Aliya ?zzetbegovic
(Bo?nakca: Alija Izetbegovi?), 1992'de yeni ba?ımsızlı?ını kazanan
Bosna-Hersek cumhurba?kanlı?ı konseyinin
ilk ba?kanı olan Bo?nak siyasetci, avukat, ?slam filozofu ve yazardı. 1996 yılına kadar bu gorevi yuruttukten sonra 2000 yılına kadar gorev yapan
Bosna Hersek Cumhurba?kanlı?ı
uyesi oldu.
?zzetbegovic,
Demokratik Eylem Partisi
'nin kurucu ve ilk ba?kanıydı. Aynı zamanda bircok kitabın da yazarıydı, en onemlisi Do?u ile Batı Arasında ?slam ve
?slam Deklarasyonu
idi.
Aliya ?zzetbegovic, 8 A?ustos 1925'te
Bosanski ?amac
kasabasında do?du. Mustafa ?zzetbegovic ve Hiba'nın (kızlık soyadı D?abija) be? cocu?undan (iki o?lu ve uc kızı) ucuncusuydu. Ailesi, son
Osmanlı
birliklerinin
Sırbistan
'dan cekilmesinin ardından 1868'de
Bosna Vilayeti
'ne ta?ınan Belgradlı eski bir aristokrat Izet-beg Jahi?'in soyundan gelen seckin ama fakir bir aileydi. Jahi? ailesi, yuzlerce yıldır Belgrad'da ya?adı. ?zzetbegovic'in baba tarafından dedesi Alija, Uskudar'da askerlik yaparken Sıdıka Hanım adında bir Turk ile evlendi. Cift sonunda Bosanski ?amac'a ta?ındı ve be? cocu?u oldu. ?zzetbegovic'in buyukbabası daha sonra kasabanın belediye ba?kanı oldu ve bildirildi?ine gore,
Gavrilo Princip
'in Haziran 1914'te
Avusturya Ar?iduku
Franz Ferdinand
'ı oldurmesinin ardından kırk Sırp'ı
Avusturya-Macaristan
yetkililerinin elinde idam edilmekten kurtardı.
[1]
?zzetbegovic'in bir
muhasebeci
olan babası,
I. Dunya Sava?ı
sırasında
?talya Cephesi'nde
Avusturya-Macaristan Ordusu icin sava?mı? ve onu en az on yıl boyunca yarı
felcli
bir durumda bırakan ciddi yaralar almı?tı. 1927'de babası iflasını ilan etti. Ertesi yıl aile, ?zzetbegovic'in
laik
bir e?itim aldı?ı
Saraybosna
'ya ta?ındı.
[2]
1941'de ?zzetbegovic,
Musluman Karde?ler
'den esinlenerek kurulan
?slamcı
bir orgut olan Genc Muslumanlar'ın (Mladi Muslimani) kurulmasına yardım etti. "Genc Muslumanlar", buyuk olcude Musluman olan
Waffen-SS
Handschar Tumeni'ni veya
komunist
Yugoslav Partizanları
desteklemek arasında bolundu?unde, bazıları ?zzetbegovic'in kanıt eksikli?ine ra?men SS Handschar'a katıldı?ını iddia edildi.
[3]
?zzetbegovic'in ailesi iddiayı yalanladı ve onun komunist partizanlar icinde oldu?unu soyledi. ?zzetbegovic, 1944 yılının ortalarında Sırp kralcı
Cetnikler
tarafından gozaltına alındı, ancak 1914'te kırk Sırp rehinenin serbest bırakılmasını sa?lamada buyukbabasının rolune olan minnettarlı?ı nedeniyle Cetnik voyvodası Dragutin Keserovi? tarafından serbest bırakıldı. Sava?ın ardından Yugoslav komunistleri tarafından tutuklandı ve mahkum edildi. 1946'da
Nazilerle
i?birli?i suclamasıyla uc yıl hapis cezasına carptırıldı.
[4]
Hapsedilmeden once
Saraybosna Universitesi
Hukuk Fakultesi'nde hukuk diploması almı?tı. Cezasını cektikten sonra
siyasetle
u?ra?maya devam etti.
13 Ocak 1946'da Yugoslavya yeniden ba?ımsızlı?ına kavu?tu. Ancak bu ba?ımsızlık hareketinde
Komunist Parti
yanlıları onemli bir rol ustlendiklerinden ba?ımsızlık sonrasında da ulkede yonetimi ele gecirdiler. Ulkenin resmi statusunu de
federal
cumhuriyetler
birli?i olarak belirlediler. Buna gore
Yugoslavya SFC
altı federal cumhuriyet ile iki
ozerk bolgeden
olu?acak, cumhuriyetlerden biri de
Bosna-Hersek Cumhuriyeti
olacaktı.
Komunist
rejimin ulke yonetimini ele gecirmesiyle birlikte dinlerin toplumsal hayattaki varlı?ı giderek azaltıldı. ?zzetbegovic,
politik ?slam'ı
savundu?undan ve
ateizme
kar?ı oldu?undan komunist yoneticilerin en onemli hedeflerinden biriydi. Bu sebeple 1949'da ?slamcılık suclamasıyla hapse girerek be? yıl hapis cezası cekti.
?zzetbegovic'in sıkıntıları 1953'te iktidara gelen
Tito
zamanında daha da arttı. Bu arada sistemin Muslumanların meseleleriyle ilgilenmesi uzere gorevlendirdi?i
Hasan Duzu
ile ili?ki kurarak onunla irtibat halinde calı?malar yurutmeye ba?ladı.
Tito
'nun 1974'te yeni bir anayasa hazırlamasından sonra yonetim din uzerindeki kontrolunu kısmen hafifleterek bazı geleneksel ?slami kurumların yeniden i?lev kazanmasına imkan sa?ladı. Bu yumu?ama uzerine bazı
camiler
ve
medreseler
yeniden acıldı. Kucuk capta da olsa bir yumu?amayla bazı dini kurumların yeniden hayata gecirilmesi Muslumanlar arasında hızlı bir ?slami
uzla?ıya
zemin hazırladı
.
?zzetbegovic'in etkilendi?i du?unurler ve yazarlar
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
Ozellikle tarih, felsefe ve edebiyat kitapları okuyan Aliya ?zzetbegovic, genclik yıllarında uc eser
Bergson
’un uc eserinden etkilenmi?tir. Bunlar; ‘
Yaratıcı Evrim
’,
Kant
’ın ‘
Saf Aklın Ele?tirisi
’ ve Spengler’in ‘
Batı’nın Coku?u
’ adlı eserlerdir. Kitaplarını okumayı sevdi?i romancıların ba?ında
Hermann Hesse
gelir.
Jean Paul Sartre
,
Albert Camus
gibi
egzistansiyalist
filozofların
romanlarının,
Dostoyevski
ve
Kafka
’nın felsefe akımlarını okumu?tur. Aynı zamanda Aliya ?zzetbegovic,
Balzac
,
Tolstoy
,
Ivan Turgenyev
,
Gorki
,
Gogol
,
Pu?kin
,
Stendhal
,
Victor Hugo
,
Edgar Allan Poe
,
Knut Hamsun
,
Goethe
,
Emile Zola
,
Charles Dickens
,
Gunter Grass
,
Lawrence Durrell
,
Oscar Wilde
,
Thomas Mann
,
Guy de Maupassant
,
Bertolt Brecht
ve
Ivo Andric
okudu?u bilinmektedir. Aliya ?zzetbegovic;
Aristoteles
,
Platon
, Kant,
Hegel
,
Nietzsche
,
Niccolo Machiavelli
,
Henri Bergson
,
Soren Kierkegaard
,
Karl Marks
,
Friedrich Engels
,
Martin Heidegger
,
Sigmund Freud
,
Eric Fromm
,
Max Weber
,
Jose Ortega y Gasset
’yi okumayı bir du?unur olmu?tur. Eserlerini okuyup fikirlerinden etkilendi?i bazı Musluman yazar ve du?unurler ise
?bn Sina
,
?mam Gazali
,
?bn Tufeyl
,
?bn Hazm
,
Katip Celebi
,
Muhammed ?kbal
,
Ebu’l-Hasen el-E?’ari
,
Hakim Tirmizi
,
?bn Haldun
,
Firdevsi
, Nizami,
Sadi-i ?irazi
,
Cemaleddin Afgani
ve
Muhammed Abduh
’tır.
[5]
1980'de
Tito
olunce federasyon cumhurba?kanlı?ı konusunda bir anla?mazlık ortaya cıktı. Bunun uzerine altı federal eyaletin her birinin cumhurba?kanının sırayla bir yıl federasyon cumhurba?kanlı?ı yapması uzere anla?ma sa?landı. Bu geli?meyle birlikte ulkede kısmen bir
demokratikle?me
surecine girilmi? oldu. Cunku federal eyaletlerde yonetime gecmek isteyenler siyasal partiler vasıtasıyla faaliyetler yurutebiliyorlardı. Buna ba?lı olarak hurriyetlerde de bir geni?leme oldu. ?zzetbegovic'in o?lu bu ortamdan yararlanarak babasının makalelerini bir kitapta toparlayıp, 1983'te "?slami Manifesto" adıyla yayınladı. ?zzetbegovic'in daha once 1970'te de bu adla bir kitabı yayınlanmı?tı. 1983'te soz konusu kitabın yayınlanması epey bir yankı uyandırdı. Hakim sistem bu geli?meye tahammul edemeyerek ?zzetbegovic'i
Avrupa
'nın ortasında radikal ?slami bir cumhuriyet kurmak icin calı?makla sucladı ve tutuklattı. ?zzetbegovic, mahkeme onune cıkarılıp “hakim sistemi de?i?tirmek ve Bosna-Hersek'i ?slami devlete donu?turmek icin calı?mak”la itham edildi ve yargılamadan sonra 14 yıl hapis cezasına mahkum edildi. Fakat bu mahkumiyet onun kitabının butun Bosna'da duyulmasını ve tesirini gostermesini sa?ladı. Muslumanlar muhtelif yollarla onun soz konusu kitabını temin etmeye calı?ıyorlardı. Kitabın yazarının bu kitaptan dolayı hapiste olması okuyanların ruhlarındaki tesirinin daha da artmasına sebep oluyordu.
Yargıtay kararıyla daha sonra mahkumiyet suresi 11 yıla indirildi. 1988'de cıkarılan bir afla da serbest bırakıldı.
Be? yıllık hapis suresi (1983-1988) ?zzetbegovic'in hayatında onemli etkiler yaptı. Hapiste du?unmeye, fikir uretmeye, daha once uretilmi? fikirlerden istifade etmeye cokca fırsat buldu. Bunun yanı sıra onemli bir fikri eserinden dolayı hapse atılmı? olması, onun fikirlerinin cevrede daha cok yankı uyandırmasına sebep oldu. Ayrıca onun hapiste oldu?u donemde yıllarını verdi?i
Do?u ve Batı Arasında ?slam
adlı me?hur kitabı yayınlandı. Bu kitabını bir arkada?ı ne?retti ve cok kısa zamanda geni? bir kitleye ula?arak buyuk yankı uyandırdı. ?zzetbegovic, bu kitabıyla
?slam
'ı sade ve oz bir ?ekliyle yeti?en nesillere kazandırmayı hedefliyordu.
Aliya ?zzetbegovic'in 1997 yılındaki
Amerika Birle?ik Devletleri
ziyareti
?zzetbegovic, hapisten cıktı?ında Dunya'da komunist rejimler coku? donemine girmi?ti. Yugoslavya'da da eski federatif yapının korunması konusunda cok fazla bir duyarlılık kalmamı?tı. Bunun yerine ba?ımsızlık yanlısı fikirler etkisini gostermeye ba?lamı?tı. Ayrıca eyaletlerde yonetime gecme konusunda etkin siyasi yarı?lar ba?lamı?tı. Aliya ?zzetbegovic de Bosna-Hersek Ozerk Cumhuriyeti’nde Demokratik Eylem Partisi (SDA) adı verilen bir siyasi parti kurdu. Bu parti Bosna-Hersek'te 5 Aralık 1990'da gercekle?tirilen genel secimleri kazanarak lideri Aliya ?zzetbegovic cumhurba?kanı oldu. Bu secim SDA'nın girdi?i ilk secim olmasına ra?men buyuk bir ba?arı elde etti ve cumhurba?kanlı?ını kazanmasının yanı sıra parlamentoda da 86 sandalye elde etti. Hastalık nedeniyle 14 Mart 1996 yılında Ba?kanlık gorevini bırakmak zorunda kaldı.
Saraybosna
(19.3.1996)
1990'lı yıllara
girildi?inde
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti
icinde bir ba?ımsızlık hareketi ba? gosterdi. Ozerk cumhuriyetler birbiri ardından ba?ımsızlıklarını ilan ediyor ya da bu yonde niyetlerini ortaya koyuyorlardı. Bosna-Hersek de 1 Mart 1992'de gercekle?tirdi?i referandum sonrasında ba?ımsızlı?ını ilan etti. Cunku yapılan referandumda halkın %62,8'i ba?ımsızlı?ı tercih etmi?ti. Ancak Sırplar hemen arkasından Bosna-Hersek yonetiminde soz sahibi olan Muslumanlara kar?ı sava? acarak yeni bir katliam hareketi ba?lattılar.
Hırvatistan
ve
Slovenya
'nın ba?ımsızlık mucadelesine destek olan Avrupa ulkeleri ve ABD ise Bosna-Hersek'i Sırp saldırıları kar?ısında yalnız bıraktılar. Bosna-Hersek Muslumanlarını en cok sıkıntıya sokan da, Avrupa'nın ucuncu buyuk ordusu
Yugoslavya Federal Ordusu
'nun
Sırp
cetnikleriyle
birlikte hareket etmesi, onlara destek vermesiydi. Muslumanlarsa herhangi bir askeri destekten yoksun ve silah yonunden cok zayıftılar. Sonucta Sırplar Bosna-Hersek'in onemli ?ehirlerini i?gal ettiler. Bu i?gal hareketi bir milyona yakın Musluman’ı goce zorladı. Sırplar i?gal ettikleri yerlerde hem katliam hem de yıkım gercekle?tiriyorlardı. Ozellikle camileri ve ?slami izler ta?ıyan tarihi eserleri yıkmaya ozen gosteriyorlardı.
Bosna-Hersek meselesinin cozumu icin de?i?ik tarihlerde gercekle?tirilen goru?meler ve arabuluculuk calı?maları da bir sonuc vermedi. 1994'un sonuna gelindi?inde Bosna-Hersek'teki ic sava?ın aldı?ı can sayısı 250.000'i, goce zorladı?ı insan sayısı ise 1 milyonu a?mı?tı.
Bosna-Hersek Cumhuriyeti cumhurba?kanı Aliya ?zzetbegovic cok buyuk askeri guce ve imkana sahip olan Sırplarla, her turlu askeri imkandan yoksun ve hicbir dı? deste?e sahip olmayan Bosna-Hersek halkını kar?ı kar?ıya getirmemek icin once oldukca temkinli bir politika izledi.
Slobodan Milo?evi?
, Aliya ?zzetbegovic ve
Franjo Tuđman
Paris
'te
Dayton Anla?ması
’nı imzalarken. (14 Aralık 1995)
Aliya ?zzetbegovic'in
Saraybosna
’daki anıt mezarı
Bosna-Hersek Muslumanlarının direni?lerine Musluman halklar grubu sahip cıktı. ?slam dunyasının muhtelif bolgelerinden gencler direni?ciler soykırıma dur demek icin bu ulkeye gitti. Direni? ve sava? aynı zamanda
Bosna-Hersek
Muslumanları arasında ?slami bilinclenmenin artmasını da sa?ladı. Ancak ulke yonetimleri Bosna-Hersek Muslumanlarını buyuk olcude yalnız bıraktılar. Katliamın son raddesine vardı?ı sırada da Sırpların isteklerini kabul etmeleri icin Muslumanlara baskı yaptılar. ??te bu siyasi baskılar ve e?it olmayan sava? ?artları kar?ısında ?zzetbegovi?, onune konulan anla?mayı kabul etmi?tir. Cunku sava?ın devam etmesi Bosna Muslumanlarının tam bir soykırımla kar?ı kar?ıya gelmeleri gibi sonucun do?masına sebep olabilece?ini du?unuyordu. Neticede 1995'te
ABD
tarafından dayatılan
Dayton Anla?ması
'nın imzalanmasıyla sava? sona erdi. Anla?ma
Bosna-Hersek
topraklarının %51'ini Muslumanlara ve Hristiyan Hırvatlara, %49'unu da Bosna-Hersek Sırplarına (veya bu ulkeye yerle?mi? Sırplara) veriyordu. Yonetimin de bu uc halk arasında payla?ılmasını ?art ko?uyordu. Anla?mayla Amerika Birle?ik Devletleri, aynı zamanda Muslumanlara ellerindeki silahları imha etmelerini ve ABD patentli silahları, yedek parcasız bir ?ekilde satın almalarını ?art ko?tu.
- ?slam Manifestosu
[A]
- ?slam Deklarasyonu ve ?slami Yeniden Do?u?un Sorunları
- Do?u ve Batı Arasında ?slam
(Kitapta yazarın ?slam, materyalizm ve Hristiyanlı?ı felsefi olarak kar?ıla?tırması yer alır.)
- Tarihe Tanıklı?ım
(anı kitabı)
- Ozgurlu?e Kacı?ım: Zindandan Notlar
- Konu?malar
- Kole Olmayaca?ız
- A.
^
?slam Manifestosu eserinin ?ngilizce tam metni icin:
?slam Manifestosu
|
|---|
| Ya?amı ve Partisi
| |  Aliya ?zzetbegovic
|
|---|
| Ba?kanlı?ı
| |
|---|
| Ailesi
| |
|---|
| Yazıları
| |
|---|
| Ayrıca Bakınız
| |
|---|
|