Koordinate:
43° 16′ 00" SG?, 18° 07′ 00" IGD
Nevesinje
je
grad
i sredi?te op?ine na jugoistoku
Bosne i Hercegovine
, s oko 5.000 stanovnika u gradu, odnosno 20.000 stanovnika u op?ini (
2008
).
Nevesinje pripada entitetu
Republika Srpska
. Susjedne op?tine su:
Konjic
,
Mostar
,
Isto?ni Mostar
,
Berkovi?i
,
Bile?a
,
Gacko
,
Kalinovik
.
Op?tina Nevesinje je
brdsko
-
planinsko
dinarsko
podru?je sa prosje?nom
nadmorskom visinom
od 860 metara. Smje?teno je najve?im dijelom na
Nevesinjskom polju
, ?ija je ukupna povr?ina 18 hiljada hektara. Kroz polje proti?e ponornica
Zalomka
. Na teritoriji op?tine su dvije planine,
Vele?
sa sjeverozapadne strane i
Crvanj
sa sjeveroisto?ne. Na istoku je prostrana visoravan Morine, koju mnogi nazivaju evropskim Tibetom.
Sjeverno od grada, ispod Vele?a, na udaljenosti od 4 km. je vje?ta?ko jezero Alagovac. Slu?i za napajanje grada. Na isto?nim padinama Crvnja je Crvanjsko jezero, ?ija voda oti?e u
Neretvu
.
Povr?ina op?tine je 923 km2.
Klima
je kontinentalna sa dugim i hladnim
zimama
i kratkim i toplim
ljetima
. Najvi?e padavina je u kasnu
jesen
i
prolje?e
.
Nevesinjsko polje je od praistorije, preko antike i srednjeg vijeka, zbog nemogu?nosti prolaza kanjonom
Neretve
od
Konjica
do Salakovca (sjeverno od
Mostara
), bilo vrlo va?no saobra?ajno podru?je, jer se preko njega odvijao saobra?aj s jadranske obale u unutra?njost. Ve?i broj praistorijskih naselja gradinskog tipa sa suhozidnim utvrdama, iz vremena
Ilira
i njihovog plemena
Glindicioni
, nalazi se uz pomenutu praistorijsku komunikaciju. Ovo su neke:
Jasena
(Runjeva glavica),
Udre?nje
,
Trusina
,
Brata?
,
Zalom
,
Presjeka
,
Luka
, U mnogima od njih kasnije su nastala i rimska anti?ka naselja, ?iji su ostaci jo? vidljivi. Svi putevi iz
Gata?kog polja
(preko Zaloma),
Uloga
i
Kalinovika
(preko planine Morine), te Blagaja i
Stoca
(preko Trusine), sticali su se kod vrela Drenovik u
Kifinu Selu
. U Drenoviku, s obje strane Zalomke, razvilo se najve?e rimskodobno naselje na Nevesinjskom polju. Veliko naselje toga vremena bio je i Vjen?ac, u dana?njem predgrađu Nevesinja, koji je obnovljen u srednjem vijeku.
Nevesinje (
latinski
:
Neuesigna
,
Netuisina
,
Netusina
,
Neusigne
}- - prvi put se kao ?upa pominje u 12. vijeku, kada je pripadala Podgorju, a sve skupa je bilo dio
Huma
. Humska zemlja je priznavala vrhovnu vlast srpskih vladara
Nemanji?a
od po?etka XIII do skoro polovine XIV vijeka. Prema nekim mi?ljenjima ime je dobilo prema rije?ima ?
neue signe
? snije?na pustinja. Drugo tuma?enje, jednako mogu?e, je da je Nevesinje dobilo ime po ljekovitoj biljci (ili vi?e njih), koja se (ili koje su se) u staroslovenskom jeziku zvale ? delesile ? devet sila, ?to ukazuje na ljekovitu mo? biljaka. Ova rije?, sa malim varijantama ?uje se i danas u vi?e slovenskih jezika, pa i u srpskohrvatskom ? kao devesilj, u zna?enju biljke, a ponekad i kao: devesinj, nevesilj i nevesinj, prema kom obliku je i do?lo do naziva Nevesinje.
Prvi pouzdani istorijski podatak o Nevesinju nalazi se u ljetopisu
Pe?ke patrijar?ije
, u kom se ka?e da je
Sava Nemanji?
u Nevesinju
1219
. godine postavio prvog
humskog
episkopa. U
dubrova?kim
izvorima Nevesinje se prvi put pominje
1281
. godine. ?upsko sjedi?te nevesinjske ?upe i glavni grad bio je Vjen?ac ? Vin?ac; kasnije i kne?evsko sjedi?te. Grad se nalazio iznad sada?njeg gradskog naselja, lokalni naziv Kne?aca, Kne?ak ili Grad. Vidljivi su i danas ostaci vojni?kog utvrđenja i gradskih zidina.
Od 1303. do 1306. godine gospodar ?upe Nevesinje je bio Konstantin Nemanji?, sin srpskog
kralja Milutina
.
Od 1327. godine, podru?je potpada pod bosansku vlast za vladavine bana
Stjepana II Kotromani?a
.
U prvim decenijama 14. vijeka Nevesinjem je vladala porodica Sankovi?a, koji su bili uticajni i redovno su u?estvovali u zborovima bosanskih velika?a kao predstavnici Humske zemlje. Ovaj vlastelinski rod Nevesinja, Zagorja (oblast Kalinovika) i pro?irenih krajeva:
Dabar
,
Popovo
, Primorje i
Konavli
, bio je politi?ki veoma aktivan u bosanskoj dr?avi (1330. - 1404.).
Nevesinjem su Sankovi?i vladali u drugoj polovini 14. vijeka i sve do
1404
. godine, kad su ih pokorili
Vlatko Vukovi?
i
Pavle Radenovi?
, vladari susjednih oblasti, a Konavle, njihovu teritoriju izmedu sebe podijelili. To je bilo
1391
. godine.
Prisvajanjem Zahumlja 1404. godine u kome je bilo i Nevesinje, vojvoda
Sandalj Hrani? Kosa?a
? nasljednik Vlatka Vukovi?a, boravio je neko vrijeme u Nevesinju. Istorijski izvori zabilje?ili su da je
31. jula
1421
. godine vojvoda Sandalj Hrani? boravio u Nevesinju i primio dubrova?ke poslanike, kao i
12. septembra
1430
. godine. Da su Kosa?e ?esto boravile i stolovale u Nevesinju, govori i podatak da je
10. oktobra
1435
. godine herceg
Stefan
izdao povelju "Pod gradom Vjen?acem na Nevesinju".
Upravo tim starim rimskim i srednjovjekovnim putem, na Zaborane iz pravca Sarajeva u prolje?e
1465
. godine do?li su
Turci
i uspostavili svoj logor u nevesinjskom polju odakle su dalje krenuli u osvajanje
Gacka
,
Bile?e
i
Trebinja
.
Ve? od
12. juna
1469
. godine u Nevesinju se pominje vojvoda turskog porijekla. Prvo stolovanje Turaka nije bilo u Vin?acu ili u Biogradu, kako se moglo o?ekivati, vec u ?iljevu - ?etiri kilometra od Nevesinja.
Dubrov?ani su po obi?aju novom gospodaru Nevesinja ? vojvodi Huseinu poslali dar u avgustu
1470
. godine. Nevesinje ima i kadiju od iste godine, dakle uspostavljena je potpuna vlast. Dolaskom Turaka u grad Vina?ac-Vjen?ac po?inje da stagnira, a danas su na tom mjestu vidljivi bedemi i zidine vojni?ke kule.
Najzna?ajniji događaj, koji je ozna?io kraj turske vlasti na prostoru Nevesinja je, nesumnjivo,
Nevesinjska pu?ka
, ispaljena 23. juna
1875
. godine u Bi?ini, na ?etnoj poljani iz ruku nevesinjskog hajduka i haramba?e Pera Tunguza i njegove ?ete. Na Malu Gospojinu ?
8. septembra
1874
. godine kod crkve u selu Biograd, Nevesinje, sazvan je zbor narodnih prvaka Nevesinja na kom je odlu?eno da se krene sa ustankom u prolje?e naredne godine.
Brojni su uzroci ovom ustanku, ali je neposredan povod bio napad ?ete haramba?e Pera Tunguza na turski karavan u Bi?ini (put
Mostar
-Nevesinje), na ?etnoj poljani, dana 23. juna (po novom ?
5. jula
) 1875. godine i ubio sedam turskih kirid?ija. Kroz dva dana u crkvi u
Kifinu Selu
25. juna ? ( 7. jula), done?ena je odluka da se akcija za ustanak ubrza i u ostalim srezovima Hercegovione. Ustani?ke ?ete ve? 27. juna (
9. jula
) u selu Krekovi su otpo?ele prvu borbu. To je preraslo u op?teevropsku krizu zavr?enom
Berlinskim kongresom
i okupacijom Bosne i Hercegovine, uklju?uju?i Nevesinje, od srane
Austro-Ugarske
).
Nezadovoljstvo novom vla??u se na prostoru Nevesinja odrazilo kroz kratkotrajni
hercegova?ko-bokeljski ustanak
godine
1882
. godine, koji je na prostoru Nevesinja po?eo u
Ulogu
. Nevesinje tada, sli?no kao i mnogi drugi krajevi Isto?ne Hercegovine, postaje upori?te
srpskog
nacionalizma u Bosni i Hercegovini. On se, između ostalog, odrazio i kroz pripadnost Nevesinjca
Bogdana ?eraji?a
organizaciji
Mlada Bosna
, kao i kroz relativno veliki broj Nevesinjaca koji su slu?ili kao dobrovoljci u
srpskoj
i
crnogorskoj
vojsci za vrijeme
balkanskih ratova
. Ne?to kasnije ?e, prema slu?benim statistikama, 1000 Nevesinjaca imati status srpskih dobrovoljaca na
solunskom frontu
.
Godine
1918
. Nevesinje postaje dijelom
Kraljevine SHS
. Za vrijeme
drugog svjetskog rata
, kada je vlada Cvetkovi?-Ma?ek odlu?ila pristupiti
Trojnom paktu
, stanovni?tvo Nevesinja organizira demonstracije
27.3.
1941
. godine. Nevesinje je također bilo jedno od rijetkih podru?ja Kraljevine Jugoslavije na kome je u potpunosti izvr?ena mobilizacija u
aprilskom ratu
1941. godine.
Slomom Kraljevine Jugoslavije Nevesinje ulazi u sastav
NDH
. Protiv novih vlasti se lokalno srpsko stanovni?tvo organizira u tzv. junski ustanak, koji je izbio
3.6.
1941
. Kao i u mnogim drugim krajevima Jugoslavije sa srpskom ve?inom, ustanici ?e se kasnije podijeliti na rojalisti?ke
?etnike
i Titove
partizane
.
Na po?etku
rata u BiH
, Nevesinje, kao i mnogi drugi krajevi BiH sa srpskom ve?inom, postaje dio
Republike Srpske
, ?to je kasnije potvrđeno
Daytonskim mirovnim sporazumom
.
Po posljednjem slu?benom popisu stanovni?tva iz
1991.
godine, op?ina Nevesinje imala je 14.421 stanovnika, raspoređenih u 56 naselja.
| Nacionalni sastav 1971. godine
|
| ukupno
|
19.333
|
| Srbi
|
14.479 (74,89%)
|
| Muslimani
|
4.370 (22,60%)
|
| Hrvati
|
384 (1,98%)
|
| Jugoslaveni
|
28 (0,14%)
|
| ostali
|
72 (0,39%)
|
Naseljena mjesta su: Alagovac, Ba?evina,
Batkovi?i
,
Be?đeđe
,
Biograd (Nevesinje)
, Bi?ina, Boji?ta, Borov?i?i, Brata?, Brata?ki Lug, Bre?ine, Budisavlje, Bukuri?i, ?itluk,
Donja Bijenja
, Donja Trusina, Donji Dre?anj, Donji Lukavac, Drami?evo, D?inov Do, D?inova Mahala, Gaj,
Gornja Bijenja
, Gornje Bre?ine, Gornji Dre?anj, Gornji Lukavac, Grabovica, Gvozd, Hru?ta, Hum?ani, Isto?ni Biograd,
Jasena
, Jugovi?i,
Kifino Selo
, Kilavci, Kljen, Kljuna, Kne?ak, Kova?i?i, Krekovi, Kru?evljani,
Lakat
, Lap?evine, Lug, Luka, Lukavac, Ljeskovik, Mijatovci, Miljevac, Nevesinje, Od?ak, Plu?ine, Podgrađe, Postoljani, Presjeka,
Pridvorci
, Prkovi?i, Rabina, Rast, Rilja, Roga?e, Seljani, Slato, Slivlje, Solakovi?i, Sopilja, Studenci, ?ehovina,
?ipa?no
, ?umi?i, ?uri?i, Trtine, Trusina, Udre?nje, Zaborani,
Zalom
,
Zalu?je
, Zovi Do, ?eraji?a Bare, ?iljevo, ?uberin i ?ulja.
Na podru?ju op?tine Nevesinje pod visokim ekonomskim ?umama ?etinara i li??ara nalazi se 6.658 ha i najve?im dijelom se koriste za potrebe drvoprerađiva?ke industrije. Pod poljoprivrednim zemlji?tem obradivog tipa nalazi se 10.820 ha. Planinski pa?njak Morine obuhvata povr?inu od 2.040 ha i idealan je prostor za uzgoj sitne stoke. Kod individualnih poljoprivrednih proizvođa?a (farmera) nalazi se 7.500 goveda, 30.000 ovaca i 4.000 svinja u tovnoj sezoni. Od ruda, utvrđena su nalazi?ta boksita i uglja ?ija ekonomska valorizacija nije utvrđena. Nevesinje pru?a velike mogu?nosti u proizvodnji ?itarica, vo?a, povr?a i mesa i konkuri?e kao sredina na ?irem podru?ju za proizvodnju zdrave hrane. U planu je izgradnja vjetroparka "Trusina" s firmom "Eol prvi d.o.o. Nevesinje" kao izvođa?em radova.
- Ratko Radovanovi?
, poznati biv?i ko?arka?, prvak Evrope s KK Bosnom iz Sarajeva
- Safvet-beg Ba?agi?
, knji?evnik, prevodilac i orijentalista
- Smail ?ikalo
, bosanskohercegova?ki vojnik
- Goran Kova?evi?,vokalni solista, tekstopisac i kompozitor
- Blagoje Parovi?
, revolucionar, komunista i u?esnik ?panskog građanskog rata
- Marko Rajkovi?, nevesinjski matemati?ar u?enik Gimnazije
- Salem Dedovi?, arabista, mostarski muftija
- Vladimir Ivkovi?, nevesinjski matemati?ar u?enik Gimnazije
- Milivoje Unkovi?, likovni akademik
- Sa?a Zirojevi?, atleti?ar
- Tanja Vuji?i?, biv?a Miss Bosne i Hercegovine za 2008.godinu
- Adnan ?ati?, alias Felix Sturm, vi?estruki prvak svijeta u boksu, porijeklom iz sela ?ulja
- Dragomir "Dragan" Okuka, profesionalni fudbalski trener
- Predrag Pa?in, poznati fudbaler
- Slavi?a Brenjo, ?ahista
- Milanko Mu?ibabi?, poznati d?udista
- Mihajlo Labalo, poznati dobrotvor
- Milorad Telebak, poznati lingvista i lektor
- ?erif Boji?i?, poznati matemati?ar
- Dejan Dragovi?, kik bokser
- Obren Ivkovi?
, narodni heroj
- Pero Zubac
, knji?evnik
- dr ?piro Soldo
|
|---|
| |
|
|
|
|---|
| Glavni grad
| |
|---|
| Op?ine i gradovi Federacije Bosne i Hercegovine
| |
|---|
| Op?tine i gradovi Republike Srpske
| |
|---|
| Br?ko Distrikt
| |
|---|
|