O
Porotesano
se pepa faatumu o le faatuatua Kerisiano ma faiga na amata mai i le toefaatulagaina Porotesano, o se gaoioiga e faasaga i mea manatu ona soo ina ia sese i le
Ekalesia Katoliko Roma
. O se tasi o vaega tetele e tolu o le
Kerisiano
, faatasi ai ma Roma Katoliko ma Sasae talitonuga. O nisi taimi e manatu le ekalesia Egelani e tutoatasi mai Porotesano. O le upu ua maua mai le tusi o protestation mai alii Luteru i le 1529 i se poloa?iga a le faasalaina o le aoaoga a
Matini Luteru
pei heretical.
Faatasi ai ma lona tupuaga i
Siamani
, ua manatu le gaoioiga o aso nei e amata i le 1517 ina ua lomia Luteru le Theses ivasefulu-lima o se tali e faasaga i sauaga i le faatauina atu o indulgences, lea ua faamoemoe e ofoina atu le faamagaloga o agasala ia latou faatauga. E ui lava sa i ai muamua malologa mai po o ua taumafai e suia le Katoliko Roma Ekalesia - aemaise e Peteru Waldo, Arnold o Brescia, Girolamo Savonarola, Ioane Wycliffe, ma Jan Hus - na faamanuiaina Luteru i sparking a lautele, gaoioiga tumau.
Uma lotu Porotesano teena le manatu o le pule faapope i le Ekalesia aoao ma faafitia masani le aoaoga faavae Katoliko Roma o transubstantiation, ae latou le malilie ia i latou lava e faatatau i le afioaga moni o Keriso i le Sakalameta. faamamafa masani le lotu eseese uma o le perisitua talitonu, o le aoaoga o le tauamiotonuina e ala i le faatuatua e nai lo le po o galuega lelei, ma o se talitonuga i le na
o le Tusi Paia
(nai lo i uputuu Katoliko) e pei o le pule sili ona maualuga i le mataupu o le faatuatua ma le amio.
Salalau Porotesano i
Europa
i le taimi o le senituri lona 16. Le lotu Luteru salalau mai Siamani i lona nofoaga o loo siomia ai,
Tenimaka
,
Nouei
,
Suetena
,
Perusia
,
Lativia
,
Estonia
, ma Iceland, faapea foi ma isi teritori laiti. na Faavaeina ekalesia Faafouina e muamua i
Siamani
ma ona itulagi tuaoi,
Hanikeri
, o le
Holani
,
Sikotilani
,
Suitiselani
, ma
Farani
e sea toefaatulagaina e pei o Ioane Calvin, Huldrych Zwingli, ma Ioane Knox. I le 1534, na tuu ai le Tupu o
Enele VIII
se faaiuga uma puleaga faapope i
Egelani
ina ua le mafai ona tatala le Pope lana faaipoipoga e Katerina o Aragon; tatalaina lenei le faitotoa i reformational manatu, aemaise i le taimi o le nofoaiga lenei o
Eteuati VI
, e ala i Toma Cranmer, Risati Hooker, Mataio Parker ma isi lotu.