Medrese

Medrese , Musluman ulkelerde orta ve yukseko?retimin yapıldı?ı e?itim kurumlarının genel adıdır. Medrese kelimesi Arapca ders ( ??? ) kokunden gelir. ^[1] Medreselerde ders verenlere " muderris ", onların yardımcılarına "muid", okuyanlara "danı?mend", "softa" veya "talebe" adı verilir.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turk ?slam devletlerinde medrese gelene?i Karahanlılarla ba?lar. Ayrıca Karahanlılar medrese gelene?i ile birlikte burslu o?rencilik sistemini ba?latmı?lardır. F. Re?it Unat'a gore ise ?slam'da ilk medrese Buyuk Selcuklu Devleti zamanında Alparslan 'ın veziri Nizamulmulk tarafından acılan ve yine onun ismiyle anılan Nizamiye Medreseleri 'dir. ^[2] Necdet Sakao?lu ise ilk medresenin kurucusu olarak, Ni?abur hakimi Emir Nasır bin Sebuktekin'i gostermektedir. ^[3]

Medreseler, Selcuklular'la zirve yapar. En kapsamlı, cok yonlu medreseleri Buyuk Selcuklular acmı?tır. En buyuk Nizamiye Medresesi, Selcuklu veziri Nizamulmulk tarafından Ba?dat 'a kurulmu?tur ^{[
kaynak belirtilmeli
]}. Budizmdeki dinsel e?itim kurumu Viharalardan etkilenilerek medreseler acılmı?tır. ^{[
kaynak belirtilmeli
]}?lk medreselerde a?ırlıklı olarak Kuran, kıyas, icma, fıkıh, kelam gibi dini dersler okutulurken, Nizamiye medreselerinde hem pozitif bilimler hem de dini bilimler birlikte okutulmu?tur. Bu e?itim sisteminde Batinilik ve ?iilik arasında fikri mucadele amaclanmı?tır. ^{[
kaynak belirtilmeli
]}

Selcuklular Anadolu'ya geldikten sonra ce?itli ?ehirlerde cok sayıda medreseler in?a etmi?lerdir. Anadolu'da acılan ilk medrese Dani?mentliler tarafından Tokat Niksar 'da acılan Ya?basan Medresesi 'dir.

Osmanlı Devleti 'nin devrinde ilk medrese Orhan Bey zamanında 1330 yılında Orhan Gazi Medresesi adıyla ?znik 'te kurulmu?tur. Daha sonra Osmanlı Devleti'nin sınırları geni?lemesiyle beraber Bursa ve Edirne ba?ta olmak uzere pek cok ?ehirde medreseler acıldı. ?stanbul'un fethinden sonra ust seviyedeki e?itim kurumları ba?kentte yo?unla?tı.

1331-1451 yılları arasında 82 adet medrese kurulmu?tur.

1463-1471 yılları arasında kurulanlara Fatih medreseleri ya da Sahn-ı Seman medreseleri denilir (Bu medreselerle birlikte sureye dayalı e?itim, ders gecme sistemine dayalı e?itime donu?turulmu?tur.).

1550-1557 yılları arasında kurulanlara ise Suleymaniye medreseleri denir. Osmanlı Devleti'nin ilk tıp okulu Darultıp Suleymaniye medreselerinde yer almı?tır. Tıbbi bilgilerin uygulamalarının yapıldı?ı Daru??ifa ve di?er bazı bolumler olan Darulakakir (Eczane), Daruzziyafe, Tabhane ve ?marethane ilk kez Suleymaniye medreselerinde yer almı?tır.

Ba?langıcta butun e?itim faaliyetlerinin yapıldı?ı kurum olan medreseler, Tanzimat Doneminde yeni mesleki okulların acılması ile sadece din e?itimi verilen okullar haline getirildi. Osmanlı devletinin son doneminde medreselerin ders programında ve te?kilat yapısında yeni duzenlemeler yapıldı. 1914 yılında Daru-l hilafeti-l Aliyye adı altında birle?tirilen medreseler, Milli Mucadeleden sonra 03.03.1924 tarih ve 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu ’nun birinci maddesi olan "Turkiye dahilindeki butun muessesat-ı ilmiye ve tedrisiye Maarif Vekaleti’ne merbuttur" ifadesi ile Turkiye Cumhuriyeti Milli E?itim Bakanlı?ı ’na ba?lanmı? ve zamanın Milli E?itim Bakanı Vasıf Bey de 13.03.1924 tarihli genelgesiyle medreseler uzerindeki tasarruf hakkını kullanarak medreseleri kapatmı?tır.

Hiyerar?i [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

16. yuzyıla kadar medreseler arasında en yuksek konum Ayasofya Medresesi 'nde idi. 60 akce ucretli muderrisler burada gorev yapıyordu. Bunlara altmı?lı deniyordu. Sahn-ı Seman medreselerinde 50 akce ucretli muderrisler calı?yordu. XVI. yuzyılda Suleymaniye medreseleriyle bu tasnif de?i?ip geni?ledi. ^[4] 16. yuzyılında Suleymaniye'nin in?ası sırasıyla ?u hiyerar?ik duzeni olu?turdu: Dar'ulhadis-i Suleymaniye, Suleymaniye, Hamis-i Suleymaniye, Musile-i Suleymaniye, Hareket-i Altmıslı, ?btida-i Altmı?lı, Sahn-ı Seman, Musile-i Sahn, Hareket-i Dahil, Ibtida-i Dahil, Hareket-i Haric, Ibtida-i Haric. ^[5]

Medreselerde verilen dersler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kur'an
Sarf, Nahv ( Morfoloji )
Mantık
Hadis
Tefsir (Kuran yorumu)
Adab-ı bahis (Tartı?ma adabı)
Vaaz
Belagat (Guzel konu?ma, retorik )
Kelam
Hikmet
Fıkıh (?slam Hukuku)
Faraiz ( Miras hukuku )
Akaid (?nanc esasları)
Usul-u fıkıh
?lm-i heyet ( Astronomi )
Tıb
?lm-i hesap ( Matematik ve geometri )
Medreselerde a?ırlıklı olarak Kuran, kıyas, icma, fıkıh, kelam gibi dini dersler okutulurken, Nizamiye medreselerinde hem pozitif bilimler hem de dini bilimler birlikte okutulmu?tur. Bu e?itim sisteminde batinilik ve ?iilik arasında fikri mucadele amaclanmı?tır.

Mimarisi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Anadolu'da bulunan medrese yapıları kubbeli ve eyvanlı olmak uzere iki tip geli?im gostermi?tir. Bu surec icinde surekli bir yenilik ve geli?im arayı?ı izlenebilmektedir. Esasları de?i?meyen bir plan ?emasından hareketle bu denli varsıl bir mimarinin ce?itlili?inin ortaya konulması, Turk sanatının buyuk dinamizmini gostermektedir.

Derslerin goruldu?u yer buyukce bir oda hacminde ve genellikle kubbelidir. Zemin hasır veya kilimle kaplıdır. O?renciler minderler uzerine oturur, muderris buyukce bir rahle arkasından ders anlatırdı. Suleymaniye ve Fatih medreselerinin her birinde merkezi konumda birer dershane bulunmakta idi. Genelde ise her medresede bir dershane mevcuttu. Medrese avlusunda co?unlukla bir kuyu, mustakil suyu olan medreselerde ortada bir ?adırvan veya sebil yer alırdı. Bunun dı?ında cama?ırhane. gusulhane. abdesthane vardı. Medreselerde haftanın be? gunu ders verilir, salı ve cuma gunleri tatil olurdu. Molla Fenari talebenin ders kitaplarını. ozellikle o sırada eserleri me?hur olan Teftazan'i'nin kitaplarını istinsah edebilmeleri icin pazartesiyi de ekleyerek tatil gunlerini uce cıkarmı?tı. ^[4] 16. yuzyılında Suleymaniye'nin in?ası sırasıyla ?u hiyerar?ik duzeni olu?turdu: Dar'ulhadis-i Suleymaniye, Suleymaniye, Hamis-i Suleymaniye, Musile-i Suleymaniye, Hareket-i Altmıslı, ?btida-i Altmı?lı, Sahn-ı Seman, Musile-i Sahn, Hareket-i Dahil, Ibtida-i Dahil, Hareket-i Haric, Ibtida-i Haric. ^[5]

Medresede dersler sabah ve ikindi namazı sonrası olmak uzere iki a?amada i?lenirdi. Esas dersler sabah i?lenirdi. Hucre denilen medrese odaları genellikle icazet alma seviyesine gelmi? kıdemli, yetenekli dani?mend denilen o?rencilere verilirdi.Bu tarihte Suleymaniye Medreseleri 'nde toplam 131 hucrede on bir muderris, iki bevvab ve bir naib dı?ında 223 ki?i oturmakta olup bunların 128'i hucre sahibi talebe, doksan ikisi refik ve comezdi. Uc ki?i de gecici olarak kalıyordu. Aynı tarihte ?stanbul'daki medrese odalarında kalan 2947 talebeden 1193'unun tek ba?ına, 10 97'sinin iki?er ki?i, 403 talebenin ucer ki?i, altmı? dokuz ki?inin ise dort be? ki?i olarak bir odayı payla?tı?ı tespit edilmi?tir. ^[6]

Turleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kubbeli [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Medreselerde avlunun uzeri buyuk bir kubbe ile ortulunce, kubbeli medrese planı ortaya cıkmı?tır. Anadolu'da ba?layan kubbeli medreseler devamlı bir geli?me gostererek, toplu mekan anlayı?ıyla Osmanlı'nın buyuk camileri mimarisine bir hazırlık olmu?tur. ^[7]

Eyvanlı Avlulu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Cifte Minareli Medrese - Erzurum
Sırcalı Medrese-Konya
Ta? Medrese-Ak?ehir
Avgunu Medresesi-Kayseri
Gok Medrese-Sivas

Di?er [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Genel medrese
Ozel medrese
Dini medrese
?slami medrese

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Aslanapa, O., 1973, Turk Sanatı II Anadolu Selcuklularından Beylikler Devrinin Sonlarına Kadar , Ba?bakanlık Muste?arlı?ı Kultur Yayınları, ?stanbul.

^ "medrese" . nisanyansozluk. 23 Kasım 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 12 Mayıs 2013 .
^ Ersoy Ta?demirci, : Medreselerin Do?u? Kaynakları ve ?lk Zamanları, E.U. Sos. Bil. Dergisi, Sayı:2, Kayseri,1989, sayfa 269-271.
^ Unat, Faik Re?it (1964). Turkiye E?itim Sisteminin Geli?mesine Tarihi Bir Bakı? . MEB Yayınları. s. 3.
^ ^a ^b "Ar?ivlenmi? kopya" . 10 Ekim 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 4 Ekim 2014 .
^ ^a ^b Cambridge University Press, History of Turkey Vol. 3, The Later Ottoman Empire 1603-1839 (2006), s.216
^ "Medrese maddesi" . ?slam Ansiklopedisi . TDV?. 30 Ocak 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 28 Ekim 2014 .
^ Aslanapa,1973

[1] "medrese" . nisanyansozluk. 23 Kasım 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 12 Mayıs 2013 .

[2] Ersoy Ta?demirci, : Medreselerin Do?u? Kaynakları ve ?lk Zamanları, E.U. Sos. Bil. Dergisi, Sayı:2, Kayseri,1989, sayfa 269-271.

[3] Unat, Faik Re?it (1964). Turkiye E?itim Sisteminin Geli?mesine Tarihi Bir Bakı? . MEB Yayınları. s. 3.

[islamansiklopedisi.info-4] "Ar?ivlenmi? kopya" . 10 Ekim 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 4 Ekim 2014 .

[Cambridge_University_Press_2006-5] Cambridge University Press, History of Turkey Vol. 3, The Later Ottoman Empire 1603-1839 (2006), s.216

[İslam-6] "Medrese maddesi" . ?slam Ansiklopedisi . TDV?. 30 Ocak 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 28 Ekim 2014 .

[7] Aslanapa,1973

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]