Gvinei-Bisau
, tauz' oficialine nimi ?
Gvinei-Bisaun Tazovaldkund
(
port
.:
Republica da Guine-Bissau
[???publik? d? ?i?n? bi?sau]), om valdkund
Paivlaskmai?es Afrikas
,
Atlanti?en valdmeren
randal. Sen palidn da kaiki? suremb lidn om
Bisau
.
Vozil 1471?75 portugalijalai?ed
Kabo Verdespai
zavodihe otta kavutami?he nugudlai?en valdkundan territorijad, modes igahi?id rahvahid
Brazilijha
orjik?. Vozil 1879?1973 valdkundan nimi oli
Portugaline Gvinei
. Vhesai 1886 nugudlai?en
Gvinejan
territorii muga?o mului siga, no sid' mani
Francijan
tobmuden alle.
Vl 1973 suguz'kun 24. paival Gvinei-Bisau tedi?toiti i?eze ripmatomudes
Portugalijaspai
. Li?atihe palidnad valdkundan nimitushe, mi?e eri?tada susedli?es Gvinejaspai. Vozi? 1998?1999 Rahvahanikoiden soda oli valdkundas. Koume sodakukerdust (vl 2003, 2011, 2012) jai valdkundan istorijas.
Jal'gmaine Konstitucii
[2]
om huvastadud kaiken rahvahan referendumal vl 1984, se om vages vn 1991 vajehtusidenke.
Gvinei-Bisaun topografine kart
Gvinei-Bisaul om mavaldkundrounoid
Senegalanke
pohjoi?es (rounan piduz ? 338 km, se om oiged jono paivnouzmaspai paivlaskmha) da
Gvinejanke
suvipaivnouzmas (386 km). Uhthine rounoiden piduz madme ? 724 km.
Atlanti?en
valdmererandan piduz om 350 km.
Tahoidme sodunu lapak mererandaline alangi?t otab valdkundan pindan tobjan palan. Veden pind otab man territorijan kahesandest. Aigan mandes tauz'vezi?ed joged (
?eb
,
Ka?eu
,
Korubal
,
Balan
) oma ?apelnu valdmeren randanpirdad i sadihe
Bi?ago?
-sari?tod. Kaiki? korktemb ?okkoim om nimetoi taho
Futa D?alon
-platol valdkundan pohjoi?paivnouzmpoles, 300 m valdmeren pindan pal.
Klimat om
subekvatorialine
mussonine, paneb sadegid kezakus-elokus tobjimalaz. Voden keskmaine lamuz om +26 C°, laz vajehtusita kuidme. Valdmererandal paneb 3000 mm sadegid, i paivnouzmal ? 1200 mm (siga oleskeleb letetorokoid-ki).
Londuseli?iden pavaroiden keskes om
kivivoid
da
londuseli?t gazad
(?el'fas),
boksitoid
,
fosfatoid
,
mecoid
,
ozrikkivid
. Nii?pai vai?e mec om ottud radho.
Kolinas de Boe (
Colinas de Boe
)-pert'kulu om parlamentan sauvuz
Bisaus
.
Ohjandusen form om unitarine konstitucine
segoitadud
tazovaldkund. Valdkundan pamez' om prezident (
port
.:
Presidente da Guine-Bissau
), kaik rahvaz vali?eb handast videks vodeks. Prezidentan ohjandami?en strokuiden lugu ei ole rounatud, no vspai 1974 valdkundas ei olend ni uht prezidentad, ken i?tui?i i?eze ezmai?en vi?vo??en strokun lophusai kogonaz,
?oze Mariu Va?
(2014?2019) om ezmaine. Prezident paneb paministrad (port.
Primeiro-Ministro
) radnikusele.
Parlament om uks'kodine Nacionaline Rahvahaline Suim (
port
.:
Assembleia Nacional Popular da Guine-Bissau
), kaik rahvaz vali?eb sen 100 uhtnijad nellaks vodeks.
Ulembaine Kaskuzkund (
port
.:
Supremo Tribunal da Justica
) om kaskuzkundali?en tobmuden pa.
Gvinei-Bisaun parlamentan edelstrokui?ed vali?endad oliba vn 2023 kezakun 4. paival. Valitihe prezidentad jargkerdan vn 2019 kahtel tural: 24. paival kul'mkud i 29. paival tal'vkud.
Umaru Sisoku Embalo
sai 27,65 % uhtendes turas i 53,55 % kahtendes turas, radab prezidentaks vn 2020 uhokun 27. paivaspai.
D?eral'do Martins
radab paministran vn 2023 elokun 8. paivaspai.
Administrativi?-territorialine jagand
[
vajehta
|
vajehtada tekst
]
Kacu kirjutuz:
Gvinei-Bisaun administrativi?-territorialine jagand
.
Gvinei-Bisau jagase uhesaks regionaks (uks'lugu
port
.:
regiao
). Uks' nii?pai om palidn (kaiki? suremb region ristiti?ton lugun modhe), i vol uks' sijadase
Bi?ago?
-sari?tol (kaiki? penemb region ristiti?ton lugun modhe).
Gvinei-Bisaus eladas
bisaugvinejalai?ed
. Vl 2014 valdkundan ristiti?t oli 1 514 451 elajad
[3]
. Kaiki? suremb ristiti?t om nugud'.
Portugalijan kel' kavutase rahvahidenkeskei?iden kontaktoiden abutuseks, om levitadud avaros kut kahtenz' i koumanz' kel'.
Uskondan modhe (2008):
islamanuskojad
? 45,1 %,
hristanuskojad
? 22,1 %,
animistad
? 14,9 %, religijatomad ? 2 %, marhapanendata ? 15,9 %.
Valdkundan kaiki? suremb lidn om
Bisau
. Toi?ed sured lidnad (enamba 12 tuh. ristituid vl 2005, surembaspai penembha) oma
Bafat
,
Gabu
i
Bisor
.
Vl 2012 Gvinei-Bisaun eksportan papaloin oli arahis da
pahkmed
(kokospal'man, brazilijan da ke?jupahkmed) (93 %); toi?ed eksportiruidud tavarad ?
kuld
,
pumaterialad
,
kala
,
puvill
,
ris
.
- ↑
Gvinei-Bisaun ristiti?ton endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. ?
Cia.gov
.
(angl.)
- ↑
Gvinei-Bisaun Konstitucijan tekst
constitutionnet.org
-saital.
(angl.)
- ↑
Gvinei-Bisaun ristiti?t. ? Gvinei-Bisaun Statistikan Nacionaline institut (
stat-guinebissau.com
).
(port.)