Тулуза

Сылтамалар ?ст??
Wikipedia ? ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Тулуза latin yazuında])
Тулуза
окс. Tolosa
Байрак [d]
Сурәт
Р?сми исем Toulouse [1] ??м Tolosa
Архивлары саклана Archives municipales de Toulouse [d]
Демоним Toulousain , Toulousaine , Tuluzano , tolosan ??м tolosana
Д?нья кис?ге Европа
Д??л?т   Франция [2]
Н?рс?не? башкаласы Югары Гаронна [d] , Юг ? Пиренеи [d] , Лангедок [d] , Тулуза-15 , Тулуза-10 [3] , Тулуза (округ) , Тулуза-12 , Тулуза-7 [3] , Тулуза [d] , Тулуза-8 [3] , Тулуза-3 [3] , Тулуза-11 [3] , Тулуза-1 [3] , Тулуза-13 , Тулуза-14 , Тулуза-2 [3] , Тулуза-4 [3] , Тулуза-5 [3] , Тулуза-6 [3] , Тулуза-9 [3] , Окситания , Тулузское королевство [d] ??м Вестготлар кыйраллыгы
Административ-территориаль бер?млек Югары Гаронна [d] , Тулуза (округ) , Toulouse Metropole [d] , Тулуза-12 , Тулуза-13 , Тулуза-14 ??м Тулуза-15
С?гать поясы UTC+01:00 ??м UTC+02:00
Территориаль статистик зонасы Q108921871 ? ??м Q3551171 ?
Урын Окситания [d]
Ди?гез, к?л яки елга эченд? яки янында урнашуы Гаронна [d] [4]
Х?к?м?т башлыгы вазыйфасы мэр Тулузы [d]
Х?к?м?т башлыгы Jean-Luc Moudenc [d] [5]
Халык саны 504 078 ( 1 гыйнвар 2021 ) [6]
Ир-ат халкы 231 992 [7]
Хатын-кыз халкы 247 561 [7]
Административ б?ленеше Q57248386 ? , Q57248498 ? , Q57248781 ? , Q57249047 ? , Q57249200 ? ??м Q57249352 ?
Ди?гез д?р???се ?стенд? биеклек 141 метр
Кард?ш ш???р Нджамена [d] , Бристол , Элче , Буэнос-Айрес , Д?сселдорф , Киев [8] [9] , Лагос , Чу?чи? , Атланта , Става?ер , Тел-?вив ??м Рамалла [d] [10]
Моны? ху?асы Hotel Dubarry [d] , Young girl in a park [d] , The Death of Cleopatra [d] , Baronne de Crussol [d] , Q48748724 ? ??м Стадион Тулузы [d]
Н?рс? бел?н чикт?ш Фенуйе (Югары Гаронна) , Окамвиль (Югары Гаронна) , Бальма , Бланьяк , Коломье (Франция) , Кюньо (коммуна) , Лабеж , Лонаге , Пешбюск , Порте-сюр-Гарон , Кен-Фонсгрив , Рамонвиль-Сент-Ань , Сент-Оренс-де-Гамвиль , Турнефёй , Л’Юньон ??м Вьей-Тулуз
Туристический центр Q28542775 ?
Алыштырган Tolosa [d]
М?йдан 118,3 км² [11]
Почта индексы 31000 [12] , 31100 [12] , 31200 [12] , 31300 [12] , 31400 [12] ??м 31500 [12]
Р?сми веб-сайт toulouse.fr ​ (фр.) [13]
Харита сурәте
Позиционная карта
Подробная карта
Төнге күренеше
Панорамный вид
Коллаж
??йк?лл?р исемлеге Q3252234 ?
Ачык м?гъл?матлар порталы Toulouse Metropole Open data portal [d]
Феноменны? икътисады economy of Toulouse [d]
Специализированное учреждение наследия Archives municipales de Toulouse [d]
Һавадан күренеш
Беренче язма телг? алу 106
Социаль медиаларда к?з?т?чел?ре 206 012
Элемт?г? кер? бите metropole.toulouse.fr/nous-contacter ​ (фр.) [13]
Монда ?ирл?нг?нн?р т?ркеме [d]
Бу якта т?шерелг?н фильмнар т?ркеме [d]
Объектны? к?ренешл?ре ?чен т?ркем [d]
Карта
  Тулуза Вики?ыентыкта

[11]

Тулуза ? Францияне? к?ньягындагы ш???р. Илне? м?д?ни, ф?нни ??м с?н?гать ?з?кл?рене? берсе. Тулуза зурлык буенча д?ртенче ш???р, ул Париж , Марсель ??м Лионнан гына калыша.

Тарихи белешм? [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Б.э.к. 121 елыннан б.э.ны? III гасырына кад?р аралыкта х?зерге Францияне? к?ньяк-к?нбатышына римлылар к?пл?п к?чеп килеп утыра. Тулуза Римны? вилаять ?з?ген? ?йл?н? ??м бик тиз байый. Ул вакытларда Тулузада 20 ме?г? кад?р халык була. ?ирле халык ул вакытта римлыларны? телл?рен, м?д?ниятен, исемн?рен ?зл?штереп бик нык романлаша, шуны? н?ти??сенд?, Рим д??л?те гражданнары хокукына ия була.

Тулузада Рим чоры эзл?ре бик аз сакланган. Ч?нки ул вакыттагы корылмалар таштан т?гел (Тулуза янында таш табу урыннары булмаган), ? киптерелг?н кирпичт?н т?зелг?н булганнар. ? кирпичт?н т?зелг?н бу корылмалар даими торгызылуга, я?артылуга мохта? булганнар.

IX- XII гасырлар. Тулуза ш???ре ?сешене? зур периоды. Бу вакытта Тулуза К?нбатыш Европаны? и? зур ш???рл?рене? берсен? ?йл?н?. М?д?ният ??м м?гъриф?т акс?якл?р, бай буржуазия в?килл?ре арасында ки? таралыш ала, аеруча ?зл?ренн?н со? бай ?д?би мирас калдырган трубудурлар ? ашуг-акыннар ??м беренче уку йортлары т?эсиренд?. Тулуза ?лк?сене? ?зенд? авыл ху?алыгы ч?ч?к ата.

К?нбатыш императоры Б?ек Карл, бу вилаять бел?н идар? ит?р ?чен беренче графларны раслый. Аларны? т?п бурычлары христиан д?ньясын Испанияд?ге маврлар ????менн?н саклау була.

1152 елда Капитул исемле вазыйфа барлыкка кил?. Тулуза графлары ш???р бел?н идар? ит?не й?кл?г?н акс?як ??м эре с??д? в?килл?ренн?н булалар алар.

Тулуза ??м Алби ш???ре (Тулузадан 80 километр т?ньяк-к?нчыгышта) катаризмны? м??им ?з?кл?рен? ?йл?н?л?р, бу калаларда халык бик озак катаризм дине тарафдары була. Рим папасы бу регионны м?рт?тлек ?лк?се дип б?яли ??м а?а каршы тарихта “альбигойчыларга каршы т?ре явы ” исеме астында билгеле булган т?ре явы игълан ит?. Бу ? с?яси, дини-м?д?ни, икътисади максатларда ??м Франция короле ярд?менд? башкарыла.

Тулуза графы Раймонд VI ??м Капитуллар башта катарларны бир?д?н баш тарталар. Шуны? аркасында Ойль теленд? с?йл?ш?че т?ньяклылар бел?н Ок (элек Тулуза графлыгы ?леше булган Лангедок-Languedoc вилаятене? исеме шу?а да la langue (тел) и d'Oc дип атала да) теленд? аралашучы к?ньяклар арасында сугыш чыга.

1211-1229 еллар - чагыштырмача тынычлык аралаш сугыш еллары. Бу сугышта т?ре й?рт?чел?р ?ск? чыга. Н?къ мен? шул вакытта инквизиция барлыкка кил? д?. Рим-католик чирк?ве монахлары, аларга й?кл?телг?н полиция , м?хк?м? функциялл?рен у?ышлы башкарып чыгалар, бар катарларны да тотып бетереп, барысын да утта яндырып бетер?л?р.

Бу вакыйгалардан со?гы период Тулузаны? с?яси к?чсезл?н?е бел?н билгеле. 1249 елдан башлап Тулуза графлыгы Франция короллеген? кушыла ??м Париждан идара ител?. Тулуза ?лк?се ? тулысынча католик ?лк?г? ?йл?н?. Н?къ шул вакытта ш???рне? бернич? билгеле к?ньяк готика стиленд?ге корылмалары т?зел?, алар арасында ? бик билгеле якоб ятаклары да.

XVII гасыр. Бу гасырда вилаять парламентка каршы торучы Капитуллар институты практик яктан юкка чыгарыла. Бу гасыр, 1629 ??м 1652 елларны? ?ал?к?тле кара чума киз?л?ре бел?н д? билгеле. Чума киз?енн?н, Тулуза бары 1654 елны, икътисади, социаль яклардан нык б?леп килеп чыга. 1682 елны Тулуза бел?н Урта ди?гезл?рне тоташтыручы, 241 км озынлыктагы су каналы - Canal du Midi (х?зерге вакытта ЮНЕСКО мирасына кертелг?н) т?зел?. Бу факт ?лк?не? икьтисады торгызылуга китер?. Шулай да, бу гасырны тулузалылар ?чен кулай булган дип ?йтеп булмый, ч?нки гасыр азагында, 1693 елны, бик к?п тормышларны алып китк?н зур ачлык була.

1789 елгы Беренче француз инкыйлабы . Бу вакытта Тулуза ?лк?се халкы Париж инкыйлабы ягында да, вилаять парламент ягында да, король хакимиятен яклаучы м?лк?тле Капитуллар ягында да катнашмый. Король хакимиятен? аеруча каршы булганнарга карата ?тк?релг?н зур булмаган репрессиял?рд?н со?, Тулузада, ??м аны? ?лк?сенд?, халык республика тарафдарларына ?йл?н?. Капитуллар системасы 1789 елны? 14 декабренд? бетерел?. Аны? урынына Муниципаль Совет ??м мэр вазыйфасы кертел?.

Бу ?зг?решл?р Тулузаны? с?яси яктан тагын з?гыйфьл?н?ен? китер?. Элек к?п кен? ?лк?л?р бел?н ?ит?кчелек итк?н Тулузаны? хакимияте чикл?н?, ул зур булмаган Югары Гаронна департаментыны? башкаласы гына булып кала. 1793 елгы француз инкыйлабыннан со? Тулуза король хакимияте тарафдарлары бел?н берл?шм?га (союзга) керми.

XIX гасыр. 1814 елны Тулуза - Наполеон х?рби компаниясе вакытында французлар бел?н инглизл?р арасында Францияд? со?гы б?релеш урыны була. К?нбатыш Европада индустриаль инкыйлаб булган бу гасырда, Лион, Марсель ??м Бордо зур ?сеш алган вакытта, Тулуза бу процесслардан читт? кала, ул нигезд? авыл ху?алыгы ?лк?се була. Бар б?лал?рг? д? ?ст?п, 1875 елны Тулузада су басу була, ш???рне? Гаронна елгасыны? сул ягындагы ?леше су астында кала, елгада су алты метрдан да артыкка к?т?рел?.

XX гасыр Тулузага, аны? ш???р яны бист?л?рен?, зур иммиграцион процесс чоры. Иммиграция Францияне? т?ньягыннан, 1914-18 елгы Б?тенд?нья сугышы аркасында килеп чыга. 1920 елны итальяннар Муссолини репрессиял?ренн?н качып Тулузага кил?л?р, ? 1935 елны, Франконы? диктатор с?яс?тенн?н качып ? испаннар. Тулуза ул вакытларда 25 ме? испанлыга сыену урыны бир?. Бу вакытларда Тулуза ?итештер?не? зур ?сешен кичер?. Регион Франция бел?н сугыш алып баручы алман ??м итальяннардан ерак булу с?б?пле, 1915 елны француз х?к?м?те химия ??м авиация с?н?гатен монда к?чер? турында карар кабул ит?.

Икътисад [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Б?генге Тулуза Европада авиацион, космик с?н?гать, тикшер?л?р индустриясе ?з?ге булып тора. Биред? авиазаводлар, космик тикшер?л?рне? Милли ?з?ге ( Airbus , Latecoere и ATR, le Centre National d'Etudes Spatiales, Ariane Espace ?.б. ) урнашкан.

XIX гасыр азагында, ш???рд? с?н?гать артык зур ?сеш алмаса да, халыкны? к?п ?леше ? эшчел?р сыйныфыннан була. Бу вакытларда социалист эшчел?р, динг? каршы карашлы б?йсез профессия в?килл?ре (адвокат республиканчылар, журналистлар, вак с??д?г?рл?р, ?з фиркал?рен т?зег?н ??н?рчел?р) бел?н консерватив католик карашлы калган авыл халкы арасында конфронтация барлыкка кил?.

С?яси ?лк? [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Шулай итеп, ш???р la Depeche du Midi исемле ?ирле газета прессасы ярд?ме бел?н, радикаль фирка тарафыннан идар? ител?. Газетада француз парламентына Tarn ? Тарн департаментыннан сайланган к?ренекле француз с?яси эшлеклесе Жан Жорес ?з м?кал?л?рен бастыра. Ул ? бар француз социалистик к?чл?рен берл?штер?г? иреш?, l'Humanite (Юманите) газетасын чыгара башлый. Ул, ?зене? сугышка каршы, пацифистик позициясе ?чен, беренче б?тенд?нья сугышы алдыннан, 1914 елны, Парижда ?терел?. Шул заманнардан бирле Тулуза сул идеял?рг?, ? аларны Францияд? социалистик дил?р, аеруча сизгер. 1971, 2008 елларда Тулузада у? ?з?к администрация сайланса да, бар сайлаулар вакытында да (гомумд??л?т-милли, европарламент, ?лк?, муниципаль, департамент сайлаулары), суллар ? гел алда баралар.

Кард?ш ш???рл?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Лөбнан байрагы Триполи , Ливан
Италия байрагы Болонья , Италия
Бөек Британия байрагы Бристол , Берл?шк?н Патшалык
Кытай байрагы Чу?чи? , Кытай
Испания байрагы Эльче , Испания
Украина байрагы Киев , Украина
Израиль байрагы Тел-?вив , Исраил
Аргентина байрагы Росарио , Аргентина
Норвегия байрагы Ставангер , Норвегия
Аргентина байрагы Буэнос-Айрес , Аргентина
Россия байрагы Грозный , Россия
АКШ байрагы Атланта , АКШ

Чыганак [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

  1. ↑ Code officiel geographique
  2. ↑ archINFORM ? 1994.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Code officiel geographique ? 2017.
  4. ↑ Sandre
  5. ↑ http://www.ladepeche.fr/article/2014/04/05/1856881-10h37-vendredi-jean-luc-moudenc-est-redevenu-maire-toulouse.html
  6. ↑ Populations legales 2021 ? Францияне? статистика ??м икътисади тикшерен?л?р милли институты , 2023.
  7. ↑ 7,0 7,1 Францияне? статистика ??м икътисади тикшерен?л?р милли институты ? 1946.
  8. ↑ https://old.kyivcity.gov.ua/files/2018/2/15/Mista-pobratymy.pdf
  9. ↑ https://kyivcity.gov.ua/kyiv_ta_miska_vlada/pro_kyiv/mista-pobratimi_z_yakimi_kiyevom_pidpisani_dokumenti_pro_poridnennya_druzhbu_spivrobitnitstvo_partnerstvo/
  10. ↑ https://www.toulouse.fr/web/la-mairie/-/cooperation-et-jumelages
  11. ↑ 11,0 11,1 француз камуннары турындагы бирелм?л?р нигезе ? Национальный географический институт Франции .
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Base officielle des codes postaux ? La Poste , 2018.
  13. ↑ 13,0 13,1 Annuaire de service-public.fr
Чыганак ? https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Тулуза&oldid=2800885