1905 Rus Devrimi ( Ruscası : Русская революция 1905 года), Rus ?mparatorlu?u capında geni? yankı bulan kitlesel siyasi eylemlerdir. 1905 Moskova Ayaklanması orne?inde oldu?u gibi, bazı eylemler do?rudan hukumeti hedef almı?tır. Saldırılar, i?ci grevleri, koylu ayaklanmaları ve askeri isyanlar ?eklinde geli?mi?tir. Olaylar sonucunda anayasal monar?iye geci? yapılmı? ve Carlık Duması kurulmu?, cok partili secimler yapılmı?, 1906 Anayasası meydana getirilmi?tir. Ancak Carlık rejiminin yıkılması ve bazı bolgelerdeki ba?ımsızlık yonunde yapılan silahlı ayaklanma giri?imleri ba?arısız olmu? ve bastırılmı?tır.

Arka plan [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1861 yılında serflere ozgurluklerini veren ve cok sayıda reforma oncelik eden Rus Carı II. Aleksandr 1 Mart 1881 gunu Narodnaya Volya ( Ruscası : Народная Воля, Halkın ?radesi ) orgutu uyesi bir suikastcı tarafından oldurulur. Yerine gecen Car III. Aleksandr imparatorlu?u demir yumrukla yonetir. Devlet kurumlarını ve kiliseyi otokrasisine boyun e?dirir. 1894 yılında olunce yerine o?lu II. Nikolay gecer. 1905 Devrimi sırasında ba?ta Romanov Hanedanına mensup II. Nikolay bulunmaktadır.

Rus-Japon Sava?ı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

20.yuzyılın ba?larında Rusya ile Japonya arasında bir catı?ma kacınılmaz hale gelmekteydi. Rusya Balkanlara do?ru ilerlemeyi gercekle?tiremeyince do?uya do?ru geni?lemi?, ele gecirdi?i geni? araziler nedeniyle Japonya'nın Asya'daki ilerleme emellerine engel olmu?tu. Beklenen sava? 1904 yılının ?ubat ayında ba?lar. Port Artur Baskını olarak adlandırılan saldırıda Japon donanması sava? ilan etmeksizin Rus donanmasına saldırır. Uzakdo?udaki Pasifik Filosu a?ır bir yenilgiye u?rayan Rusya Baltık Deniz Filosunu 18 bin deniz mili (33 bin km) katederek bolgeye gonderse de bu donanmayı da 27-28 Mayıs 1905 tarihindeki Tsushima Muharebesinde kaybedecektir. Kara yoluyla bolgeye ula?ım ancak tek hatlı Sibirya tren hattıyla olmakta oldu?u bolgeye asker sevkiyatı cok sınırlı olabilmi?tir. Bolgeye cok sayıda birlik getirebilen Japon Ordusu 9 aylık bir ku?atmadan sonra Port Artur limanı ve cevresini ele gecirecektir. 1905 yılı sonuna gelindi?inde Car II. Nikolay ABD tarafından yapılan arabuluculuk giri?imlerini kabul ederek barı? goru?melerini onaylar.

Carın sava? sırasındaki tutumu co?u siyasetciyi ?a?ırtmı?tır. Car II. Nikolay sava?a buyuk bir guvenle yakla?mı? ve sava?ın Rus halkının moralini ve milliyetcili?ini yukseltece?ini du?unerek ya?anan sıkıntıların unutulaca?ını du?unmu?tur. Ancak sava?ın uzun vadedeki mali ve askeri gereklerini ihmal etmi? veya dikkate almamı?tır. Japonların Port Artur’a saldırısından az once Car Japonya’nın saldırmayaca?ından emin konu?mu?, sava?maya cesaret edemeyeceklerini vurgulamı?tır. Sava?ın ilerleyen donemlerinde kaybedilen cok sayıda muharebeye ra?men Carın zafere inandı?ı anla?ılmaktadır. Bazı yorumcular bu inancın cesaretten de?il ilgisizlikten kaynaklandı?ını iddia etmektedirler. Rus ma?lubiyeti giderek belirginle?tikce barı? ca?rısı yapan cevreler artacak ancak Car hicbir ca?rıya kulak vermeyecektir. Ancak Tsushima Muharebesi sonucundaki hezimetten sonra Car barı? goru?meleri icin onay verecektir.

Muhalefetin geli?mesi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

20.yuzyılın ba?larında Rus liberal aydınları anayasal monar?i isteklerini dile getirdikleri ce?itli birlikler kurmu?lardı. ^[1] Ayrıca Rus sosyalistleri de bu donemde iki ana koldan geli?mekteydi. Sosyalist Devrimci SR partisi ile Rusya Sosyal Demokat ??ci Partisi RSD?P . ^[2]

1904 yılında anayasal monar?i istekleri daha yuksek sesle soylenir hale gelir. 30 Kasım 1904 gunu Moskova Duması aldı?ı kararla secimlere gidilmesi, basın ve din ozgurlu?unun sa?lanması gibi talepleri dile getirir. Benzer kararlar di?er ?ehirlerde de dile getirilmeye ba?lanır.

Car II. Nikolay, ?ci?leri Bakanı Vyaceslav von Plehve suikast sonucu oldurulunce yerine atadı?ı liberal Pyotr Dmitrievich Sviatopolk-Mirskii aracılı?ıyla bu isteklere cevap vermeye calı?ır. 12 Aralık 1904 gunu Car, yayınladı?ı manifestoda Zemstvo ve yerel meclislerin yetkilerinin geni?letilece?ine soz verir, sanayi i?cilerine sa?lık sigortası yapılacak, sansur kaldırılacaktır. Ancak belgede secimlerden ve parlamentodan bahsedilmemektedir.

Devrimin ba?langıcı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Aralık 1904'te Sankt-Peterburg ’daki Putilov Fabrikasında ba?layan grev kıvılcım etkisi yapar. ?ehrin di?er fabrikaları buradaki greve destek verince grevdeki i?cilerin sayısı 80 bine yakla?ır. Carlık yanlısı sendikal orgutlenme ^[3] onderlerinden ve Ohranka ajanı Georgy Gapon barı?cıl bir i?ci gosterisi duzenleyerek i?cilerin taleplerini Cara iletmek uzere Kı?lık Saray onune gelir. ??cilerin rahatsızlıklarını Carın dinleyece?i ve halledece?ini uman Gapon bile geli?en olaylardan sonra ?a?kınlı?ını gizlemeyecektir. ^[4] Kanlı Pazar olarak adlandırılacak olaylarda 22 Ocak 1905 gunu binlerce ki?i olecek, silahsız insanların uzerine ate? acan Carlık askerleri 1905 Devriminin ilk kıvılcımını ate?leyeceklerdir.

Sankt Petersburg’daki olay cok geni? bir alanda yankılanır. Tum Rusya’da Carlık rejimine kar?ı eylemler ve grevler yapılır. Yukselen ayrılıkcı milliyetcilik dalgası Kafkaslarda patlak verir ve Ermeni ve Azeriler arasında kanlı catı?malar ya?anır. Bolgedeki onemli sanayi ?ehri Baku buyuk olcude tahrip edilir. Rusya’ya ba?lı Polonya’daki grevlerde 400 bin i?ci i? bırakır. Carlık hızlı davranarak ici?leri bakanını gorevden alarak Sankt Petersburg’daki i?ciler arasındaki huzursuzlu?un sebebinin ara?tırılması icin bir komisyon kurar. Yo?unlukla devlet adamları ve fabrika sahiplerinin katıldıkları komisyon bir faaliyet gercekle?tirmeden tasfiye edilecektir. ??ciler sosyalist partilerin de etkisiyle isteklerini elde etmek icin devrimci mucadeleye giri?mektedir.

Bu donemde amcası Buyuk Duk Sergey Aleksandrovic’in 4 ?ubat 1905 gunu oldurulmesinden sonra Car yeni haklar vermeye razı olur. 18 ?ubat gunu Bulygin Acıklaması ile danı?ma meclisi, dini ho?goru, konu?ma ozgurlu?u ve koylulerden alınan vergilerin du?urulmesi vadedilir.

24 ve 25 Mayıs gunlerinde toplanan 300’e yakın yerel Zemstvo temsilcisi Moskova’da yaptıkları toplantıda ulusal seviyede temsil edilme yonunde hak talep ederler. 6 Haziran 1905 gunu Zemstvo temsilcilerini Car II. Aleksandr kabul eder. Car halkın temsilcilerinden olu?acak olan bir parlamento vaadini tekrarlar.

Ekim 1905'te Sankt Petersburg Sovyeti kurulur. Halkın kendili?inden kurdu?u bu taban orgutu genel grev ca?rısı yapar. Halk vergi odememeye, bankalardaki paralarını cekmeye davet edilir.

Devrim dorukta [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

5 ?ubat gunu II. Nikolay danı?ma gorevini yerine getirecek Rus ?mparatorlu?u Devlet Duması 'nı kurulmasını onaylar. Ancak Duma’nın hicbir ?ekilde gucu olmayaca?ı ve secimlerin son derece sınırlandırıldı?ı anla?ılınca huzursuzluk artacak ve Ekim ayına gelindi?inde genel grev yapılacaktır. 14 Ekim gunu Sergey Vitte ve Alexis Obolenskii tarafından yazılan Ekim Manifestosu Cara teslim edilir. Bundan sonra Zemstvo Kongresi yapılacak ve burada Duma yasa koyucu organ olarak tanımlanacaktır. Car bir sure bekledikten sonra 30 Ekim 1905 tarihinde manifestoyu imzalar. Car kitlesel gosterileri bastıracak sayıda askeri olmadı?ından oturu imzaladı?ını itiraf edecek ve imzalarken Romanov Hanedanına ihanet ediyormu? gibi hissetti?ini acıklayacaktır.

Manifesto ilan edildi?inde tum ?ehirlerde destek mitingleri duzenlenir. Sankt Petersburg ve di?er ?ehirlerdeki grevler sona erdirilir. Ayrıca bu doneme kadar gecen surede i?lenen siyasi suclar icin genel af cıkartılır. Ancak bu tavizler ozellikle sosyalistlere ve devrimcilere kar?ı artan baskı ve tutuklamalarla gider. Ayrıca ozellikle sa? kanat partiler ve orgutler tarafından grevci i?cilere, solculara ve Yahudilere kar?ı saldırılar ba?lar. ^[5]

Rus liberaller Carlıktan istediklerini almanın sevinci icinde Duma secimlerine hazırlanırken, Carlı?ın devrilmesini amaclayan sosyalistler rejimi devirmek icin silahlı ayaklanma planları yaparlar. Kasım 1905'te Sivastopol’da ayaklanma ya?anır. Genelde ayaklanmaya katılanlar i?ciler, yoksul koyluler, komutanlarına isyan etmi? denizciler ba?ta olmak uzere askerlerdir. Rus-Japon Sava?ından donen askerleri ta?ıyan Sibirya tren hattı boyunca isyanlar ya?anır, terhis edilen askerler ile halk kayna?ır. Car ozel birliklerini gondererek tren hattı boyunca duruma hakim olmaya calı?ır. Ayaklanmalar Moskova ’daki ayaklanmanın bastırılmasıyla birer birer cozulur. 5 ? 7 Aralık 1905 tarihleri arasında Rusya’nın tamamında i?ciler genel greve gider. 7 Aralık gunu Moskova’ya giren Carlık Ordularıyla ayaklanmacılar arasında kıyasıya carpı?malar ya?anır. 1905 Moskova Ayaklanması olarak anılan bu olaylarda ozellikle Kazak suvarilerinin ve topcu birliklerinin deste?ini alan Carlık Orduları 18 Aralık gunu ?ehri teslim alırlar. Moskova’da Bol?eviklerin onderli?inde kalkı?ılan ayaklanma ^[6] ba?arısız olacak ve binlerce ki?i hayatını kaybedecektir. Nisan 1906’ya gelindi?inde ulke capında 14 bin ki?i olmu?, 75 bin ki?i de tutuklanmı?tır.

Duma ve Stolipin [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kurulan veya yasalla?tırılan partiler arasında liberal aydınların kurdu?u Kadetler , koylu hareketinin onderlerinin kurdu?u Trudovikler , liberaller kadar yenilik yanlısı olmayan Oktobristler ve gerici buyuk toprak sahiplerinin kurdu?u Toprak Sahipleri Birli?idir . Secim yasaları Aralık 1905'te onaylanarak yasala?ır. Buna gore 25 ya?ından buyuk erkeklere oy hakkı tanınsa da atılan oyun de?eri secmene gore de?i?mekteydi. Secim sistemine gore toplumdaki bazı sınıfların oyları di?erlerine gore daha de?erliydi. Orne?in bir buyuk toprak sahibinin oyu, bir koylu veya i?cinin oyundan daha etkiliydi. Duma secimleri Mart 1906 tarihinde yapılacak ve sosyalist partiler olan SRlar ve Bol?evikler tarafından boykot edilecektir. Secimlerin sonucunda Kadetler 170, Trudovikler 90 vekillik kazanacak, 100 ba?ımsız aday, 63 ulusla temsilci ve Oktobristlerden 16 aday vekilli?e hak kazanacaktır. Nisan 1906’da Carlık hukumeti yayınladı?ı temel yasalarla yeni siyasi duzenin sınırlarını belirler. Carın mutlak otoritesi korunmu?, tum yurutme yetkisi ona tanınmı?tır. Ayrıca dı?i?leri, kilise ve silahlı kuvvetler alanlarında tek yetkili Cardı. Duma ise yarısı secilmi? yarısı da Car tarafından atanmı? Devlet Konseyinin alt kanadı haline indirgenmi?ti. Bir yasal duzenlemenin kanun olabilmesi icin sırasıyla Duma, Devlet konseyi ve Car tarafından onaylanması gerekiyordu. ?stisnai durumlarda Duma’nın onayı olmaksızın da yasa onaylanabiliyordu. Yine Nisan’da ulkenin sıkıntılı ekonomik durumuna care icin 900 milyon rublelik bir mali kaynak bulan Bakan Sergey Witte gorevinden istifa eder. Witte’nin yerine ?van Goremykin gececek, o da gorevi Mayıs 1906’da Pyotr Stolipin ’e bırakacaktır. Kursusunden surekli olarak daha fazla reform ve ozgurluk talep edilen Duma Car tarafından Temmuz 1906’da sadece propaganda yaptı?ı suclamasıyla kapatılır. Kadetlerin ve Carlık hukumetinin beklentilerinin aksine halk Duma’nın kapatılması kar?ısında hicbir tepkide bulunmaz. Ne var ki Stolypin’e duzenlenen ve ba?arısız olan suikast giri?iminden sonra terorizm bahanesiyle baskılar artırılacak ve sekiz ay boyunca binin uzerinde devrimci idam edilecektir. Kapatılan Duma’dan sonra yeniden yapılan 2. Duma secimlerine bu sefer sosyalist partiler katılacak ve vekillik kazanacaklardır. Ancak 2. Dumanın da sonu ilki gibi olacak ve Haziran 1907’de kapatılacaktır. Ayrıca secilmi? sosyalist vekillerin tutuklanmasıyla Carlık rejimi kesin bir zafer kazanır. Devrimci surec kapanmı? ve otokrasinin devamı sa?lanmı?tır.

Yukselen terorizm [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Devrim surecinde grev, miting ve gosteri gibi kitle eylemlerinin azaldı?ı donemde siyasi terorun arttı?ı gozlemlenmi?tir. SR ’ların Sava? Orgutu, eski Narodnik hareketin kalıntıları ve Bol?eviklere ba?lı gruplar cok sayıda siyasi cinayet i?lemi? ve orgutlere kaynak aktarmak icin banka soygunları yapmı?tır. 1906-1909 yılları arasında binlerce devlet gorevlisi, polis memuru oldurulecektir. One cıkan kurbanlar arasında ?u ki?iler bulunmaktadır:

• Dmitri Sipyagin ? ?ci?leri Bakanı. 2 Nisan 1902’de Sankt Petersburg’da oldurulur.
• Nikolay Bobrikov ? Finlandiya Valisi. 17 Haziran 1904'te Helsinki’de oldurulur.
• Vyaceslav von Plehve ? ?ci?leri Bakanı. 28 Temmuz 1904'te Sankt Petersburg’da oldurulur.
• Eliel Soisalon-Soininen ? Finlandiya Yuksek Mahkemesi Hakimi. 6 ?ubat 1905'te Helsinki’de oldurulur.
• Buyuk Duk Sergey Aleksandrovic?17 ?ubat 1905'te Moskova’da oldurulur.
• Viktor Saharov ? eski Sava? Bakanı. 22 Kasım 1905'te oldurulur.
• Amiral Cuhnin ? Karadeniz Donanma Komutanı. 11 Temmuz 1906’da oldurulur.

Baskılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Devrim surecinde Carlık rejimi kimi ozgurlukleri tanımak zorunda kalsa da a?ır hapis ve idam cezalarını yo?unlukla kullanacak ve toplum uzerindeki baskısını hafifletmeyecektir. Ozellikle 1906-1909 surecinde binlece ki?i idam edilecektir. Bu sayılar sadece idam edilen siviller icindir. Bunun yanı sıra ordu ve donanma bunyesinde ya?anan ayaklanmalar sonucunda gercekle?tirilen divanı harp mahkemelerinde binlerce asker idam edilmi?, ayaklanan koylu bolgelerine duzenlenen ve ozellikle Sibirya, Kafkaslar ve Baltık bolgelerindeki cezalandırma seferlerinde sayısız koylu oldurulmu?tur.

Finlandiya [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Rusya’ya ba?lı olan ancak surekli olarak ba?ımsızlık talebinde bulunan Finlandiya’da sosyalistler 30 Ekim ? 6 Kasım 1905 tarihleri arasında genel grev duzenlerler. Ba?ımsızlık ve ozgurluk talebiyle taban orgutleri olu?turulacak ve ilk Kızıl Muhafız birlikleri orgutlenecektir. Genel grev sırasında Yrjo Makelin tarafından hazırlanan Kızıl Deklarasyon ile Finlandiya’daki Carlık Senatosunun kapatılması, secimlerin yapılması, siyasi ozgurluklerin tanınması ve sansurun kaldırılması talep edilir. Anayasal monar?i taraftarlarından Leo Mechelin tarafından hazırlanan Kasım Manifestosunda ise ba?ımsız Finlandiya Parlamentosunun kurulması talep edilir. Ayrıca bolgede devam eden Rus asimilasyon politikalarına da son verilmesi istenir. 30 Haziran 1906 tarihinde Helsinki’deki Rus denizciler Fin devrimciler lehine ayaklanacak ve Fin halkı tarafından genel grev ile desteklenseler de Baltık Filosu askerleri tarafından 60 gun suren catı?malar sonucu bastırılacaklardır. ^[7]

Estonya [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Rusya ?mparatorlu?una ba?lı Estonya’da ulusal ozerklik, basın ve toplanma ozgurlu?u ile secimler icin eylemlere giri?irler. 16 Ekim 1905 gunu Tallinn ’deki bir sokak gosterisine ate? eden Rus askerleri 94 ki?inin olmesine sebep olur. Carlık tarafından ilan edilen Ekim Manifestosu Estonya’da destek gormu? ve gosteriler sırasında ilk kez ulusal Estonya bayra?ı meydanlarda gorulmu?tur. Jaan Tonisson gorece ozgurluk ortamından faydalanarak Estonyalıların haklarını artırmak icin ilk Estonya siyasi partisi olan Ulusal ?lerleme Partisini kurar. Aynı donemde daha radikal olan Estonya Sosyal Demokrat ??ci Birli?i de Jaan Teemant tarafından kurulacaktır. ?ki siyasi akım Carlı?a kar?ı izlenecek yolda anla?amasa da Baltık ulkesinde ya?anmakta olan Cermenle?tirme ve Rusla?tırma politikalarına kar?ı dururlar. Aralık 1905'te cıkan olaylarda cok sayıda buyuk toprak sahibinin ciftli?i ya?malanacak ve Carlık Ordusu tarafından i?ci ve koyluler ayrım gozetilmeksizin oldurulecektir. Devrimci surecin sonumlenmesiyle Estonya yine eski statusune donse de 1905 yılında ya?anan geli?meler 1917 Ekim Devriminden sonra bu ulkenin ba?ımsız olmasına yarayacaktır. ^[8]

De?erlendirme [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1905 Devrimi kendili?inden geli?en bir yapıya sahiptir. Ozellikle Rus-Japon Sava?ı sonrasında cok kotu durumda olan Rus donanmasındaki bahriyeliler bulundukları sava? gemilerinde subaylarına isyan etmi? ve gemileri ele gecirmi?lerdir. Bunlardan en onemlisi olan Potemkin Zırhlısı orne?inde de gorulece?i gibi Rus askeri yuksek derecede siyasalla?acak ve benzer durumdaki i?ci ve yoksul koylulukle eylem birli?i yapacaktır.

1905 Devrim surecinin en onemli ozelliklerinden birisi de tabanda asker, i?ci ve koylulerin olu?turdukları Sovyet organının kurulmu? olmasıdır. Ozyonetim organı olarak ayaklanmanın ba?arılı oldu?u yerlerde yonetimi ele alan bu organ devrimin bastırılmasıyla tasfiye edilse de 1917 ?ubat Devrimi ile birlikte yeniden kurulacak ve Ekim Devrimi ile birlikte iktidar organı olacak, yeni kurulan Sovyetler Birli?ine adını verecektir.

Moskova’da 1905 yılının Aralık ayında ozellikle Bol?eviklerin onderli?inde gercekle?tirilen i?ci ayaklanması ozellikle Lenin tarafından sonraki donemde derinli?ine incelenecek ve bu deneyimden dersler cıkartılacaktır. Ba?arısız olmu? olsa da i?cilerin deste?ini kazanmı? olan bir silahlı ayaklanma giri?imi Bol?evikler adına Ekim Devrimine ı?ık tutacak ve cok onemsenecektir. ^[9]

Etkileri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?lgili filmler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• ' Potemkin Zırhlısı ( Rusca: 'Броненосец Потёмкин', ?ngilizce: Battleship Potemkin )' ( Sergei Eisenstein , 1925) Fragman

?lgili muzikler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Dimitriy Dimitrievic ?ostakovic , Senfoni No. 11 1905 yılı

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Rus-Japon Sava?ı
• Kanlı Pazar
• 1905 Moskova Ayaklanması
• Potemkin Zırhlısı
• Rus Devrimi (1917)
• ?ubat Devrimi
• Ekim Devrimi
• 1907 Haziran Darbesi
• 1905 Polonya Krallı?ı Devrimi

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Konuyla ilgili yazılan eserler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Rusca eserler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• В.И. Ленин Аграрная программа социал-демократии в первой русской революции 1905?1907 годов. ? Москва: Издательство политической литературы, 1967.
• Л. Троцкий Л. Троцкий. Наша первая революция. Часть 1. ? Москва-Ленинград: 1925.
• Л. Троцкий Л. Троцкий. Наша первая революция. Часть 2. ? Москва-Ленинград: 1925.
• Р. Люксембург О социализме и русской революции // Раздел второй. Революция 1905?1907 гг. в России и Польше. ? Москва: Издательство политической литературы, 1991.
• Гаврилов Б. И. В борьбе за свободу: Восстание на броненосце ≪Потемкин≫. ? Москва: Мысль, 1987.
• Милюков П.Н. Воспоминания. Том 1. ? Нью Йорк: Издательство имени Чехова, 1955.
• Милюков П.Н. Russia and its crisis (1905). ? Chicago: University of Chicago Press, 1905.
• Витте С.Ю. Воспоминания. ? Издательство Социально - Экономической Литературы, 1960.
• Николай II Дневники. ? Орбита, 1991. ? ISBN 5-85210-024-2
• Курлов П. Г. Гибель Императорской России (воспоминания). ? М.: Современник, 1992.
• Деникин А.И. Старая армия. ? М.: Айрис-пресс, 2005. ? С. 207-226. ? ISBN 5-8112-1411-1
• Редигер А.Ф. История моей жизни. Воспоминания военного министра. В двух томах. ? М.: Канон-пресс; Кучково поле, 1999.
• Т. Шанин Революция как момент истины. Россия 1905-1907 гг. - 1917-1922 гг.. ? М.: Весь Мир, 1997. ? ISBN ISBN 5-7777-0039-Х
• Анна Гейфман Революционный террор в России. 1894-1917. ? М.: Крон-Пресс, 1997. ? С. 448. ? ISBN ISBN 5-232-00608-8
• Ганелин Р.Ш. Российское самодержавие в 1905 году. Реформы и революция. ? СПб.: Наука, 1991. ? С. 221.
• Г. Головков Бунт по-русски. Палачи и жертвы. Рандеву с революцией 1905-1907 гг. ? Детектив-Пресс, 2005. ? С. 624. ? ISBN 5-89935-070-9
• Ленин В. И., О революции 1905?1907 гг., М., 1955
• Пясковский А. В., Революция 1905 ?1907 гг. в России, М., 1966
• Первая революция в России: взгляд через столетие. Под ред. А. П. Корелина, С. В. Тютюкина. ? М.: Памятники исторической мысли, 2005. ? 602 с.

?ngilizce eserler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• B. Pares Russia and reform. ? London: A. Constable & co., ltd., 1907.
• Anthony J Heywood, Jonathan D Smele The Russian Revolution of 1905: Centenary Perspectives (Routledge Studies in Modern European History). ? Routledge, 2005. ? ISBN 0-415-35568-0
• Abraham Ascher The Revolution of 1905: Russia in Disarray. ? Stanford, USA: Stanford University Press, 1994. ? ISBN 0-8047-2327-3
• John Bushnell; Mutiny amid Repression: Russian Soldiers in the Revolution of 1905-1906; Indiana University Press, Bloomington, 1985
• Anna Geifman. Thou Shalt Kill: Revolutionary Terrorism in Russia, 1894-1917.