Ше??ан-Уйгыр автономияле районы

Ше??ан-Уйгыр автономияле районы
	Ше??ан-Уйгыр автономияле районы
	кыт. 新疆?吾?自治? ; уйг. ?????? ?????? ???????? ??????
Нигезл?н? датасы	1 октябрь 1955
Р?сми исем	新疆?吾?自治? ??м ?????? ?????? ???????? ???????
Д??л?т	Кытай
Башкала	?ремче
Административ-территориаль бер?млек	Кытай
С?гать поясы	UTC+08:00
Геом?гъл?матлар	Data:China/Xinjiang.map
И? югары ноктасы	Чогори [d]
Фирка с?рк?тибе	Чэнь Цюаньго [d]
Х?к?м?т башлыгы	Ш??р?т Закир ??м Эркин Тунияз [d]
Канунбир? органы	Xinjiang Uyghur Autonomous Regional People's Congress [d]
Халык саны	25 852 345 ( 2020 )
Административ б?ленеше	?ремче , Карамай , Турфан , Комул ш???ре , Сан?и ?уэй автономияле б?лгесе , Б?ртала ма?гул автономияле б?лгесе , Баенгол ма?гул автономияле б?лгесе , Кызылсу кыргыз автономияле б?лгесе , Эл? казакъ автономияле б?лгесе , Аксу б?лгесе , Кашгар б?лгесе , Х?т?н б?лгесе , Тарбагатай б?лгесе , Алтай б?лгесе , Шихэцзы [d] , Арал (Китай) [d] , Тумшук [d] , Уцзяцюй [d] , Бэйтунь [d] , Темэньгуань [d] , Шуанхэ [d] , Кокдала [d] , Куньюй [d] , Хуянхэ [d] , Xinxing [d] ??м Baiyang [d]
Номиналь тулаем эчке продукт	1 379 760 000 000 ￥
Н?рс? бел?н чикт?ш	Чи?х?й , Г?нсу , Тибетский автономный район [d] , Алтай Республикасы , Ош ?лк?се , Нарын ?лк?се , Эссек?л ?лк?се , Ховд [d] ??м Баян-Улгий [d]
Алыштырган	Синьцзян [d]
Кулланылган тел	Центральный тибетский язык [d] , Southern Mongolian [d] , кыргыз теле , казакъ теле , уйгыр теле , Сибо теле , ?йну теле , Даур теле , дунсянский язык [d] , Эвенк теле , Или т?ркич?се , Сарык?л теле [d] , Салар теле ??м Тибет теле
М?йдан	1 664 897,17 км²
Р?сми веб-сайт	xinjiang.gov.cn
	Ше??ан-Уйгыр автономияле районы Вики?ыентыкта

Ше??ан-Уйгыр автономияле районы ( ШУАР ), ( уйг. ?????? ?????? ???????? ??????, Шин?а? Уй?ур аптоном райони , кыт. 新疆?吾?自治? , ; кыскача Ше??ан кыт. ≪я?а чик≫) ? Кытайны? к?нбатышындагы регионы. Аны? м?йданы ягыннан и? зур территориаль-административ бер?млеге.

Тарихи атамасы ? К?нчыгыш Т?ркистан ; Кытай ?д?биятенд? Синцзян ( 1760-еллардан ), 14 гасырга караган язмаларда ??м 16?17 гасырларга караган фарсы теленд?ге кулъязмаларда Уйгырия, Уйгырстан дип аталган. Автономияле районы Казакъстан, Кыргызстан, Та?икстан, Россия, Монголия, ?фганстан, ?индистан бел?н чикт?ш.

Халкы ? 21 813 334 человек ( 2010 ). Халык, нигезд?, Тарим и?к?легенд? ??м ?у?гарияд?ге елгалар ?з?нлекл?ренд? урнашкан Кашгар, Х?т?н, Ярк?нд, Аксу, Кучар, Гол?а ш???рл?ре ??м алар тир?сенд?ге ?лк?л?рд? гомер ит?. Башкаласы ? ?ремче каласы.

Географиясе [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?ир й?зене? к?п ?леше ?унгария тигезлеге ??м Кашгар тигезлеге (Тарим и?к?леге) бил?п тора. Кашкар тигезлегене? ?з?ген Такла-Макан ч?ле алып тора. К?нчыгыш Т?н-Ш?н таулары (биеклеге 7000 метрдан артык) ?у?гария ??м Кашгар тигезлекл?рне аерып тора. Автономиьле районыны? т?ньякта Монголия Алтае, к?ньякта Кунлунны? т?ньяк тезм?л?ре, к?ньяк-к?нбатышта Каракорым таулары ( Чогори т?б?се ? 8611 м) урнашкан. К?нчыгыш Т?н-Ш?н тезм?л?ре арасында ?з?к Азияне? и? т?б?н ?ире ? Турфан и?к?леге (-154 м) урнашкан.

Климат [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Климаты коры, кискен континенталь, тигезлекл?рд? июльне? уртача температурасы +20…+25 °C. Кыш суык, карсыз. ?ремчед? гыйнарны? уртача температурасы ?15 °C, и? т?б?н температура ?40 °C. Еллык явымнар саны: тигезлекл?рд? 200 миллиметрдан…тауларда 800 миллметргача.

Гидрография [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Эре елгалар: Тарим, Или , Иртешне? югары агымы, Урунгу ??м Манас. Эре к?лл?р ? Лобнор, Оби-Нур, Баграшк?л, Улунгу, Богдо ?.б.

Тарих [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Борынгы Кытай чыганакларында т?б?к Сиюй (К?нбатыш йортлар) исеме астында телг? алынган.

К?нчыгыш Т?ркистан Б?ек еф?к юлында булганлыгы с?б?пле, ул даим эре д??л?тл?р игътибарын тартып торган. Б. э. 3 гасырда К?нчыгыш Т?ркистан т?ньяк ?леше ? ?унгария с?нби, 5?6 гасырларда жужан, 6 гасырны? икенче яртысында т?рки кабил?л?ре н?зар?те астында булды. Т?рки ка?анлыгы т?зелг?нн?н со?, а?а К?нчыгыш Т?ркистанны? ш???р-д??л?тл?ре керг?н.

7 гасырда К?нчыгыш Т?ркистан ??м ?унгарияд? Тан династиясене? н?зар?те урнаштырылган. 7 гасырны? 70-елларында аны? к?ньяк ?леше (х?зерге Кучар, Х?т?н, Караш???р, Кашкар) тибетлылар кул астына к?чте. 9 гасырда Уйгыр ка?анлыгы ?имерелг?нн?н со?, Орхон ??м Селенга елгалары бассейнында яш?г?н уйгырларны? бер ?леше бирег? к?чеп килде.

Уйгыр д??л?те т?зелде ??м ул бернич? ел Каракытайларны? вассалы булган. 13 гасырны? 10?20 елларыннан Чы?гызханга буйсындырылган. 1251 елда К?нбатыш ?унгария ??м Кашкар ?ирл?ре Чагатай олысына керг?н. Уйгыр д??л?те ис? Могыл ханнары кулы астына к?чк?н. 1465 елда дуглат кавеменн?н булган ?б? Б?кер ?ит?кчелегенд? ?з?ге Ярк?нд ш???ре булган ханлык барлыкка килг?н. Со?рак Х?т?н в? Кашкар вилаятьл?ре, 1499?1504 елларда Аксу, ?чтурфан вилаятьл?ре ошбу ханлык составына керг?н. Шул Ярк?нд ханлыгы 1678 елга кад?р яш?п килде.

Милли составы [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

2000 елга
Халык	Саны	%ларда
уйгырлар	00 8 345 622	000 45,21
кытайлар	00 7 489 919	000 40,58
казакълар	00 1 245 023	0000 6,74
ду?ганнар	000 839 837	0000 4,55
кыргызлар	000 158 775	0000 0,86
монголлар ??м калмыклар , дунсян , даурлар	000 194 891	0000 1,14
≪ та?иклар ≫ ( сарыколлар ??м ваханнар )	0000 39 493	0000 0,21
сибо	0000 34 566	0000 0,19
ман?урлар	0000 19 493	0000 0,11
туцзя	0000 15 787	0000 0,086
?зб?кл?р	0000 12 096	0000 0,066
руслар	00000 8 935	0000 0,048
мяо	00000 7 006	0000 0,038
тибетлылар	00000 6 153	0000 0,033
чжуаннар	00000 5 642	0000 0,031
татарлар	00000 4 501	0000 0,024
саларлар	00000 3 762	0000 0,020

Т?б?кт? татарлар к?м?кл?шеп яш?г?н Дацюань-Татар милли волосте бар.

Административ б?ленеш [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

**Ше??ан-Уйгыр автономияле районыны? административ б?ленеше** ^[5]
#	Исем ^[6]	?з?к	Уйгырча исем (гар?п имл?се бел?н) (латин имл?се бел?н)	Кытайча Пиньинь	Халык саны ( 2010 )

? Аспровинциаль м?хт?ри округ ?
1	Или Казакъ м?хт?ри округы	Гол?а	???? ????? ???????? ???????? ‎ Ili Qazaq Aptonom Oblasti	伊犁哈?克自治州 Y?li H?sake Zizhizh?u	2,482,627 ^[a]
? Ш???р округ л?ре ?
2	?ремче (башкала)	Т??ретаг районы	??????? ????? ‎ Urumchi Shehri	??木?市 W?l?muqi Shi	3,110,280
3	Карамай	Карамай районы	??????? ????? ‎ Qaramay Shehri	克拉?依市 Kel?m?y? Shi	391,008
? округ л?р ?
4	Алтай округы Или Казакъ м?хт?ри округын? карый	Алтай	?????? ???????? ‎ Altay Wilayiti	阿勒泰地? ?letai Diq?	526,980
5	Тарбагатай округы Или Казакъ м?хт?ри округын? карый	Ч?ч?к	?????????? ???????? ‎ Tarbaghatay Wilayiti	塔城地? T?cheng Diq?	1,219,212
6	Турпан округы	Турпан	?????? ???????? ‎ Turpan Wilayiti	吐?番地? T?l?f?n Diq?	622,679
7	Кумул округы	Кумул	????? ???????? ‎ Qumul Wilayiti	哈密地? H?mi Diq?	572,400
8	Кашгар округы	Кашгар	?????? ???????? ‎ Qeshqer Wilayiti	喀什地? K?shi Diq?	3,979,362
9	Аксу округы	Аксу	????? ???????? ‎ Aqsu Wilayiti	阿克?地? ?kes? Diq?	2,370,887
10	Х?т?н округы	Х?т?н	????? ???????? ‎ Xoten Wilayiti	和田地? Hetian Diq?	2,014,365
? М?хт?ри округ л?р ?
11	Б?ртала Монгол м?хт?ри округы	Б?ртала	??????? ?????? ???????? ???????? ‎ Bortala Mongghul Aptonom Oblasti	博?塔拉蒙古自治州 Bo'?rt?l? M?ngg? Zizhizh?u	443,680
12	Чад?и Хуэй м?хт?ри округы	Ча??и	????? ????? ???????? ???????? ‎ Sanji Xuyzu Aptonom Oblasti	昌吉回族自治州 Ch?ngji Huizu Zizhizh?u	1,428,592
13	Кызылсу Кыргыз м?хт?ри округы	Артыш	??????? ?????? ???????? ???????? ‎ Qizilsu Qirghiz Aptonom Oblasti	克孜勒?柯?克孜自治州 Kez?les? K?'?rkez? Zizhizh?u	525,599
14	Баянгол Монгол м?хт?ри округы	Корла	?????????? ?????? ???????? ???????? ‎ Bayingholin Mongghul Aptonom Oblasti	巴音郭楞蒙古自治州 B?y?ngu?leng M?ngg? Zizhizh?u	1,078,492
? ?яз д?р???д?ге ш???рл?р ? ( Ше??ан ?итештер?-т?з? корпусы тарафыннан идар? ител?л?р)
15	Ших?нз?	Ших?нз?	??????? ????? ‎ Shixenze Shehri	石河子市 Shihez? Shi	635,582
16	У?ачу	У?ачу	?????? ????? ‎ Wujachu Shehri	五家渠市 W?ji?qu Shi	72,613
17	Тумшук	Тумшук	?????? ????? ‎ Tumshuq Shehri	?木舒克市 Tumush?ke Shi	147,465
18	Арал	Арал	????? ????? ‎ Aral Shehri	阿拉?市 ?l?'?r Shi	166,205
19	Б?йт?н	Б?йт?н	?????? ?????? ‎ Beatun Shehiri	北屯市 B?itun Shi	76,300
20	Баш?гим	Баш?гим	???????? ?????? ‎ Bashegym Shehiri	???市 Ti?mengu?n Shi	50,000
21	Куш?гез	Куш?гез	???????? ?????? ‎ Qoshoguz Shehiri	?河市 Shu?nghe Shi	53,800

С?н?гать [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Нефть эшк?рт?, металлургия, машиналар т?з?, химия, тукымачылык с?н?гате эшхан?л?ре бар. Т?зелеш материаллары эшл?п чыгарылалар. ??н?рм?ндчелек ?сеш алган: еф?к ??м кел?м туку, металл, к?нн?н т?рле ?йберл?р ?зерл??, к?газь эшл?п чыгару.

Иск?рм?л?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

↑ National Database of Laws and Regulations ? 2021.
https://wikidata.org/wiki/Track:P9457https://wikidata.org/wiki/Track:Q106089135
↑ http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202105/t20210510_1817188.html
↑ https://data.stats.gov.cn/english/easyquery.htm?cn=C01
↑ http://www.gov.cn/test/2013-04/07/content_2371589.htm
↑ References and details on data provided in the table can be found in the individual provincial articles.
↑ Zh?ngguo diminglu 中?地名? (Beijing, SinoMaps Press 中?地?出版社 1997); ISBN 7-5031-1718-4 .

[_53a934c4040f9b91-1] National Database of Laws and Regulations ? 2021.
https://wikidata.org/wiki/Track:P9457https://wikidata.org/wiki/Track:Q106089135

[_ef98d3fb735181f4-2] ttp://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202105/t20210510_1817188.html

[_4184359f2073b806-3] ttps://data.stats.gov.cn/english/easyquery.htm?cn=C01

[_6bd71d93100c45b8-4] ttp://www.gov.cn/test/2013-04/07/content_2371589.htm

[5] References and details on data provided in the table can be found in the individual provincial articles.

[6] Zh?ngguo diminglu 中?地名? (Beijing, SinoMaps Press 中?地?出版社 1997); ISBN 7-5031-1718-4 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]

к б ? КХ? провинциял?ре
Провинциял?р	?нхой \| Г?нсу \| Гирин \| Гуа?дон \| Гуй?оу \| Л?онин \| Сич??н \| Т?йв?н ¹ \| Фу??н \| Х?йн?н \| Хубэй \| Х?н?н \| Хебей \| Хейлу??а? \| Хен?н \| ?а?ши \| ?а?су \| Чи?х?й \| ?е?а? \| Ш?ндун \| Ш?нчи \| Шенчи \| Юнн?н
М?хт?ри районнар	Эчке Монголия \| Гуа?ши-?уа? м?хт?ри районы \| Ни?ч?-Хуэй м?хт?ри районы \| Ше??ан-Уйгыр м?хт?ри районы \| Тибет м?хт?ри районы
?з?кк? буйсынучы ш???рл?р	Ханбалык \| Ти?н?ин \| Чу?чи? \| Ша?хай
Махсус административ районнар	Макао (Аомынь) \| ?о?ко? (Сянган)
¹ ? Кытай ??м??рияте контроле астында