Worta ?Francyj?” przilazuje od germa?skigo plymiynia Frank?w , od kerych sztat ostoł zonacz?ny.

Francyj? je kr?jym le??ncym z wiynksza w Zachodnij Ojropie , jednak posiadaj?ncym terytoria zn?le?ne i departamynta zamorske na inkszych k?ntynyntach. Wiyrchnia metropolitarnej czyn?ci Francyje wynosi 551,5 tys. km², skirz czego zajmuje 48. plac na ?wiecie pod wzglyndym srogo?ci wiyrchnie, za to wiyrchnia społym z terytoriami zn?le?nymi i departamyntami zamorskimi 643 801 km².

Metropolitarn? Francyj? je na ziymi od Pojstrz?dziymnygo Morza na połedniu ku P?łnocnymu Morzu na p?łnocy a od Ryna na z?chodzie do Biskajskij Zatoki na wschodzie.

Cołk? dugo?? granic l?ndowych Francyje to 2 892,4 km. Metropolitarn? Francyj? graniczy z dalij pok?zanymi pa?stwami:

• na połedniu:
  •    Andora (56,6 km)
  •    Szpa?ijo (623 km)
• na weschodzie:
  •    Italijo (488 km)
  •    M?nako (4,4 km)
  •    Mjymcy (451 km)
  •    Szwajcaryjo (573 km)
• na p?łnocach:
  •    Belgij? (620 km)
  •    Luksymburg (73 km)

Granice terytori?w zn?le?nych i departamynt?w zamorskich z:

•    Brazylijo (673 km)
•    Sint Maarten (10,2 km)
•    Surinam (510 km)

Klimat edytuj

Na p?łnocach kr?ju wła?nawy klimat umiarkowany (ozi?mbniynte lata, do?ci ciepłe zimy). J?r to nojlepsz? burlu na zwiydzanie Pary?a, trza by? jednak narychtowanym na dyszcze. Podzimym rania bywuj?m radszyj zimne i niyprzijymne, ale przed połedniym sie wypogadza.

Na połedniu lata s?m suche, a tymperatura czynsto przekr?cz? 30°C. Sporadycznie wystympuj?m herske burze i krupy. Zimy s?m opaterne (tymperatury na wybrzy?u Morza Strz?dziymnygo rz?dko ?latuj?m pod 10°C) i czynsto deszczowe. Jeszcze wiyncyj opad?w idzie sie spodziywa? j?rym.

Mocka przestrzy?stw Francyje m? osobny mikroklimat. Utrapieniem połedni? stoł sie porywisty, ozi?mbniynty mistral . Wiater tyn wieje zaobycz zim?m i j?rym, przi przinoszyniu sł?neczny czas i jasne, bezchm?rne niebo.

Miasta edytuj

Ranty dzisiejszyj Francyje je podanu na ranty antycznyj Galije , ker?m p?miyszkiwali Gale . Niyskorzij podbi?li ja Rzimiany w I w.p.n.e. Gale s czasym wiyny g?dka a religijo od agresor?w. We IV w.n.e germa?ske plymi?na, g?wnie Franki przelazły Ryn a podbi?ły Galijo .

Jako samorz?ndny krej Francyj? zipie od 843 r. bez tajl?ng Karoli?skigo Imperyj?m na wschodnio, pojstrzodkowo a z?chodnio tajla, kaj zochodni? b?ła choby dzisiej Francyj?.

Karolingi regirowały we Francyji do 987 r., kej sw?j regir?ng napocz?n Hugo Kapet , kery je fater dynastyj?w Kapetyng?w , Walezyjusz?w a B?rbon?w . Wiyrch francuskij m?narchije je we czasie regir?ngu od Ludwika XIV , mianowanygo "Kr?lym Klar?m". We tym cz?sie Francyj? fest ajnflus na ojr?pejski k?nszt , kultura , ek?n?mijo a polityka . Je ty? nojbarzi zaludni?nym krejem w Ojr?pie.

Francyj? b?ła m?narchij?m do 1792 r., kej sztartła Francusk? Rewolucyj? a ostoła zonacz?n? I Francusk? Republika. We 1799 r. napocz?n regirowa? Napole?n B?naparte , kery wi?n na sia titel I K?nsula, a we maju 1804 r. cys?rza . Bez wojny Francyj? podbi?ła mocka krej?w a zicła tam reskyre, kere przilazywały ze familije od B?napartygo. Po szlusie Napole?na we Francyje za? wr?c? m?narchij?. Niyskorzij, dochodzi do mocki swal?nk?w a p?mi?n?w systyma regir?ngu od cys?rstwa po republika.

We XX w. Francyj? napoczyn? by? cor?zki mij wa?n? we ?wiatowyj polityce. Eli jeszcze bez I ?wiatow? Wojna Francyj? b?ła aktywny szpiler, to II ?wiatow? Wojna prziniesła ino miymiyck? przymoc a okupacyj? aji niyskrzij kolaboracyj? ? nimi, zonacz?ły c?łkowity up?dek Francyje. Miało to ajnflus ty? na francusko ek?n?mijo a wielo?? ludzi?w. IV Republika ostoła ustanowi?n? po wojnie, coby we 1958 r. ost?? przewesklowan? we dzisiejszo V Republika.

Francyj? je dymokracyj? , co je typym republiki . Gr?ndym pr?w we Francyji je K?nstytucyj? ze 1958 r., keryj we piyrszym artiklu je szrajbniynte, co "Francyj? je niypodzieln?, laick?, dymokratyczn? a socjaln? Republika". Od 2003 r. tyn artikel g?d? dalij, co "onyj organizacyj? je zdecyntralizowan?".

Organy regir?ngu edytuj

Ust?wod?wczy regir?ng je we gracach Parlamyntu , kery dzieli sie na dwie izby: ni?sz? ? N?rodowe Zgr?madzyniy a wy?sz? ? Synat . Francyj? je republika symiprezydynck? . Prezydyntym je ter?zki Francois Hollande a prymiyrzym Manuel Valls .

Francyj?, jeji tajla metropolitarn? tajluje sie ter??nie na 13 regi?n?w, 96 departamynt?w jak ty? kol. 36 300 gmin. P?nadto wyr??ni? sie departamynta i terytoria zamorske jak ty? zamorske zbiorowo?ci terytorialne.

Regi?ny edytuj

Podzioł europejskij czyn?ci Francyje obowi?nzuj?ncy od 1 stycznia 2016:

1. Now? Akwitanij?
2. Grand Est
3. Bretanij?
4. Burgundia-Franche-Comte
5. Ile-de-France
6. Korsyka
7. Pays de la Loire
8. Oksytanij?
9. Hauts-de-France
10. Normandij?
11. Auvergne-Rhone-Alpes
12. Provence-Alpes-Cote d'Azur
13. Centre-Val de Loire

Departamynta edytuj

Statystyki dymograficzne edytuj

Struktura etniczn? edytuj

Amtow?m g?dk?m we Francyji je francusk?, posuguje sie ni?m srog? wiynkszo?? miyszka?c?w tego kr?ju, jednak poza nim je mocka regi?nalnych g?dek:

• baskijsk? ? regi?naln? g?dka we   Bearn
• bret??sk? ? regi?naln? g?dka we   Dolnyj Bret?nije
• franko-prowansalsk? ? regi?naln? g?dka we Dauphine , Jura , Lyonnais , Savoie
• niyderlandzk? ? regi?naln? g?dka we   Flandrije
• katal??sk? ? regi?naln? g?dka we   Roussillon
• miymieck? ? regi?naln? g?dka we   Alzacyje i Lotaryngije
• prowansalsk? ? regi?naln? g?dka we   Oksytanije
• italsk? ? regi?naln? g?dka na   Korsyce

• Nowy Rok ( Nouvel An ) ? 1 stycznia
• Wielkanoc ( Paques ) ? ruch?me
• Py?działek Wielkanocny ( Lundi de Paques ) ? ruch?me
• ?wiynto Roboty ( Fete du Travail ) ? 1 m?ja
• Dziy? Zwyciynstwa ( Fete de la Victoire ) ? 8 m?ja
• Wniebowst?mpienie ( Ascension ) ? ruch?me
• Zielone ?wi?tki ( Lundi de Pentecote ) ? ruch?me
• ?wiynto N?rodne Francyje ( Fete Nationale Francaise ) ? 14 lipnia ^[7]
• Wniebowziyncie NMP ( Assomption ) ? 15 siyrpnia
• Wszyjskich ?wiyntych ( Toussaint ) ? 1 listopada
• Dziy? Zawieszyni? Br?ni ( Jour d’Armistice ) ? 11 listopada ^[8]
• Bo?e Narodzynie ( Noel ) ? 25 grudnia