Kenh đao Suez
T?a đ?	30°42′18″B 32°20′39″đ  /  30,705°B 32,34417°đ  / 30.70500; 32.34417
Thong s? k? thu?t
Chi?u dai	193,3 km (120,1 d?m)
Chi?u r?ng tau t?i đa	77,5 m (254 ft 3 in)
Minimum boat draft	20,1 m (66 ft)
Minimum boat air draft	68 m (223 ft)
Locks	None
Navigation authority	Chinh quy?n Kenh đao Suez
L?ch s?
Ch? s? h?u hi?n t?i	Cong ty Kenh đao Suez ( Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez )
B?t đ?u xay d?ng	25 thang 9 n?m 1859  ( 1859-09-25 )
Ngay hoan thanh	17 thang 11 n?m 1869  ( 1869-11-17 )
đ?a ly
đi?m đ?u	Port Said
đi?m cu?i	Port Tewfik , Suez

Kenh đao Suez (phien am ti?ng Vi?t : Xuy-e ) la kenh giao thong nhan t?o n?m tren lanh th? Ai C?p , ch?y theo h??ng B?c-Nam đi ngang qua eo Suez t?i phia đong B?c Ai C?p, no n?i đ?a Trung H?i v?i V?nh Suez , m?t nhanh c?a Bi?n đ? .

Kenh đao cung c?p 1 l?i đi t?t cho nh?ng con tau đi qua c?ng Chau Au - Chau M? đ?n nh?ng c?ng phia nam Chau A , c?ng phia đong Chau Phi va Chau đ?i D??ng . Kenh đ??c b?t đ?u kh?i cong ngay 25 thang 4 n?m 1859 va hoan thanh vao ngay 17 thang 11 n?m 1869 . Khi hoan thanh, kenh đao Suez dai 193,30 km (120,11 d?m), khuc h?p nh?t la 60 m , va đ? sau t?i đo la 24 m đ? kh? n?ng cho tau l?n 250.000 t?n qua đ??c. Tuy?n đ??ng dai 164 km nay đa thay đ?i v?nh vi?n l?ch s? v?n t?i đ??ng bi?n qu?c t?, giup tau thuy?n khong ph?i đi qua m?i phia Nam Chau Phi, rut ng?n 6000 km.

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Co l? vao kho?ng nh?ng n?m 1839 t?i 1878 tr??c Cong Nguyen vao Tri?u đ?i vua Senusret III đa co m?t kenh đao đong tay n?i song Nin v?i Bi?n đ? ph?c v? giao thong b?ng nh?ng con thuy?n đay b?ng đ?y sao va cho phep vi?c giao th??ng gi?a Bi?n đ? va đ?a Trung H?i.

Con kenh nay đa khong đong vai tro quan tr?ng trong n?n kinh t? Ai C?p luc b?y gi? va nhanh chong b? lang quen. Theo s? sach Hy L?p , vao kho?ng nh?ng n?m 600 tr??c Cong Nguyen, vua Necho II đa nh?n th?y t?m quan tr?ng c?a kenh nay va cho tu s?a l?i no. Tuy nhien con kenh chinh th?c đ??c hoan thanh b?i vua Darius I c?a Ba T? . Ong đa hoan thanh con kenh sau khi chi?m Ai C?p va đa m? r?ng no đ? đ? cho phep hai tau chi?n trieme tranh nhau trong kenh va hanh trinh trong kenh m?t 4 ngay.

Vao cu?i th? k? 18 Napoleon Bonaparte , trong khi ? Ai C?p, đa co y đ?nh xay d?ng m?t kenh đao n?i gi?a Bi?n đ? va đ?a Trung H?i. Nh?ng k? ho?ch nay c?a ong đa b? b? ngay sau nh?ng cu?c kh?o sat đ?u tien b?i theo nh?ng tinh toan sai l?m c?a cac k? s? th?i b?y gi? thi m?c n??c Bi?n đ? cao h?n đ?a Trung H?i t?i 10 m.

Vao kho?ng n?m 1854 va 1856 Ferdinand de Lesseps , m?t ng??i Phap la b?n c?a pho v??ng Ai C?p Sa’id Pasha đa m? m?t cong ty kenh đao nh?m xay d?ng kenh đao ph?c v? cho đ?i th??ng thuy?n d?a theo thi?t k? c?a m?t ki?n truc s? ng??i Uc Alois Negrelli. Sau đo v?i s? h?u thu?n c?a ng??i Phap cong ty nay đ??c phat tri?n tr? thanh cong ty kenh đao Suez vao n?m 1858.

Cong vi?c s?a ch?a va xay m?i kenh đ??c ti?n hanh trong g?n 11 n?m. H?u h?t cong vi?c đ??c ti?n hanh b?i nh?ng lao đ?ng kh? sai ng??i Ai C?p . Ng??i ta ??c tinh luon co m?t l?c l??ng 30.000 ng??i lao đ?ng tren cong tr??ng va cho đ?n khi hoan thanh, g?n 120.000 ng??i đa b? m?ng t?i đay.

Ng??i Anh đa ngay l?p t?c nh?n ra kenh đao nay la m?t tuy?n buon ban quan tr?ng va vi?c ng??i Phap n?m quy?n chi ph?i con kenh nay s? la m?i đe do? cho nh?ng l?i ich kinh t? , chinh tr? c?a Anh trong khi đo l?c l??ng h?i quan c?a Anh luc b?y gi? la l?c l??ng m?nh nh?t tren th? gi?i. Vi v?y chinh ph? Anh đa chinh th?c ch? trich vi?c s? d?ng lao đ?ng kh? sai tren cong tr??ng va g?i m?t l?c l??ng ng??i Ai C?p co v? trang kich đ?ng n?i lo?n trong cong nhan khi?n cong vi?c b? đinh tr?.

T?c gi?n tr??c thai đ? tham lam c?a Anh, Ferdinand de Lesseps đa g?i m?t b?c th? t?i chinh ph? Anh ch? trich s? b?t nhan c?a n??c Anh khi m?t vai n?m tr??c đo trong cong trinh xay d?ng đ??ng s?t xuyen Ai C?p đa lam thi?t m?ng 80.000 lao đ?ng kh? sai Ai C?p.

L?n đ?u tien d? lu?n th? gi?i len ti?ng hoai nghi v? vi?c c? phi?u c?a cong ty kenh đao Suez đa khong đ??c ban cong khai. Anh , M? , Uc , Nga đ?u khong co c? ph?n trong cong ty nay. T?t c? đ?u đ??c ban cho ng??i Phap .

Kenh đao cu?i cung c?ng đ??c hoan thanh vao ngay 17 thang 11 n?m 1869 m?c du đa r?t nhi?u xung đ?t chinh tr? va s? c? k? thu?t x?y ra xung quanh cong trinh. T?ng chi phi đa đ?i h?n 2 l?n so v?i d? tinh ban đ?u c?a cac k? s? .

Kenh đao ngay l?p t?c lam ?nh h??ng tr?c ti?p, sau s?c đ?n nganh v?n t?i th? gi?i. K?t h?p v?i đ??ng s?t xuyen M? hoan thanh 6 thang tr??c đo, no cho phep hang hoa đi vong quanh th? gi?i trong m?t th?i gian k? l?c. No c?ng gop ph?n quan tr?ng trong vi?c m? r?ng thu?c đ?a c?a Chau Au t?i Chau Phi . Nh?ng kho?n n? kh?ng l? đa bu?c ng??i k? nhi?m Pho v??ng Ai C?p ban l?i c? ph?n tr? gia 4 tri?u b?ng c?a minh cho ng??i Anh. Tuy nhien ng??i Phap v?n n?m gi? ph?n l?n c? ph?n chi ph?i.

Vao n?m 1888 m?t h?i ngh? ? Constantinopolis đa tuyen b? kenh đao la m?t khu v?c trung l?p va yeu c?u quan đ?i Anh b?o v? kenh đao trong su?t cu?c n?i chi?n ? Ai C?p. Sau đo c?n c? vao hi?p ??c v?i Ai C?p n?m 1936 Anh đa đoi quy?n ki?m soat kenh đao. Cu?i cung vao n?m 1954 Chinh quy?n Ai C?p đa ph? nh?n hi?p ??c 1936 va n??c Anh bu?c ph?i t? b? quy?n ki?m soat kenh.

N?m 1956 t?ng th?ng Ai C?p Nasser tuyen b? qu?c h?u hoa kenh va y đ?nh xay d?ng m?t c?n c? quan s? ? d?c kenh. Hanh đ?ng nay c?a Ai C?p đ??c h?u thu?n b?i Lien Xo va đa gay lo ng?i sau s?c cho M?, Anh, Phap va Israel gay nen cu?c Kh?ng ho?ng kenh đao Suez . Ngay 29 thang 10 n?m 1956, Israel t?n cong ban đ?o Sinai va d?i Gaza đ? tr? đ?a. N?m 1957, Lien H?p Qu?c c? l?c l??ng gin gi? hoa binh t?i đay đ? b?o đ?m tinh trung l?p c?a kenh.

Kenh b? đong c?a m?t l?n duy nh?t t? thang 11 n?m 1956 t?i thang 4 n?m 1957 trong cu?c Chi?n tranh ? r?p - Do Thai l?n 2.

Cho t?i thang 6 n?m 1967, n?m x?y ra chi?n tranh l?n 3 gi?a Israel va cac n??c ? R?p, g?n 15% cac lu?ng hang vi?n d??ng va tren 20% cac lu?ng hang v?n chuy?n d?u m? va s?n ph?m d?u m? th? gi?i đa đ??c v?n chuy?n qua kenh đao.

D? an kenh đao Suez m?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay 18 thang 10 n?m 2014, Chinh ph? Ai C?p đa ky h?p đ?ng v?i 6 cong ty xay d?ng qu?c t? (g?m m?t cong ty c?a Cac ti?u v??ng qu?c Arab th?ng nh?t (UAE), hai cong ty c?a Ha Lan (la Royal Boskalis Westminster, Van Oord), hai cong ty c?a Anh (la t?p đoan Jan de Nul, t?p đoan Deme), m?t cong ty c?a Hoa K? (la Great Lakes Dredge & Dock)) đ? đao m?t tuy?n kenh đao Suez m?i, v?n đa đ??c kh?i cong t? thang 8 n?m 2014, ch?y song song v?i tuy?n kenh đao Suez hi?n hanh. Kenh Suez m?i co t?ng chi?u dai 72 km, d? ki?n t?ng kinh phi 4 t? USD va đa hoan thanh vao 23 thang 7 n?m 2015 (s?m h?n 1 thang so v?i d? ki?n).

Theo t? Business Insider d?n tai li?u ghi chep vao n?m 1963 va đ??c gi?i m?t n?m 1996 thi tr??c khi d? an nay đ??c tri?n khai, ng??i M? va ng??i Israel đa v?ch k? ho?ch s? d?ng 520 qu? bom h?t nhan chi?n thu?t co đ??ng l??ng n? 2 megaton m?i qu? đ? đao m?t con kenh bi?n tren lanh th? Israel thay th? cho kenh Suez. ?y ban N?ng l??ng nguyen t? M? (AEC) d? ki?n con kenh m?i nay s? dai 257,5 km (kho?ng 160 d?m Anh) v?i đi?m đ?u la b? bi?n đ?a Trung H?i phia B?c d?i Gaza, xuyen qua sa m?c Negev va đi?m cu?i la c?ng Aqaba tren b? Bi?n đ?. Tuy nhien, co hai ly do lam cho d? an nay b?t kh? thi. M?t la l??ng phong x? phat ra h?u nh? khong th? ki?m soat m?c du d? an đ??c th?c hi?n tren đ?a hinh sa m?c, h?u nh? khong co dan c?. Cac cu?c th? nghi?m v?i quy mo nh? (d? an PNE) t?i sa m?c Nevada (Hoa K?) cho th?y m?c đ? ?nh h??ng c?a phong x? la r?t n?ng n?. Hai la ph?n ?ng d? d?i c?a cac qu?c gia ? R?p v?n đ?i đ?ch v?i Israel co th? bung phat, gay b?t l?i v? chinh tr? đ?i v?i c? Hoa K? va Israel. đ? an m?o hi?m b? x?p l?i cung v?i vi?c AEC gi?i th? n?m 1974. ^[1]

S? c? tau Ever Given tren kenh Suez [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay 23-3-2021, khi di chuy?n qua kenh đao Suez, tau ch? hang kh?ng l? Ever Given thu?c s? h?u c?a cong ty Nh?t Shoei Kisen Kaisha, do cong ty đai Loan Evergreen Marine v?n hanh va treo c? Panama, co s?c ch?a 20.124 container lo?i 20 ft đa g?p m?t s? c? nghiem tr?ng trong h? th?ng đi?u khi?n khi?n m?i tau đam vao bai cat ? b? đong, con đuoi tau thi m?c k?t trong cat s?i ? b? Tay. Con tau g?n nh? n?m ch?n ngang kenh đao ? đo?n d??i h? Great Bitter. S? c? nay đa lam t?c ngh?n tuy?n đ??ng hang h?i quan tr?ng b?c nh?t th? gi?i, chi?m 12% t?ng l?u l??ng giao thong hang h?i toan c?u b? đinh tr? trong nhi?u ngay. ??c tinh co hang tr?m tau b? k?t ? Port Said (phia đ?a Trung H?i) va hang tr?m tau khac b? k?t ? Port Suez (phia Bi?n đ?).

Theo th?ng ke c?a c?a Bloomberg, co t?i 453 tau b? m?c k?t ? c? hai đ?u kenh Suez g?m co:

• 90 tau ch? hang r?i.
• 82 tau ch? hang container.
• 39 tau ch? hang hoa đa ch?ng lo?i.
• 31 tau ch? hoa ch?t.
• 27 tau ch? d?u.
• 17 tau ch? o to.
• 15 tau ch? đ?ng v?t (c?u, l?n, de, bo.v.v...)
• 22 tau ch? khi hoa l?ng cac lo?i. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

Sang 29-03-2021, sau nhi?u n? l?c đao cat ? m?i va đuoi tau, h? b?t t?i tr?ng va huy đ?ng hang ch?c tau keo vao cu?c, cac l?c l??ng ch?c n?ng c?a Ai C?p v?i s? h? tr? c?a qu?c t? m?i kh?c ph?c đ??c s? c?, đ?a con tau tr? l?i v? tri song song v?i b? kenh. ^[2] Nh?ng sau đo vai gi?, con tau l?i m?c k?t do gio đ?y m?i tau m?c k?t tr? l?i, tuy nhien s? c? l?n nay đ??c đanh gia it nghiem tr?ng h?n.

??c tinh s? c? nay đa lam cho h?n 9.600 t? USD hang hoa b? ? đ?ng ? hai đ?u con kenh su?t 1 tu?n, trong đo co h?n 200 tau ch? d?u va khi t? nhien hoa l?ng v?i dung tich tren 13 tri?u thung quy đ?i, đ?y gia d?u th? gi?i len x?p x? 70 USD/thung. S? b? th?ng ke t? IMF cho th?y s? c? con lam thi?t h?i kho?ng 6 t? đ?n 10 t? USD/ngay c?a n?n kinh t? toan c?u. ^[3] Chuyen gia, Giao s? Stephen Flynn t?i đ?i h?c Northeastern đanh gia: "M?c đ? gian đo?n do Ever Given gay ra c? t? nhan len sau m?i 24 gi?" nen "s? gian đo?n trong vong m?t tu?n v?i quy mo l?n c? nay s? ti?p t?c co tac đ?ng d? d?i. S? ph?i m?t it nh?t 60 ngay tr??c khi m?i th? đ??c gi?i quy?t va tinh hinh tr? l?i binh th??ng đoi chut". Chuyen gia Rory Hopcraft c?a nhom nghien c?u an ninh hang h?i t?i đ?i h?c Plymouth (Anh) nh?n đ?nh r?ng nh?ng v? t?c ngh?n ki?u nay s? con di?n ra do đ? t?i đa hoa l?i nhu?n, cac hang v?n t?i ngay cang s? d?ng nh?ng con tau kh?ng l? (nh? tau HMM Algeciras co s?c ch? t?i 22.000 container) nh?ng kenh Suez va cac th?y l? hi?m y?u khac l?i khong k?p kh?i sau va m? r?ng dong ch?y. Ong c?ng cho r?ng trong t??ng lai ch?a ro s? co bao nhieu s? c? m?c c?n t??ng t? Ever Given s? x?y ra vi khi tau v?n t?i l?n h?n thi m?i th? cang tr? nen ph?c t?p h?n. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

đay khong ph?i la l?n đ?u tien kenh đao Suez b? t?c ngh?n. Trong cu?c Chi?n tranh Sinai (1956) gi?a Ai C?p, co s? h? tr? c?a Anh, Phap v?i Israel, kenh Suez đa b? đong c?a g?n 5 thang. N?m 1967, Chi?n tranh Israel - Lien minh Arab bung n?. Israel đanh chi?m toan b? ban đ?o Sinai t?i b? đong kenh Suez. Con kenh nay đa b? Ai C?p phong t?a su?t 8 n?m b?ng th?y loi va cac con tau c? b? đanh đ?m ? hai đ?u con kenh đa lam cho 14 tau hang treo c? đ?c, Th?y đi?n, Phap, Anh, M?, Ba Lan, Bulgaria va Ti?p Kh?c b? m?c k?t t?i đay su?t 8 n?m. N?m 1973 Israel th?t b?i trong cu?c chi?n Yom Kippur va đ?n n?m 1975, ph?i tr? l?i ban đ?o Sinai cho Ai C?p. Kenh Suez m?i đ??c Chinh ph? Ai C?p tai khai thong. ^[4]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Kenh đao Panama

đ?c them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Britannica (2007) "Suez Canal", in: The new Encyclopædia Britannica , 15th ed., 28 , Chicago, Ill.; London: Encyclopædia Britannica, ISBN 1-59339-292-3
• Galil, B.S. and Zenetos, A. (2002). "A sea change: exotics in the eastern Mediterranean Sea", in: Leppakoski, E., Gollasch, S. and Olenin, S. (eds), Invasive aquatic species of Europe: distribution, impacts, and management , Dordrecht; Boston: Kluwer Academic, ISBN 1-4020-0837-6 , p. 325?336
• Garrison, Ervan G. (1999) A history of engineering and technology: artful methods , 2nd ed., Boca Raton, Fla.; London: CRC Press, ISBN 0-8493-9810-X
• Karabell, Zachary (2003) Parting the Desert: The Creation of the Suez Canal , Knopf, ISBN 978-0-375-40883-0
• Oster, Uwe (2006) Le fabuleux destin des inventions: le canal de Suez L?u tr? 2011-08-19 t?i Wayback Machine , TV documentary produced by ZDF and directed by Axel Engstfeld (Germany)
• Sanford, Eva Matthews (1938) The Mediterranean world in ancient times , Ronald series in history, New York: The Ronald Press Company, 618 p.
• Pudney, John. Suez; De Lesseps' Canal. New York: Praeger, 1969. Print.
• Thomas, Hugh. Suez. [1st U.S. ed.]. New York: Harper & Row, 1967. Print.

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Kenh đao Suez .