?индстан

Байрак Илтамга
?индстан милли ?имны
Р?сми телл?р	?инд теле [1] [2] ??м инглиз теле [1] [2]
Башкала	Yana Dahli
{{{?ит?кчел?р вазифалары}}}	{{{?ит?кчел?р}}}
Халык саны ? Б?я ? Халык тыгызлыгы	1 326 093 247 ( июль 2020 ) [3]
ТЭП (номинал)   ? Барлыгы   ? Кеше башына	3 150 306 834 280 $ [4] ??м 3 385 089 881 935 $ [4]   $
КП?И	0,633 [5]
Акча бер?млеге	?индстан рупиясе [d]
Интернет-домен	.in [6] , .???? [d] , .???? [d] , .???? [d] , .???? [d] , .???? [d] , .??????? [d] , .????? [d] , .???? [d] , .????? [d] , .???? [d] ??м .????? [d]
ISO коды	IN
ХОК коды	IND
Телефон коды	+91
С?гать кушаклары	?индстан стандарт вакыты [d] ??м Asia/Kolkata [d] [7]
?ини коэффициенты	35,7 [8]
Балигъ булу яше	18 яшь

?индстан ??м??рияте яки Бы?арат ( ?инди ???? ???????, ингл.   Republic of India ) ? К?ньяк Азияд? урнашкан д??л?т . ?индстан м?йдан буенча д?ньяда ?иденче , халык саны буенча икенче урын алып тора. ?индстан к?нбатышта Пакьстан бел?н, т?ньяк-к?нчыгышта Кытай , Непал ??м Бутан бел?н, к?нчыгышта Бангладеш ??м Мьянма бел?н чикт?ш. Моннан тыш ?индстанны? Мальдивалар бел?н к?ньяк-к?нбатышта, Шри-Ланка бел?н к?ньякта ??м Индонезия бел?н к?ньяк-к?нчыгышта ди?гез чикл?ре бар. ?амму ??м К?шмир б?х?сле штатлары ?фганстан бел?н чикт?ш.

?индстан ?инд елгасы ?з?не цивилизациясене? ватаны булып тора. ?зене? озын тарихы д?вамында ?индстан м??им с??д? юлларыны? ?з?ге булып тора, югары м?д?нияте ??м байлыклары бел?н дан тоткан була.

?индстанда индуизм , буддизм , сикхизм ??м ?айнизм кебек динн?р барлыкка килг?н. Безне? эраны? беренче ме?ьеллыгында ?инд субконтинентына зороастризм , я??д дине , христианлык ??м ислам динн?ре д? килеп ?ит? ??м т?б?к м?д?ниятене? т?рлел?н?ен? ?з ?лешен керт?л?р.

Атама [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?индстан атамасы Б?ек Моголлар Империясе чорыннан башлап кулланыла. Илне? атамасы ?инд елгасыны? тарихи атамасы булган санскрит теленд?ге синд?у ( санскр. ??????) с?зенн?н кил?. ?индстан Конституциясе илне? тагын бер атамасын кабул ит? ? Б?арат ( хинди ????). Ул борынгы ?инд патшасыны? санскриттагы исеменн?н барлыкка кил?.

?индстан р?сми символлары

Милли хайван
Милли кош
Милли агач
Милли ч?ч?к
Саклау астындагы хайван
Милли ди?гез имез?чел?ре
Милли с?йр?л?че
Саклау астындагы имез?чел?р
Милли ?имеш
Милли гыйбад?тхан?
Милли елга
Милли тау

Тарих [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Т?п м?кал?: ?индстан тарихы

Таш гасыры [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Субконтинентта беренче билгеле даими тораклар 9000 ел элек Мадхья-Прадеш штатыны? Бхимбетка диг?н ?иренд? килеп чыккан. Со? неолитны? археологик м?д?ниятл?ре ?инд елгасы ?з?ненд? б. э. к. 6000 елдан 2000 елга кад?рге арада, К?ньяк ?индстанда 2800 елдан 1200 елга кад?рге арада ч?ч?к ата.

Бронза гасыры [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Бронза гасыры ?инд субконтинентында якынча б.э.к. 3300 елда металлургияне? ки? ??ел?е ??м бакыр , бронза , аккургаш сыман металларны эретерг? ?йр?н?д?н башлана.

?инд цивилизациясене? ч?ч?к атуы б. э. к. 2600 ел бел?н 1900 ел арасына туры кил?. Бу вакытта ?инд субконтинентында ш???р цивилизациясе барлыкка кил? ??м монументаль т?зелеш алып барыла. Т?п ш???рсыман яш?? ?ирл?ре булып х?зерге Пакистандагы Хараппа ??м Мохенджо-Даро ??м х?зерге ?индстандагы Дхолавира ??м Лотхал тора.

Тимер гасыры [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Веда цивилизациясе [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Веда м?д?нияте ? ?инд-арийларга карый, ??м индуизмны? санскритта т?зелг?н изге язамалары Ведалар бел?н ассоцияциял?н?. К?нбатыш галимн?ре фикере буенча бу м?д?ният б. э. к. 1500 ел бел?н 500 ел арасында яш?г?н. Л?кин бу фикер бел?н Веда чорыны? башы б. э. к. IV ме?ьеллыкка караганын алга с?р?че ?индстан галимн?ре ризалашмый.

Галимн?р фикеренч?, тимер гасырыны? башы т?ньяк-к?нбатыш ?индстанда б. э. к. X гасырга туры кил?.

Махаджанападалар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Ведалар чорыны? ахырында ?инд субконтинентында кечкен? патшалыклар ??м ш???р-д??л?тл?р килеп чыга. Б. э. к. V гасырда 16 патшалык формалаша: Каши , Косала , Анга , Магадха , Вриджи , Малла , Чеди , Вамша , Куру , Панчала , Матсья , Шурасена , Ассака , Аванти , Гандхара ??м Камбо?а ? алар Махаджанападалар буларак та билгеле. Бу чорда ш???р халкы саны арта. Шулай ук к?псанлы ваграк д??л?тл?р д? була. Ул чорны? белемле кешел?ре санскритта , гади халык ис? панкрит дип аталучы телне? т?рле диалектларында с?йл?ш? торган булган.

Бу вакытта т?п дин булып брахманнар тарафыннан ?тк?рел?че т?рле катлаулы ритуаллар тора. Шулай ук б. э. к. VI гасырда Сиддхарта Гаутама ( Будда ) ?зене? т?гълиматына нигез сала, якынча аны? бел?н бер ?к вакытларда со?рак джайнизм буларак формалашачак динне? т?гълиматын Махавира тарата.

Фарсы ??м грек басып кер?л?ре [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Б. э. к. якынча 520 елда, Фарсы иленд? Дарий I хакимлек итк?нд?, ?инд субконтинентыны? т?ньяк ?леше (х?зерге к?нчыгыш ?фганстан ??м Пакистан ) Ахеменидлар империясе тарафыннан яулап алына ??м ике гасыр д?вамында адарга буйсынып яши.

Б. э. к. 334 елда Александр Македонский , Кече Азия ярымутравын ??м Ахеменидлар империясен яулап алып, ?инд субконтинентыны? т?ньяк-к?нбатыш чикл?рен? кад?р барып ?ит?. Гидасп янындагы сугышта Пор патшаны ?и?г?нн?н со? ул Пенджабны? зур ?лешен буйсындыра. К?п кен? македонияле гаск?рне яулап алынган ?ирл?рд? калдырып ул ?зе к?ньяк-к?нбатышка кит?.

Магадха империясе [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

16 махаджанапада арасында и? м??им урынны б. э. к. 684 елда нигез салынган Магадха исемлесе алып тора. Аны? башкаласы булып Раджагриха ш???ре торган. Со?рак а?а Паталипутра атамасы бирел?. Б. э. к. 424 елда бу д??л?т башына Нанда династиясе кил?.

Маурья империясе [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Б.э.к. 321 елда Чандрагупта Маурья Чанакья бел?н берлект? Нанда династиясен б?реп т?шереп Магадхада Маурья династиясен? нигез сала, Маурья империясе барлыкка кил?.

Т?ньяк-к?нбатыш катнаш м?д?ниятл?ре [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?индстанны? т?ньяк-к?нбатыш катнаш м?д?ниятл?рен? ?инд-грек , ?инд-скиф , ?инд-парфян ??м ?инд-сасанид м?д?ниятл?ре карый. ?инд-грек патшалыгыны? нигезе грек-бактралы Деметрий патша тарафыннан б. э. к. 180 елда салына ??м х?зерге ?фганстан ??м Пакистан территориял?рен алып тора. Бу д??л?т якынча ике гасыр яши. ?инд-скифлар Себерд?н Бактрага , со?рак Согдианага , К?шмирга , Гандхарага ??м, ни?аять, ?индстанга к?чеп кил?че скифлар булган. Аларны? патшалыгы б. э. к. II?I гасырларда яши. Со?рак Парфян патшалыгы б?генге ?фганстанны? к?пчелек ?ирл?рен басып ала ??м я?а м?д?ният чыганагы була.

Гуптлар империясе бел?н бер ?к вакытта яш?г?н Фарсы Сасанид империясе б?генге Пакистан территориясен? кад?р ??ел? ??м бу ?ирд? ?инд-фарсы м?д?нияте туа.

Классик чор [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?индстанда классик чор VII гасырда Т?ньяк ?индстанны? Харша патша идар? итк?н заманда торгызылуы бел?н башлана ??м XIV гасырда м?селманнарны? б?реп кер?е бел?н т?мамлана. Бу чорда ?инд с?нгате ч?ч?к атуга иреш? ??м т?п дини ??м ф?лс?фи т?гълиматлар, б?генге к?нд? яш?п кил?че индуизм , буддизм ??м джайнизмны? т?рле тармакларыны? килеп чыгуына с?б?пче булып ?сеш ала.

VII гасырда Харша патша у?ышлы р?вешт? Т?ньяк ?индстанны берл?штер?. Тик бу берл?шм? озын гомерле булмыйча Харша патшаны? ?леменн?н со? тиз арада таркала.

К?ньяк ?индстанда урнашкан патшалыклар бу чорда, К?ньяк-к?нчыгыш Азияд?ге к?п кен? ?ирл?рне кул астына т?шереп, ?зл?рене? йогынтысын Индонезияг? кад?р ?иткер?л?р. Классик чорда ?ирле телл?рд? ?д?бият ??м архитектура югары д?р???г? иреш?.

Я?а тарих [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1611 елны ?индстан ?ирен? инглизл?р кил?. ≪С??д?≫не сылтау итеп, алар ?индстанны ачыктан-ачык талый башлыйлар. Шушы байлыклар Англияд? капитализм ?сешен тизл?т?.

Ике й?з ел буена инглизл?рне? талавы н?ти??сенд? ?индстан халкы коточкыч х?ерчелекк? дучар ител?, ?лем х?лен? кил?. Т?з?р х?ле калмагач, 1857 елда халык, кулына корал тотып, колонизаторларга каршы баш к?т?р?. Л?кин ?и??г? иреш? алмый.

1885 елны буржуаз-алпавытлар партиясе ? ?индстан милли к?нгрис партиясе т?зел?. Егерме-утыз елдан со? партияне? эченд? сул канат барлыкка кил?. Ул Англияне? хакимлеген ?имер? ?чен к?р?ш?не ?з максаты итеп куя.

Беренче б?тенд?нья сугышыннан со? ?индстанны ку?тле милли азатлык х?р?к?те чолгап ала. Бу х?р?к?т Б?ек Октябрь социалистик революциясене? турыдан-туры йогынтысы бел?н ки??йг?нн?н-ки??я бара. Завод-фабрикаларда беренче к?чле забастовкалар булып ?т?. Сыйнфый к?р?ш барышында беренче профсоюзлар ??м беренче коммунистик группалар барлыкка кил?.

1942 елны Милли к?нгрис партиясе милли х?к?м?т т?з?не тал?п ит?. Мо?а ?авап итеп, инглизл?р партия ?ит?кчел?ренн?н Ганди , Неру ?. б. ларны кулга алалар. 1946 елны илд? гаять киеренке х?л туа. Б?тенд?нья сугышында х?лсезл?нг?н Англия биред? к?ч?я баргач милли азатлык х?р?к?тен? каршы тора алмый. 1947 елны Англия, илне икег? б?леп, икесен? д?, Пакстанга ??м ?индстанга доминион хокукы бирерг? м??б?р була.

• 1947 елда 15 августта ? ?индстан ике д??л?тк? б?лен? ? Пакьстан ??м ?инд берлеге.

Беренче милли х?к?м?тне? премьер-министры ?ава?арлал Неру була. Л?кин ?индстан доминион булып озак яш?ми. ?ч елдан со?, 1950 елны? 26 гыйнварында , ?индстан х?к?м?те илне б?йсез, м?ст?кыйль д??л?т итеп игълан ит?. ^[9]

Географик м?гъл?мат [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Т?п м?кал? ?индстан географиясе .

?индстан К?ньяк Азия территориясенд? урнашкан. М?йданы буенча бу д??л?т д?ньяда ?иденче урында тора (3 287 590 км², шул ис?пт?, коры ?ир: 90,44 %, су: 9,56 %). Халык саны буенча ис? ?индстан икенче урында (1 131 191 071 кеше). ?индстан Пакистан , Кытай , Непал , Бутан , Бангладеш ??м Мьянма илл?ре бел?н чикт?ш. Шулай ук су буенча Мальдив утраулары , Шри-Ланка ??м Индонезия бел?н чикт?ш. Сорау астында булган Джамму ??м К?шмир территориясе ?фганстан бел?н чикт?ш.

Административ б?лен? [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Т?п м?кал? ?индстан административ б?лен?е .

?индстан ? федератив ??м??рият. Ул 28 штаттан, 6 союз территорияд?н ??м Милли башкала Дели округыннан тора. Б?тен штатларда ?зл?ре сайлаган х?к?м?тл?р бар. Штатларны? к?бесе халык с?йл?г?н телг? нигезл?п т?зелг?н.

1948 елны ?индстан егерме сигез штат ??м бернич? ханлыктан торса, 1956 ел реформасы буенча илд? бары тик зурайтылган 14 штат кала.

Халык [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Т?п м?кал?: ?индстан халкы .

Халык саны буенча ?индстан д?ньяда Кытайдан со? икенче урында тора (1,15 млрд кеше). Халыкны? 70% авылларда яши. ?индстанны? и? зур ш???рл?ре: Мумбаи (элеккеге Бомбей), Дели , Колката (элеккеге Калькутта), Ченнай (элеккеге Мадрас), Бангалор , Хайдарабад ??м Ахмадабад .

М?д?ният [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Дин [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?индстанда индуизм, буддизм, сикхизм ??м ?айнизм кебек динн?р барлыкка килг?н. Безне? эраны? беренче ме?ьеллыгында ?инд субконтинентына зороастризм, я??д дине, христианлык ??м ислам динн?ре д? килеп ?ит? ??м т?б?к м?д?ниятене? т?рлел?н?ен? ?з ?лешен керт?л?р.

?инд дине ? ?индстанда и? ки? таралган дин, ул халыкны? 80 % ын т?шкил ит?. Ислам ? халыкны? ~15 % ы, тарафдарлары зурлыгы буенча икенче дин. ?индстанда башка т?п дини т?ркемн?р ? христианнар (2,3 %), сикхлар (1,9 %), буддачылык в?килл?ре (0,8 %) ??м джайнилар (0,4 %). 2011 елда ?индларны? 0,9 % ы бернинди дин д? тотмый.

• ?индстанда ислам

Моны да карагыз [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

• Магарлар

С?яс?т [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

М?д?ният [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Иск?рм?л?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Сылтамалар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]