한국   대만   중국   일본 
Komplo teorisi - Vikipedi ?ceri?e atla

Komplo teorisi

Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Bu madde bir kuram olan komplo teorisi hakkındadır. Aynı adlı film icin icin Komplo Teorisi (film)  sayfasına bakınız.
Amerikan doları banknotu uzerinde yer alan her ?eyi goren goz sembolu, bazılarınca ABD kurucularının ve ?lluminati 'nin dahil oldu?u bir komplonun varlı?ının kanıtı olarak gorulmu?tur. [1]

Komplo teorisi , bir olayın veya durumun, di?er acıklamalar daha olanaklı iken [2] genellikle farklı politik gudulere sahip, kotucul ve guclu grupların komplolarına ba?vurularak acıklanması. [3] [4] Terim aynı zamanda komplolara ba?vurmanın on yargıların ve yetersiz bulguların uzerine bina edildi?ine yonelik kucumseyici bir yan anlamı da bunyesinde barındırır. [5] Komplo teorileri, yanlı?lanmaya direnirler ve dongusel akıl yurutme ile peki?irler: hem teoriyi yalanlayan bulgular, hem de teoriyi do?rulayan bulguların yoklu?u; teorinin do?rulu?una dair kanıt olarak yorumlanır [5] [6] ve bu da komploların kanıt alanından inanc alanına gecmelerine yol acar. [7]

Psikolojik duzlemde, Makyavelizm ve paranoya ile komplocu du?unu? arasında yuksek seviyeli bir ili?ki saptanmı?tır. [8]

Koken bilgisi ve tanım [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turk Dil Kurumu , komplo teorisini "bir kimse, kurulu? veya ulkeye kar?ı gizlice, zarar verici tuzak kuruldu?u varsayımına dayanan du?uncelerin tumu" olarak tanımlar. [9] Komplo kelimesi Turkceye Fransızcada "kucuk entrika" anlamına gelen complot kelimesinden gecerken tarihte en eski kullanımı Mehmet Bahaettin'in 1924 tarihli Yeni Turkce Lugat'inde gorulur. [10] Teori kelimesi ise Turkceye yine Fransızcada "gozlem, nazariye, bilimsel goru?" gibi anlamlara gelen theorie kelimesinden gecip, kelimenin tarihteki en eski kullanımı Huseyin Rahmi Gurpınar'ın 1923 tarihli Cehennemlik adlı yapıtında gorulur. [11]

Komplo teorisi, komplo ile aynı ?ey de?ildir. Barkun'a gore komplolar "iki veya daha fazla ki?i tarafından tasarlanan ve/veya uygulamaya konulan gercek gizli planlar" iken komplo teorileri "du?unsel bir in?a", "olaylara duzenli bir goruntu verebilmek icin dunyaya uygulanan bir ?ablon"dur. Bir komplo teorisi; "kucuk ve gizli bir grubun" olayları manipule etti?ini varsayarak ulusal ve uluslararası olabilir; tek bir olaya odaklanabilir veya coklu hadiseleri, ulkeleri, bolgeleri ve tarihsel donemleri kapsayabilir. Komplo teorisyenleri, ozel bilgilere veya kendilerini resmi beyana inanan yı?ınlardan ayıran ozel bir du?unce tarzına eri?imlerinin oldu?unu du?unur. [12]

Ornekler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Her turlu konu bir komplo teorisinin nesnesi olabilse de bazı konular di?erlerinden daha fazla ilgi ceker. Ozellikle ye?lenen konular arasında unlu olumleri, hukumet aktiviteleri, gizli teknolojiler, " sahte bayrak " terorizmi ve uzaylı ya?ama dair sorular bulunur. En uzun sureli ve en fazla tanınmı? komplo teorileri arasında John F. Kennedy Suikastıyla , 1969'da Apollo 11 'in aya ini?iyle ve 11 Eylul saldırıları ile ilgili kavramların yanında gercek veya hayali gruplarca hedeflenen sozde dunya hakimiyeti ile ilgili pek cok teori yer alır. [13]

Ra?bet [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bazı akademisyenler, komplo teorilerinin bir zamanlar uc kitleler ile sınırlı kalsa da daha sonra kitlesel medyada sıradan hale geldi?ini; bunun da komploculu?un 20. yuzyıl sonu ve 21. yuzyıl ba?ı ABD'sinde yeni bir kulturel fenomen olarak ortaya cıkmasına katkıda bulundu?unu one surer. [14] [15] [16] [17] Antropolog Todd Sanders ve Harry G. West'e gore Amerikalıların geni? bir kesiminin en az birkac komplo teorisine itimat etti?ine dair bulgular mevcuttur. [18] Bu durum; komplo teorilerine duyulan inancın sosyologların, psikologların ve folklor uzmanlarının ilgi alanına girmesine yol acmı?tır.

Komplo teorileri; Web uzerinde bloglar ve YouTube videoları ?eklinde mevcut olup, teorilerin bir ba?ka kayna?ı da sosyal medyadır . Web'in komplo teorilerinin yaygınlı?ını artırıp artırmadı?ı calı?maya acık bir sorudur. [19] Komplo teorilerinin arama motoru sonuclarındaki varlı?ı ve gosterimi izlenmi? ve calı?ılmı?, farklı konulara dair sonuclar arasında kayda de?er bir ce?itlilik oldu?u ortaya cıkarılıp saygın ve kaliteli linklerin genel bir eksikli?i gosterilmi?tir. [20]

Turler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Walker'ın be? ce?idi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Reason dergisi editoru Jesse Walker be? ce?it komplo teorisi tanımlamı?tır:

  • "Dı?arıdaki Du?man", bir toplulu?a kar?ı dı?arıdan entrikalar duzenleyen figurlere dayanan komplo teorilerini ifade eder.
  • "?cerideki Du?man", ulke icinde gizlenip sıradan vatanda?lardan ayırt edilemeyen entrikacıları baz alır.
  • "Yukarıdaki Du?man", olayları kendi kazancları icin manipule eden guclu insanları konu eder.
  • "A?a?ıdaki Du?man", toplumsal duzeni altust etmeye calı?an alt sınıfları icerir.
  • "?yi huylu komplolar", perde arkasından calı?ıp dunyayı iyile?tiren ve insanlara yardım eden ruhani kuvvetleri konu eder. [21]

Barkun'un uc ce?idi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Barkun komplo teorilerini uce ayırır:

  • Olaylarla ilgili komplo teorileri sınırlı ve iyi tanımlanmı? olaylara i?aret eder. Bu tur komplo teorilerine ornek olarak Kennedy suikastı, 11 Eylul ve AIDS'in yayılmasıyla ilgili olanlar ornek verilebilir. [14]
  • Sistemik komplo teorileri nde komploların geni? amacları oldu?una ve bir ulkenin, bolgenin veya tum dunyanın kontrolune sahip oldu?una inanılır. Bu tur komplo teorilerinde amaclar kapsamlı olsa da komploların i?leyi? bicimi genellikle basittir: kotucul, tekil bir organizasyon mevcut kurumların icine sızmaya ve bu kurumları yıkmaya yarayacak bir planı yururlu?e koymu?tur. Bu tur senaryolar; Yahudilerin, Hristiyanların, Masonların ve komunizmin sozde entrikalarına odaklanan komplo teorilerinde yaygın olarak gorulur. [14]
  • Ust komplo teorileri veya superkomplo teorileri Barkun'a gore coklu sozde komploları hiyerar?ik bicimde birbirlerine ba?lar. En tepede uzak ama her ?eye gucu yeten kotucul bir guc mevcuttur. Barkun bu ture ornek olarak David Icke ve Milton William Cooper gibilerinin du?uncelerini ornek verir. [14]

Rothbard: sı? ve derin [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ekonomist, tarihci ve siyasal teorist Murray Rothbard "derin" komplo teorileri ile "sı?" komplo teorilerini kar?ıla?tıran bir model one surer. Rothbard'a gore "sı?" bir teorist bir olaya bakıp "Kimin i?ine yaradı?" sorusunu sorar ve var oldu?u du?unulen bir cıkar sahibinin olayları gizlice etkilemekten sorumlu oldu?u sonucuna ula?ır. Ote yandan "derin" komplo teorisyeni bir onsezi ile yola cıkıp bulgu arayı?ına girer. Rothbard, ikinci aktiviteyi belirli olguları kullanarak kendi ilkin paranoyasını do?rulama davranı?ıyla ili?kilendirir. [22]

Bulgulara kar?ı komplo teorileri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dilbilimci Noam Chomsky ; komplo teorilerini; akademik dokumanlar veya anaakım medya raporları ile kayda gecmi?, kamusal tanınırlı?ı yuksek kurumların uzun vadeli davranı?larına odaklanan kurumsal inceleme ile kar?ıla?tırır. [23] Komplo teorileri, bu tur bir olguya nazaran ki?ilerin gizli koalisyonlarının bulundu?unu varsayıp bu tur koalisyonların sozde eylemleri uzerinde spekulasyon yapar. [24] [25]

King's College London uyesi akademisyen Clare Birchall komplo teorisini "bir populer bilgi veya yorum ce?idi" olarak tanımlar. Buradaki "bilgi" kelimesinin kullanımı komplo teorilerinin me?ru du?unce yontemleri ile ilintili olarak gorulebilece?i yolları akla getirir. Birchall'a gore me?ru ve gayrime?ru bilgi arasındaki ili?ki komplo teorilerinin yaygın reddiyelerinin one surdu?unden daha yakındır. [26]

Watergate skandalı gibi do?rulu?u kanıtlanan ve coklu komplo tertipcilerini iceren teoriler genellikle komplo teorisinden ziyade "ara?tırmacı gazetecilik" ve "tarihsel analiz" olarak anılır. [27] Buna kar?ın "Watergate komplo teorisi" ifadesi, komployla suclananların aslında daha derin bir komplonun kurbanları oldu?u ce?itli hipotezler icin kullanılır. Komplo teorilerine duyulan inanc genellikle bulgulara dayanmaz. [28]

Bir dunya goru?u olarak komploculuk [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tarihci Richard Hofstadter, 1964 tarihli "The Paranoid Style in American Politics" makalesinde komplocu?unun ve paranoyanın ABD tarihi boyunca oynadı?ı rolu ele alır. Tarihci Bernard Bailyn'in 1967 tarihli klasi?i "The Ideological Origins of the American Revolution" benzer bir fenomenin Kuzey Amerika'da Amerikan Devrimi oncesi zamanlarda da bulunabilece?ine dikkat ceker. Komploculuk gerek insanların tavırlarını, gerekse de nispeten daha kuresel ve tarihi olabilen komplo teorisi tiplerini tanımlar. [29]

"Komploculuk" ifadesinin populerli?i 1980'lerde akademisyen Frank P. Mintz tarafından artırılmı?tır. Mintz'e gore komploculuk, "tarihin akı?ında komploların onceli?ine duyulan inanc" anlamına gelir. [30]

Komploculuk, Amerika'da ve ba?ka herhangi bir yerde cok ce?itli siyasi ve toplumsal grupların ihtiyaclarını kar?ılar. Komploculuk; elitleri tespit eder, onları ekonomik ve toplumsal felaketlerden sorumlu tutar, toplumsal hareketin elitleri yuksek pozisyonlardan ala?a?ı etmesiyle olayların daha iyiye gidece?ini varsayar. Hal boyle olunca da komplo teorileri belirli bir donemi veya ideolojiyi temsil etmez. [30]

Time dergisinden Justin Fox'a gore Wall Street tuccarları komplocu akıla en fazla sahip olan insanlar arasındadır. Fox, bu durumu bazı mali piyasa komplolarının gercekli?ine ve komplo teorilerinin piyasanın gunluk hareketleri kar?ısında gerekli oryantasyonu sa?lamasına ba?lar. [31]

Orta Do?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ayrıca bakınız: Turkiye'deki komplo teorileri

Komplo teorileri, Turkiye'nin ve Arap ulkelerinin [32] kultur ve siyasetinde onemli bir yer tutar. Teori ce?itleri kolonicili?i , Siyonizmi , super gucleri , petrolu ve ?slam’a kar?ı sava? olarak gorulen Terorizmle Sava? 'ı ilgilendirir. [32] Orne?in, Yahudilerin dunya hakimiyeti planınını icerdi?i iddia edilen "Siyon Bilgelerinin Protokolleri" adlı sahte dokuman ?slam dunyasında yaygın olarak okunup desteklenmektedir. [33] [34] [35] Gazeteci-yazar Roger Cohen komplo teorilerinin Arap dunyasındaki populerli?ini "caresizlerin son sı?ına?ı" olarak de?erlendirir. [36] Mısırlı entelektuel Abd al-Munim Said bu tur teorilerin tehlikesine dikkat cekip "bizi sadece hakikatten alıkoymakla kalmayıp, kusurlarımız ve sorunlarımızla yuzle?memizi de engelliyorlar" ?eklinde yorum yapmı?tır. [37]

Amerika Birle?ik Devletleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Harry G. West ve di?erlerinin belirtti?i uzere komplo teorisyenleri uc bir azınlık olarak goz ardı edilse bile belirli bulgular ABD'nin geni? bir kısmının komplo teorilerine inandı?ını du?undurur. West ayrıca bu tur inancları a?ırı milliyetcilik ve koktendincilik ile kar?ıla?tırır. [38] [39]

Teolog Robert Jewett ve filozof John Shelton Lawrence komplo teorilerinin ABD'deki devamlı populerli?ini So?uk Sava? 'a, McCarthycilik 'e ve 1960'lardaki kar?ı kulturun otoriteyi reddine dayandırır. Hem sol goru?te hem de sa? goru?te Sovyet planları, 11 Eylul saldırıları ve Warren raporlarındaki tutarsızlıklar gibi gercek olayları; do?rulanmamı? geni? caplı komploların varlı?ını desteklemek icin kullanma e?ilimi oldu?unu one surerler. [40]

Watergate skandalı di?er komplo teorilerine gecerlilik kazandırmak icin kullanılmı?tır. Olay, Richard Nixon 'ın kendisi tarafından di?erlerini altta yatan oruntuyu tamamlamaya davet eden bir " Rorschach murekkep lekesi " olarak yorumlanmı?tır. [27]

Tarihci Kathryn S Olmsted, Amerikalıların hukumeti ilgilendiren komplo teorilerine inanmaya yatkın olmasını uc nedene ba?lar:

  1. So?uk Sava? sırasında hukumetin eri?im alanı ve yuruttu?u gizli aktiviteler. Orne?in Watergate, Tuskegee frengi deneyi , MKUltra projesi ve CIA 'in Fidel Castro 'ya suikast giri?imi icin mafya ile yaptı?ı i?birli?i.
  2. II. Dunya Sava?ı 'nda Almanların Amerika'ya sızması ve Saddam Huseyin 'in 11 Eylul olaylarının sorumlusu oldu?u gibi curutulmu? iddiaların ornek olarak verilebilece?i propaganda amaclı yayılmı? hukumet tasdikli komplo teorilerinin gecmi? ornek te?kil etmesi.
  3. 1918 Ayaklanma Yasası, COINTELPRO ve ce?itli Kızıl Tehlikelerin birer parcası olarak ayrılıkcılara verilen rahatsızlı?ın ve hukumet gozetimlerinin besledi?i guvensizlik. [41]

Psikolojik acıklamalar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1960'larda ABD ba?kanı John F. Kennedy'nin suikaste u?ramasıyla ortaya cıkan komplo teorileri, komplo teorilerine duyulan geni? caplı inancın sosyologların , psikologların ve folklor uzmanlarının ilgi alanına girmesine yol acmı?tır. Sosyolog Turkay Salim Nefes , komplo teorilerinin siyasi do?asının altını cizerek bu tur anlatıların en onemli ozelliklerinden birisinin toplumsal gruplar arasındaki "gercek ama gizli" guc ili?kilerini gun yuzune cıkarma giri?iminde bulunmaları oldu?unu one surer. [42] [43]

Komplo teorilerinin cekicili?i [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Michael Barkun; "komplo teorisi"nin gunumuz Amerikan kulturundeki kullanımını tartı?ırken terimin, bir olayı "son derece guclu ve kurnaz entrikacılar tarafından kotucul bir sonuca ula?mak icin tasarlanan gizli bir planın sonucu" olarak acıklayan bir inancı belirtmek icin kullanıldı?ını savunur. [14] [44] Barkun'a gore komploculu?un cekicili?i uc yonludur:

  • ?lk olarak, komplo teorileri kurumsal inceleme nin acıklayamadıklarını acıkladı?ını iddia eder. Komplo teorileri di?er turlu kafa karı?tırıcı olan bir dunyaya anlam kazandırıyormu? gibi gorunur.
  • ?kinci olarak; komplo teorileri, olaylara getirdi?i acıklamaları dunyayı keskin bir ?ekilde ı?ı?ın kuvvetleri ve karanlı?ın kuvvetleri ?eklinde bolerek cekici bir basitli?in goruldu?u bir yolla yapar.
  • Ucuncu olarak; komplo teorileri; sıklıkla di?erleri tarafından sahip olunmayan veya ilgi gosterilmeyen ozel, gizli bir bilgi olarak sunulur. Komplo teorisyenlerine gore kitleler "beyni yıkanmı? bir suru" iken bilgi sahibi olan teorisyen, entrikacıların planlarının ic yuzunu anladı?ı icin kendisini tebrik eder. [44]

Bu ucuncu madde, Mainz Johannes Gutenberg Universitesi 'nden sosyal psikoloji profesoru Roland Imhoff'un calı?malarıyla desteklenmi?tir. Calı?ma; bir teoriye inanan azınlık ne kadar kucukse, teorinin komplo teorisyenlerinin o kadar ilgisini cekti?ini gostermi?tir. [45]

Humanist psikologlar, bir sozde komplonun arkasında yattı?ı varsayılan entrika neredeyse her zaman du?manca algılansa da sıklıkla ortada teorisyen icin bir guvence kayna?ı bulundu?unu savunur. Soz konusu psikologlara gore bunun nedeni insani meselelerdeki zorlukların insanlar tarafından olu?turuldu?unu ve insanların denetiminde kaldı?ını hayal etmenin verdi?i avuntudur. E?er bir entrika ortaya cıkarılabiliyorsa, demek ki entrikanın gucunu kırmaya veya entrikaya dahil olmaya dair bir umut mevcuttur. Bir entrikanın gucune duyulan inanc; insanın saygınlı?ının iması, insanın kendi kaderinden sorumlu oldu?unun bilincsizce do?rulanmasıdır. [46]

?nsanlar, orne?in, toplumsal gruplar arasındaki guc ili?kilerini ve kotucul guclerin algılanan varlı?ını acıklamak icin komplo teorileri formulle?tirir. [42] [43] [44] Komplo teorisyenli?inin psikolojik kokenleri arasında yansıtma; "onemli bir nedeni olan onemli bir olayı" acıklamaya duyulan ihtiyac ve paranoyak e?ilim gibi bir du?unce bozuklu?unun ce?itli turleri ve evrelerinin bir urunu gosterilmi?tir. Bazı insanlar sosyopolitik acıklamaları rastgele , ongorulemez veya acıklanması guc olaylarla kar?ıla?manın verdi?i guvensizli?e tercih eder. [31] [36] [47] [48] [49] [50]

Barlet ve Lyons'a gore "Komploculuk, komplocuyu alarmı caldı?ı icin kahraman ilan ederken, ?eytanla?tırılmı? du?manları kamu yaranına kar?ı kurulmu? geni? ve hain planın birer parcası haline getiren ozel bir anlatı ce?ididir." [51]

Psikolojik kokenler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bazı psikologlar komploculukta anlam arayı?ının yaygın oldu?una inanır. Bir kere kavrandı?ında bili?sel e?ilimlerden ve bili?sel celi?kiden kacınma iste?i inancı korukleyebilir. Komplo teorisinin bir toplumsal grubun icine yerle?ti?i ba?lamlarda toplumsal peki?tirme nin de belirli bir rolu olabilir. [52]

Yansıtma [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bazı tarihciler, komploculukta psikolojik yansıtma olgusundan bir parca bulundu?unu savunmu?lardır. Argumana gore bu yansıtma durumu, ki?inin kendi ho? kar?ılanmayan ozelliklerinin komplo sorumlularıyla ba?da?tırılması ?eklinde kendini gosterir. Tarihci Richard Hofstadter konuyla ilgili a?a?ıdakileri ileri surmu?tur:

Du?man, bircok nedenden dolayı benli?in bir yansıması olarak gorulur. Benli?in hem ideal, hem de kabul edilemez yonleri du?man ile ili?kilendirilir. Paranoyak stilin temel acmazlarından birisi du?manın taklididir. Orne?in du?man kozmopolitan entelektuel olabilir; ancak paranoyak, bilginlikte ona ustun gelecektir. Ku Klux Klan uyeleri papaz cubbeleri giyerek, detaylı ritueller ve hiyerar?iler olu?turarak Katolikleri taklit etmi?lerdir. John Birch Toplulu?u; komunist hucrelere benzer, cephe gruplarıyla sozde gizli operasyonlar yapar ve komunist du?mana atfetti?i ideolojik sava?ın acımasızlı?ının devamlılı?ını telkin eder. Koktenci anti-komunist mucadele hareketlerinin sozculeri; komunist ulkunun adanmı?lı?ına, disiplinine ve stratejik marifetine olan hayranlıklarını acıkca belirtmi?lerdir. [50]

Sosyolojik acıklamalar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Christopher Hitchens , komplo teorisini "demokrasinin egzoz dumanı" olarak tanımlamı?tır. [49] Hitchens'a gore komplo teorileri buyuk miktarda bilginin cok sayıda insanın arasında dola?masının kacınılmaz bir sonucudur.

Komplo teorileri, sucu komplocunun dahil olmadı?ı bir grubun uzerine yıkıp komplocunun kendisini ahlaki ve siyasi yukumlulukten kurtararak duygusal acıdan tatmin etici olabilir. [53] Aynı ?ekilde, The New York Times 'da yazan Roger Cohen "tutsak zihinler; ...komplo teorilerine ba?vurur cunku komplo teorileri caresizlerin son sı?ına?ıdır. Kendi ya?amını de?i?tiremiyorsan, demek ki dunyayı kontrol eden daha buyuk bir guc vardır." cumlelerini kullanır. [36]

Sosyolojik tarhici Holger Helwig I. Dunya Sava?ı 'nın kokenine dair Alman acıklamaları uzerinde calı?ırken "Bu en onemli olaylar anla?ılması en zor olanlardır cunku en cok ilgiyi masalcılardan ve ?arlatanlardan gorurler" ifadelerini kullanmı?tır. [54]

Ele?tirel teorinin etkisi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Fransız sosyolog Bruno Latour; komplo teorilerinin kitle kulturundeki yaygın populerli?ini, Marksizm 'den esinlenen ele?tirel teorinin ve benzer fikirlerin 1970'lerden beri akademik cevrelere nufuz etmesine ba?lamı?tır. [55]

Latour'a gore akademideki ca?da? ele?tirel teorinin %90 kadarı "gercek pozisyonu ve peri pozisyonu" ?eklindeki iki yakla?ımdan birini sergiler. Peri pozisyonu anti-feti?isttir, din ve sanat gibi "inanc nesneleri"nin uzerlerine gucun yansıtıldı?ı konseptlerden ibaret oldu?unu savunur. Latour, bu yakla?ımı uygulayanların kendi dogmatik ku?kularının "bilimce en fazla desteklenenler" oldu?unu onaylamaya yonelik on yargılara sahip oldu?unu ileri surer. Latour'a gore bir durumun tum gercekleri ve do?ru metodoloji bu ki?ilere gore gorunurde onemli olsa da bilimsel geli?im sadece teorilere itibar kazandırmak icin teorilerin uzerini ortmekte kullanılır. "Gercek pozisyonu" ise ki?ilerin genellikle gizlice ve farkında olmadan ekonomi ve cinsiyet gibi dı? guclerin boyunduru?u altında bulunduklarını savunur. Latour, akademideki bu iki yakla?ımın da kutupla?mı? ve verimsiz bir atmosfere yol actı?ı sonucuna ula?ır. "?imdi neden ele?tirel bir zihin olmanın bu kadar iyi hissettirdi?ini anlıyor musun?" sorusunu sorar Latour; hangi tarafı secersen sec, "Hep haklısın!" [55]

Fuzyon paranoyası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Washington Post yazarı Michael Kelly, sa?cı ve solcu aktivistlerin sava? kar?ıtlı?ı ile ilgili sorunlarda ve ki?isel ozgurlukleri ilgilendiren konularda birbirleriyle birle?melerini tanımlamak icin "fuzyon paranoyası" terimini ortaya atmı?tır. Kelly bu durumun kayna?ı olarak komploculu?a duyulan payla?ılmı? inancı ve payla?ılmı? anti-devletcili?i gosterir. [56]

Barkun da terimi benimsemi?tir. Terimin; bir zamanlar marjinal Amerikalılarla sınırlı olan paranoyak komplo teorilerinin sentezinin teorilere nasıl genel kabul kazandırdı?ını, nasıl kitlesel medyada sıradan hale getirdi?ini, boylelikle de 20. yuzyıl sonunda ve 21. yuzyıl ba?ında Amerika'da insanların aktif olarak kıyametci ve binyılcı senaryolara hazırlandı?ı e?i benzeri gorulmemi? bir donemi nasıl ba?lattı?ını ifade etti?ini one surer. [14]

Komploların ya?ayabilirli?i [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Fizikci David Robert Grimes, komplolara dahil olan ki?i sayısı uzerinden komploların acı?a cıkma surelerini hesaplamı?tır. [57] [58] Hesaplamalarında PRISM gozetim programı, Tuskegee frengi deneyi ve FBI forensik skandalı verilerini kullanmı?tır. Grimes'ın hesaplarına gore:

  • Ay'a aslında gidilmedi?ine yonelik bir plan 411 bin ki?inin katılımını gerektirecek ve 3.68 yıl icinde acı?a cıkacak;
  • " kuresel ısınma aldatmacası" 405 bin ki?inin katılımını gerektirecek ve 3.70 yıl icinde acı?a cıkacak;
  • " a?ı komplosu" (ilac ?irketleri dahil olmadan) en az 22 bin ki?inin katılımını gerektirecek ve dahil olan ki?i sayısına gore en az 3.15 yılda, en fazla ise 34.78 yılda acı?a cıkacak;
  • " kanser tedavisinin gizlendi?ine" yonelik bir komplo 714 bin ki?iyi gerektirecek ve 3.17 yıl icinde acı?a cıkacaktır.

Siyasi kullanım [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Filozof Karl Popper , Acık Toplum ve Du?manları adlı eserinde kusurlu buldu?u toplumsal olgularla ilgili "komplocu toplum kuramı"nı ortaya atmı?tır. Popper'a gore "bu goru?, tabii toplumda meydana gelen her ?eyin, ?ozellikle sava?, i?sizlik, sefalet, darlıklar gibi insanların ho?una gitmeyen ?eylerin? do?rudan do?ruya bazı guclu ki?i ve grupların kasıtları sonunda ortaya cıktıklarını one suren yanlı? kuramdan ileri gelmektedir." Popper; totalitarizmin kabilecilik, ?ovenizm veya ırkcılı?a dayanan paranoyak senaryolar tarafından yonlendirilen hayali planlardan ilham alan komplo teorilerinin uzerine kuruldu?unu savunmu?tur. Popper, hakiki komploların varlı?ını kabul etse de komplocuların nadiren hedeflerine ula?tıklarına dikkat cekmi?tir. [59]

Tarihci Bruce Cummings de benzer ?ekilde tarihin komplolar tarafından yonetildi?ini reddederek gercek komploların ortaya cıktıkları yerlerde genellikle tarih uzerinde cok az etkileri oldu?unu ve komplocular icin ongorulemeyen sonuclar do?urdu?unu belirtmi?tir. Cummings, di?er goru?un aksine, tarihin "geni? caplı kuvvetlerle ve insan topluluklarının geni? yapılarıyla ilerledi?i" sonucuna ula?mı?tır. [60]

2009 tarihli bir makalede hukuk bilimciler Cass Sunstein ve Adrian Vermeule sansur ve vergilendirme de dahil olmak uzere komplo teorilerini kar?ı hukumetce verilebilecek bir dizi olası yanıtı goz onunde bulundurmu?tur. Sunstein ve Vermeule, yetkililerin kar?ı yonde demecler vermesi ve diyalog icine girmesi gerekti?i sonucuna varıp bu durumu "bili?sel nufuz" olarak adlandırmı?lardır. [61]

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ Issitt, Micah; Main, Carlyn (2014). Hidden Religion: The Greatest Mysteries and Symbols of the World's Religious Beliefs (?ngilizce). ABC-CLIO. ss. 47-49. ISBN   978-1-61069-478-0 .  
  2. ^ Aaronovitch, David (2009). Voodoo histories : the role of the conspiracy theory in shaping modern history (?ngilizce). Londra: Jonathan Cape. ISBN   9780224074704 . 10 Ocak 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  3. ^ Goertzel, T (Aralık 1994). "Belief in conspiracy theories" . Political Psychology (?ngilizce). 15 (4). ss. 731-742. doi : 10.2307/3791630 . JSTOR   3791630 .   "explanations for important events that involve secret plots by powerful and malevolent groups"
  4. ^ "Oxford English Dictionary - conspiracy theory" . 12 Eylul 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 12 Eylul 2020 .  
  5. ^ a b Conspiracy Theories (?ngilizce). Springer. 2011. ISBN   9780230349216 . OCLC   802867724 .  
  6. ^ Keeley, Brian L. (Mart 1999). "Of Conspiracy Theories". The Journal of Philosophy (?ngilizce). 96 (3). ss. 109-126. doi : 10.2307/2564659 . JSTOR   2564659 .  
  7. ^ Barkun, Michael (2011). Chasing Phantoms: Reality, Imagination, and Homeland Security Since 9/11 (?ngilizce). University of North Carolina Press. s. 10.  
  8. ^ Douglas, Karen M.; Sutton, Robbie M. (2011), "Does it take one to know one? Endorsement of conspiracy theories is influenced by personal willingness to conspire" (PDF) , British Journal of Social Psychology (?ngilizce), 10 (3), ss. 544-552, doi : 10.1111/j.2044-8309.2010.02018.x , PMID   21486312 , 3 Kasım 2018 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi  
  9. ^ "Guncel Turkce Sozluk" . Turk Dil Kurumu . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .   [ olu/kırık ba?lantı ]
  10. ^ "Komplo" . Ni?anyan Sozluk. 8 Mayıs 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  11. ^ "Teori" . Ni?anyan Sozluk. 8 Mayıs 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  12. ^ Barkun, Michael (2016), "Conspiracy Theories as Stigmatized Knowledge", Diogenes (?ngilizce), doi : 10.1177/0392192116669288  
  13. ^ "History's greatest conspiracy theories" . The Telegraph (?ngilizce). The Daily Telegraph . 12 Kasım 2008. 12 Mart 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  14. ^ a b c d e f Barkun, Michael (2003). A Culture of Conspiracy: Apocalyptic Visions in Contemporary America (?ngilizce). Berkeley: University of California Press.  
  15. ^ Camp, Gregory S. (1997). Selling Fear: Conspiracy Theories and End-Times Paranoia (?ngilizce). Commish Walsh. ASIN   B000J0N8NC .  
  16. ^ Goldberg, Robert Alan (2001). Enemies Within: The Culture of Conspiracy in Modern America (?ngilizce). Yale University Press. ISBN   978-0-300-09000-0 .  
  17. ^ Fenster, Mark (2008). Conspiracy Theories: Secrecy and Power in American Culture (?ngilizce). University of Minnesota Press; 2nd edition. ISBN   978-0-8166-5494-9 .  
  18. ^ West, Harry G.; Sanders, Todd (2003). Transparency and conspiracy: ethnographies of suspicion in the new world order (?ngilizce). Duke University Press. s. 4. ISBN   978-0-8223-3024-0 . 22 Ocak 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  19. ^ Wood, M. (2015). "Has the Internet been good for conspiracy theorising?" (PDF) . Psychology Postgraduate Affairs Group (PsyPAG) Quarterly (?ngilizce), 88 . ss. 31-33. 13 A?ustos 2015 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  20. ^ Ballatore, A. (2015). "Google chemtrails: A methodology to analyze topic representation in search engine results" . First Monday (?ngilizce). 20 (7). doi : 10.5210/fm.v20i7.5597 . 24 Eylul 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  21. ^ Jesse Walker, The United States of Paranoia: A Conspiracy Theory (2013)
  22. ^ " Radio Free Rothbard 17 A?ustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi ." Journal of Libertarian Studies , 20 (2): 17?51
  23. ^ Achbar, Mark, (Ed.) (1994). Manufacturing Consent: Noam Chomsky and the Media (?ngilizce). Black Rose Books Ltd. s. 131. ISBN   978-1-55164-002-0 . 18 Nisan 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  24. ^ Jack Z. Bratich (2008). Conspiracy Panics: Political Rationality and Popular Culture (?ngilizce). State University of New York Press, Albany. ss. 98-100. ISBN   9780791473344 . 17 Aralık 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  25. ^ Jovan Byford (2011). Conspiracy Theories: A Critical Introduction (?ngilizce). Palgrave MacMillan. ss. 25-27. ISBN   9780230349216 . 17 Aralık 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  26. ^ Birchall, Clare (2004). "Just because you're paranoid, doesn't mean they're not out to get you" . Culture Machine, Deconstruction Is/in Cultural Studies (?ngilizce). Cilt 6. 23 Eylul 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 April 2019 .  
  27. ^ a b Peter Knight (1 Ocak 2003). Conspiracy Theories in American History: An Encyclopedia (?ngilizce). ABC-CLIO. s. 730. ISBN   978-1-57607-812-9 . 6 Eylul 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  28. ^ Ron Rosenbaum (2012). "Ah, Watergate" (?ngilizce). New Republic. 6 A?ustos 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  29. ^ Bailyn, Bernard (1992) [1967]. 'The Ideological Origins of the American Revolution (?ngilizce). Cambridge: Harvard University Press. ISBN   978-0-674-44302-0 . ASIN: B000NUF6FQ.   [ sayfa belirt ]
  30. ^ a b Mintz, Frank P. (1985). The Liberty Lobby and the American Right: Race, Conspiracy, and Culture (?ngilizce). Westport, CT: Greenwood. ISBN   978-0-313-24393-6 .  
  31. ^ a b Justin Fox: "Wall Streeters like conspiracy theories. Always have" 26 ?ubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi ., Time , 1 Ekim 2009.
  32. ^ a b Matthew Gray (2010). Conspiracy Theories in the Arab World (?ngilizce). ISBN   978-0-415-57518-8 .  
  33. ^ Wakin, Daniel J. (26 Ekim 2002). "Anti-Semitic 'Elders of Zion' Gets New Life on Egypt TV" . New York Times . 18 Nisan 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  34. ^ "2006 Saudi Arabia's Curriculum of Intolerance" (PDF) . 23 A?ustos 2006 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .   Report by Center for Religious Freedom of Freedom House. 2006
  35. ^ "The Booksellers of Tehran" 10 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi ., The Wall Street Journal , 28 Ekim 2005
  36. ^ a b c Cohen, Roger (20 Aralık 2010). "The Captive Arab Mind" . The New York Times . 19 Mayıs 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  37. ^ Steven Stalinsky (6 Mayıs 2004). "A Vast Conspiracy" . National Review . 4 Ekim 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  38. ^ Harry G. West. Transparency and Conspiracy: Ethnographies of Suspicion in the New World Order . Duke University Press Books. ss. 4, 207-08.  
  39. ^ Shermer, Michael ve Pat Linse. Conspiracy Theories . Altadena, CA: Skeptics Society, n.d. Print.
  40. ^ Jewett, Robert; John Shelton Lawrence (2004) Captain America and the crusade against evil: the dilemma of zealous nationalism 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Wm. B. Eerdmans Publishing p. 206.
  41. ^ Olmsted, Kathryn S. (2011) Real Enemies: Conspiracy Theories and American Democracy, World War I to 9/11 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . , Oxford University Press, s. 8.
  42. ^ a b Nefes, Turkay S (2013). "Political parties' perceptions and uses of anti-Semitic conspiracy theories in Turkey". The Sociological Review . 61 (2). ss. 247-264. doi : 10.1111/1467-954X.12016 .  
  43. ^ a b Nefes, Turkay S. (2012). "The History of the Social Constructions of Donmes (Converts)*". Journal of Historical Sociology . 25 (3). ss. 413-439. doi : 10.1111/j.1467-6443.2012.01434.x .  
  44. ^ a b c Berlet, Chip (Eylul 2004). "Interview: Michael Barkun" . 2 Ocak 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 . The issue of conspiracism versus rational criticism is a tough one, and some people (Jodi Dean, for example) argue that the former is simply a variety of the latter. I don't accept this, although I certainly acknowledge that there have been conspiracies. They simply don't have the attributes of almost superhuman power and cunning that conspiracists attribute to them.  
  45. ^ Imhoff, Roland (2018). "Conspiracy Theorists Just Want to Feel Special" . motherboard.vice.com . 28 Nisan 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  46. ^ Baigent, Michael; Leigh, Richard; Lincoln, Henry (1987). The Messianic Legacy (?ngilizce). Henry Holt & Co. ISBN   978-0-8050-0568-4 .  
  47. ^ Goertzel (1994). "Belief in Conspiracy Theories" . Political Psychology . 15 (4). ss. 731-742. doi : 10.2307/3791630 . JSTOR   3791630 . 31 A?ustos 2006 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  48. ^ Douglas, Karen; Sutton, Robbie (2008). "The hidden impact of conspiracy theories: Perceived and actual influence of theories surrounding the death of Princess Diana" . Journal of Social Psychology . 148 (2). ss. 210-22. doi : 10.3200/SOCP.148.2.210-222 .  
  49. ^ a b Hodapp, Christopher; Alice Von Kannon (2008). Conspiracy Theories & Secret Societies For Dummies (?ngilizce). John Wiley & Sons. ISBN   978-0-470-18408-0 .  
  50. ^ a b Hofstadter, Richard (1965). The Paranoid Style in American Politics and Other Essays (?ngilizce). New York: Alfred A. Knopf . ss. 32-33. ISBN   978-0-674-65461-7 . 18 Nisan 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  51. ^ Berlet, Chip; Lyons, Matthew N. (2000). Right-Wing Populism in America: Too Close for Comfort (?ngilizce). New York: Guilford Press. ISBN   978-1-57230-562-5 .   [ sayfa belirt ]
  52. ^ Swami, Viren; Coles, Rebecca; Stieger, Stefan; Pietschnig, Jakob; Furnham, Adrian; Rehim, Sherry; Voracek, Martin (2011). "Conspiracist ideation in Britain and Austria: Evidence of a monological belief system and associations between individual psychological differences and real-world and fictitious conspiracy theories" . British Journal of Psychology . 102 (3). ss. 443-463. doi : 10.1111/j.2044-8295.2010.02004.x . ISSN   2044-8295 . 18 Nisan 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  53. ^ Vedantam, Shankar (5 Haziran 2006). "Born With the Desire to Know the Unknown" . The Washington Post . s. A02. 2 Temmuz 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .   Theodore Sasson: "Conspiracy theories explain disturbing events or social phenomena in terms of the actions of specific, powerful individuals". By providing simple explanations of distressing events?the conspiracy theory in the Arab world, for example, that the September 11 attacks were planned by the Israeli Mossad?they deflect responsibility or keep people from acknowledging that tragic events sometimes happen inexplicably."
  54. ^ Wilson, Keith (1996). Forging the Collective Memory: Government and International Historians through Two World Wars (?ngilizce). Berghahn Books. ISBN   978-1-78238-828-9 . 3 Ocak 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  55. ^ a b Latour, Bruno (2004), "Why Has Critique Run out of Steam? From Matters of Fact to Matters of Concern." (PDF) , Critical Inquiry , 30 (2), ss. 225-48, doi : 10.1086/421123 , 16 Eylul 2012 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi , eri?im tarihi: 22 Mart 2020  
  56. ^ Kelly, Michael (12 Haziran 1995). "THE ROAD TO PARANOIA" . The New Yorker . ISSN   0028-792X . 9 Nisan 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  57. ^ Barajas, Joshua (15 ?ubat 2016). "How many people does it take to keep a conspiracy alive?" . PBS NEWSHOUR . Public Broadcasting Service (PBS). 13 Ekim 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2019 .  
  58. ^ Grimes, David R (26 Ocak 2016). "On the Viability of Conspiratorial Beliefs". PLOS ONE . 11 (1). ss. e0147905. Bibcode : 2016PLoSO..1147905G . doi : 10.1371/journal.pone.0147905 . PMC   4728076  $2 . PMID   26812482 .  
  59. ^ Popper, Karl (1945). Acık Toplum ve Du?manları, II. Cilt .  
  60. ^ Cumings, Bruce (1999). The Origins of the Korean War, Vol. II, The Roaring of the Cataract, 1947?1950 . Princeton, NJ: Princeton University Press.   [ sayfa belirt ]
  61. ^ Sunstein, C. R.; Vermeule, A. (2009). "Conspiracy Theories: Causes and Cures". Journal of Political Philosophy . 17 (2). ss. 202-27. doi : 10.1111/j.1467-9760.2008.00325.x .  
" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Komplo_teorisi&oldid=32890747 " sayfasından alınmı?tır