Kinh t? đang Trong th?i Le trung h?ng trong l?ch s? Vi?t Nam ph?n anh nh?ng v?n đ? lien quan t?i ho?t đ?ng kinh t? thu?c vung đ?t do chua Nguy?n qu?n ly.

Nong nghi?p [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ch? đ? ru?ng đ?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? n?m 1600 , Nguy?n Hoang b?t đ?u ly khai h? Tr?nh , tr?c ti?p qu?n ly vi?c thu thu? đ?t nay. N?m 1618 , ong sai ng??i đo đ?c ru?ng cong c?a cac xa đ? thu thu?.

N?m 1669 , Nguy?n Phuc T?n sai H? Qu?ng đ?i đi đo đ?c ru?ng đ?t ? cac huy?n, đ?nh ra 3 b?c va chia cac h?ng ru?ng đ? thu thu? thoc.

Ru?ng đ?t ? Thu?n Qu?ng kha nh? h?p so v?i B?c Ha. Ru?ng đ?t cong đang Trong chia lam "quan đi?n trang" va "quan đ?n đi?n" thu?c quy?n qu?n ly c?a chua Nguy?n. Chua Nguy?n c?p ru?ng nay cho ng??i than thich va cong th?n. Ru?ng đ?t ? cac xa đ??c phan chia theo l? lang. Sang th? k? 18, m?i xa dan đ??c chia 5-6 sao ru?ng, binh linh thi đ??c kh?u ph?n g?p 3 l?n ^[1] .

Ru?ng đ?t t? đ??c g?i la b?n b?c t? đi?n. Cac chua Nguy?n co chinh sach kich thich s? phat tri?n ru?ng t?: cac đ?m, đ?t th? nh??ng chiem tr?ng, vung nhi?m m?n, r?ng ru đ?u đ??c c?i t?o thanh cac lang xa m?i ^[2] .

Chinh sach cho phep cac nha giau m? dan phieu tan vao nam khai pha đ?t m?i đa t?o đi?u ki?n hinh thanh b? ph?n t? h?u ru?ng đ?t. Vi?c kiem tinh ru?ng đ?t x?y ra ? vung Nam B? m?i hinh thanh, t?o ra cac đ?a ch? l?n ^[3] .

T? n?m 1669 , Nguy?n Phuc T?n b?t đ?u ban hanh phep thu thu? v?i m?c thu khong qua n?ng, nh?ng cac quan l?i coi vi?c thu qua nhi?u, hay phi?n nhi?u nhan dan, tham nh?ng khi?n nhan dan b? boc l?t n?ng n? ^[4] .

S?n xu?t nong nghi?p [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? khi khai pha Nam B?, cac chua Nguy?n co chinh sach quan tam đ?n nong nghi?p. Hang lo?t con song va kenh đ??c đao vet ? Thu?n Qu?ng, đi?n hinh nh? kenh Trung đan va Mai Xa. Sang th? k? 18 , nh?ng vung đ?t hoang vu ? Nam B? đa tr? thanh ru?ng phi nhieu, ru?ng t?t b?c nh?t đ?i Vi?t.

Ngh? nong đang Trong đa t?o ra 26 gi?ng lua n?p va 23 gi?ng lua t? ^[5] . Ngoai ra, nong dan con tr?ng khoai, ngo, h?t bo bo (t?c y d? ), v?ng (g?i la me) va cac cay ?n qu? g?m mang c?u (na), mit, xoai, chu?i; cac lo?i rau.

Th? cong nghi?p [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? cong nghi?p nha n??c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chua Nguy?n l?p nh?ng x??ng đong tau, thuy?n quy mo l?n v?i s? giup đ? c?a ng??i ph??ng Tay, tieu bi?u nh?t la x??ng ? Ha M?t đa s?n xu?t ra nh?ng lo?i thuy?n co tr?ng t?i len t?i 400 t?n. N?m 1674 , đang Trong co lo?i thuy?n co th? ch? đ??c 64 ng??i ^[6] .

Vi?c đuc ti?n ? đang Trong b?t đ?u kha mu?n, t? n?m 1736 d??i th?i Nguy?n Phuc Chu . Ti?n đ??c đuc t?i C?c đuc ti?n du t?n kem nh?ng khong thong d?ng ^[6] .

X??ng đuc sung đ??c m? t? n?m 1631 , hi?n nay v?n con di tich ? Hu? ^[7] . X??ng nay co s? tr? giup c?a ng??i B? đao Nha la Joao da Cruz. Nh? x??ng đuc nay, chua Nguy?n co h?n 200 kh?u sung vao n?m 1642 , t?o nen s?c m?nh gop ph?n ch?ng tr? thanh cong nh?ng cu?c ti?n cong c?a chua Tr?nh ^[7] .

đang Trong khong co nhi?u tai nguyen khoang s?n nh? đang Ngoai: khong co m? đ?ng , ch? co m?t s? m? s?t va m? vang . M? s?t ? Phu Bai (huy?n Phu Vang ), trang đi?n Phuc thu?c B? Chinh; m? vang t?p trung ? ngu?n Thu B?n thu?c huy?n Duy Xuyen ( Th?ng Hoa ) va 4 ng?n nui ? xa Nam Ph? huy?n Phu Vang. Cac chua Nguy?n ki?m soat ch?t ch? vi?c khai thac vang, cho phep nhan dan nh?ng vung co vang thi dan t?p trung khai thac va đai vang, đ??c mi?n su?t đi linh ^[8] .

Ph??ng th?c khai thac vang ? đang Trong r?t th? cong, b?ng cong c? tho s?, nhi?u n?m khong đ??c c?i ti?n, vi v?y n?ng su?t r?t th?p ^[9] .

Th? cong nghi?p nhan dan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngh? lam g?m n?i ti?ng t?i cac lang L?c Th??ng, Phu Vinh ( Qu?ng Nam ), M? Thi?n ( Qu?ng Ngai ).

Ngh? d?t t?o ra cac s?n ph?m nh? l?a , g?m , sa… t? cac lang xa thu?c đi?n Ban , Th?ng Hoa , Phu Xuan , L? Th?y . S?n ph?m con xu?t kh?u sang Nh?t, Trung Qu?c va chau Au .

Vung Qu?ng Nam va Qu?ng Ngai la hai trung tam s?n xu?t đ??ng , t?o ra cac lo?i đ??ng tr?ng, m?n, tinh khi?t va đ??ng ph?i th?m ngon.

Th??ng m?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?i th??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cung s? m? mang đ?t đai vao phia nam, cac ch? c?ng hinh hanh ngay cang nhi?u vi nhu c?u trao đ?i hang hoa. Cac ch? l?n ? ph? g?m co: X? Thu?n Hoa co 5 ch?, Ph? Th?ng Hoa co 6 ch?, Ph? Quy Nh?n co 5 ch?, Ph? Binh Khang co 4 ch?, Ph? Dien Khanh co 3 ch?, Ph? Gia đ?nh co 5 ch?. đ?n th? k? 18, ? Gia đ?nh con co them ch? B?n Nghe, ch? Cay đa, ch? B?n S?i, ch? đi?u Khi?n, ch? Th? Nghe, ch? Tan Ki?ng, ch? Binh An, ch? Sai Gon, ch? Nguyen Th?c.

Chua Nguy?n ap d?ng m?c thu? kha cao, l?p ra 140 tu?n ty, co ? h?u h?t cac ph?, huy?n, mi?n th??ng du va mi?n bien.

Gia đ?nh tr? thanh đ?u m?i th? tr??ng g?o. G?o t? đay chuy?n ra vung Thu?n Qu?ng va cac nhu y?u ph?m t? Thu?n Qu?ng đ??c mang vao tieu th? ? Nam B?.

Du b? cac chua Tr?nh va chua Nguy?n ng?n c?m, gi?a đang Trong va đang Ngoai v?n co lu?ng buon ban trao đ?i khong chinh th?c ^[10] . G?o t? Gia đ?nh đ??c ban ra B?c Ha đ? đ?i l?y l?a, đ?nh, đo?n, qu?n ao.

Ngo?i th??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac đ?i tac [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trung Qu?c

Khi nha Thanh t?n di?t nha Minh ( 1661 ), nhi?u ng??i Hoa khong ch?u quy ph?c ng??i Man đa v??t bi?n ch?y vao đang Trong lam ngh? buon ban ^[11] . Cac lai buon Trung Qu?c đi đ??ng bi?n th??ng xu?t phat t? Tri?u Chau, Qu?ng Chau, Thi?u chau, Phuc Ki?n, thuy?n buon vao c?a Eo hay c?a đ?i Chiem đ? len ph? Thanh Ha ho?c H?i An. H? co s? h? tr? c?a nh?ng ng??i Hoa sinh s?ng t?i đ?i Vi?t, l?i đ??c s? ?u đai h?n c?a cac chua Nguy?n so v?i ng??i ph??ng Tay. Do đo h? la nh?ng ng??i l?ng đo?n th? tr??ng cac đo th? nh? Phien Tr?n, H?i An, Ha Tien, Gia đ?nh ^[12] .

Nh?t B?n

Cac th??ng nhan Nh?t khong vao đ??c th? tr??ng Trung Qu?c vi chinh sach c?m thong th??ng c?a nha Minh đa chuy?n sang th? tr??ng đ?i Vi?t. M?t th?i gian sau, ngay c? khi Nh?t Hoang co l?nh c?m thuy?n Nh?t ra buon ban ? n??c ngoai, v?n co tau Nh?t đ?n giao d?ch ? H?i An ^[13] . Hang hoa ng??i Nh?t mang đ?n la đ?ng , l?u hu?nh , v? khi, v?i bong, gi?y , yen ng?a; h? mua v? t? , v?i tho, l?a , long nao , lo h?i , tr?m h??ng , da ca m?p, h? tieu , song may .

B? đao Nha

Cac giao s? va th??ng nhan B? đao Nha đ?n đ?i Vi?t t? đ?u th? k? 16 . Cac th??ng nhan B? đao Nha khong đ?i di?n cho cong ty nao va khong đ?n c? ng?, m? th??ng đi?m. Bi?t chua Nguy?n c?n v? khi đ? ch?ng chua Tr?nh, h? mang đ?n sung ?ng, diem tieu , k?m , đ?ng ... co th? k? thu?t đi cung. Vi v?y h? đ??c cac chua Nguy?n n? tr?ng va ?u đai h?n so v?i ng??i Ha Lan. Du đ??c cac chua Nguy?n cho phep xay d?ng nh?ng c? s? kinh doanh ? H?i An nh? l?p ph?, xay kho nh?ng ng??i B? khong th?c hi?n ^[14] . Hang hoa ng??i B? đao Nha mang đ?n g?m co: v? khi, chi, đ?ng, k?m, diem sinh, canh ki?n; h? mua v? t? l?a, đ??ng, tr?m h??ng, k? nam va ca kho.

Ha Lan

Quan h? gi?a đang Trong va ng??i Ha Lan c?ng th?ng t? v? ng??i Ha Lan giup chua Tr?nh đanh chua Nguy?n n?m 1643 . N?m 1651 , quan h? hai ben đ??c n?i l?i, chua Nguy?n ky Hi?p ??c th??ng m?i v?i h? va th? cac tu binh Ha Lan. Tuy nhien vi?c lam ?n c?a ng??i Ha Lan t?i đay sau đo c?ng khong thu?n l?i va h? đa rut đi.

Anh

Ho?t đ?ng th??ng m?i c?a ng??i Anh t?i đang Trong r?t it k?t qu?. N?m 1613, tau c?a ng??i Anh t? Nh?t B?n đ?n đang Trong dang qu?c th? va chao hang. Nguy?n Phuc Nguyen mua m?t s? v?i, nh?ng tren đ??ng v? cac th??ng nhan Anh b? quan chua Nguy?n tan sat ^[15] . N?m1695, tau Anh đ?n xin g?p nh?ng chua Nguy?n ch?a d?t khoat cho h? m? th??ng đi?m, do đo h? chan n?n b? đi. N?m 1702, ng??i Anh chi?m đ?o Con Lon co v? tri chi?n l??c tren bi?n lam ch? kinh doanh. N?m 1703, chua Nguy?n ph?i h?p v?i nh?ng ng??i Malay tren đ?o đanh đu?i ng??i Anh đi ^[16] .

Cac c?ng kh?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H?i An , đa N?ng

H?i An la th??ng c?ng n?m ben b? song Thu B?n , hinh thanh t? đ?u th? k? 17 . đay la c?ng sau, thuy?n be vao thu?n l?i. Khi cac th??ng nhan ph??ng Tay tim đ?n đay c?ng la luc nha Minh b? vi?c c?m buon ban v?i cac n??c đong Nam A , vi v?y H?i An tr? thanh đi?m thich h?p đ? chuy?n hang hoa c?a th??ng nhan Trung Qu?c va Nh?t B?n . Chua Nguy?n đ?ng th?i ch?n H?i An la c?ng giao th??ng v?i ng??i n??c ph??ng Tay, vi v?y ho?t đ?ng buon ban n?i đay r?t soi đ?ng. Ngoai ra, H?i An con la đi?m giao d?ch khong chinh th?c gi?a đang Trong v?i đang Ngoai. H?ng n?m t?i đay di?n ra h?i ch? trong g?n 4 thang.

đ?n cu?i th? k? 18 , n?i đay suy tan d?n do đi?u ki?n t? nhien khong con ?ng h?: c?ng b? thu h?p va cac l?ch song luc l?, luc b?i v?i xu h??ng c?n d?n khong thu?n ti?n cho tau thuy?n ra vao n?a. Cung luc đo, đa N?ng n?i len la c?ng co đi?u ki?n t? nhien t?t, cac chua Nguy?n quy đ?nh ng??i n??c ngoai ch? đ??c vao giao d?ch t?i n?i duy nh?t la đa N?ng, do đo H?i An tr? nen v?ng v? ^[17] .

Thanh Ha

Thanh Ha v?n la lang nh? n?m ? t? ng?n song H??ng. Ph? c?ng Thanh Ha đ??c hinh thanh tren c? s? ch? Thanh Ha va c?ng Thanh Ha khi chua Nguy?n Phuc Lan d?i đo t? Phuc Yen vao Hu? n?m 1636. Th??ng gia n??c ngoai đ?n đay ch? y?u la ng??i Trung Qu?c. V?i th? tr??ng n?i đ?a, Thanh Ha la trung tam trao đ?i gi?a Thu?n - Qu?ng va Gia đ?nh, đ?ng Nai. V?i ben ngoai, n?i đay trao đ?i hang hoa v?i Tr?n Ninh, H? Lao theo song Hi?u. Trong th? k? 17 va 18, đay la đo th? th?nh v??ng ben c?nh đo thanh Phu Xuan ^[18] .

Sai Gon ? Gia đ?nh

Chua Nguy?n chinh th?c cho l?p ph? Gia đ?nh t? n?m 1698 . đ?t Gia đ?nh co 17 c?a bi?n, thu?n l?i cho vi?c giao thong. Lua g?o t? vung nay đ??c ch? ra ban ? Phu Xuan. T?i Cu Lao Ph? co nhi?u thuy?n buon Trung Qu?c , Nh?t, Malay va chau Au đ?n giao d?ch. Ngoai g?o, s?n ph?m giao d?ch con co đ??ng cat.

Ti?n t? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ti?n đ?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vi đang Trong khong co m? đ?ng , trong su?t h?n 100 n?m đ?u t? khi ly khai chinh quy?n vua Le chua Tr?nh , cac chua Nguy?n ph?i nh? đ?n l??ng ti?n đ?ng hang n?m đ?a đ?n t? Trung Qu?c , Nh?t B?n , Batavia do cac thuy?n buon mang đ?n ^[19] .

Do đo hai lo?i ti?n Toraisen va Bitasen ? Nh?t B?n đ??c thu h?i l?i d?n vi b? hao mon, khong con đ??c l?u hanh t?i Nh?t. M?t s? ng??i Nh?t đa mang hai lo?i ti?n Toraisen va Bitasen ban l?i cho cong ty đong ?n Ha Lan đ? h? đ?a sang ban cho chua Nguy?n ? đang Trong lam ti?n s? d?ng ^[20] .

Ti?n tieu dung hoan toan đ??c nh?p t? ben ngoai, trong cac đ?ng ti?n Nh?t qua tay ng??i Ha Lan đ?a vao khong ch? co cac đ?ng ti?n c? Toraisen va Bitasen ma co c? ti?n m?i V?nh Khoan thong b?o cung ti?n V?nh L?c thong b?o c?a Trung Qu?c ^[21] .

Vi?c khong co m? đ?ng ? đang Trong khi?n cac chua Nguy?n ph?i tri?t đ? t?n d?ng ngu?n cung c?p t? cac th??ng nhan ben ngoai va h?u đai h?, nh? h? chuy?n nh?ng th? t? ngo?i giao sang cho chinh quy?n Nh?t B?n, Batavia đ? gi? m?i quan h? h?u h?o ^[22] . X??ng đuc Makajima va Nagazaki (Tr??ng K?) đ? đuc ti?n m?u d?ch ban cho ben ngoai đ??c chinh quy?n M?c Ph? cho phep chinh th?c t? n?m 1659, t? đo hinh thanh c?m t? "ti?n m?u d?ch Tr??ngK?" ma ch? đ? ban cho n??c ngoai ch? khong cho phep ng??i Nh?t tieu (h? b? bu?c ph?i đ?i sang ti?n V?nh Khoan) ^[23] .

Ti?n k?m [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Do Nh?t B?n ch?m d?t vi?c xu?t kh?u đ?ng , ?nh h??ng nghiem tr?ng t?i đang Trong . Chua Nguy?n Phuc Khoat ph?i t? xoay x? b?ng cach t? đuc ti?n. Vi khong co m? đ?ng va h?t ngu?n cung c?p t? ben ngoai, đ?n n?m 1746 , chua Nguy?n đa quy?t đ?nh kh?i s? vi?c dung h?p kim o dien (k?m đen) đ? đuc ti?n k?m thay th? ti?n đ?ng ^[24] . đo la đ?ng ti?n Thien Minh thong b?o .

Ban đ?u 1 đ?ng ti?n k?m đ??c tinh b?ng 1 đ?ng ti?n đ?ng. Nh?ng sau đo ti?n k?m đ??c đuc co tr?ng l??ng th?p đi, ch?t l??ng kem nen d?n d?n m?t gia, 3 đ?ng k?m m?i b?ng 1 đ?ng ti?n đ?ng ^[25] . Chinh sach đuc ti?n l?u hanh c?a chua Nguy?n khong đ??c nghien c?u va thi hanh c?n tr?ng nen gay ra kinh t? h?n lo?n va suy s?p, tinh tr?ng ngheo đoi la m?t nguyen nhan bung n? nh?ng cu?c ch?ng đ?i ^[26] .

N?m 1775 , khi chi?m đ??c Thu?n Hoa c?a đang Trong , Tr?nh Sam ti?p t?c cho Bui Th? đ?t đuc ti?n k?m đ? s? d?ng, va quy đ?nh t? l? gia tr? gi?a ti?n hai mi?n la 3 ti?n k?m đang Trong = 1 ti?n k?m đang Ngoai ^[27] .

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• đang Trong
• Nong nghi?p đang Trong th?i Le trung h?ng
• Th? cong nghi?p đang Trong th?i Le trung h?ng
• Th??ng m?i đang Trong th?i Le trung h?ng
• Ti?n t? đang Trong th?i Le trung h?ng

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• L?c đ?c Thu?n, Vo Qu?c Ky ( 2009 ), Ti?n c? Vi?t Nam , Nha xu?t b?n Giao d?c
• đ? V?n Ninh (1992), Ti?n c? Vi?t Nam , Nha xu?t b?n Khoa h?c xa h?i
• Tr??ng H?u Quynh, đinh Xuan Lam, Le M?u Han ch? bien ( 2008 ), đ?i c??ng l?ch s? Vi?t Nam , Nha xu?t b?n Giao d?c
• Vi?n S? h?c ( 2007 ), L?ch s? Vi?t Nam, t?p 4 , Nha xu?t b?n Khoa h?c xa h?i
• Kham đ?nh Vi?t s? thong giam c??ng m?c

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]