t?n t?i khong đ?n 1 n?m).
  • Nien hi?u Thu?n Thien đ??c c? hai ong vua đ?u tri?u c?a nha Ly ( Ly Thai T? ) va nha H?u Le ( Le Thai T? ) l?y lam ten cho nh?ng n?m đ?u tr? vi c?a minh (hai l?n, nh?ng khong lien t?c va ? 2 tri?u đ?i khac nhau).
  • Cac giai đo?n l?ch s? ma co t?i 2 nien hi?u song song cung t?n t?i tren hai ph?n lanh th? nao đo c?a Vi?t Nam, la: giai đo?n 1533 - 1677 (phan tranh gi?a nha M?c va nha H?u Le ) va 1778 - 1793 (chuy?n ti?p gi?a nha H?u Le va nha Tay S?n ).
  • Cac tri?u đ?i co nhi?u nien hi?u nh?t la:
    • Nha H?u Le , v?i 43 nien hi?u nh?ng chia lam 2 th?i k? khong lien t?c la Le S? (14 nien hi?u) va Le Trung H?ng (29 nien hi?u);
    • Nha Ly , v?i 32 nien hi?u lien t?c.
  • V? Hoang đ? co nhi?u nien hi?u nh?t la Ly Nhan Tong , v?i 8 nien hi?u.
  • Nien hi?u dai nh?t la c?a cac vua nha Ly (co th? t?i 4 ch? Han).
  • T?t c? cac v? vua nha Nguy?n , m?t tri?u đ?i t??ng đ?i dai, đ?u ch? dung m?t nien hi?u duy nh?t trong su?t th?i gian tr? vi c?a minh.

Nien hi?u m?t s? vua Trung Qu?c n?i ti?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo th?ng ke c?a PGS Nguy?n Kh?c Thu?n trong sach Cac đ?i đ? v??ng Trung Qu?c , cac v? vua Trung Qu?c co t?t c? 840 nien hi?u [1] .

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  • Nguy?n Kh?c Thu?n (2003), Cac đ?i đ? v??ng Trung Qu?c , Nha xu?t b?n Giao d?c

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ Nguy?n Kh?c Thu?n, sach đa d?n, tr 803-886
L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nien_hi?u&oldid=71164043 ”