Koza?ki Hetmanat В?йсько Запорозьке Od 1654 vazalna dr?ava Ruskog Carstva [[ Dr?avna zajednica Poljske i Litvanije | ← ]]    1649 . ? 1764 .    [[ Rusko Carstvo | → ]] Zastava Grb Glavni grad Kijev , ?igirin , Baturin Jezik/ci ukrajinski Religija pravoslavna Vlada Republika hetman  - 1648 . - 1657 . Bogdan Hmeljnicki (prvi)  - 1750 . - 1763 . Kirilo Rozumovskij (poskjednji) Historija  - Uspostavljena 1649 .  - Ukinuta 1764 . Povr?ina  - 1649. 285,000 km² (110 mi² )

Koza?ki Hetmanat ili Zaporo?ka Republika , Koza?ka Republika ( ukrajinski : Гетьманщина , formalno В?йсько Запорозьке ) bio je od 1649 . do 1764 . ne?to poput republike , politi?ka tvorevina sa visokim stupnjem autonomije , nastala za vrijeme ustanka ( 1648 . do 1657 .) ukrajinskih Kozaka pod vodstvom njihovog prvog hetmana Bogdana Hmeljnickog . ^[1]

Nakon podjele ukrajinskih teritorija 1667 ., autonomni Koza?ki Hetmanat, postao je teritorijalno ograni?en na isto?nu Ukrajinu, odnosno na lijevu obalu Dnjepra . Onaj dio koza?kih teritorija sa desne obale, koji je ostao pod nominalnom vla??u Poljsko-Litavske Unije , potpuno je izgubio autonomiju na prijelazu u 18. vijek . ^[1]

Na ?elu te paradr?avne tvorevine bio je hetman , kog je teoretski birala op?a skup?tina Kozaka , ali se to u praksi svodilo na to da je taj izbor bio u rukama vi?ih oficira , koji su bili u velikoj mjeri pod utjecajem ruskih careva . Uvjeti autonomije su kod svakog novog izbora hetmana, bili druga?iji (zapravo svaki put je smanjivan stupanj autonomije) a time i nadle?nost hetmana. Ipak tokom ?itavog jednog vijeka Koza?ki Hetmanat u?ivao je veliku dozu samouprave, pa je to bio period zna?ajnog ekonomskog i kulturnog razvoja. ^[1]

Vladaju?a elita Hetmanata sastojala se od koza?kih vi?ih oficira ( star?ina ), koji su se vremenom pretvorili u nasljednu klasu, po uzoru na poljsko plemstvo i na?elno sa istim privilegijama. Ostali obi?ni Kozaci bili su toliko siroma?ni, da među njima gotovo da nije bilo nikakve stale?ke razlike, osim ?to su se pravnom pogledu razlikovali vojnici od kmetova . ^[1]

?to se ti?e religije i crkvenih pitanja, Grkokatoli?ka crkva je potpuno istisnuta sa koza?kih teritorija, a Kijevska pravoslavna mitropolija preba?ena je 1686 . iz jurisdikcije Carigradske vaseljenske patrijar?ije u ruke Moskovske patrijar?ije . S druge pak strane je ukrajinsko sve?enstvo vremenom steklo veliki utjecaj ?irom Carske Rusije , ali je u samom Hetmanatu tokom 18. vijeka postupno izgubilo svoju tradicionalnu autonomiju i prepoznatljiv ukrajinski karakter. ^[1]

Vrhunac Koza?kog Hetmanata bio je za vladavine hetmana Ivana Mazepe , koji se u prvom dijelu svoje vladavine jako oslanjao na podr?ku koju mu je pru?ao car Petar Veliki . U tom razdoblju je Mazepa vladao gotovo poput monarha u svom Hetmanatu. Pod njegovom vladavinom procvjetala je knji?evnost, umjetnost i arhitektura u prepoznatljivom koza?kom barok]]nom stilu, a Kijevsko-Mogiljanska akademija do?ivila je svoje zlatno doba. Mazepa je svakako htio priklju?iti i teritorije na desnoj obali pod svoju vlast, i tako ponovno stvoriti ujedinjenu ukrajinsku dr?avu, pod suverenitetom ruskih careva .

Ali se status Hetmanata znatno promjenio od kad je po?eo Veliki severni rat sa ?veđanima , jer je Petar po?eo centralizirati dr?avu i smanjivati autonomna prava Hetmanata po ?ijem su se teritoriju i odvijale neke od borbi. Revoltiran tim Mazepa je 1708 . u?ao u tajne pregovore sa ?vedskim kraljem Karlom XII. nebi li uz njegovu pomo? do?ao do nezavisnosti, ali nakon ?to su ?veđani pobjeđeni u odlu?uju?oj Bitci kod Poltave ( 1709 .) pobjegao je u Moldaviju , gdje je ubrzo nakon tog i umro. ^[1]

Iako je nakon tog Petar dopustio izbor Mazepina nasljednika, privilegije autonomije Hetmanata su ozbiljno umanjene, one su dapa?e tokom preostalih dekada 18. vijeka , jo? vi?e smanjivane. Od 1722 . do 1727 . i ponovo od 1734 . do 1750 ., status Koza?kog Hetmanata bio je isti - i ?inilo se da ?e se ugasiti, nakon ?to je ruska carska vlast uvela nove institucije kao instrument za administrativnu kontrolu nad zemljom. Pomak se desio 1750 . kad je carica Elizabeta o?ivila Hetmanat, na ?ije je ?elo postavila Kirila Rozumovskija , ina?e brata svog ljubavnika. Nakon stupanja na prijestolje Katarina Velike 1762 ., hetman i visoki oficiri ( stra?ine ) poslali su joj peticiju, u kojoj su tra?ili povratak svih starih privilegija, ali je Katarina Velike umjesto da uva?i njihove zahtjeve, prisilila Rozumovskija da podnese ostavku. ^[1]

Tokom sljede?ih 20 godina eliminirani su svi tragovi koza?ke autonomije, na kraju su ruski vojnici - 1775 . sru?ili Zaporo?ki Si?, posljednji koza?ki bastion . ^[1]

Krajevi koji su le?ali isto?no od Koza?kog Hetmanata zvani - divlja polja , ostali su uglavnom nenaseljeni sve do 17. vijeka . Razlog za to bila je nesigurnost, nakon invazije Mongola na te krajeve. Po?ev?i od kraja 16. vijeka Velika moskovska kne?evina po?ela je graditi ?itavu seriju utvrda protiv Tatara , pa je tako i ?irila svoju vlast na te krajeve. ^[1]

Od po?etka 17. vijeka taj kraj postaje podru?je kolonizacije u koji bje?e ukrajinski seljaci i Kozaci pred neizdr?ivim feudalnim uvjetima koji su vladali u krajevima pod vla??u Poljsko-Litavske Unije . Do?ljaci su osnivali svoja naselja - li?ena bilo kakvih feudalnih stega zvane sloboda , zbog tog je ?itav taj kraj dobio ime - Sloboda Ukrajine , a grad Harkov se razvio u glavni regionalni centar. ^[1] Poput Hetmanata i Sloboda Ukrajine, u?ivala je veliku unutra?nju autonomiju, ali su njene funkcionere postavljali ruske carske vlasti. ^[1]

Autonomiju Slobode Ukrajine ukinula je dekretom carica Katarina Velika - 1765 . ^[1]

• Hetmanate na portalu Encyclopædia Britannica ( en )