Roald Dahl

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Roald Dahl
Tavalludi 1916-yil 13-sentyabr
Kardiff , Uels
Vafoti 1990-yil 23-noyabr
Oxford , Angliya
Fuqaroligi Buyuk Britaniya
Kasbi yozuvchi, shoir, ssenarist, sobiq uchuvchi
Faoliyat yillari 1942-1990
Turmush o?rtog?i Patricia Neil
Otasi Harald Dahl
Onasi Sofie Magdalene Hesselberg

 

Roald Dahl ( talaffuzi:  Roald Dal 1916-yil 13-sentyabr ? 1990-yil 23-noyabr) asli norvegiyalik ingliz yozuvchisi, qissanavis, shoir, ssenariynavis va urush davri qiruvchi uchuvchisi edi [1] [2] . Uning kitoblari butun dunyo bo?ylab 250 million nusxadan ortiq sotilgan [3] . Dal ?XX asr bolalari uchun eng buyuk yozuvchilardan biri“ sifatida tan olingan. Uning ?Charli va shokolad fabrikasi“, ?Matilda“, ?Bahaybat va mehribon dev“ kabi asarlari o?zbek tilida chop etilgan.

Dal Uelsda norvegiyalik badavlat muhojirlar oilasida tug?ilgan va umrining asosiy qismini Angliyada o?tkazgan. Ikkinchi jahon urushi paytida Qirollik havo kuchlarida (RAF) xizmat qilgan. U dastlab qiruvchi uchuvchi, keyinchalik razvedkachi bo?lib, qanot qo?mondoni vazifasini bajaruvchi darajasigacha ko?tarildi. Yozuvchi sifatida 1940-yillarda bolalar va kattalar uchun yozilgan asarlari orqali tanilib, dunyodagi eng xaridorgir mualliflardan biriga aylandi. Adabiyotga qo?shgan hissasi uchun mukofotlari orasida 1983-yilda World Fantasy Award for Life Achievement va 1990-yilda British Book Awards tomonidan yilning eng yaxshi bolalar muallifi kabi nufuzli mukofotlar bor. Dal va uning asarlari irqiy stereotiplar, misoginiya va antisemitizm uchun tanqidga olingan, keyinchalik uni taniganlar tomonidan norozilik bildirilgan. 2008-yilda The Times Dalni ?1945-yildan beri 50ta eng buyuk britaniyalik yozuvchilar“ ro?yxatida 16-o?ringa qo?ydi. 2021-yilda Forbes uni top-earning dead celebrity (eng ko?p daromad topuvchi vafotgan etgan mashhurlar) reytingiga kiritdi [4] .

Dalning hikoyalari kutilmagan yakun bilan, bolalar uchun kitoblari esa go?dak qahramonlarning yovuz dushmanlari aks ettirilgan g?ayrioddiy, dahshatli, ko?pincha qora yumorga boy kayfiyati bilan mashhur [5] . Uning bolalar uchun yozgan asarlarida mehribon insonlar ulug?lanadi va iliq tuyg?ular tarannum etiladi [6] [7] . Uning Jeyms va ulkan shaftoli , Charli va shokolad fabrikasi , Matilda , Jodugarlar , Fantastic Mr Fox , The BFG , The Twits , Giraffe and The Pelly and Me va George?s Marvellous Medicine kabi bolalarga bag?ishlangan mashur asarlari bor. Kutilmagan ertaklar nomli asari esa kattalar uchun yozilgan kitoblari sirasiga kiradi.

Yoshlik [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bolalik [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

10 yoshli Dal singillari Alfhild, Else va Asta bilan. Kardiff, 1927 yil.

Roald Dahl 1916-yilda Villa Marida (Fairwater Road, Llandaff, Kardiff , Uels ) norvegiyalik Harald Dahl (1863-1920) va Sofie Magdalene Dahl (1885-1967) oilasida dunyoga kelgan [8] [9] . Dalning otasi badavlat kema sotuvchi bo?lib, Norvegiya ning Sarpsborg shahridan Buyuk Britaniyaga ko?chib kelgan va 1880-yillarda birinchi rafiqasi, fransuz ayol Marie Beaurin-Gresser bilan Kardiffda yashagan. 1907-yilda Mariening vafotidan oldin ularning ikki farzandi (Ellen Marguerite va Louis) bo?lgan. Uning onasi Buyuk Britaniyaga ko?chib keldi va 1911-yilda otasiga turmushga chiqdi. Dalning ismi norvegiyalik qutb tadqiqotchisi Roald Amundsen sharafiga qo?yilgan. Uning ona tili norvegcha bo?lib, uyda ota-onasi va singillari Astri, Alfhild va Else bilan norveg tilida gaplashardi. Bolalar Norvegiyaning Lyuteran davlat cherkovida, Norveg cherkovida tarbiyalangan va Kardiffdagi Norveg cherkovidacho?qintirilgan [10] . Uning buvisi Ellen Wallace 18-asr boshlarida Norvegiyaga kelgan shotlandiyalik muhojirlar avlodi edi [11] .

Pratchett xonimning Llandaffdagi (Kardiff) sobiq shirinlik do?konida yosh Roald Dal va uning do?stlari tomonidan sodir etilgan buzuqlik esga olinadigan ko?k plakat bor [12] .

Dal dastlab Llandaffdagi sobor maktabida o?qigan. Sakkiz yoshida u va uning to?rt do?sti Pratchett xonimga tegishli bo?lgan mahalliy shirinlik do?konida o?lik sichqonchani gobstopperlar saqlangan bankaga solib, direktor tomonidan jazolanishgan. Besh bolakay o?zlarining hazillarini ?1924-yilgi sichqonchaning buyuk fitnasi“ deb nomlashdi [13] . Gobstopperlar ikki jahon urushi davrida ingliz o?quvchilari orasida sevimli shirinlik bo?lgan va Dal o?zining ? Charli va shokolad fabrikasi “ asarida ularga murojaat qilgan [14] .

Repton maktabi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Repton School, Derbyshire
Dahl 1929-yildan 1934-yilgacha Derbishirdagi Repton maktabida o?qigan.

1929-yildan boshlab, 13 yoshida, Dal Derbishirdagi Repton maktabi da o?qiy boshladi. Dal maktabdagi shavqatsiz muhit, kichik bolalar kattalarga xizmatkorday ko?rilishi, shavqatsiz kaltaklanishlarni yoqtirmasdi. Uning biografi Donald Sturrock Dalning yoshligidagi bu zo?ravonliklarni tasvirlab bergan. Dal o?z asarlarida mazkur tajribalarning ba?zilarini ifodalaydi, shu sababdan ham uning asarlari shafqatsizlik va jismoniy jazodan nafratlanishi bilan ham ajralib turadi [15] .

Dalning Boy: Tales of Childhood avtobiografiyasiga ko?ra, Maykl ismli do?stini direktor Geoffrey Fisher shafqatsizlarcha kaltaklagan. Mazkur kitobda Dal shunday yozgan edi: ?Maktabdagi hayotim davomida ustozlar va katta yoshdagi bolalarga tom ma?noda boshqa bolalarni kaltaklash, ba?zan esa juda qattiq jarohatlashlariga ruxsat berilganidan dahshatga tushdim. . . Men bunga chiday olmadim. Men bunga hech qachon chiday olmaganman“ [16] . Fisher keyinchalik Kenterberi arxiyepiskopi etib tayinlandi va 1953-yilda qirolicha Yelizaveta II ga toj kiydirdi. Biroq, Dahlning biografi Jeremy Treglown ning [17] so?zlariga ko?ra, kaltaklanish voqeasi 1933-yil may oyida Fisher Reptonni tark etganidan bir yil o?tgach sodir bo?lgan; direktor aslida Fisherning o?rinbosari J.T. Christie edi. Dalning aytishicha, bu voqea unda ?dinga va hatto Xudoga nisbatan shubha uyg?otgan“ [18] .

Reptondalik paytida Cadbury shokolad kompaniyasi vaqti-vaqti bilan maktabga o?quvchilar tomonidan sinovdan o?tkazish uchun yangi shokoladlarni yuborib turardi [19] . Dal janob Cadburyning maqtoviga sazovor bo?ladigan yangi shokolad ixtiro qilishni orzu qilardi; bu muallifning bolalarga bag?ishlangan " Charli va shokolad fabrikasi" (1964) nomli uchinchi asarini yozishga va boshqa kitoblarida shokoladga murojaat qilishga ilhomlantirdi.

Bolalik va o?smirlik yillarida Dal yozgi ta?tillarining ko?p qismini Norvegiyada onasining oilasi bilan o?tkazdi. ? Boy: Tales of Childhood“ asarida o‘sha tashriflardan juda ko‘p kulgili xotiralar, masalan, o‘gay opasining yigitining trubkasidagi tamakini echki axlatiga almashtirgani haqida yozgan [18] . U Norvegiyadagi ta?tillari haqida faqat birgina baxtsiz xotirani qayd etadi: sakkiz yoshida shifokorlar uning adenoidlarini olib tashlashga majbur bo?lishgandi [18] .

Maktabdan keyin [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Maktabni tugatgandan so?ng, 1934-yil avgustda Dal RMS Nova Scotia da Atlantikani kesib o?tdi va Nyufaundlend bo?ylab Public Schools Exploring Society bilan sayohat qildi [2] [20] .


1934-yil iyul oyida Dahl Shell Petroleum kompaniyasiga qo?shildi. Birlashgan Qirollikda ikki yillik mashg?ulotdan so?ng u avval Keniyaning Mombasa shahriga , so?ngra Tanganika dagi (hozirgi Tanzaniyaning bir qismi) Dorussalom ga tayinlandi. Butun hududdagi Shellning ikkita xodimi bilan bir qatorda u Dorussalom tashqarisidagi Shell uyida oshpaz va shaxsiy xizmatchilar bilan hashamatda yashagan. Tanganika bo?ylab mijozlarga neft yetkazib berish bo?yicha ish olib borganida, u boshqa yovvoyi hayvonlar qatori qora mamba ilonlari va sherlariga duch keldi [18] .

Qiruvchi uchuvchi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Dahl’s flying helmet
Dalning charm uchuvchi dubulg?asi Buyuk Missendendagi Roald Dahl muzeyi va hikoyalar markazida namoyish etilmoqda

1939-yilning avgustida, Ikkinchi Jahon urushi yaqinlashar ekan, inglizlar Dor us-Salomda yashovchi yuzlab nemislarni to?plash rejasini tuzdilar. Dal qirolning afrikalik lashkarlariga leytenant sifatida tayinlangan bo?lib, mustamlaka armiyasida xizmat qilgan mahalliy qo?shinlar askarlari vzvodiga qo?mondonlik qilgan [2] .

1939-yilning noyabrida Dahl Qirollik havo kuchlariga 774022 xizmat raqami bilan uchuvchi sifatida qo?shildi. Dorussalamdan Nayrobigacha avtoulovda 600 milyalik (970 km) yo?l bosgach, u o?n olti kishilik parvoz mashg?ulotlariga qabul qilindi, ulardan faqat uchtasi urushdan omon qoldi. Yetti soat-u 40 daqiqalik tajribasi bilan u De Havilland Tiger Mothda yakkaxon parvoz qildi [2] ; Dal parvoz paytida Keniyaning yovvoyi tabiatini tomosha qilishni yoqtirardi. U Iroqda, Bag?dod dan 50 milya (80 km) g?arbdagi RAF Habbaniya shahrida uchish bo?yicha malaka oshirishni davom ettirdi. Hawker Harts da olti oylik mashg?ulotdan so?ng, Dal 1940-yil 24-avgustda uchuvchi ofitser etib tayinlandi va eskadronga qo?shilishga hamda dushmanga qarshi kurashishga tayyor deb topildi [21] .

A Gloster Gladiator plane
Dahl Gloster Gladiator samolyotida uchayotganida Liviyaga halokatli tarzda qulagan.
A Hawker Hurricane Mk 1
Hawker Hurricane Mk 1: Dal Gretsiya osmonidagi havo jangida qatnashgan samolyot turi.

1941-yil 20-aprelda Dal Afina jangida Ikkinchi Jahon urushidagi eng ko?p ball to?plagan Britaniya Hamdo?stligi a?zosi Pat Patl va do?sti Devid Kok bilan birga qatnashdi. Jangda ishtirok etgan 12 qiruvchidan beshtasi urib tushirildi va ularning to?rt nafar uchuvchisi, jumladan Pattle ham halok bo?ldi. Yerdagi yunon kuzatuvchilari 22 ta nemis samolyoti urib tushirilgan deb hisobladilar, ammo havodagi tortishuvlar chalkashliklari tufayli uchuvchilarning hech biri qaysi samolyotni urib tushirganliklarini bilishmadi. Dal buni ?har tomondan menga qarab kelayotgan dushman jangchilarining cheksiz tumani“ deb ta?riflagan [22] .

Qattiq bosh og?rig?iga duchor bo?lgani uning urushdan chetlatilishiga sabab bo?lgan, u nogiron bo?lib, Britaniyadagi uyida, Bukingemshirda onasi bilan qolgan [23] . Garchi o?sha paytda Dal faqat sinov muddatidagi uchuvchi ofitser bo?lgan bo?lsa-da, 1941-yil sentyabr oyida u bir vaqtning o?zida uchuvchi ofitser sifatida tasdqilandi va urushning faxriy uchuvchi ofitseri lavozimiga ko?tarildi.

Urushdan keyingi hayot [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Patricia Neal and Roald Dahl
Patricia Neal va Roald Dahl

Dal 1953-yil 2-iyulda Nyu-Yorkdagi Trinity cherkovida amerikalik aktrisa Patricia Neil ga uylandi. 30 yil davom etgan turmushda ular besh nafar farzandi ko?rishdi:

  • Olivia Twenty (1955-1962);
  • Chantal Sophia ?Tessa“ (1957-yilda tug?ilgan), u yozuvchi hamda pazandachilik kitobi muallifi va sobiq model Sophie Dahlning onasi bo?lgan ( The BFG asaridagi Sofi uning nomi bilan atalgan) [24] ;
  • Theo Matthew (1960-yilda tug?ilgan);
  • Ophelia Magdalena (1964-yilda tug?ilgan);
  • <b>Lucy Neal</b> (1965-yilda tug?ilgan) [25] .
Dahl signing books
Dal kitoblarga imzo chekmoqda, Amsterdam, Niderlandiya, 1988-yil oktyabr

Ijod [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Fayl:Deviousdahl.jpg
Roald Dalning ?The Devious Bachelor“ hikoyasi Collier’s jurnalida (1953-yil sentyabr) Frederick Siebel illyustratsiyalari bilan nashr etilgandi.

Dalning C.S. Forester bilan uchrashuvdan so?ng ilhomlanib yozilgan dastlabki asari "A Piece of Cake" 1942-yil 1-avgustda nashr etilgan edi. Uning urush davridagi sarguzashtlari haqidagi hikoyasini The Saturday Evening Post gazetasi 1000 AQSh dollariga (1942-yil uchun katta mablag?) sotib oldi va "Shot Down Over Libya" nomi bilan chop etildi [26] .

Uning bolalarga atalgan birinchi kitobi 1943-yilda nashr etilgan The Gremlins bo?lib, Qirollik havo kuchlari folklorining bir qismi bo?lgan yaramas mayda mavjudotlar haqida edi [27] . QHK uchuvchilari samolyotdagi barcha muammolar uchun gremlinlarni ayblaydilar [28] . Vashingtondagi Britaniya elchixonasida bo?lganida Dahl uning nusxasini birinchi xonim Eleanor Ruzveltga yuboradi (Ruzvelt xonim asarni nabiralariga o?qib bergan) [27] va kitob Uolt Disney tomonidan hali olinmagan film uchun buyurtma qilingan [29] . Dal 20-asrning eng sevimli bolalar asarlarini yozishni davom ettirdi, masalan, Charli va shokolad fabrikasi , Matilda , Jeyms va ulkan shaftoli , Jodugarlar , Fantastic Mr Fox , The BFG , The Twits va George?s Marvellous Medicine kabilar shular jumlasidandir.

O?lim va meros [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Dahl’s gravestone
Dal qabri, Avliyo Pyotr va Avliyo Pol cherkovi, Buyuk Missenden, Bukingemshir

Roald Dal 1990-yil 23-noyabrda 74 yoshida kam uchraydigan qon saratoni, miyelodisplastik sindromdan Oksfordda vafot etdi [30] va Buyuk Missenden, Bukingemshir, avliyo Pyott va Avliyo Pol cherkovidagi qabristonga dafn qilindi. Nabirasining so?zlariga ko?ra, oila unga ?Vikinglar dafn marosimini“ o?tkazgan. U o?zining snuker belgilari, sifatli Burgund vinosi, shokoladlar, HB qalamlari va elektr arra bilan dafn qilindi. Bugungi kunga qadar bolalar uning qabri yonida o?yinchoqlar va gullar qoldirishda davom etmoqdalar [31] .

1996-yil noyabr oyida Eylsberi yaqinidagi Bukingemshir okrugi muzeyida Roald Dahl bolalar galereyasi ochildi [32] . Chex astronomi Antonin Mrkos tomonidan kashf etilgan asosiy kamar asteroidi 6223 Dahl 1996-yilda uning sharafiga nomlangan [33] .

  1. ↑ "Roald Dahl British author" . Encyclopædia Britannica . https://www.britannica.com/biography/Roald-Dahl . Qaraldi: 2022-03-02 .  
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Sturrock 2010 .
  3. ↑ Nunis 2016 .
  4. ↑ Freeman. ?The Highest-Paid Dead Celebrities 2021“ . Forbes (2021-yil 30-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 10-iyul.
  5. ↑ Criado 2014 .
  6. ↑ Hamlin 2015 .
  7. ↑ de Castella 2011 .
  8. ↑ Berntsen. ?Harald Dahl b. 1863 Sarpsborg, Østfold d. 1920 Wales: Erik Berntsens slektssider“ . Erik Berntsens slektssider (2020-yil 21-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 21-oktyabr.
  9. ↑ Howard 2017 .
  10. ↑ Palfrey 2006 .
  11. ↑ Dahl, Roald ?Min mor“, . I Roald Dahls kjøkken . Oslo: Gyldendal Norsk Forlag , 1999 — 65 bet. ISBN  8205256136 .  
  12. ↑ ?Blue plaque marks Dahl sweet shop“ . BBC. Retrieved 24 December 2014.
  13. ↑ Sharp 2005 .
  14. ↑ Ayto 2012 .
  15. ↑ ?WEB LINKS: corporal punishment in British schools“ . www.corpun.com . Qaraldi: 2016-yil 26-may.
  16. ↑ ?Boarding School Magic“  (en-US). Los Angeles Review of Books . Qaraldi: 2018-yil 6-iyul.
  17. ↑ Treglown 2016 .
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 Dahl 2013 .
  19. ↑ ?Repton School 'helped inspire Dahl' to write Charlie“ . BBC (2015-yil 14-iyul).
  20. ↑ "Roald Dahl (British author)" . Encyclopædia Britannica . http://www.britannica.com/EBchecked/topic/149746/Roald-Dahl . Qaraldi: 16 September 2014 .  
  21. ↑ Conant 2008 .
  22. ↑ Dahl 1988 .
  23. ↑ ?Roald Dahl: The fighter pilot“ . Roald Dahl.com . 2019-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2020-yil 21-yanvar.
  24. ↑ Martin Chilton (18 November 2010) The 25 best children?s books The Daily Telegraph
  25. ↑ ?'Dad also needed happy dreams': Roald Dahl, his daughters and the BFG“ . The Daily Telegraph  (2010-yil 6-avgust). 2022-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2014-yil 16-sentyabr.
  26. ↑ Ruffin 2006 .
  27. ↑ 27,0 27,1 Donald 2008 .
  28. ↑ Sasser 1971 .
  29. ↑ Tanner, Nick. ?Dahl's Gremlins fly again, thanks to historian's campaign“ . The Guardian  (2006-yil 20-dekabr). Qaraldi: 2014-yil 16-sentyabr.
  30. ↑ ?Deaths England and Wales 1984?2006“ . Findmypast.com. 2009-yil 23-avgustda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2011-yil 28-yanvar.
  31. ↑ ?A giant peach of a property in Dahl country“ . The Times  (2015-yil 14-iyul).
  32. ↑ McElmeel 1999 .
  33. ↑ Schmadel 2003 . 
"
https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Roald_Dahl&oldid=3225398
" dan olindi