Чуашстан

Чуашстан
	Байрак Илтамга
Башкала	Чабаксар
Халык саны	1 207 875 (1 гыйнвар 2021)
Нигезл?нг?н	13 февраль 1992
С?гать кушагы	М?ск?? вакыты , Европа/М?ск??
Р?сми тел	рус теле , чуаш теле
География
И?Б	Россия
М?йдан	18,300 км²
Координатлар	55.45944°N 47.09611°E
	RU-CU
Х?к?м?т башлыгы	Олег Николаев (1969)
Икътисад
Башка м?гъл?мат
Ярд?м телефоннары

Чуашстан Республикасы ( Чуашия , чуаш. Ч?ва?ш Республики?, Cova? Respupliki, ????? ?????????? , рус. Чувашская Республика ) ? Россия Федерациясе составына керг?н республика . Башкаласы ? Чабаксар ш???ре.

Халык саны ? 1 251 619 кеше ( 2010 ). М?йданы ? 18 300 км².

Д??л?т телл?ре буларак чуаш ??м рус телл?ре ис?пл?н?.

География [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Як	Россия субъекты
Т?ньяк	Мари Ил
К?нбатыш	Т?б?н Новгород ?лк?се
К?ньяк - к?нбатыш	Мордовия
К?ньяк	Сембер ?лк?се
К?нчыгыш	Татарстан

Чуашстан Республикасы К?нчыгыш Европа тигезлегенд? , к?бесенч? Иделне? у? ярында, Сыры ??м З?я елгалар арасында урнаша. Чуашстанны? и? биек ноктасы ? 286,6 м ( Шомырша районыны? Яблоновка авылы янында).

Файдалы казылмалар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Фосфоритлар, янучан сланец (запаслар ? 199,1 млн. т.), торф чыганаклары.

Климат [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Климат ? уртача континенталь, июльне? уртача температурасы ? +19,3 °С, гыйнварны? уртача температурасы ? -12,7 °С. Уртача еллык явым-т?шем к?л?ме 450?500 мм.

Гидрография [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Т?п елгалар ? Идел ( Чабаксар сусаклагычы ), Сыры , Цивиль , Аниш , Бездна , Киря , Меня , Г?бен? , Бола .

Туфраклар, ?семлекл?р ??м хайваннар д?ньясы [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Республиканы? т?ньяк районнарда ? к?сле-к?лсу туфраклар, к?ньяк-к?нбатышында ? кара туфраклар. Республика к?бесенч? урманлы дала зонасында урнаша (Идел аръягындагы ?леше т?ньяк тайга кече зонасында урнаша). Урманнар территорияне? якынча 32% ?лешне бил?п торалар; нарат , чыршы , каен , им?н, юк? к?пчелеген т?шкил ит?л?р. ^[1]

Хайваннар д?ньясы: к?р?н аю , б?ре , т?лке , урман м?чесе , сусар , ондатра , тиен , с?рк? , янутсыман эт , поши , ?.б.

Тыюлыклар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Сыры буе тыюлыгы
≪Ч?ваш В?рман?≫ (≪Чуаш урманы≫) милли паркы

Тарих [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Чуашия территориясенд? неолит , палеолит ??м мезолит памятниклары сакланып калганнар. Безне? эрага кад?р 3-нче ме?ъеллыкта Урта Иделг? фин-угыр кабил?л?р арасында к?ньяктан килг?н Фатьяново ??м Баланово археологик культуралары кабил?л?ре барлыкка кил?л?р; безне? эрага кад?р 2-нче ме?ъеллыкта монда Абашево ??м бура археологик культуралары кабил?л?ре кил?л?р. Алар бел?н монда терлекчелек, китм?н игенчелеге барлыкка кил?л?р.

X гасырда Урта Иделд? Идел буе Болгары барлыкка кил?. 1236 елда Идел буе Болгарны Алтын Урда гаск?рл?ре яулап алалар. Чуашияне? т?ньяк районнарга к?череп урнашкан болгарлар ??м фин-угыр халыклары аралашу н?ти??сенд? XV гасырда чуаш халкы барлыкка кил?.

1551 елда тау ягында торучы, ? 1552 елда болын ягында торучы чуашлар территориял?ре М?ск?? д??л?тен? кушылалар. 1552 ? 1600 еллар эченд? Чабаксар (беренче тапкыр 1469 елда телг? алына), Алатыр , Чуел ??м Ядерн? ныгытмалары т?зел?лг?нн?р.

Казан ханлыгы яулап алуыннан со? чуашларга православ дине к?чл?п кертел? башлый.

1552 елдан чуаш ?ирл?ре Казан сарае Приказы бел?н идар? итк?нн?р. 1708 елда алар Казан губернасы составына кертел?л?р.

1891 ? 1894 елларда М?ск??-Казан тимер юлыны? Алатыр ? Ш?ехран (Канаш) ? Казан тимер юл сызыгы т?зел?.

1917 елны? революцияг? кад?р х?зерге Чуашстан ?ирл?ре Казан ( Козьмодемьянск , Чабаксар , Ядерн? , Чуел ?язл?ре) ??м Сембер ( Курмыш , Алатыр , Буа ?язл?ре) губерналары составында булганнар.

1920 елны? 24 июненд? Чуаш автономияле ?лк?се барлыкка кил?. 1925 елны? 25 апреленд? ул Чуаш Автономияле Совет Социалистик Республикасына ?зг?ртеп корыла.

1929 ? 1936 елларда республика Т?б?н Новгород крае ( 1932 елдан ? Горький крае ) составында булган.

1992 елны? 13 февральд? ≪Чуаш ССРны? исемен ?зг?рт? турында≫ законы кабул ит?д?н со?, Чуаш ССР ?з исемен Чуашия Республикасына алыштыра. ^[2]

Административ-территориаль б?ленеше [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Чуаш Республикасында 21 административ район , 9 ш???р , 8 ш???р тибындагы бист? , 1700г? якын авыл ис?пл?н?.

Башкала [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Башкаласы ? 500 ме?н?н артык кеше яш?г?н Чабаксар ш???ре.

Муниципаль районнар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

№	Район	Чуашча исеме	?з?ге
1	Алатыр районы	Улат?р район?	Алатыр ш???ре
2	?лек районы	Эл?к район?	?лек авылы
3	Батыр районы	Пат?рьел район?	Батыр авылы
4	Урнар районы	В?рнар район?	Урнар бист?се
5	Епр?ч районы	Й?преc район?	Епр?ч бист?се
6	Канаш районы	Канаш район?	Канаш ш???ре
7	Кузлаука районы	Куславкка район?	Кузлаука ш???ре
8	Комсомол районы	Комсомольски район?	Комсомол авылы
9	Красноармейски районы	Красноармейски район?	Красноармейское авылы
10	Кызыл Чутай районы	Х?рл? Чутай район?	Кызыл Чутай авылы
11	Мария Посады районы	С?нт?рв?рри район?	Мария Посады ш???ре
12	Моргауш районы	Муркаш район?	Моргауш авылы
13	Порецк районы	П?рачкав район?	Порецки авылы
14	Ормар районы	В?рмар район?	Ормар бист?се
15	Чуел районы	C?рп? район?	Чуел ш???ре
16	Чабаксар районы	Шупашкар район?	К?геш бист?се ^[3]
17	Шомырша районы	Ш?м?рш? район?	Шомырша авылы
18	Ш?мерл? районы	C?м?рле район?	Ш?мерл? ш???ре
19	Ядерн? районы	Ет?рне район?	Ядерн? ш???ре
20	Ялчык районы	Елч?к район?	Ялчык авылы
21	Янтык районы	Т?вай район?	Янтык авылы

Халык [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Моны да карагыз: Чуашия халкы

Милли составы [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

2010 ел буенча Республикада 106 т?рле милл?т в?киле яши дип санала.

Милл?т	1926 ел , ме? кеше ( * )	1939 ел , ме? кеше ( * )	1959 ел , ме? кеше ( * )	1970 , ме? кеше ( * )	1979 , ме? кеше ( * )	1989 , ме? кеше ( * )	2002 , тыс. чел. ( * 2011 елны? 10 октябрь к?ненд? архивланган . )	2010 ел ме? кеше ^[4]
чуашлар	667,7 (74,7 %)	777,2 (72,2 %)	770,4 (73,0 %)	856,2 (70,0 %)	887,7 (68,4 %)	906,9 (67,8 %)	889,3 (67,7 %)	814,8 (67,7 %)
руслар	178,9 (20,0 %)	241,4 (22,4 %)	263,7 (24,0 %)	299,2 (24,5 %)	338,2 (26,0 %)	357,1 (26,7 %)	348,5 (26,5 %)	323,3 (26,9 %)
татарлар	22,6 (2,5 %)	29,0 (2,7 %)	31,4 (2,9 %)	36,2 (3,0 %)	37,6 (2,9 %)	35,7 (2,7 %)	36,4 (2,8 %)	34,2 (2,8 %)
мордвалар	24,0 (2,7 %)	22,5 (2,1 %)	23,9 (2,2 %)	21,0 (1,7 %)	20,3 (1,6 %)	18,7 (1,4 %)	16,0 (1,2 %)	13,0 (1,1 %)

2002 ел н?ти??л?ре буенча Чуаш Республикасы милли составы ^[5]:

Милл?т	Саны (кеше)	Процентларда
Чуашлар	889 268	67,69 %
Руслар	348 543	26,53 %
Татарлар	36 401	2,77 %
Мордвалар	16 383	1,25 %
Украиннар	6 422	0,49 %
Чирмешл?р	3 600	0,27 %
Белоруслар	1 881	0,14 %
?рм?нн?р	1 261	0,14 %
?зерил?р	857	0,07 %
Чег?нн?р	751	0,06 %
Алманнар	520	0,05 %

Торак пунктлар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Икътисад [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Чуаш Республикасы Идел-Нократ икътисади районына кер?.

С?н?гать [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Республиканы? с?н?гате к?бесенч? Чабаксарда ??м Я?а Чабаксарда урнаша (монда Чуашияд? с?н?гый продукциясене? 72,7% ?леше ?итештерелг?н). ^[7] Я?а Чабаксарда Чабаксар ГЭСы урнаша.

Канашта автоагрегатлар заводы ??м вагоннар ремонтлау заводы, Алатырда приборлар т?з? заводы, Ш?мерлед? автофургоннар комбинаты махсус автомбильл?р заводы урнашалар.

М?д?ният [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Д??л?т т?зелеше [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Республиканы? т?п кануны ? 2000 елда кабул итк?н Чуашия Республикасы Конституциясе .

2012 елга кад?р, Чуваш республикасы р?сми р?вешт? д??л?т статусына ия иде. Чувашия конституциясенд? (6 нчы версия ? 2011 елны? 13 сентябре 46 46) т?б?нд?гел?р т?з?телде: "Чуаш Республикасы ? Россия Федерациясе эченд? республика (д??л?т)."

Чуашия Республикасыны? д??л?т башлыгы, и? югары урындагы заты ? Чуашия Республикасы башлыгы (2012 елга кад?р ? Чуашия Республикасы Президенты).

Чуашстан Президентлары [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Николай Фёдоров ( 1994 ? 2010 )
Михаил Игнатьев ( 2010 ? 2015 )

Чуашстан Башлыклары [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Михаил Игнатьев ( 2015 ? 2020 )
Олег Николаев ( 2020 елдан ) ^[8]

Чуашия Республикасы Д??л?т Советы ? и? югары в?киллекле, закон чыгару органы, 44 к?н?фид?н тора.

Министрлар Кабинеты ? югары башкарма органы. Башлыгы ? премьер-министр.

Моны да карагыз [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

	Чуашия порталы
	Россия порталы

Чуаш Автономияле Совет Социалистик Республикасы
Чуаш автономияле ?лк?се
К?зге сыра б?йр?ме ? чуашларны? милли сыра кайнату йоласыны? ?зенч?леге турында
Чуаш АССР язучылар берлеге

Сылтамалар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Commons

Вики?ыентыкта бу тема буенча

медиафайллар тупланмасы

Ч?ваш Республикин влаc орган?сен официалл? портал? 2011 елны? 23 сентябрь к?ненд? архивланган . ;
≪Карты Google≫ cинчи Ч?ваш Ен картти ;
К?ске ч?ваш энциклопедий? 2021 елны? 1 февраль к?ненд? архивланган . .
Ч?ваш Ен картти ;
Ч?ваш Ен?н интерактивл? картти тата gps-навигатор картти 2009 елны? 14 август к?ненд? архивланган . ;
Перекрестный каталог чувашских сайтов ;
Ч?ваш Ен?н регион хыпар интернет-портал? 2009 елны? 10 декабрь к?ненд? архивланган . .
Торгово-промышленная палата: о Чувашии
Почему чуваши не говорят по-чувашски?

Иск?рм?л?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

↑ Чувашская Автономная Советская Социалистическая Республика (?ле сылтама)
↑ архив к?черм?се , archived from the original on 2012-01-26 , retrieved 2012-11-02
↑ Карта района . Чебоксарский район Чувашской Республики. ?леге чыганактан 2011-08-23 архивланды. 2011-02-23 тикшерелг?н.
↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года , archived from the original on 2020-05-01 , retrieved 2012-02-12
↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Национальный состав населения по регионам России
↑ архив к?черм?се , archived from the original on 2011-06-27 , retrieved 2012-02-12
↑ архив к?черм?се , archived from the original on 2013-09-26 , retrieved 2012-11-02
↑ Чуашстанны? элеккеге башлыгы Михаил Игнатьев коронавирустан ?лг?н. Азатлык радиосы , 19.06.2020

Чуашия порталы

[1] Чувашская Автономная Советская Социалистическая Республика (?ле сылтама)

[2] архив к?черм?се , archived from the original on 2012-01-26 , retrieved 2012-11-02

[3] Карта района . Чебоксарский район Чувашской Республики. ?леге чыганактан 2011-08-23 архивланды. 2011-02-23 тикшерелг?н.

[4] Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года , archived from the original on 2020-05-01 , retrieved 2012-02-12

[5] Всероссийская перепись населения 2002 года. Национальный состав населения по регионам России

[6] архив к?черм?се , archived from the original on 2011-06-27 , retrieved 2012-02-12

[7] архив к?черм?се , archived from the original on 2013-09-26 , retrieved 2012-11-02

[8] Чуашстанны? элеккеге башлыгы Михаил Игнатьев коронавирустан ?лг?н. Азатлык радиосы , 19.06.2020

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

карау ? б?х?с ? edit Чабаксар Я?а Чабаксар Канаш	Урын	Ш???р	Чуашча исеме	Русча исеме
	1	Чабаксар	Шупашкар	Чебоксары
	2	Я?а Чабаксар	C?н? Шупашкар	Новочебоксарск
	3	Канаш	Канаш	Канаш
	4	Алатыр	Улат?р	Алатырь
	5	Ш?мерле	C?м?рле	Шумерля
	6	Чуел	C?рп?	Цивильск
	7	К?геш	К?кеc	Кугеси
	8	Кузлаука	Куславкка	Козловка
	9	Урнар	В?рнар	Вурнары
	10	Ядерн?	Ет?рне	Ядрин
	11	Мария Посады	С?нт?рв?рри	Мариинский Посад
	12	Епр?ч	Й?преc	Ибреси
	13	Я?а Лапсар	C?н? Лапсар	Новые Лапсары
	14	Порецки	П?рачкав	Порецкое
	15	Ормар	В?рмар	Урмары
	16	Батыр	Пат?рьел	Батырево
	17	Шыгырдан	Ш?нк?ртам	Шыгырдан
	18	Комсомольски	Комсомольски	Комсомольское
	19	Красноармейски	Красноармейски	Красноармейское
	20	Шомырша	Ш?м?рш?	Шемурша
^[6]

к б ? Россия Федерациясе субъектлары
Республикалар	Адыгея Алтай Башкортстан Бурятия Дагстан Ингушетия Кабарда-Балкария Калмыкия Карачай-Чирк?сия Карелия Коми Кырым ³ Мари Ил Мордовия Татарстан Т?ньяк Осетия Тыва Удмуртия Хакасия Чечня Чуашия Якутия
Крайлар	Алтай Байкал арты Ди?гез буе Камчатка Краснодар Красноярск Пермь Ставрополь Хабаровск
?лк?л?р	Амур Архангельск ?стерхан Белгород Брянск Владимир Волгоград Вологда Воронеж Иваново Иркутск Калининград Калуга Кемерово Киров Кострома Курган Курск Ленинград Липецк Магадан М?ск?? Мурманск Т?б?н Новгород Новгород Новосибирск Омск Орел Оренбург Пенза Псков Ростов Рязань Самара Сарытау Сахалин Свердловск Смоленск Тамбов Тверь Томск Тула Т?м?н Ульяновск Чил?бе Ярославль
Федерация ???миятенд?ге ш???рл?р	М?ск?? Санкт-Петербург Акъяр ³
Автономияле ?лк?	Я??д
Автономияле округлар	Ненец ¹ Хант-Манси ² Чукотка Ямал-Ненец ²
¹ Архангельск ?лк?сен? кер? ² Т?м?н ?лк?сен? кер?. ³ Украина бел?н б?х?сле территориял?р