Altın Orda
,
Altın Ordu Devleti
,
Ulu? Ulus
veya
Kıpcak Hanlı?ı
[2]
(
Ba?kurtca
: Алтын Ур?а, Altın Orda,
Tatarca
: Алтын Урда
Altın Urda
,
Kazakca
: Алтын Орда) bir Turk hanlı?ıdır.
[3]
[4]
Cengiz Han
olmeden once topraklarını o?ulları arasında payla?tırmı? ve
Seyhun Irma?ı
ile
Balka? Golu
'nun batısındaki yerleri buyuk o?lu
Cuci Han
'a vermi?ti. Cuci Han'ın kucuk o?lu
Batu Han
, batıya do?ru giri?ti?i seferlerle bu toprakları geni?letti. Cuci'nin toprakları sonradan Batu Han ile a?abeyi Orda Han arasında payla?ıldı. Balka? ile Aral golleri arasındaki ve Seyhun Irma?ı'nın guneyindeki yerler Orda'ya verildi.
Harezm
ve yeni alınan topraklarsa Batu'nun yonetimine bırakıldı. Orda'nın yonetimindeki do?u bolgesine
Ak Orda
,
Batu
'un yonetimindeki batı bolgesine de
Gok Orda
adı verildi. Gok Orda sonradan Altın Orda olarak adlandırıldı.
1242'de Altın Orda Devleti'ni kuran Batu Han,
?dil Nehri
'nin a?a?ı havzasındaki
Saray
kentini kendine ba?kent edindi ve topraklarını geni?letti. 1256’da Batu Han oldu?unde devletin sınırları
Kıpcak Bozkırı
'nı,
?dil
'in a?a?ı ve orta havzasını, Seyhun ve ?dil ırmakları arasındaki Aral Golu yoresini ve Kafkaslar'ın Azerbaycan'a kadar olan kesimini kapsıyordu. Altın Orda Devleti, Lehistan (
Polonya
) ve
Litvanya
'yı vergiye ba?lamı?tı.
Batu Han'ın yerine
Berke Han
gecti. Berke Han,
?slam
dinini benimsedi ve Mo?olların bir ba?ka kolu olan
?lhanlılarla
sava?tı. Bulgaristan'da
Bizans
ordusunu yendi. 1260'ta, Orta Ca?'ın en buyuk kentlerinden biri sayılan Saray Berke kentini kurdu.
Berke Han'ın olumunden sonra
Mengu Timur
Han,
Ozbek Han
ve
Canibeg Han
Altın Orda Devleti’nin gucunu korudular. Canibeg Han'ın olumunden sonra taht kavgaları ba?ladı.
Toktamı? Han
1380'de
Timur
'un deste?iyle tahta cıkarak bu catı?malara son verdi. Daha sonra Timur’un Altın Orda topraklarına sefer duzenlemesi ve taht kavgalarının yeniden ba?laması Altın Orda Devleti'ni gucsuz du?urdu. Bu kavgalarla parcalanan Altın Orda Devleti topraklarında
Kazan Hanlı?ı
,
Kırım Hanlı?ı
,
Astrahan Hanlı?ı
,
Nogay Hanlı?ı
,
Sibir Hanlı?ı
kuruldu ve daha sonra
Rusya Carlı?ı
olacak
Moskova Knezli?i
ba?ımsız kaldı.
[5]
Moskova Knezli?i
dı?ında kalan toprakları Kırım Hanlı?ı ele gecirdi ve 1502'de Altın Orda Devleti tarih sahnesinden silindi.
Altın Orda Devleti'nde yonetsel konular, soyluların olu?turdu?u
Kurultay
'da goru?ulur ve karara ba?lanırdı. Topraklar ve otlaklar
Mo?ol
soylularının elindeydi. Halk bu toprakları i?ler, urunlerin belirli bir bolumunu ba?lı oldukları
beye
verirdi. Gocebe bir toplumdan (
Turk
-
Mo?ol
) gelen Altın Orda hukumdarları, gocebeleri yerle?ik duzene gecirmeye calı?tılar. A?a?ı
?dil
'de 20'den cok kent kurdular. Bu kentlerin en buyu?u olan
Saray Berke
’nin nufusunun 100 binden daha fazla oldu?u sanılır.
Gunumuz Avrupa Rusya'sı, Karadeniz'in kuzeyi,
Gurcistan
,
Ukrayna
ve
Kazakistan
'ın Avrupa yakası.
Cengiz Han'ın 1227'de olumunden sonra buyuk hanlık makamına
Ogeday
secildi. Onun hakimiyeti, Mo?ol Hanlı?ı'nın te?kilatlandırılması bakımından muhimdir. Bu maksatla kurultaylar toplanmı? ve bazı umumi kurallar konulmu?, Cengiz'in "yasa"sı tatbik edilmekle beraber, ?ehirli ve koylu ahalinin ihtiyacına gore bir idare kurulmu?tu. 1235'te devlet i?lerini alakadar eden yeni meseleler munasebetiyle toplanan buyuk kurultayda Batı Seferi, yani Do?u Avrupa'nın istilası kararla?tırıldı.
Bu muazzam ordunun ba?ında Cengiz'in torunu, Batu (Coci O?lu) bulunuyordu. Aslında Harezm, Kafkasya ve ?rti?'in batısı buyuk o?lu Cuci'ye du?mu?tu (1224). Fakat Cuci, Cengiz Han'dan az once oldu ve ona ayrılan yerler o?lu Batu Han'a verildi. Ona verilen bolgede kurulan devletin adı "Altınordu", asıl kurucusu da Batu Han'dır.Hanların ordugahında han cadırının uzeri altın kaplama oldu?u icin, bu cadıra "Altınorda" deniliyordu. Zamanla bu kelime Turkcede "Altınordu" ?eklinde yazılır.
Hem Altınordalılar, hem de "kral sarayı" ve "ordugah" anlamlarında kullanılır.
Batu Han
'a ait olan yerlere, babasının adından dolayı "
Cuci
Ulusu" deniyordu. Ulus, "Birle?ik ?ller" anlamında, yani yer adı olarak kullanıyordu. Sefere, ondan ba?ka bircok
Cingiz
o?ulları (prensleri) de i?tirak edeceklerdi. On kıtaların kumandanı olarak da en me?hur generallerden biri olan
Subedey
gorulmektedir. ?lk darbe Bulgarlar uzerine oldu. Bu hareket 1224'te Bulgarlar'ın Don boyundan donen Mo?ol kıtalarına hucumların ocunu almak icin yapılmı?tı.
Bulgarlar az bir zaman icinde yenildiler; ba?ta Bulgar olmak uzere ?ehirleri tahrip edildi. ?ehirlerden ve buyuk yollardan uzakta kalan halkın, bu istiladan zarar gormedi?i muhakkaktır; ?ehirli ve koylu ahaliden birco?unun da kacarak, ormanlarda saklandı?ı anla?ılmaktadır. Bu suretle Mo?ol istilasından sonra Orta ?dil sahasındaki Bulgar unsuru ortadan kaldırılmı? olmadı; yok olan ?ey: mustakil bir Bulgar devletiydi. Nitekim, cok gecmeden bu bolgede Bulgar beylerinin yeniden faaliyette bulunduklarını goruyoruz.
1237 sonunda kı? mevsimi olmasına ra?men, Mo?ol ordusu Rus bolgesinin istilasına ba?ladı. Bu sıralarda Rus yurdu bircok knezliklere bolunmu?tu. Ryurik sulalesine mensup olmak uzere, muhtelif mıntıkalarda, knezleri, mustakil birer beylik halinde hukumet etmekteydiler; artık Kiev merkez olmaktan cıkmı?tı; onun yerine Suzdal Rusyası (Merkezi Vladimir) yukselmi?ti; batıda da Halic knezleri kuvvet bulmu?lardı.
?lmen golu’nun kuzey sahilindeki Novgorod ?ehri de muhim bir iktisadi ve siyasi merkez vaziyetindeydi. Bu Rus knezlikleri arasında mucadeleler eksik olmadı?ından Rus yurdu, adeta, daimi bir anar?i manzarası arz etmekteydi. Batu Han’ın orduları 1237’de Bulgar memleketinden hareketle Suru (Sura) ırma?ının ba? kısmını gectikten sonra Ryazan uzerine yuruduler; bir darbe ile burayı ele gecirdiler; o sıralarda ehemmiyetsiz bir kasaba olan Moskova’yı yaktılar. Vladimir, Suzdal, Rostov ve Volga kıyısındaki Yaroslav ?ehirlerini zaptettiler; butun bu ?ehirler birer kale idi.Turk-Mo?ol ordusunun, yalnız acık meydan muharebesinde de?il, kaleleri ku?atmak ve zaptetmek hususunda da fevkalade becerikli oldukları goruluyor. Kı?ın ?iddetine ra?men Batu Han kuvvetleri 2-3 ay zarfında bircok kale ve ?ehirleri ele gecirdiler. 1238 baharı geldi?i zaman bu ordu ?lmen golunun guneyinde, Lovat ırma?ına varmı? bulunuyordu; fakat mevsimin icabı olarak, daha fazla kuzeye, yani Novgorod istikametine gidilmemi?, orduların guneye donmesi uygun gorulmu?tu.
[2]
Altın Orda'da di?er Mo?ol devletlerindeki gibi tek ilah inancı vardı. Tanrı adına tabiat kuvvetlerine hukmediyorlardı, ictikleri suyun bir kısmını ate? icin guneye, hava icin do?uya, su icin batıya ve oluleri yad etmek icin kuzeye serperlerdi. Altın Orda'da Tanrı resmine cok nadir rastlanır. Mo?ollarda hukumdarın tanrıla?ma e?ilimi yoktur. Batu da,
Cengiz Han
ve
Ogedey
gibi halkının ?amanist inancını payla?ıyordu. Hristiyanlık ?dil boyunda onemli rol oynamı?tır. Hristiyanlı?ın tesiri, Batu'nun o?lu Sartak'ın kısa sureli hakimiyeti doneminde (1256-1257) biraz onem kazanmı?tır. Ondan sonra tahta gecen Berke ise Muslumandır, bunda Seyfettin el-Buhari'nin buyuk rolu vardır. Berke Muslumanlı?ı kabul edince Muslumanlık Altın Orda'da hızla yayılmı?tır. Hatta Mısır'da askerlik yapan Altın Ordalı askerler bile bu olaydan sonra Muslumanlı?a girmi?lerdir. Tatarlar arasında ?slamiyet bu kadar hızla yayılmasına ra?men, eski inanclarına sadık kalan bir hayli Turk ve Mo?ol vardır. Tohtu (Tokta), kendisi ?amanist iken o?lu Muslumandı, bunun Altın Ordu'daki ho?goruyu gosterdi?i iddia edilir.
- ^
"Ankara'nın Ba?kent Olu?unun 89. Yılı Kutlu~Olsun"
.
ttk.org.tr
. 2012. 19 Nisan 2013 tarihinde
kayna?ından
(
WMV
)
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
16 Ocak
2013
.
- ^
a
b
"Altınordu Devleti / Kurucu:Batu Han-1236.1502"
.
Mootol-Kultur Sanat
. Yazı:Tekin Gun.27 Temmuz 2020. 26 Temmuz 2020 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi.
- ^
May, Timothy. “The Jochid Ulus or Golden Horde.” The Mongol Empire, Edinburgh University Press, 2018, pp. 280?314,
.
- ^
“FORGING THE MONGOL WORLD EMPIRE, 1206?1260.” Imperial China, 900?1800, by F. W. MOTE, Harvard University Press, 1999, pp. 425?443
.
- ^
"Ar?ivlenmi? kopya"
. 6 Temmuz 2010 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 2 Eylul 2009
.