Ch? Han

Đây là một bài viết cơ bản. Nhấn vào đây để biết thêm thông tin.
Bach khoa toan th? m? Wikipedia

Trong ti?ng Vi?t, ch? Han va v?n ngon th??ng đ??c g?i chung khong phan bi?t b?ng cung m?t ten g?i. V? v?n ngon, xin xem bai V?n ngon .
Ch? Han
T? "Han t?" đ??c vi?t b?ng ph?n th? (trai) va gi?n th? (ph?i)
Th? lo?i
Th?i k?
Kho?ng n?m 1300 TCN đ?n ngay nay
H??ng vi?t Trai sang ph?i, vertical right-to-left  Sửa đổi tại Wikidata
Cac ngon ng? V?n ngon (nguyen g?c)
Ti?ng Trung
Ti?ng Nh?t
Ti?ng Tri?u Tien
Ti?ng L?u
Ti?ng Trang
Ti?ng Vi?t
H? ch? vi?t lien quan
Ngu?n g?c
(Ch? vi?t nguyen th?y)
  • Ch? Han
H?u du?
Kana , Hangul , Ch? Nom , N? th? , Ch? Tay H? , Ch? Khi?t đan , Ch? vuong t?c Choang , Ch? N? Chan , Chu am phu hi?u
ISO 15924
ISO 15924 Tr??ng
Bai vi?t nay ch?a cac bi?u t??ng ng? am IPA trong Unicode . N?u khong thich h?p h? tr? d?ng hinh, b?n co th? s? nhin th?y d?u ch?m h?i, h?p, ho?c ky hi?u khac thay vi ki t? Unicode. đ? co h??ng d?n them v? cac ky hi?u IPA, hay xem Tr? giup:IPA .
Ch? Han
Các Hán tự
Ch? vi?t
Ki?u ch? in
Thu?c tinh
Bi?n th?
Theo d?ng ki t?
Theo cach s? d?ng t? v?
Tieu chu?n tr??c đay
C?i cach
Trung Qu?c
Nh?t B?n
Trung-Nh?t
Tri?u Tien
Singapore
đ?ng t? khac ngh?a
S? d?ng trong cac ch? vi?t c? th?

Ch? Han , con g?i la Han t? , Han v?n , ch? nho , la lo?i v?n t? ng? t? - am ti?t ra đ?i ? Trung Qu?c vao thien nien k? th? hai tr??c Cong nguyen. Ngon ng? đ?u tien đ??c vi?t b?ng ch? Han la ti?ng Han th??ng c? , m?t ngon ng? c? đa tuy?t di?t. Ti?ng Han th??ng c? vi?t b?ng ch? Han th??ng khong đ??c ghi l?i ? hinh th?c đ?y đ? c?a no nh? khi noi ma ? d?ng gi?n l??c v? ng? phap va t? v?ng. S? gi?n l??c nay d?n d?n s? s?n sinh ra v?n ngon , m?t d?ng ngon ng? vi?t truy?n th?ng c?a ti?ng Han. Theo th?i gian, đa co them nhi?u ngon ng? đ??c vi?t b?ng ch? Han, bao g?m h?u h?t cac ngon ng? la con chau c?a ti?ng Han th??ng c? nh? ti?ng Han trung c? , Han ng? tieu chu?n , ti?ng Qu?ng đong , ti?ng Man Nam , van van, va nhi?u ngon ng? khac ? đong A nh? ti?ng Vi?t , ti?ng Nh?t , ti?ng Tri?u Tien , ti?ng Tay , van van.

Ten g?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?i Trung Qu?c th?i c? đ?i, ? trong ti?ng Han khong co ten g?i nao ch? rieng ch? Han đ??c đong đ?o ng??i noi ti?ng Han bi?t đ?n. Ng??i noi ti?ng Han th??ng ch? dung nh?ng t? ng? co ngh?a la ch?, ch? vi?t đ? ch? ch? Han. [1]

Trong cac th? t?ch ti?ng Han đ??c vi?t tr??c th?i nha T?n con l?u truy?n đ??c đ?n ngay nay co cac t? sau đ? ch? v?n t?: [2]

  • 名 “danh”
  • 書 “th?”
  • 文 “v?n”
  • 字 “t?”

T? 名 “danh” co ngh?a g?c la ten, ten g?i. Ten g?i c?a s? v?t đ?u la t? ng?. T? ngh?a g?c ch? ten g?i, t? danh 名 “danh” co them ngh?a chuy?n ch? t?. Ng??i x?a khong phan bi?t t? v?i ch?, h? đanh đ?ng ky hi?u h? dung đ? ghi l?i t? ng? v?i t? ng? nen h? đa l?y ten g?i c?a t? ra dung đ? ch? ch?. [3] William H. Baxter va Laurent Sagart ph?c nguyen am ti?ng Han th??ng c? c?a t? 名 la /*C.meŋ/. [4]

T? 書 “th?” co ngh?a g?c la vi?t. Ch? la th? ng??i ta vi?t ra khi vi?t, ng??i x?a đa dung t? 書 “th?” lam ten g?i c?a ch?. [5] Baxter va Sagart ph?c nguyen am ti?ng Han th??ng c? c?a t? 書 la /*s-ta/. [6]

T? 文 “v?n” co ngh?a g?c la hoa v?n. Trong ch? Han co nhi?u ch? đ??c t?o ra b?ng cach v? mo ph?ng hinh d?ng c?a s? v?t ma t? đ??c ghi b?ng ch? Han đo bi?u th?. Thi d?: hinh d?ng c? x?a nh?t c?a ch? Han 月 “nguy?t” (đ??c dung đ? ghi t? ti?ng Han co ngh?a la m?t tr?ng) la hinh m?t tr?ng. Hoa v?n th??ng c?ng la hinh mo ph?ng hinh d?ng c?a s? v?t, ng??i x?a hinh dung nh?ng ch? Han co hinh d?ng la hinh v? mo ph?ng l?i hinh d?ng c?a s? v?t c?ng gi?ng nh? la hoa v?n nen h? đa g?i ch? la 文 “v?n”. [7] [8] Baxter va Sagart ph?c nguyen am ti?ng Han th??ng c? c?a t? 文 la /*m?[n]/. [9]

T? 字 “t?” b?t đ?u đ??c dung đ? ch? v?n t? t? th?i Chi?n qu?c. [10] Ngh?a g?c c?a t? 字 “t?” la sinh, đ?. Co nhi?u ch? Han đ??c t?o ra b?ng cach đem ghep cac ch? Han đa co s?n l?i v?i nhau, t?o thanh ch? m?i. Thi d?: ch? 字 “t?” đ??c t?o ra b?ng cach đem ghep ch? ? “mien” v?i ch? 子 “t?”. Ng??i x?a hinh dung vi?c đem ghep ch? nay v?i ch? n? t?o thanh ch? khac gi?ng nh? la nam n? giao h?p v?i nhau, sinh ra con cai, nen h? đa g?i ch? la 字 “t?”. [8] Baxter va Sagart ph?c nguyen am ti?ng Han th??ng c? c?a t? 字 la /*m?-dz?(?)-s/. [11] T? ch? trong ti?ng Vi?t b?t ngu?n t? t? ti?ng Han th??ng c? 字. [12]

Sang đ?n th?i nha T?n, ti?ng Han co them m?t t? khac đ? ch? ch? vi?t la t? 文字 “v?n t?”. T? nay đ??c t?o ra b?ng cach ghep hai t? đa co t? tr??c đo la 文 “v?n” va 字 “t?” l?i v?i nhau. [13]

T? th?i nha T?n cho đ?n tr??c th?i c?n đ?i, trong ti?ng Han, v?n t? th??ng đ??c g?i la 字 “t?” ho?c 文 “v?n” ho?c 文字 “v?n t?”. [1]

Ten g?i thong d?ng hi?n nay - “Han t?” (漢字), ra đ?i t? nhu c?u c?a t?ng l? Ph?t giao c?n co ten g?i ch? rieng ch? Han đ? phan bi?t ch? Han v?i ch? Ph?m n?y sinh khi d?ch ti?ng Ph?m sang ti?ng Han. Th? t?ch c? nh?t đa bi?t trong đo co g?i ch? Han la Han t? 漢字 “Han t?” la sach 梵語千字文 “Ph?m ng? thien t? v?n” do t? khau đ?i đ??ng Ngh?a T?nh vi?t n?m Ham Hanh (咸亨) th? hai (Tay l?ch n?m 671). Sach 梵語千字文 “Ph?m ng? thien t? v?n” con co ten g?i khac la 唐字千?聖語 “đ??ng t? thien man thanh ng?”, 梵唐千字文 “Ph?m đ??ng thien t? v?n”. [14]

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nh?ng qu?c gia va vung lanh th? ch?u ?nh h??ng c?a ch? Han:
Xanh l?c đ?m : Ch? Han ph?n th? đ??c dung chinh th?c ( đai Loan , Ma Cao , H?ng Kong )
Xanh l?c : Ch? Han gi?n th? đ??c dung chinh th?c nh?ng ch? Han ph?n th? v?n thong d?ng ( Singapore , Malaysia )
Xanh la m? : Ch? Han gi?n th? đ??c dung chinh th?c ( Trung Qu?c )
Xanh l?c nh?t : Ch? Han đ??c dung song song v?i h? ch? vi?t khac trong cung ngon ng? ( Han Qu?c , Nh?t B?n )
Vang : Tr??c đay ch? Han t?ng đ??c dung chinh th?c nh?ng nay r?t it ho?c khong đ??c dung n?a ( Mong C? , Tri?u Tien , Vi?t Nam )

Theo truy?n thuy?t thi Hoang đ? la ng??i sang t?o ra v?n t? Trung Hoa t? 4-5 ngan n?m tr??c nh?ng ngay nay khong con ai tin r?ng Hoang đ? la nhan v?t co th?t n?a. C? thuy?t Th??ng Hi?t cho ch? ma cac h?c gi? th?i Chi?n Qu?c đ?a ra c?ng khong thuy?t ph?c vi khong ai bi?t Th??ng Hi?t ? đ?i nao. G?n đay ng??i ta đao đ??c ? An D??ng ( Ha Nam ) nhi?u mu rua, x??ng loai v?t, va đ? đ?ng tren đo co kh?c ch?, va cac nha kh?o c? ph?ng đoan r?ng ch? vi?t ? Trung Hoa ra đ?i mu?n nh?t la vao th?i k? nha Th??ng , kho?ng 1800 n?m tr??c Cong nguyen . [ c?n d?n ngu?n ]

Phan lo?i c?u t?o ch? Han theo L?c Th? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ch? Han đ??c hinh thanh theo cac cach chinh:

  • Ch? t??ng hinh (象形文字): "T??ng hinh" co ngh?a la c?n c? tren hinh t??ng c?a s? v?t ma hinh thanh ch? vi?t. Cac ch? nay r?t d? nh?n bi?t va đ?n gi?n. VD: 日 nh?t (m?t tr?i), 月 nguy?t (m?t tr?ng), 木 m?c (cai cay), 龜 quy (con rua),
  • Ch? ch? s? (指事文字) hay ch? Bi?u Y (表意文字): Cung v?i s? phat tri?n c?a con ng??i, ch? Han đa đ??c phat tri?n len m?t b??c cao h?n đ? đap ?ng đ? nhu c?u di?n t? nh?ng s? vi?c đo la ch? ch? s?. Vi d?, đ? t?o nen ch? B?n (本), di?n đ?t ngh?a "g?c r? c?a cay" thi ng??i ta dung ch? M?c (木) va them g?ch ngang ? d??i di?n t? y ngh?a "? đay la g?c r?" va ch? B?n (本) đ??c hinh thanh. Ch? Th??ng (上), ch? H? (下) va ch? Thien (天) c?ng la nh?ng ch? ch? s? đ??c hinh thanh theo cach t??ng t?.
  • Ch? h?i y (會意文字): đ? t?ng them ch? Han, cho đ?n nay ng??i ta co nhi?u ph??ng phap t?o nhi?u ch? m?i co y ngh?a m?i. Vi d?, ch? Lam (林, r?ng n?i co nhi?u cay) co hai ch? M?c (木) x?p hang đ?ng c?nh nhau đ??c lam b?ng cach ghep hai ch? M?c v?i nhau (R?ng thi co nhi?u cay). Ch? Sam (森, r?ng r?m n?i co r?t nhi?u cay) đ??c t?o thanh b?ng cach ghep ba ch? M?c. Con ch? Minh (鳴, keu, hot) đ??c hinh thanh b?ng cach ghep ch? đi?u (鳥, con chim) ben c?nh ch? Kh?u (口, m?m); ch? Th? (取, c?m, n?m) đ??c hinh thanh b?ng cach ghep ch? Nh? (耳, tai) c?a đ?ng v?t v?i tay (ch? Th? 手, ch? H?u 又).
  • Ch? hinh thanh (形聲文字): Cung v?i nh?ng ch? t??ng hinh, ch? s? va h?i y, co nhi?u ph??ng phap t?o nen ch? Han, nh?ng co th? noi la đa s? cac ch? Han đ??c hinh thanh b?ng ph??ng phap hinh thanh, g?i la ch? hinh thanh (形聲文字). Ch? hinh thanh chi?m t?i 80% toan b? ch? Han. Ch? hinh thanh la nh?ng ch? đ??c c?u t?o b?i hai thanh ph?n: ngh?a phu co tac d?ng g?i y, va thanh phu co tac d?ng g?i am. Vi d?, ch? V? 味 ( ngh?a ： mui v?) co ngh?a phu la b? th? kh?u 口 ch? vi?c lien quan đ?n ?n ho?c noi, con thanh phu la ch? V? 未 ( ngh?a ： ch?a, vi d? ： v? thanh nien). L?i t?o ch? hinh thanh c?a ch? V? 味 cho ta bi?t ch? nay mang y ngh?a lien quan t?i vi?c ?n/noi va co am đ?c t??ng t? nh? V? 未. Ch? V? 味 con co m?t am x?a la Mui (ngh?a c?a no khong gi khac h?n, c?ng la mui). Thanh phu V? 未 ngay tr??c c?ng mang am mui va am nay v?n con hi?n di?n trong cach g?i đ?a chi th? tam, t??ng ?ng v?i con de, trong ngon ng? hi?n đ?i c?a ti?ng Vi?t. Nh? v?y, g?n v?i am x?a, b?ng l?i t?o ch? hinh thanh, ch? Mui 味 c?ng đ??c di?n gi?i la ngh?a phu Kh?u 口 co tac d?ng g?i ngh?a, noi len s? ?n u?ng va thanh phu Mui 未 th? hi?n cach đ?c ch? nay.
  • Ch? chuy?n chu (轉注文字): Cac ch? Han đ??c hinh thanh b?ng b?n ph??ng phap k? tren, nh?ng con co nh?ng ch? co them nh?ng y ngh?a khac bi?t, va đ??c s? d?ng trong nh?ng ngh?a hoan toan khac bi?t đo. Vi d?, ch? D??c (藥), co ngu?n g?c la t? ch? Nh?c (樂), am nh?c lam cho long ng??i c?m th?y sung s??ng ph?n kh?i nen ch? Nh?c (樂) c?ng co am la L?c ngh?a la vui v?. Ch? D??c (藥) đ??c t?o thanh b?ng cach ghep them b? Th?o (co ngh?a la cay c?) vao ch? L?c (樂).
  • Ch? gi? ta (假借文字): La nh?ng ch? đ??c hinh thanh theo ph??ng phap b?ng cach m??n ch? co cung cach phat am.

B?n cach t?o ch? (T??ng hinh, Ch? s?, H?i y, Hinh thanh) va hai cach s? d?ng ch? (Chuy?n chu, Gi? ta) đ??c g?i chung la L?c Th? (六書).

B? th? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: B? th?

Ch? Han co đ?n hang ngan ch? nh?ng đ??c phan lo?i thanh 214 b? ch?, m?i b? ch? đ??c đ?i di?n b?ng m?t thanh ph?n c?u t?o chung g?i la b? th? , d?a theo s? net.

Tuy nhien s? b? th? khong ph?i b?t bi?n ma co s? thay đ?i theo th?i gian. S? b? th? noi tren la d?ng ch? ph?n th?, d?a theo Khang Hi t? đi?n (1716) va cac t? đi?n thong d?ng sau nay nh? Trung Hoa đ?i t? đi?n (1915), T? h?i (1936). [15]

Tr??c đo, trong Thuy?t v?n gi?i t? c?a H?a Th?n (th?i đong Han ) co 9350 ch? phan lam 540 b? th?. T? lam c?a La Th?m ( đ?i T?n ) va Lo?i bien c?a V??ng Chu va T? Ma Quang ( đ?i T?ng ) c?ng co 540 b? th?. Ng?c thien c?a C? Da V??ng đ?i L??ng co 542 b? th?. V?i vi?c gi?n th? hoa ch? Han, vi ph?i them cac b? th? gi?n th? nen s? b? th? t?ng len thanh 227 b?. Tuy nhien, m?t s? cach ghep b? th? đa lam gi?m s? b? th?, ch?ng h?n Tan Hoa t? đi?n co 189 b? th?, Hi?n đ?i Han ng? t? đi?n co 188 b? th?, Han ng? đ?i t? đi?n co 200 b? th?. Rieng cu?n T? nguyen xu?t b?n n?m 1979 co t?i 243 b? th?.

Ch? Han va vi?c phan bi?t t? đ?ng am khac ngh?a [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ch? Han kh?c ph?c s? hi?u sai ngh?a do đ?ng am khac ngh?a : vi d? nh? t? Han-Vi?t "v?" co cac ch? Han la 宇(trong "v? tr?"), 羽(trong "long v?"), 雨(trong "v? k?" - ngh?a la "m?a"), 武 (trong "v? khi"), 舞(trong "v? cong" - ngh?a la "mua"). N?u ch? vi?t "v?" theo ch? Qu?c ng? thi ng??i đ?c ph?i t? tim hi?u ngh?a, con n?u vi?t b?ng ch? Han thi ngh?a c?a "v?" s? đ??c th? hi?n ro rang. ?ng d?ng nay đ??c s? d?ng nhi?u nh?t ? Han Qu?c, khi b? m? đi khai sinh cho con ngoai vi?c vi?t ten con b?ng hangul đ? bi?u th? cach đ?c thi h? c?ng ph?i vi?t c? hanja đ? bi?u th? y ngh?a cho ten c?a con minh. Vi d?: Kim Ki Bum (c?u thanh vien Super Junior ) va Key (thanh vien SHINee ) đ?u co ten th?t la " Gim Gi-beom ", vi?t b?ng hangul la 김기범, nh?ng ten ch? Han thi khac nhau. Kim Ki Bum co ten ch? Han la 金起範 ( Kim Kh?i Ph?m ), con Key co ten ch? Han la 金基范 ( Kim C? Ph?m ). Trong ti?ng Vi?t, vi?c ch? s? d?ng ch? Qu?c ng? ( ch? Latinh ) ch? co th? bi?u am ma khong dung kem ch? Han va ch? Nom co tinh bi?u ngh?a t?t, đang khi?n tinh tr?ng đ?ng am khac ngh?a trong ti?ng Vi?t tr? nen nghiem tr?ng h?n. Tieu bi?u nh? ngay chinh ng??i Vi?t khong hi?u đung ch? "Th?" th??ng co trong ten ph? n? Vi?t Nam mang ngh?a la gi, [16] nh?m h? (h? Ton va h? Ton Th?t , h? Au va h? Au D??ng ), [17] d?ch " V?nh Long " thanh "V?nh Dragon" [18] [19] ,... đa gian ti?p ch?ng minh r?ng vi?c ch? s? d?ng ch? Qu?c ng? thi khong đ? kh? n?ng đ? bi?u ngh?a đ?y đ? cho ti?ng Vi?t nh? ch? Han va ch? Nom. [20]

"...Nh??c đi?m c?a ch? Qu?c ng? khong ph?i ? ch? no ch?a th?t la m?t h? th?ng phien am am v? h?c, ma chinh la ? ch? no co tinh ch?t thu?n tuy ghi am, va hoan toan b?t l?c tr??c nhi?m v? bi?u hi?n ngh?a ma l? ra no ph?i đ?m đ??ng, va nh??c đi?m ?y l? ro nh?t va tai h?i nh?t la trong cac t? đ?ng am v?n co r?t nhi?u trong ti?ng Vi?t...B? ch? Han va ch? Nom la m?t tai ho? khong con hoan c?i đ??c n?a, nh?ng ta co th? b? c?u cho s? m?t mat nay b?ng cach d?y ch? Han nh? m?t mon h?c b?t bu?c ? tr??ng ph? thong..."

?  Ti?ng Vi?t - V?n Vi?t - Ng??i Vi?t . Nha xu?t b?n Tr?. 2001, bai "M?y nh?n xet v? ch? Qu?c ng?" , Giao s? Cao Xuan H?o

Vi?c s? d?ng ch? Han ? cac n??c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trung Qu?c đ?i l?c, H?ng Kong, Ma Cao, đai Loan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ch? Han b?t ngu?n t? Trung Qu?c t? th?i xa x?a d?a tren vi?c quan sat đ? v?t xung quanh va v? thanh d?ng ch? t??ng hinh, ch? mang y ngh?a. Ch? Han đa tr?i qua nhi?u th?i k? phat tri?n. Cho t?i hi?n nay, ch? Han c? nh?t đ??c cho la lo?i ch? Giap C?t ( Giap c?t v?n 甲骨文), ch? vi?t xu?t hi?n vao đ?i nha An (殷) vao kho?ng 1600-1020 tr??c Cong Nguyen. Ch? Giap C?t la ch? Han c? vi?t tren cac m?nh x??ng thu v?t va co hinh d?ng r?t g?n v?i nh?ng v?t th?t quan sat đ??c.

Ch? Giap C?t ti?p t?c đ??c phat tri?n qua cac th?i:

Ngoai ra con co ch? Hanh th? (行書) va ch? Th?o th? (草書). Ch? Kh?i th? la lo?i ch? đ??c dung but long ch?m m?c tau vi?t tren gi?y va r?t g?n v?i hinh dang ch? Han ngay nay v?n con đ??c dung ? Nh?t , đai Loan hay H??ng C?ng . Ch? Th?o th? la lo?i ch? đ??c vi?t b?ng but long co l??c b?t ho?c ghep m?t s? net l?i. S? phat tri?n ch? Han tr?i qua cac th?i k? co th? đ??c minh h?a b?ng m?t s? ch? sau:

Giap c?t v?n → Kim v?n → Tri?n th? → L? th? → Th?o th? → Kh?i th? → Hanh th?

Ngay nay t?i Trung Qu?c đ?i l?c, b? ch? gi?n th? (??字) đa thay th? cho b? ch? ph?n th? (繁體字). Cong cu?c c?i cach ch? [21] vi?t đ??c th?c hi?n sau khi đ?ng C?ng s?n đanh b?i phe qu?c dan đ?ng ra kh?i đ?i l?c (1949).Thang 10 n?m 1954 t?i đ?i l?c thanh l?p ?y ban c?i cach ch? vi?t (中?文字改革委??), cu?c c?i cach nh?m đ?n gi?n hoa ch? Han đ? qu?n chung nhan dan d? dang h?c bi?t ch?, xoa mu ch?, th?ng nh?t nhan t? tren cac khu v?c v?n d? co nhi?u khac bi?t do đi?u ki?n đ?a li va l?ch s?, đ?ng th?i thuc đ?y vi?c d?y va h?c ti?ng Han đ?i v?i ng??i n??c ngoai. Cac khu v?c ngoai đ?i l?c, đ?ng C?ng s?n khong ki?m soat nh? H?ng Kong, đai Loan, Ma Cao, va c?ng đ?ng ng??i Hoa ? h?i ngo?i hay cac khu v?c co s? d?ng ti?ng Han nh? Singapore ti?p t?c s? d?ng ch? ph?n th?, tuy nhien c?ng co nh?ng c?i bi?n nh?t đ?nh.

Vi?t Nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Ch? vi?t ti?ng Vi?t
Xem them: Ch? Nom
"m? toi th??ng ?n chay ? chua m?i ch? nh?t", vi?t b?ng s? k?t h?p c?a ch? Han (xanh) va ch? Nom (cam)

Co y ki?n cho r?ng ch? Han đa hi?n di?n ? Vi?t Nam t? tr??c Cong nguyen , d?a tren suy di?n v? d?u kh?c đ??c coi la ch? tren m?t con dao g?m [22] . Tuy nhien đo la luc ch? Han ch?a hinh thanh va ch?a co t? li?u xac đ?nh vao th?i k? tr??c Cong nguyen c? dan Vi?t c? đa s? d?ng ch?.

T? đ?u cong nguyen đ?n th? k? X, Vi?t Nam ch?u s? đo h? c?a phong ki?n Trung Hoa , ch? Han va ti?ng Han đ??c gi?i quan l?i cai tr? ap đ?t s? d?ng. Theo đao Duy Anh thi n??c Vi?t b?t đ?u co Han h?c khi vien Thai thu S? Nhi?p (137 - 226) đa d?y dan Vi?t thi th?. Trong kho?ng th?i gian h?n m?t ngan n?m, h?u h?t cac bai v?n kh?c tren t?m bia đ?u b?ng ch? Han.

N??c Nam Vi?t đ??c Tri?u đa thanh l?p vao th? k? th? III TCN, khi nha T?n đang th?ng nh?t ch? vi?t (vao th?i chi?n qu?c , m?i n??c phat tri?n ch? vi?t khac nhau). H?n m?t th? k? sau, khi L?u Bang l?t đ? nha T?n l?p nha Han , nha Han m?i thon tinh đ??c Nam Vi?t (kho?ng n?m 111 TCN). C? v?t trong l?ng m? c?a Han V?n đ? cho th?y ch? vi?t c?a Nam Vi?t kha hoan ch?nh [ c?n d?n ngu?n ] . Sau nay, nha s? h?c Le M?nh That phat hi?n r?ng ngay c? Han th? c?ng dung ph??ng ngon c?a ng??i Vi?t.

Trong su?t th?i gian B?c thu?c đo, v?i chinh sach Han hoa c?a nha Han , ti?ng Han đa đ??c gi?ng d?y ? Vi?t Nam va ng??i Vi?t đa ch?p nh?n ngon ng? m?i đo song song v?i ti?ng Vi?t, ti?ng noi truy?n mi?ng. Tuy ng??i Vi?t Nam ti?p thu ti?ng Han va ch? Han nh?ng c?ng đa Vi?t hoa nhi?u t? c?a ti?ng Han thanh t? Han-Vi?t . T? đo đa co r?t nhi?u t? Han-Vi?t đi vao trong t? v?ng c?a ti?ng Vi?t . S? phat tri?n c?a ti?ng Han ? Vi?t Nam trong th?i k? B?c thu?c song song v?i s? phat tri?n c?a ti?ng Han ? chinh Trung Qu?c th?i đo. Tuy nhien, n?m 938, sau chi?n th?ng B?ch đ?ng c?a Ngo Quy?n , ng??i Vi?t đa đ?c l?p va khong con l? thu?c vao ph??ng B?c n?a, nh?ng ngon ng? v?n con đ?m ?nh h??ng c?a ti?ng Han. Sang th?i k? t? ch? ch? Han gi? đ?a v? la v?n t? chinh th?c nh?ng cach đ?c đa phat tri?n theo h??ng rieng, khac v?i s? phat tri?n ti?ng Han ? Trung Qu?c.

Trong qua trinh đo ch? Han v?n đ??c ng??i Vi?t dung va phat tri?n them nh?ng cach phat am ch? Han l?i b? chi ph?i b?i cach phat am c?a ng??i Vi?t, t?o ra va c?ng c? d?n am Han-Vi?t . Do nhu c?u phat tri?n, ng??i Vi?t đa s? d?ng ch? Han đ? t?o ra ch? vi?t rieng, t?c ch? Nom . Trong khi đo c? v?n Han v?n đ??c coi la m?u m?c đ? noi theo. [23]

M?c du hi?n nay r?t it đ??c s? d?ng ? Vi?t Nam, nh?ng ch? Han cung v?i ch? Nom v?n la d?ng ki t? quan tr?ng v?i ti?ng Vi?t b?i tac d?ng bi?u th? ngh?a cho t? ng? (khi ma ch? Qu?c Ng? ch? co tac d?ng bi?u th? am) do v?n đ? đ?ng am khac ngh?a , ngh?a c?a t? b? sai l?ch (đ?c bi?t la hi?u nh?m y ngh?a c?a ten ng??i ho?c ten đ?a danh). [20] Cac di ch? l?ch s? th?i x?a b?ng ch? Han va ch? Nom v?n đ??c b?o t?n. Ng??i Vi?t đoi khi dung ch? Han-Nom trong m?t s? d?p nh? vi?t th? phap , xin ch? ngay t?t hay dan ch? 囍 - "song h?" ? nha va ti?c khi co l? c??i va v?n th??ng xuyen đ??c dung trong cac nghi l? ton giao.

Hi?n phap 2013 t?i Ch??ng I đi?u 5 M?c 3 quy đ?nh: " Ngon ng? qu?c gia la ti?ng Vi?t. Cac dan t?c co quy?n dung ti?ng noi, ch? vi?t, gi? gin b?n s?c dan t?c, phat huy phong t?c, t?p quan, truy?n th?ng va v?n hoa t?t đ?p c?a minh", do v?y khong co lu?t l? hay quy?n hanh nao c?m ng??i Vi?t hi?n nay vi?t ti?ng Vi?t b?ng ch? Han va ch? Nom nh? ng??i Vi?t x?a.

Tri?u Tien, Han Qu?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Hanja

Han ng? đ??c du nh?p vao ban đ?o Tri?u Tien kha lau, kho?ng th?i k? đ? s?t . đ?n th? k? th? IV tr??c Cong Nguyen, xu?t hi?n cac v?n b?n vi?t tay c?a ng??i Tri?u Tien . Cac b?n vi?t tay nay đ??c s? d?ng ch? Han. Ti?ng Han la th? ngon ng? kho, dung ch? Han đ? vi?t ti?ng Tri?u Tien tr? nen ph?c t?p, cho nen cac h?c gi? ng??i Tri?u Tien đa tim cach c?i bi?n ch? Han đ? phu h?p v?i am đ?c c?a ti?ng Tri?u Tien. Vao kho?ng th? k? th? XV , ? Tri?u Tien xu?t hi?n ch? ky am, đ??c g?i la Hangul (한글) hay Chos?n'g?l (朝鮮글), ch? nay tr?i qua nhi?u th? k? phat tri?n th?ng tr?m, cu?i cung chinh th?c đ??c dung thay th? cho ch? Han cho t?i ngay nay. Chos?n'g?l luc ban đ?u g?m 28 ky t?, sau đo con 24 ky t? gi?ng nh? b?ng ch? cai La Tinh, va đ??c dung đ? ky am ti?ng Tri?u Tien. Tuy Hangul đa xu?t hi?n nh?ng ch? Han ( Hanja ) v?n con đ??c gi?ng d?y trong tr??ng h?c. N?m 1972 , B? Giao d?c Han Qu?c đa quy đ?nh, ph?i d?y 1800 ch? Han c? b?n cho h?c sinh. Con ? Tri?u Tien , ng??i ta đa b? h?n ch? Han. [ c?n d?n ngu?n ]

Nh?t B?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Kanji

Ch? Han du nh?p vao Nh?t B?n thong qua con đ??ng Tri?u Tien. Ch? Han ? Nh?t đ??c g?i la Kanji (漢字 Han t?) va đ??c du nh?p vao Nh?t theo con đ??ng giao l?u buon ban gi?a Nh?t va Tri?u Tien vao kho?ng th? k? th? IV , V . Ti?ng Nh?t c? đ?i v?n khong co ch? vi?t, nen khi ch? Han du nh?p vao Nh?t, ng??i Nh?t dung ch? Han đ? vi?t ti?ng noi c?a h?. D?ng ch? đ?u tien ng??i Nh?t sang t?o t? ch? Han đ? vi?t ti?ng Nh?t la ch? Man-yogana (萬葉假名 V?n Di?p Gi? Danh). H? th?ng ch? vi?t nay d?a tren ch? Han va kha ph?c t?p. Man-yogana đ??c đ?n gi?n hoa thanh Hiragana ひらがな (平假名 Binh Gi? Danh) va Katakana カタカナ (片假名 Phi?n Gi? Danh). C? hai lo?i ch? nay tr?i qua nhi?u l?n ch?nh ly va hoan thi?n m?i tr? thanh ch? vi?t ngay nay ? Nh?t. Ti?ng Nh?t hi?n đ?i đ??c vi?t b?ng ba lo?i ky t?:

  1. Ch? Han (hay Kanji 漢字)
  2. Ch? m?m (hay Hiragana ひらがな)
  3. Ch? c?ng (hay Katakana カタカナ)

Ch? Han trong ti?ng Nh?t th??ng co it nh?t hai cach đ?c, cach đ?c theo am Han c?, đ??c g?i la On-yomi ( 音?  ( 音讀 )  (Am đ?c) ? ) va cach đ?c theo am ti?ng Nh?t đ??c g?i la Kun-yomi ( 訓?  ( 訓讀 )  (Hu?n đ?c) ? ) . Trong qua trinh phat tri?n ch? vi?t cho ti?ng Nh?t, ng??i Nh?t con m??n ch? Han đ? sang t?o ra m?t s? ch? (kho?ng vai tr?m ch?) va m?i ch? nay ch? co cach đ?c theo am ti?ng Nh?t; cac ch? nay đ??c g?i la Kokuji ( ?字  ( 國字 )  (Qu?c T?) ? ) , ti?ng Nh?t g?i la Qu?c T? Qu?c Hu?n (國字國訓), ngh?a la "ch? qu?c ng? am qu?c ng?". Nh?ng ch? qu?c ng? nay c?a ng??i Nh?t co cach hinh thanh kha gi?ng ch? Nom c?a Vi?t Nam (xin xem ph?n sau v? ch? Nom). Thang 11 n?m 1946 , B? Giao d?c Nh?t đ? ngh? đ?a vao gi?ng d?y 1850 ch? Han c? b?n trong tr??ng h?c, va đ??c Qu?c h?i Nh?t thong qua n?m 1947 .

đ?n n?m 1981 thi l??ng ch? Han thong d?ng đ??c đi?u ch?nh l?i g?m kho?ng 1945 ch? th??ng dung, kho?ng 300 ch? thong d?ng khac dung đ? vi?t ten ng??i. đ?n n?m 2000 , cac ch? Han dung đ? vi?t ten ng??i đ??c đi?u ch?nh them, s? l??ng t?ng len tren 400 ch?. Cac ch? Han nay đ??c l?p thanh b?ng g?i la B?ng ch? Han th??ng dung ( Jyoyo Kanji Hyo , 常用漢字表 Th??ng D?ng Han T? Bi?u) va B?ng ch? Han dung vi?t ten ng??i ( Jinmeiyo Kanji Hyo , 人名用漢字表 Nhan Danh D?ng Han T? Bi?u).

Ngh? thu?t th? phap [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Th? phap A đong

Th? phap la ngh? thu?t vi?t ch?. Ngh? thu?t Th? phap A đong la ngh? thu?t vi?t ch? Han. Ch? Han la lo?i ch? t??ng hinh va vi?t ch? Han ph?i dung but long đ? lam t?ng them s?c th? hi?n c?a nha th? phap. Ch? Han trong l?ch s? đa m?t m?t lam nhi?m v? la ph??ng ti?n đ? ghi chep, trao đ?i t??ng truy?n đ?t v?n hoa... c?a th? h? nay đ?n th? h? khac, m?t khac no con t? t?o cho minh m?t mon ngh? thu?t t?o hinh đ?c đao, sang t?o. [24]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ a b 向熹, ?本植, 李?, 何毓玲, 康瑞琮. 古代??知??典. 成都: 四川??出版社, n?m 2007, trang 216.
  2. ^ 向光忠. 文字???. 北京: 商?印??, n?m 2012, trang 1?3.
  3. ^ 向光忠. 文字???. 北京: 商?印??, n?m 2012, trang 1, 2.
  4. ^ William H. Baxter, Laurent Sagart. Old Chinese: A New Reconstruction . New York: Oxford University Press, n?m 2014, trang 70.
  5. ^ 向光忠. 文字???. 北京: 商?印??, n?m 2012, trang 2.
  6. ^ William H. Baxter, Laurent Sagart. Old Chinese: A New Reconstruction . New York: Oxford University Press, n?m 2014, trang 320.
  7. ^ ?桂光. ?字???. 第二版. ?州: ??高等?育出版社, n?m 2017, trang 3, 4.
  8. ^ a b 向光忠. 文字???. 北京: 商?印??, n?m 2012, trang 4.
  9. ^ William H. Baxter, Laurent Sagart. Old Chinese: A New Reconstruction . New York: Oxford University Press, n?m 2014, trang 365.
  10. ^ ?桂光. ?字???. 第二版. ?州: ??高等?育出版社, n?m 2017, trang 4.
  11. ^ William H. Baxter, Laurent Sagart. Old Chinese: A New Reconstruction . New York: Oxford University Press, n?m 2014, trang 378.
  12. ^ Nguy?n Tai C?n. Giao trinh l?ch s? ng? am ti?ng Vi?t (s? th?o) . Nha xu?t b?n Giao d?c, n?m 1995, trang 47.
  13. ^ 向光忠. 文字???. 北京: 商?印??, n?m 2012, trang 5.
  14. ^ 王勇. ???境中“?字”?源考. 浙江大???（人文社?科?版）, 第45卷, 第1期, n?m 2015, trang 9.
  15. ^ “Danh m?c b? th? ch? Han tren wikitionary” . Truy c?p 12 thang 7 n?m 2009 .
  16. ^ “Nam v?n n? th?” . PetroTimes . 18 thang 3 n?m 2013.
  17. ^ Nh? pho giao s? Ton Th?t Bach đa đ?t ten con trai ong la Ton Hi?u Anh
  18. ^ “Ten g?i V?nh Long co ngh?a gi?” . V?nh Long Online . 8 thang 8 n?m 2017.
  19. ^ “10 n?i oan 'kho r?a' ma game th? ph?i ganh ch?u: T? cau c?a mi?ng c?a ph? huynh đ?n đ? tai quen thu?c c?a 'V?nh Dragon ' ” . yeuthethao.vn . 3 thang 8 n?m 2020. B?n g?c l?u tr? ngay 27 thang 2 n?m 2021.
  20. ^ a b “Nh?ng ten ph? Ha N?i ph?i "lu?n" ch? Han m?i hi?u ngh?a” . Bao Lao đ?ng . 7 thang 1 n?m 2018.
  21. ^ “文字改革” .
  22. ^ Tr?n Ngh?a. “Di s?n Han Nom Vi?t Nam” . Vi?n nghien c?u Han Nom. L?u tr? b?n g?c ngay 26 thang 4 n?m 2017 . Truy c?p ngay 27 thang 4 n?m 2017 . . Vi?n Nghien c?u Han Nom. Truy c?p ngay 25 thang 4 n?m 2017.
  23. ^ “Cac ti?n ich v? ch? Han va ch? Nom” . L?u tr? b?n g?c ngay 6 thang 3 n?m 2016 . Truy c?p ngay 20 thang 7 n?m 2017 .
  24. ^ “Th? phap Vi?t Nam” . L?u tr? b?n g?c ngay 3 thang 7 n?m 2017 . Truy c?p ngay 14 thang 8 n?m 2008 .

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ch?_Han&oldid=71300063 ”