William Shakespeare
(
shqiptimi
:
Uiljem Sheikspie
, ne letersine shqipe i njohur si
Uiliam Shekspir
) ishte nje
dramaturg
anglez qe lindi me
23 prill
1564
ne
Stratford mbi Avon
dhe vdiq me 23 prill
1616
ne po te njejtin qytet.
Uilliam Shekspir e ngriti artin poetik ne majat me te larta. Kur flitet per te shume pak autor i qendrojne perkrah dhe asnje persiper. Studimet, analizat dhe komentet rreth tij jane te panumerta, por perfundimi eshte i njejte: vepra shekspirane eshte e admirueshme si teresi dhe ne te tere perberesit e vecante. Vepra e tij se bashku me Biblen dhe Deklaraten e te Drejtave te Njeriut jane shtyllat ne te cilat ngritet identiteti i Evropes historike.
Shekspiri konsiderohet si shkrimtari me i shkelqyer i gjuhes angleze, ne menyre absolute, nje nder shkrimtaret me te medhenj te te gjitha koherave. Njeri nder shkrimtaret me te famshem ne bote. Ai ka qene komediograf,
dramaturg
, por edhe
aktor
. Ai jo vetem qe shkroi disa
tragjedi
te jashtezakonshme te cilat hyne ne historine e letersise boterore, por edhe shume
komedi
defryese qe nuk u shfaqen kurre neper skenat angleze.
Ishte i biri i nje tregtari jo fort te pasur dhe lindi ne familje me shume femije ne Stratford-mbi-Ejven, me 23 prill 1564. Uiliami ishte femija i trete i John dhe Mary Shakespeare. Nga tete femijet e tyre mbijetuan kater, dy prej te cileve u bene aktore: Uiliami dhe vellai i tij me i vogel Edmund i lindur me 1580, i cili shkoi me te ne Londer. Dihet se studioi ne shkollen e vendlindjes, ku u njoh me mjeshtrat greqishtfoles dhe latine, por nuk dihet se deri ne cilin vit e vazhdoi shkollimin aty. Pengese per vazhdimin e studimeve padyshim ishte martesa ne moshe te re kur ishte vetem 18 vjec me Ana Hethuejn, qe ishte disa vite me e madhe se ai. Me te shoqen kishte 3 femije: nje djale me emrin Hamnet i cili vdiq ne moshen 11 vjecare duke i lene prinderit shume te pikelluar dhe dy vajza Suzana dhe Judita te cilat Shekspiri i donte shume. 4 vite pas marteses u largua perfundimisht nga vendlindja dhe u vendos ne Londer. Per vitet e para te qendrimit te tij ne Londer nuk ka dokumentime te sakta. Por ne vitin 1592 del se emri i tij njihej ne Londer, si autor dramatik dhe aktore. Vepra e tij e pare drama historike, Henriku VI u shfaq po ne kete vit. Shekspiri perparoi shpejt ne mjedisin londinez fale mbeshtetjes se kontit Sauthemton. Me 1597 bashkethemeloi teatrin “Globus” ku do te ishte dhe aktore e ku do te luheshin pjeset e tij me te medha. Londra ishte e mbushur me teatro por me i suksesshmi dhe me namin me te madh ishte teatri “Globus”. Deri ne vitin 1612 kur ai u largua nga Londra per t’u terhequr ne Straford, per studiuesit jeta e tij do te jete e barabarte me veprimtarine skenike. Me 1616 ai perpiloi testamentin e tij dhe vdiq pas nje muaji, u varros ne vendlindje.
Veprimtaria dramatike e Shekspirit u zhvillua ne kuader te teatrit elizabetian dhe ka si kuader historik mbreterimin e Elizabetes I (1558 ? 1603). Kjo epoke njihet dhe si epoka e arte e teatrit anglez. Perkrah teatrit klasik, ky teater perben dukurine me te rendesishme e me te mrekullueshme per teatrin boteror ne pergjithesi. Ne kete periudhe levrohen te gjitha llojet e dramatikes me te njejtin sukses madje pasurohen me elemente te reja. Por kulmin e arrin tragjedia, e cila i paraqet heronjet para konfliktesh e dilemash te skajshme, prej te cilave dilet me vullnet e force shpirterore te paepur ose dalja nuk ekziston fare.
Gjate krijimtarise se tij, Shekspiri realizoi 37 vepra per teatrin, nga te cilat 13 tragjedi, 10 drama historike dhe 14 komedi. Pjesa tjeter e krijimtarise perfshine 154 sonete qe mbahen si realizimi poetik me i cmueshem i gjithe kesaj periudhe dhe 2 poema te gjata.
Prodhimi dramatik i Shekspirit njeh kater periudha kryesore:
- Periudha e rinise: mbizoterojne dramat historike dhe komedite. Titujt me te njohur jane: ?Endrra e nje nate vere” dhe ?Romeo dhe Zhuljeta“.
- Periudha e pjekurise: mbahet si periudha e komedive te medha te tilla si: ”Shume zhurme per asgje” dhe “Nata e dymbedhjete”.
- Periudha e pesimizmit: gjate kesaj periudhe shkroi disa nga tragjedite me te medha qe jane kurora me e cmuar e teatrit shekspirian. Titujt me te njohur jane: “Hamlet”,“Makbeth” dhe “Otello”.
- Periudha e pajtimit
: eshte periudha e fundit kur dramaturgu i madh i terhequr ne
vendlindje, shkruan pjeset e njohura si tragjikomedi.
Aftesia e tij qendronte ne te hedhurit e rrefimit pertej, per te pershkruar keshtu pamjet e brendshme dhe te thella te natyres njerezore. Mendohet se pjesen me te madhe te veprave te tij t’i kete shkruar midis viteve
1585
1611
, edhe pse
kronologjia
e veprave qe i atribuohen atij nuk njihen me saktesi, duke shkaktuar keshtu mangesi ne lidhje me hartimin e nje biografie te thelle dhe te plote per kete figure madheshtore te letersise.
- Hamleti
,
- Romeo e Zhuljeta
,
- Henriku IV
,
- Makbeth
,
- Shume zhurme per asgje
,
- Nata e dymbedhjete
,
- Mundimet e kota te dashurise
,
- Othello
,
- Antoni e Kleopatra
,
- Simberlini
,
- Perralla dimerore
,
- Stuhia
,
- Mbreti Lir
,
- Jul Cezari
Shekspiri perdori rreth 20 mije unitete gjuhesore nderkohe qe fjalori aktiv i njeriut te epokes nuk permbante me shume se 1500 fjale. Kishte nje gjuhe jashtezakonisht te gjalle dhe te pasur. Perdorte neologjizmat, lojerat e fjaleve dhe fjale me shume kuptime.
Romeo and Juliet
Hamlet
Macbeth
Othello
A midsummer night’s dream
Julius Caesar
Antony and Cleopatra