Hakas Cumhuriyeti Республика Хакасия Hakas Respublikazı
Bayrak Arma
Milli Mar? : Hakasya Cumhuriyeti Milli Mar?ı
Konum
Hakasya
Yonetim
Ulke :	Rusya
Federal Bolge :	Sibirya Federal Bolgesi
Ekonomik Bolge :	Do?u Sibirya Ekonomik Bolgesi
Ba?kent :	Abakan
ba?kan:	Valentin Konovalov
Genel bilgiler
Yuzolcum :	61.569  km²  (23.772 sq mi)
Nufus :	532.036  (05/2021) [1]
- Rusya icinde :	72
- Yo?unluk :	9 /km² (22 /sq mi)
Di?er bilgiler
Dili :	Hakasca , Rusca
Kurulu? tarihi:	1993
Kodu:	19

Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya ( Hakasca : Хакас Республиказы; Hakas Respublikazı) Rusya Federasyonu 'na ba?lı Turk soylu Hakas Turklerinden adını alan ozerk bir cumhuriyet.

Yuzolcumu 61 900 km². Ba? ?ehri - Abakan ?ehridir. Hakasya'nın 8 ayma?ı var.

Konumu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Orta Sibirya'nın guneyinde yer alır. Guney ve do?usunda Tuva Cumhuriyeti , batısında Altay Cumhuriyeti ve ?orya , kuzeydo?usunda Kızılyar yer ^[1] ile cevrilidir.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Gunumuz Hakasya toprakları 6. yuzyılda Yenisey Kırgızları ' nın egemenli?i altında bulunmaktaydı. 13. yuzyılda, Mo?ol i?gallerinin ardından Kırgız Turkleri'nin buyuk co?unlu?u bulundukları yerden Orta Asya'ya guneybatısına goc ederek gunumuz Kırgızistan 'a yerle?ti. Guney Sibirya'da geride kalan Kırgızlar ise Hakas, Altaylar ve Tıva Kırgısları olarak gunumuzde bilinir. Bu sebepten Hakaslar kendilerini Sibirya'da kalan bu Kırgızların torunları olarak gormektedir. Hakasya toprakları Car Petro doneminde Rus ?mparatorlu?u 'nun i?galine u?ramı?tır. Bu i?gal 1729 yılında Rusya ve Cin arasındaki anla?ma ile teyit edildi. Sibirya'daki di?er bolgelere benzer olarak Hakasya topraklarına da Rusya'nın batı bolgelerinden hukum giymi? sucluların tutuldu?u kaleler yapılmı? olup, serbest kalan mahkumların co?u Hakasya topraklarında kaldı. Yerli Hakas halkının co?u Rus Ortodoks dinine gecirilmi? ve gocmen ya?am tarzını bırakmaya ba?lar. 1917 Rus Devrimi zamanında Hakasya nufusunun yarısını Ruslar olu?turmaktaydı. 1930 yılında Sovyet Rusya tarafından gunumuz Hakas Cumhuriyeti topraklarıyla aynı olan "Hakas Ozerk Oblastı" kuruldu. 1920-1930 yılları arasında bolgeye Hakas Turkleri'ni azınlıkta bırakacak kadar cok sayıda Rus nufus daha yerle?tirildi. II. Dunya Sava?ı sırasında 10.000 civarında Volga Almanı bolgeye zorunlu goc ettirildi. Gercekle?tirilen bu yerle?tirme politikası sonucunda 1959 nufus sayımına gore, Hakaslar ' ın nufusu toplam nufus icerisinde % 10 oranına kadar du?mu?tur. 1991 yılına kadar Krasnoyarsk Krayı ' na ba?lı kaldıktan sonra, 1992 yılında Hakasya Cumhuriyeti oldu.

Hakasların iki bin yılı a?an tarihleri onların bir Kırgız grubu oldu?unu gostermektedir. Tanrı Da?ı Kırgızlarının dunyaca unlu buyuk destanları Manas da bu tarihi olaydan bahsetmektedir. Manas Destanı'nın anlattı?ına gore Tanrı Da?ı Kırgızları Yenisey bolgesinden bugunku vatanlarına Manas Han onderli?inde goc etmi?lerdir. 9. yuzyıl Cin kaynakları Kırgızlardan Hakas sozcu?unun telaffuzuna yakın olarak "Heges" veya "KieKiaSe" adıyla bahsetmektedir. Sonraki yıllarda Tanrı Da?ı Kırgız boylarının Muslumanla?ma ve ya?anılan bolgeler arasındaki mesafenin uzak olması nedeniyle Yenisey Kırgızlarının ayrı bir kimlik benimsemesini ve Hakas adını kabullenmeleri sonucunu do?urmu?tur.

Co?rafi yapı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hakasya'nın kuzeyden guneye kadar olan bolgenin uzunlu?u 460 km, batıdan do?uya (en geni? kısımda) 200 km'dir.

Hakasya, Yenisey Nehri'nin yukarı kesimindeki geni? Minusinsk Havzasının batı yarısında yer alır. Yenisey Nehri'nin kollarından, Abakan Irma?ı bolgenin ortasından gecer. Irmak vadisinin guneyinde, Karago? Da?ında 2.930 m'ye kadar yukselen Batı Sayan Da?ları bulunur. Kuzeyindeki Akaban ile Kuznetsk Alada? Da?larının en yuksek noktasıyla 2.178 m yuksekli?indeki Verhni Zub'dur. Kapalı havuzda kurak ve sert bir kara iklimi egemendir. Bu nedenle alcak kesimler bozkırlar ve ormanlık alanlarla kaplıdır. Ama 1954'ten sonra ozellikle de bakir ve bo? toprakların co?u tarıma acılmı?tır. Da?lar cam , koknar ve ladin ormanlarıyla kaplıdır. Yenisey Nehri , Hakasya Cumhuriyetinin en uzun akarsuyudur. Culım , Tom ve Abakan di?er onemli nehirlerdir. Cumhuriyet topraklarında uc yuzun uzerinde tuzlu ve tatlı su iceren goller bulunmaktadır. Do?al kaynaklar olarak; demir, altın, gumu?, komur, petrol ve do?al gaz bulunmaktadır. Rusya' daki en buyuk molibden yatakları bolgede bulunmaktadır.

Hakasya'da 500'den fazla gol, nehir ve kucuk akarsu bulunmaktadır. Akarsuların toplam uzunlu?u 8 bin km'dir.

Da?lar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Conhır da?
• Hara hus da? ya da Hara-Tas da? (Karato? da?ı)
• (Verhniy Zub da?ı)
• (Bobrovaya da?ı)

Akarsular [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Akarsular ve kolları:

• Son akarsuyu: Akarsu a?zı : Sıra golu

• Tooim akarsuyu: Akarsu a?zı : Polekol

• Culım > Ak uus ve Hara uus

• Kim (eski Turkce: Kem) akarsuyu

• Coy
• Ulu? Soyot
• Uy
• Ulu? Karak
• Kicig Karak
• Haalı akarsuyu
• A?ban akarsuyu

• Anı akarsuyu
• Caba?
• Tastıp akarsuyu
• Too akarsuyu
• Ashıs akarsuyu
• Ook Hamıstı?
• Uybat akarsu

• Pici akarsuyu
• Koksa akarsuyu
• Tes (akarsu)
• Corba akarsuyu

Goller [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Pole
• Sıra
• ?t
• Hara kol (Sıra ayma?ı)
• Han
• Tus
• Paltı
• Ulu?

Zaman Dilimi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hakasya, Krasnoyarsk zaman dilimindedir (KRAT/KRAST). UTC 'e gore saat farkı +0700 (KRAT)/+0800 (KRAST).

?dari bolumler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bu alt ba?lı?ın ana maddesi: Hakasya ?dari Yapılanması

Onemli ?ehirler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• A?ban
• Sayanogorsk
• So?ır
• Haratas
• Abaza

Aymaklar (ilceler) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Altay ayma?ı
• Ashıs ayma?ı
• Pii ayma?ı
• Bograd ayma?ı
• Orconikidze ayma?ı
• ?ira ayma?ı
• Ta?tıp ayma?ı
• A?ban piltiri ayma?ı

6 Ekim 2003 tarihli No: 131-FZ ≪Rusya Federasyonu yerel ozyonetimin genel ilkeleri≫ kanununa gore Hakasya'da:

• 100 kent ve kır belediye yonetimi icinde:
  • 5 ?ehir okru?u,
  • 8 belediyelik ilce,
  • 9 ?ehir,
  • 78 kır yerle?imi.

Yeni belediyelik 8 ?ehir yerle?imi ve 77 kır yerle?imi bulunmaktadır.

?ehir okru?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

№	bayrak	arma	?ehir okru?u	yuzolcum, km².
I			Abaza ?ehir okru?u
II			A?ban ?ehir okru?u (Abakan) (Hakasca: А?бан)	112,38
III			Sayanogorsk ?ehir okru?u	115,3
IV			Sorı? ?ehir okru?u (Sorsk) (Hakasca: Соры?)	1 200
V			Haratas ?ehir okru?u (Cernogorsk) (Hakasca: Харатас)	117,8

Belediyelik ilceleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

№	bayrak	arma	belediye ilcesi	Yonetim merkezi	yuzolcum, km²
1			Altay ayma?ı (Hakasca: Алтай айма?ы)	Ak Yar koyu	1 736
2			Ashıs ayma?ı (Hakasca: Асхыс айма?ы)	Askiz koyu	7 536
3			Pii ayma?ı (Bey bolgesi) (Hakasca: Пии айма?ы)	Bey koyu	4 536
4			Bograd ayma?ı (Hakasca: Боград айма?ы)	Bograd koyu	6 660
5			Orconikidze ayma?ı (Hakasca: Орджоникидзе айма?ы)	Kopyovo yerle?imi	6 610
6			Ta?tıp ayma?ı (Hakasca: Таштып айма?ы)	Ta?tıp koyu	20 290
7			A?ban piltiri ayma?ı (Ust-Abakan ilcesi) (Hakasca: А?бан пилт?р? айма?ы)	A?ban piltiri	8 880
8			?ira ayma?ı (Hakasca: Шира айма?ы)	?ira koyu	6 880

Hakasya Cumhuriyeti idari bolgeler haritası

Ta?tıp ayma?ı

Ashıs ayma?ı

Pii ayma?ı

Altay ayma?ı

A?ban piltiri ayma?ı

Bograd ayma?ı

?ira ayma?ı

Orconikidze ayma?ı

Nufus [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Cumhuriyete adını veren Hakaslar eskiden gocebe olan Sibiryalı bir Turk halkıdır. Ancak gunumuzde Cumhuriyet nufusunun buyuk co?unlu?unu Ruslar olu?turmaktadır. 2010 yılı verilerine gore Hakas Cumhuriyetinin nufusu 532 403 ki?idir. Nufusun %67,3 kadarı ?ehirlerde ya?amaktadır. 2010 yılı nufus verilerine gore nufusun; %81,7' sini Ruslar , %12,1' sini Hakaslar , %1,1' ini Almanlar , %1' ini Ukraynalılar , %0,6' sını Tatarlar , %0,2' sini ?orlar ve %3,3' unu di?er etnik unsurlar olu?turmaktadır. Yıllara gore Hakasya Cumhuriyetinde ya?ayanların etnik da?ılımı;

Etnik grup	1926 Nufus sayımı		1939 Nufus sayımı		1959 Nufus sayımı		1970 Nufus sayımı		1979 Nufus sayımı		1989 Nufus sayımı		2002 Nufus sayımı		2010 Nufus sayımı 1
	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%
Hakaslar	44,219	49.8%	45,799	16.8%	48,512	11.8%	54,750	12.3%	57,281	11.5%	62,859	11.1%	65,421	12.0%	63,643	12.1%
Ruslar	41,390	46.6%	205,254	75.3%	314,455	76.5%	349,362	78.4%	395,953	79.4%	450,430	79.5%	438,395	80.3%	427,647	81.7%
Almanlar	46	0.1%	333	0.1%	10,512	2.6%	10,547	2.4%	11,130	2.2%	11,250	2.0%	9,161	1.7%	5,976	1.1%
Ukraynalılar	836	0.9%	7,788	2.9%	14,630	3.6%	9,480	2.1%	10,398	2.1%	13,223	2.3%	8,360	1.5%	5,039	1.0%
Di?er	2,381	2.7%	13,556	5.0%	22,938	5.6%	21,685	4.9%	23,622	4.7%	29,099	5.4%	24,735	4.5%	21,409	4.1%
1 8,689 ki?inin etnik grubu belirlenememi?tir. Bu ki?ilerin etnik grubunun ana tabloyla aynı oranda oldu?u ongorulmektedir. [2]

Nufusu 5 bini artan yerle?imler 1 Ocak 2009 verilerine gore

Abakan ?ablon:Рост 163,4 Ak Yar 9,1 (2003) Cernogorsk ?ablon:Рост 74,9 Черёмушки ?ablon:Padeniye 9,0 Sayana-gorsk ?ablon:Padeniye 48,6 Askiz 7,0 (2003) Abaza ?ablon:Padeniye 17,0 Ta?tıp 6,5 (2003) Ust-Abakan ?ablon:Rost 15,7 Mayna ?ablon:Рост 6,0 Sorsk ?ablon:Рост 13,1 Бея 5,4 (2003) ?ira ?ablon:Падение 9,1 Veltirskoye 5,2 (2003)

?dari Yapı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?dari merkezi ba?kent Abakan'dır. Guney Do?u Sibirya'da bulunan bu bolge, Rusya'nın Krasnoyarks eyaletine ba?lıdır. Rusya'nın olu?umunda ve 18. yuzyılda Rusya'ya katılmı?, 1930'da Muhtar Bolge olarak yer almı?tır.

Ekonomik Yapısı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hakas Muhtar Bolgesi, ekonomik kaynaklardan komur , demir , altın , mermer vs. sanayi bakımından zengindir. Ayrıca kereste i?letme sanayi geli?mi?tir. Ekonomi tarım ve hayvancılı?a (ozellikle kucukba?) dayanmaktadır. Bitki uretimi de yeterli duzeydedir.

Koyun ve keci besicili?i hala onemli bir ekonomik etkinliktir. Alcak kesimlerde gercekle?tirilen sulama projeleri otlaklarda beslenen hayvan sayısını, ekili arazilerin yuzolcumunu ve ba?ta bu?day , yulaf , darı ve patates olmak uzere tarımsal uretimi artırmı?tır. Rusların bolgeye yerle?mesinde etkili olan bakır madencili?i 18. yy'dan beri onemini korumaktadır. Abaza ve Teya'da zengin demir cevherleri. yukarı Culım'da altın, Cemogorsk'ta komur, Aksiz'de barit cıkartılmaktadır. Bolgede ayrıca bakır, tungsten yatakları da vardır. Ormanlar onemli bir kereste kayna?ıdır.

Enerji [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1980'lerin ba?ında Yenisey Nehri uzerindeki Sayanagorsk'ta yapılan 6.400 megavat kapasiteli hidroelektrik santralından Minusinsk Havzasındaki sanayi icin gerekli enerjinin sa?lanması planlanmı? ve elektrik enerjisi gereksinimini kar?ılamaktadır.

E?itim ve Kultur [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hakasya'da 269 ortaokulda (91 bin o?renci), 7 Anaokulunda (770 o?renci), 1 universitede (6500 o?renci) bulunmaktadır. E?itim sistemi devletin mulkiyetindedir. Burada yılda 15.000 kitap, 1 dergi (2200 tiraj), 1 gazete bulunmaktadır. 250 kutuphane, 1 muze, 1 tiyatro, 280 kulup vardır.

Gelenekleri

Hakaslar orf ve adet bakımından Altay Turklerine benzerler. Erkek elbiseleri Ruslarınki gibidir. Kadınlarınki daha farklıdır. Saclarına sus esyaları takarlar. Genc kızların yoruklerdeki gibi 15-20 orgulu belikleri vardır. Evlenmelerde kız be?enme, kız isteme, du?un ve du?un ziyaretleri merasimleri vardır.

Kalın (gelin) kacırma ve kar?ılı?ında kız tarafına " kalın odeme " adeti vardır. Evli kadınların kocalarını terketmesi halinde " kalın " erkek tarafına geri odenir. Do?an cocuklara eski adetlere gore ad verilir. Cocuklar altı aylık oldu?unda resmi olarak hristiyan gozuktukleri icin vaftiz edilirler ve bir hristiyan adı alırlar; ancak bu ad gunluk ya?amda kullanılmaz. ?aman dininin kurallarına gore hareket ederler.

Tahta sandıklara kotydukları olulerine elbise giydirip atının e?eri ile birlikte kurganlara gomerler. Gomulmeden sonraki uc, yirmi, kırk ve yuzuncu gunlerde ce?itli torenler yapılır ve yemek verilir. Kırkıncı gun toreninde olenin atı kesilir, eti yenir; atın ba?ı bir mızrak ucunda mezarın ba?ına dikilir.

Dil [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hakasca, Uygurcaya yakındır. Bugun bir yazı diline sahip olan Hakasların dil ve edebiyat enstituleri mevcuttur. Hakaslar Carlık doneminde zorla kabul ettirilen Kiril alfabesini Sovyet Devriminden sonra bırakıp Latin alfabesine gecmi?ler, ama 1939'dan sonra yeniden Rus alfabesini kullanmak zorunda kalmı?lardır. Mo?olca ve Cince o?elerin de rastlandı?ı Hakasca'nın sozcuk da?arcı?ı daha cok ortak Turkcenin sozcuklerinden olu?ur. Belli ba?lı ses de?i?imlerine ornek olarak b->p- (bar "var" / par, biz / pis). d/z (adak "ayak" / azah), y/c (yah?i "guzel" / cahsı, yıl / cıl), z/s (yuz / cus) gosterilebilir. Hakaslar zengin bir halk edebiyatı gelene?ine sahiptirler. Turkolog W. Radloff'un Hakas lehcesi edebiyatı ve etnografyasıyla ilgili genic calı?maları vardır.

Hakasya Alfabesi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

A (A), Б (B),? (c), Ч (C), Д (D), Э (E), Е (E; kelime ba?larında ise YE olarak okunur), Ф (F), Г (G),? (?)Х (H), Ы (ı), И (?y), ? (i), Ж (J) К (K), Л (L), М (M), Н (N); Нь(n Damaktan N harfi Turk Ortak Latin Alfabesi’nde “n” olarak belirlenmi?tir), O (O), O (O), П (P), Р (R), С (S), Ш (?), Т (T), У (U), y (U), В (V), Й (Y), З (Z), E (yo), Ц (ts), Щ (?c), Ю (yu), Я (ya), Ъ (kesme i?areti), Ь (inceltme i?areti)

Hakas Alfabesi:

Hakas Alfabesi Buyuk Kucuk	Turkiye Alfabesi kar?ılı?ı	ONER?LEN	Hakas Alfabesi Buyuk Kucuk	Turkiye Alfabesi kar?ılı?ı	ONER?LEN
А а	A	A	П п	P	P
Б б	B	B	Р р	R	R
В в	V	V	С с	S	S
Г г	G	G	Т т	T	T
? ?	G	?	? i	?	?
Д д	D	D	У у	U	U
Е е	E	E	? y	U	U
Ё ё	YO	kaldırılmalı	Ф ф	F	F
Ж ж	J	J	Х х	H	H
З з	Z	Z	Ц ц	TS	kaldırılmalı
И и	?	?	Ч ч	C	Y
Й й	Y	Y	Ш ш	?	?
К к	K	K	Щ щ	?C	kaldırılmalı
Л л	L	L	? ?	C	C
М м	M	M	Ы ы	I	I
Н н	N	N	Ь ь	inceltme i?areti	'
Нь нь	n	n	Э э	E	E
О о	O	O	Ю ю	YU	kaldırılmalı
O o	O	O	Я я	YA	kaldırılmalı

1929 yılına kadar - Latin Alfabesi:

A a	B в	C c	C c	D d	? ?	F f	G g
? ?	I i	? ?	J j	K k	L l	M m	N n
N? n?	O o	? ?	P p	R r	S s	? ?	T t
U u	V v	X x	Y y	Z z	? ?	Ь ь

с 1939 - Rus Alfabesi:

А а	Б б	В в	Г г	? ?	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	И и	Й й	I i	К к	Л л	М м
Н н	? ?	О о	O o	П п	Р р	С с	Т т
У у	? ?	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	? ?	Ш ш
Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

kucukresim|250px|Хакасский алфавит из букваря 1934 года Таблица соответствия букв хакасских алфавитов

Kiril 1924-1929	Latin	Kiril 1939-1947	Kiril 1947-1953	Kiril с 1953
Аa	Аa	Aa	Аa	Аа
Бб	Bв	Бб	Бб	Бб
Вв	Vv	Вв	Вв	Вв
Гг	Gg	Гг	Гг	Гг
h (c 1927)	??		?	??
Дд	Dd	Дд	Дд	Дд
Ее		Ее	Ее	Ее
				Ёё
Жж	??	Жж	Жж	Жж
Зз	Zz	Зз	Зз	Зз
Ии	Ii	Ии	Ии	Ии
Ii (с 1927)	??	Ii	Ii	Ii
Йй	Jj	Йй	Йй	Йй
Кк	Kk	Кк	Кк	Кк
Лл	Ll	Лл	Лл	Лл
Мм	Mm	Мм	Мм	Мм
Нн	Nn	Нн	Нн	Нн
??	N?n?	нъ	нъ	? (с 1962)
Оо	Оо	Оо	Oo	Oo
??	??	??	??	??
Пп	Pp	Пп	Пп	Пп
Рр	Rr	Рр	Рр	Рр
Сс	Ss	Сс	Сс	Сс
Тт	Tt	Тт	Тт	Тт
Уу	Uu	Уу	Уу	Уу
??	Yy	??	??	??
Фф	Ff	Фф	Фф	Фф
Хх	Хх	Хх	Хх	Хх
Цц		Цц	Цц	Цц
Чч	Cc	Чч	Чч	Чч
Jj	c		??	??
Шш	??	Шш	Шш	Шш
Щщ		Щщ	Щщ	Щщ
		ъ	ъ	ъ
Ыы	??	Ыы	Ыы	Ыы
ь	‘	ь	ь	ь ı|-	Ээ	??	Ээ	Ээ	Ээ
Юю		Юю	Юю	Юю
Яя		Яя	Яя	Яя

Hakasya'dan gorunumler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• 
  Hakasya manzara (2000)
• 
  Eagle on megalith near village Kazanovka . Hakasya Cumhuriyeti ( 2000)
• 
  Megalith near village Kazanovka .Hakasya Cumhuriyeti(2000)
• 
  Megalith near village Safronov. Hakasya Cumhuriyeti(2000)
• 
  Megalith near village Safronov. Hakasya Cumhuriyeti(2000)
• 
  Sunset near town Askiz. Hakasya Cumhuriyeti.(2000)
• 
  Ripe valley in Republic Khakassia, Russian Federation (2000)

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Wikimedia Commons'ta Hakasya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Hakasya ve Turk Dunyası Haritası ^{[ olu/kırık ba?lantı ]}
• Khanza Big Hakas Turkusu * T?KA 7 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• http://alparslanfatih2007.googlepages.com/kirilalfabesi 12 ?ubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . - Hakas Alfabesi
• Khanza Big Hakas Turkusu
• [2]
• - Hakasların Muzi?i ^{[ olu/kırık ba?lantı ]}
• Beyaz Arif Akbas, "Khakassia: The Lost Land", Portland State Center for Turkish Studies, 2007.

http://www.pdx.edu/turkish_studies_center/books 20 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .