Gjuha frenge
ose
frengjishtja
(frengjisht
le francais
/l? f???.s?/) eshte nje
gjuhe indo-evropiane
e familjes se gjuheve romane. Ajo eshte nje gjuhe e folur nga 274 milion foles. Ajo eshte gjuhe zyrtare ne 29 vende si:
Franca
,
Madagaskari
,
Kameruni
, etj. Kjo gjuhe shquhet per delikatesen dhe embelsine me te cilen flitet. Ajo eshte nje nga gjuhet me te folura ne bote. Gjuha frenge shkruhet me shkronja latine. Ajo eshte nje gjuhe
indo-evropiane
. Frengjishtja ka lidhje me gjuhe si
italishtja
,
spanjishtja
etj.
| Shkronja
|
Emertimi
|
Transkriptimi Fonetik (
IPA
)
|
Theksime dhe lidhje
|
| A
|
a
|
/a/
|
Aa, Aa, Ææ
|
| B
|
be
|
/be/
|
|
| C
|
se
|
/se/
|
Cc
|
| D
|
de
|
/de/
|
|
| E
|
e
|
/?/
|
Ee, Ee, Ee, Ee
|
| F
|
ef
|
/?f/
|
|
| G
|
zhe
|
/?e/
|
|
| H
|
ash
|
/a?/
|
|
| I
|
i
|
/i/
|
Ii, Ii
|
| J
|
zhi
|
/?i/
|
|
| K
|
ka
|
/ka/
|
|
| L
|
el
|
/?l/
|
|
| M
|
em
|
/?m/
|
|
| N
|
en
|
/?n/
|
|
| O
|
o
|
/o/
|
Oo, Œœ
|
| P
|
pe
|
/pe/
|
|
| Q
|
ky
|
/ky/
|
|
| R
|
er
|
/??/
|
|
| S
|
es
|
/?s/
|
|
| T
|
te
|
/te/
|
|
| U
|
y
|
/y/
|
Uu, Uu, Uu
|
| V
|
ve
|
/ve/
|
|
| W
|
duble ve
|
/dubl?ve/
|
|
| X
|
iks
|
/iks/
|
|
| Y
|
i-grek
|
/i???k/
|
?y
|
| Z
|
zed
|
/z?d/
|
|
Ishte nje kohe, kur frengjishtja dominonte boten dhe konsiderohej si gjuha e artit dhe teknikes. Sot, e erresuar nga anglishtja, bota frankofone duket e perfshire ne nje lufte te humbur, per ruajtjen e ndikimit te saj.
Ne 23 mars, me rastin e nje mbledhje te Keshillit Evropian ne Bruksel, presidenti i Frances, Zhak Shirak, braktisi sallen ne menyre demonstrative. Kjo ndodhi pasi Antuan Seijer, president i Bashkimit te Industrive te Komunitetit zgjodhi te shprehej ne anglisht. Seijer e percaktoi kete gjuhe si gjuhen e industrise", ndersa Zoti Shirak u rikthye ne salle vetem pas perfundimit te fjalimit te Seijer. Shtypi nderkombetar ironizoi. "Nuk eshte nje ceshtje humori, eshte nje ceshtje politike", deklaroi kabineti i "Champs-Elysees", duke vene theksin mbi nevojen e mbrojtjes se larmishmerise gjuhesore brenda gjirit te Bashkimit Evropian.
E verteta eshte qe sot ne bote, frengjishtja po vuan. Anglishtja eshte shnderruar ne nje gjuhe nderkombetare, e cila ka depertuar fuqishem edhe ne vendet me nje tradite te fuqishme frengjishtfolese. Nga bankat e shkolles, tek etiketat e produkteve ne te gjithe boten. Nga muzika dhe kinematografia, anglishtja po perforcon gjithmone e me shume ?diktaturen“ e saj. Me 175 milion njerez te perfaqesuar zyrtarisht ne Organizaten Nderkombetare te Frankofonise (OIF), numri i frankofoneve ka pesuar nje rritje, por kjo kryesisht per shkak te rritjes natyrore demografike te popullsive frengjishtfolese, vecanerisht ne Afrike. Ne vende si Kameruni, Maroku apo Gaboni, frengjishtja ka perforcuar ndikimin e saj, por ne krahun tjeter, ajo ka humbur pike ne Kongo dhe vendet e Afrikes Qendrore. Por, me e renda eshte reduktimi i vazhdueshem i njohesve te frengjishtes, ne Evrope. Perballe ketij fati te percaktuar, frengjishtja perpiqet te reagoje. Ajo mbeshteti me force rezoluten qe mbronte diversitetin e gjuheve ne tetor 2006 dhe mesimin e njekohshem te disa gjuheve ne Evrope.
Beteja e humbur
Burimet diplomatike franceze e pranojne qe frengjishtja gjendet ne pozicionin e saj me delikat te historise. Ne gjirin e OIF-se, te perbere nga 63 vende anetare ose vezhguese, vetem rreth 20 prej tyre e perdorin frengjishten si gjuhe te perditshme. Pjesa tjeter, vecanerisht vendet arabe ose te Afrikes se Veriut, favorizojne gjuhet e tyre kombetare, ose anglishten. Franca eshte duke u perpjekur qe te ruaje ndikimin e saj gjuhesor edhe ne vende te Evropes Lindore ose Qendrore, si Polonia apo Rumania, por perdorimi i anglishtes eshte bere me praktik dhe me popullor. Ashtu si pothuajse ne cdo vend te Evropes, edhe ne keto vende anglishtja eshte gjuhe e detyruar ne shkolle, ndersa frengjishtja fakultative. Ruajtja e tradites ne dokumentet diplomatike, apo iniciativat per perhapjen e frankofonise nuk kane ndihmuar shume ne perhapjen e gjuhes ne mase. Zgjerimi i ri i Evropes ne 2007-n solli nje tkurrje te re te frengjishtes. Rumania dhe Bullgaria, dy anetaret e rinj te 27-s se Bashkimit Evropian, vende me tradite te forte frankofone po ?permbyten“ nga gjuha e tregtise dhe ekonomise. Per te mbrojtur frengjishten, OIF-ja ka leshuar nje nisme qe prej 2001-t, nje program per formimin gjuhesor te funksionareve evropiane. Deri me sot, 9 mije persona kane perfituar. Nje tjeter nisme per mbrojtjen e frengjishtes ne grupin e vendeve Azi-Karaibe-Paqesor synon te ndihmoje keto vende ne kuader te negociatave ne gjirin e Organizates Boterore te Tregtise. ?Buxheti per kete projekt eshte ne rritje, por beteja mbetet e veshtire. Perdorimi i anglishtes vazhdon te kete nje epersi te dukshme ne Organizaten Boterore te Tregtise“, shkruhej ne nje raport te sekretarit te pergjithshem te OIF-se, ne 2004-n.
Arsimi, grushti i dyte per frengjishten
Sipas shifrave qe mund te konsultosh ne faqen e Ministrise se Jashtme te Frances, mesimi i frengjishtes ne bankat e shkollave eshte rritur. Nga 75 milion nxenes qe mesonin frengjishten ne vitin 1994, ne 2002-n numri arriti ne 96 milion. Shifrat vetem sa perpiqen te fshehin realitetin e erret. E perditshmja franceze "Le Monde" kembengul qe kjo rritje eshte nderprere me hyrjen e mijevjecarit te ri. Ne Afrike dhe Lindjen e Mesme, qe kane meriten kryesore per kete permiresim, shifra e nxenesve qe mesojne frengjisht eshte rritur ne 6 % (nga 54 % ne 60 %), por kjo jo si pasoje e rritjes se deshires per te mesuar kete gjuhe, por si rrjedhoje e permiresimit dhe zgjerimit te rrjetit te infrastrukturave arsimore. ?Arabizimi i Lindjes se Mesme dhe mesimi ne mase i anglishtes ne bankat e shkollave po e tkurr gjithmone e me shume ndikimin e frengjishtes“, shkruan ?Le Monde“. Ne Evrope, gjate dekades se fundit, numri i nxenesve ?frankofone“ ka rene nga 36, ne 28 milion. Edhe ne vende te konsideruara si frankofone, frengjishtja eshte ne renie. Niveli i studenteve frengjishtfoles ne Rumani vazhdon te mbetet teper i larte, por kjo sepse sipas sistemit arsimor rumun, nxenesit jane te detyruar te mesojne pervec anglishtes nje gjuhe te dyte me zgjedhje dhe frengjishtja eshte nje zgjedhje e parapelqyer. Ne Poloni, qe prej renies se regjimit komunist ne 1989-n, anglishtja dhe gjermanishtja kane pesuar nje shtrirje te vazhdueshme, ne kurriz te frengjishtes. Arsyet gjeografike dhe ato ekonomike shpjegojne kete fenomen.
Mungon nje rrugedalje
Aktualisht, frengjishtja nuk mund te mburret me as si gjuhe e shkences. Kjo, sepse zbuluesit dhe shkencetaret e rinj kane gjithmone e me te qarte qe reputacioni dhe njohja e gjere e studimeve te tyre eshte e lidhur ngushte me perhapjen e anglishtes. Matematikanet, dikur ?elita“ e shkencetareve frankofone vazhdojne t'i mbeten besnike gjuhes dikur me te perhapur ne bote, por pothuajse te gjithe i botojne studimet e tyre ne dy gjuhe, edhe ne ate angleze. Ne shkencat njerezore dhe sociale, depertimi i anglishtes eshte me i vogel, por frengjishtja eshte ne renie edhe ne kete sektor. Dikur, nje ?perandori“ ku dielli nuk perendonte kurre (analogji me epoken e Luigjit te XIV), sot frengjishtja po lufton per te mbrojtur vendin e saj ne bote. Disa dite pas dites nderkombetare te frankofonise, nuk duket se ka arsye konkrete per te festuar, mbi te gjitha sepse ne horizont nuk duket se ekziston asnje zgjidhje, per t'iu kunderpergjigjur ekspansionit gjithmone ne rritje te anglishtes.