?eyhulislam
?eyhulislam
ya da
?eyh'ul-?slam
(
Osmanlıca
: ?????? ????????), dini konularda en yuksek derecede bilgi ve yetkiye sahip olan kimse.
Osmanlı Devleti
zamanında ?eyhulislam dini konularda en yuksek yetkiye sahip devlet gorevlisiydi. Gerekti?i zaman dini sorunlarla ilgili goru?lerini fetva yayınlayarak acıklardı. Bu fetvalar kanun niteli?i ta?ırlardı. 1920 yılında
Ankara
'da kurulan Meclis Hukumetinde bu makam
?er'iye ve Evkaf Vekaleti
adıyla "Bakanlık" olarak yer aldı. Cumhuriyetin ilanından kısa bir sure sonra 1924 yılında
laiklik
ilkesinin kabul edilmesi sonucu bu bakanlık kaldırılmı?, yerini
Diyanet ??leri Ba?kanlı?ına
bırakmı?tır.
II. Abdulhamid
doneminde (1891-1907) yılları arasında 16 yıl ?eyhulislamlık yapmı? olan
Cemaleddin Efendi
?lk ?eyhulislam,
Molla Fenari
olup,
[1]
bu unvan kendisine 1424'te verilmi?tir. Son Osmanlı ?eyhulislamının
[2]
Mustafa Sabri Efendi
oldu?u ile ilgili goru?ler olsa da, ?eyhulislamlık unvanını son ta?ıyan ki?i,
Mehmet Nuri Medeni Efendi
'dir.
[3]
Mehmet Nuri Medeni Efendi'nin 1922'de kabinesiyle birlikte istifa etmesi arasındaki 498 yıl boyunca ?eyhulislamlık muessesesi surmu?tur.
1424-1922 yılları arasında 131 ?eyhulislam 175 defa bu makama tayin edilmi?tir.
Ebussuud Efendi
29 yılla en fazla; Memikzade Mustafa Efendi de 13 saatle en az bu makamda kalan ?eyhulislamdır.
Arif Pa?a tarafından cizilen ve Osmanlı devlet yoneticilerini tasvir eden bir resim (ortada ?eyhulislam)
131 ?eyhulislamın yalnızca 9'u
Turk
asıllı de?ildir. (
Arap
,
Bosnalı
Gurcu
,
Cerkes
,
Arnavut
'tur.) ?eyhulislamlar icinde mustesna bilginler, yazarlar, ?airler, hattatlar, bestekarlar ve hukukcular vardı. Bircok ?eyhulislam verdikleri fetvaları toplayarak hem ?slami ilimler, hem de Osmanlı hukuk tarihi bakımından de?erli eserler bırakmı?lardır.
I. Selim
zamanında (1512-1520) ?eyhulislamdan
Ahmed ibni Kemal Pa?aya
Mufti-yus-sekaleyn (insan ve cinlere fetva veren) unvanı verilmi?tir.
I. Suleyman
zamanına (1520-1566) kadar ?eyhulislamlık tercihinde uyulması zorunlu bir yasa ya da kural yokken,
Ebu's-Suud Efendi'nin
hazırladı?ı bir kanunla
Rumeli Kazaskerli?i
'nden sonra terfi edilen bir makam haline getirildi. Pek nadir olarak Anadolu kazaskerlerinden de ?eyhulislamlar goruldu.
II. Mehmed
,
kanunnamesinde
?eyhulislamı ve padi?ah hocalarını vezirlerden ustun tutmaktaydı. Bu kanunnameye gore
ulemanın
reisi kabul edilmekle beraber ?eyhulislamın,
ilmiye sınıfının
ba?ı sayılması 16. asrın ortalarına do?ru gercekle?mi?tir. 16. asırda
Zenbilli Ali Cemali Efendi
,
?bn-i Kemal Pa?azade
ve
Ebu's-Suud Efendi
gibi kudretli alimlerin bu makama gelmesiyle ?eyhulislamlık daha da onem kazandı. Bilhassa bu uc ?ahsiyetin
Osmanlı Devleti
'nin yukselmesinde onemli katkıları olmu?tur.
Ba?langıcta kadıaskerlik ve muallim-i sultani vazifelerine gore ikinci derecede bulunan ?eyhulislamlı?ın, bilhassa
?bn-i Kemal
(1525-1533) ve Ebu's-Suud Efendi (1545-1574)'ye gecmesi ile daha bir onem kazandı?ı ve kadıaskerli?in ustunde bir gorev olarak kabul edildi?i anla?ılmaktadır.
Osmanlılar
'da ?eyhulislam,
ilmiye sınıfının
ba?ı sayılıyordu. Klasik
Osmanlı
devrinde devlet gorevlileri
kalemiye
, seyfiye ve
ilmiye
olmak uzere uc sınıfa ayrılıyordu. ?lmiye sınıfı, gunumuzun Adalet ve Milli E?itim Bakanlıkları ile Diyanet ??leri Ba?kanlı?ı'nın gorevlerini ustlenmi? durumdaydı.
?eyhulislam
Celebizade Huseyin Husnu Efendi
(1910)
Osmanlı
tarihinde sadrazam olmak icin e?itim aranmazdı ama ?eyhulislam olmak hatta bunun ilk basama?ı olan kadılık, muftuluk ve muderrislik icin bile, medreselerin en yukse?ini bitirmi? olmak gerekirdi. Bu durum;
Osmanlı ?mparatorlu?u
'nun, ?eyhulislamlı?a verdi?i de?eri gostermesi acısından oldukca onemlidir.
|
|---|
| Merkezi sistem
| | Hanedan
| |
|---|
Adalet
(reform ve anayasal donemi)
| |
|---|
| Hukumet
| |
|---|
| |
|---|
| |
|---|