Justinian Veliki
, pravim imenom na
latinskom
Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus
(
Tauresium
Dardanija
,
11. maj
483
. ?
Konstatinopolis
,
14. novembar
565
.),
car
Isto?nog Rimskog Carstva (Bizantskog Carstva)
od
1. augusta
527
. do svoje smrti
565
.
Ne?ak je i naslednik cara
Justina I
. Do?av?i na prestol, te?io je uspostaviti nekada?nje jedinstvo
Rimskog Carstva
, kojemu ?e sredi?te biti
Konstatinopolis
. Za ostvarenje toga cilja izabrao je dvojicu sposobnih vojskovođa,
Belizara
i
Narzesa
, kao i pravnika
Tribonijana
.
Osvaja?ki su napori iscrpili snage zemlje i oslabili njezine pozicije na Istoku, te se Justinijan obvezuje na pla?anje danka
Perzijancima
, a te nevolje uve?ale su i provale
Slavena
i
Avara
na bizantsko podru?je.
Justinijan se rodio u
Tauresiju
483
. u blizini dana?njeg
Skoplja
u
Severnoj Makedoniji
. Justinijan I bio je savladar svog ujaka,
Justina I
, ve? od
518
, a stupio je na presto
527
. kao neograni?eni gospodar dr?ave i crkve. Preduzimao je pohode protiv varvarskih naroda:
Isto?nih Gota
u
Italiji
,
Zapadnih Gota
u
?paniji
i
Vandala
u
Africi
, u nameri da obnovi carsku vlast u zapadnom delu Rimskog Carstva.
Isto?no Rimsko Carstvo oko 550.
Vodio je odbrambene ratove protiv
Persijanaca
i
Slovena
koji su iz rubnih podru?ja nadirali u vizantijske oblasti.
Prekomerni poreski nameti izazvani stalnim ratovima doveli su do pobune
Nika
(
532
), koja je ugu?ena zahvaljuju?i Justinijanovoj ?eni,
carici Teodori
.
Pobuna je zapo?ela okupljanjem naroda na carigradskom hipodromu gdje su obe stranke (
deme
: Zeleni i Plavi) udru?eno izvikivale Nika! Nika! ?to na gr?kom jeziku zna?i Pobjedi! Tre?i dan pobune, pobunjenici su po?eli juri?ati na carsku pala?u. U klju?nom momentu kad je Justinijan namjeravao abdicirati Teodora je zapovijedila vojsci da napadne pobunjenike na hipodromu.
Do?lo je do strahovitog
pokolja
u kojem je u jedno poslijepodne oko 50000 stanovnika izgubilo ?ivot. Ovim ?inom odbranjena je carska vlast Justinijana I i njegove carice Teodore zahvaljuju?i upravo njezinoj hladnokrvnosti i odlu?nosti.
U toj pobuni je, među ostalim, bila uni?tena i stara crkva Svete Marije (
Hagia Sofia
), pa su se Justinijan i Teodora dali u gradnju nove bazilike, svojom veli?inom dostojne sredi?ta Carstva.
Glavni arhitektri ovog velebnog zdanja bili su Antemije iz Trala i Izidor iz Mileta. Gradnja je trajala od 532. g. do
537
g. kada je posve?ena. Međutim oko
550
. g. bila je prili?no devastirana u potresu pa je gotovo nanovo građena. Tada joj je dodana kupola. Nakon
turskog
osvajanja
Carigrada
1453. g. crkva Svete Marije je pretvorena u d?amiju Aja Sofiju, a danas se u njoj nalazi muzej.
Bez obzira na protivljenje svoje okoline i uprkos ozbiljnim nemirima u
Konstatinopolisu
, Justinijan pod nepovoljnim uslovima (uz danak od 11 000 zlatnih livara) okon?ao rat s Perzijancima (
532
), koji je trajao od
527
godine.
Uz Justinijana je neraskidivo vezano ime njegovog najve?eg vojskovođe,
Velizara
. Justinijan 22. juna
533
. ?alje u Afriku vojsku od 15.000 do 16.000 pe?aka i konjanika pod komandom Velizara, jednog od najboljih vojskovođa starog sveta. Dve bitke nedaleko od
Kartagine
(
Ad
Decimum
, septembra, i
Tricamarun
, decembra
533
) kao i zarobljavanjem
vandalskog
kralja, Gelimera (prole?e
534
) u?inile su kraj vandalskoj vlasti u
Africi
, koja postaje prefektura.
Odmah zatim
535
, sa svega 9.000 ljudi, Velizar zapo?inje osvajanje
Italije
. Zagospodariv?i
Sicilijom
krajem 535, on osvaja
Napulj
(novembra 536), a 9?10. decembra
536
. ulazi u
Rim
.
Isto?no-gotski
vladar, Vitiges, opseda ga sa ogromnom vojskom (februar 537?mart
538
). S jeseni ili u zimu 539?540, po?to je najzad dobio poja?anje od Justinijana, Velizar opseda
Ravenu
, ulazi na prepad u grad, maja
542
, i zarobljava Vitigesa. Italija (koja kasnije postaje prefektura pod zapovedni?tvom ravenskog egzarha) vra?ena je imperiji.
Justinijanov novac
U pohodima na sever, imperator Justinijan sti?e do Save i Dunava, i oko
535
. godine renovira grad
Singidunum
.
U
?paniji
Justinijan oslobađa samo
Andaluziju
i primorsku oblast na jugoistoku od
Zapadnih Gota
, sa veoma oskudnim sredstvima, zaslugom patricija Liberija od od
550
. do
554
. godine.
Isto?no Rimsko Carstvo
(
Romejsko
),
Vizantija
u njoj organizuje vojno zapovedni?tvo.
Justinijanova obnova nije spasla carstvo od opasnosti koje su mu pretile sa istoka. Kr?e?i "ve?iti mir" iz 532,
Persijanci
po?etkom
540
. napadaju
Antiohiju
, grad razaraju a Makedonce raseljvaju. Velizar ?e ih potu?i na
Eufratu
, ali je Justinijan primoran da s njima,
546
, zatim
562
, obnovi mir koji ga sve skuplje staje.
Na
Balkanu
se jo? od kraja
IV
veka pojavila nova opasnost:
Sloveni
, nastanjeni između
Baltika
,
Visle
, mo?vara Pripeti i
Karpata
, pod stalnim pritiskom zavojeva?a iz
Azije
, podelili su se u tri grane i zapo?eli, da se ?ire u vi?e pravaca.
Zapadni Slaveni
zauzimaju, između Elbe i srednjeg toka
Dunava
teritorije koje su napustili
Germani
.
Isto?ni Slaveni
? po re?ima histori?ara
Jordanesa
? verovatno su u
VI
veku obrazovali, između Dnjestra i Dona, kraljevinu
Anta
.
Ju?ni Slaveni
se pojavljuju na donjem Dunavu krajem vladavine cara Anastasija. Pod Justinijanom oni u nekoliko mahova (svake godine od 548. do 551) prelaze neza?ti?enu granicu i upadaju sve do
Soluna
i
Konstatinopolisa
. U isto vreme druge grupacije sti?u do
Jadrana
(
536
). Plemena nastanjena između donjeg Dunava i Solunskog zaliva potpadaju pod vlast
Huna Kutrigura
ili
Bugara
, ?ije ime primaju. Ovi pusto?e
Trakiju
,
Ilirikum
, Gr?ku do samih prilaza
Konstatinopolisu
(
538
,
540
,
558
).
Te?ko?e u kojim se nalazi
Isto?no Carstvo
odra?avaju se i na Zapadno gde se javljaju pobune. U Italiji energi?ni kralj Totila ponovo osvaja skoro celo poluostrvo, uklju?uju?i
Rim
, između
542
. i
547
. godine. Velizarov naslednik
Narzes
, kome Justinijan poverava, uz znatno poja?anje, vrhovno zapovedni?tvo nad Italijom, stao je na put Totili (552). Posle poraza i smrti
Tejasa
(552), Vizantiji se vra?a opusto?ena oslabljena zemlja, unapred predodređena za deobe. U
Africi
samo blagodare?i energiji guvernera Jovana Troglite, ugu?ena je pobuna
Berbera
(546?548).
Po?ev?i od
565
. Justinijan odustaje od osvajanja. Pritisnut godinama, finansijskim te?ko?ama, sve lo?ijim trupama i vojskovođama, primoran je da pređe u defanzivu. Da bi se lak?e odupro varvarima, naređuje da se izgradi sistem utvrđenja ?iji ostaci u Tebesi, Setifu, Timgadu, i danas izazivaju divljenje. Odustajanje u spoljnoj politici ne mo?e da baci u zasenak trajne spomenike kao ?to je
Justinijanova kodifikacija
klasi?nog rimskog prava:
Kodeks
(529),
Digesta
i
Institucije
(533) i
Novele
(534).
Rimsko pravo
koje danas poznajemo i koje je osnova savremenih građanskih prava civilizacije, zapravo je Justinijanova, vizantijska kodifikacija.
Tokom svoje vladavine Justinijan je objavio veliki broj zakona, teolo?kih spisa, vodio veoma bogatu i sadr?ajnu prepisku sa dr?avnim i crkvenim velikodostojnicima, i sastavio crkvenu pesmu
Jedinorodni Sine i Slove Bo?ij
, koja na liturgiji poje od
536
. godine.
≫?elja je Na?a da svi narodi koji ?ive pod blagom vla??u Na?e milosti ?ive u veri koju je sveti apostol Petar doneo Rimljanima i koja se i danas propoveda onakvom kakvom ju je propovedao apostol. Određujemo stoga i zapovedamo da samo oni imaju pravo da se zovu hri??anima koji se ovom zakonu pokoravaju, a da su svi ostali ludaci ili bezumnici na ?ije glave pada sramota jeresi. Oni najpre mogu o?ekivati osvetu Bo?ju da bismo ih napokon i Mi kaznili presudom na koju Nas nadahnjuje nebo≪.
[1]
?
Justinijanova pravna novela, 16. 1?2.
U Justinijanovoj teolo?koj zaostav?tini nalaze se i
Ispovedanje vere
(oko
544
),
Tri poglavlja
(oko
551
. godine), zatim
Pismo
ili
Poslanica
koju je uputio konstatinopoliskom patrijarhu Mini u kojem posebno razmatra sporna dogmatska u?enja poznatog crkvenog pisca i u?itelja iz
Aleksandrije
,
Origena
(+253). U
Ispovedanju vere
se po logi?nlom principu, za i protiv (pro et contra), u trinaest ta?aka iznose
pravoslavni
stavovi i istovremeno izri?e anatema (prokletstvo) na one koji suprotno veruju. Justinijanovo
Ispovedanje vere
uvod je i priprema za odr?avanje
Petog Vaseljenskog Sabora
, koji na neki na?in predstavlja zavr?nicu teolo?kog spora starog vi?e od dve stotine godina, ali i proveru snage tek ujedinjenog Carstva.
Justinijan je osnivac porodicnog stabla
Andjelkovic
,zapravo porodice Andjela,kojoj je pripadala njegova porodica,poreklom iz okoline
Leskovca
. Oni su prvobitno bili stocari iz Caricinog grada,zatim su bivali preseljeni u
Konstantinopolj
ne bi li ih Veliki car vratio na prostore ju?ne Srbije odakle ce se prosiriti u Bugarsku, Crnu Goru i Makedoniju. Svojom vlascu,car je uspeo da obezbedi svome narodu mnoge uslove za zivot.
Monofiziti
su u Carstvu bili tako brojni i jaki da je Justinijan sa njima vodio pregovore. U
Konstatinopolisu
je odr?an
532
. godine susret
monofizitskih
i
pravoslavnih
teologa, susret koji nije dao nikakve konkretne rezultate, ali je pokazao da sve nije izgubljeno za uvek i da hitno treba ponovo pretresti neka teolo?ka pitanja vezana za biv?eg kontatinopoliskog patrijarha
Nestorija
, osuđenog
431
. godine na
Saboru
u
Efesu
.
U poku?aju da izmiri stanovni?tvo svoje dr?ave i u?vrsti jedinstvo imperije Justinijan je sazvao
Peti Vaseljenski Sabor
(maj-juni
553
. godine) u
Konstatinopolisu
. Sabor je osudio
monofizite
kao
jeretike
ali i spis tri episkopa, kao ostatka
Nestorijeve
jeresi
. Iako papa Vigilije iz Rima nije prisustvovao Saboru (iako je ve? nekoliko godina boravio u Carigradu i bio nekoliko puta pozivan da se uklju?i u rad sabora), papa je prihvatio sve saborske odluke, a to je u?inio i ceo Zapad.
Srpska pravoslavna crkva
slavi Svetog Justinijana, bizantskog cara,
14. novembra
po Julijanskom kalendaru, odnosno
27.novembra
po Gregorijanskom kalendaru, zajedno sa njegovom ?enom,
caricom Teodorom
.
Justinijanova kodifikacija (Corpus iuris civilis)
[
uredi
|
uredi kod
]
Nastoje?i da povrati mo? i slavu
Rimske Imperije
, Justinijan (527?565) obrazuje komisiju od 16 pravnika, na ?elu sa Tribonijanom (Tribonionus) i nala?e im im da prikupe i kodifikuju celokupnu pravnu ostav?tinu klasi?nog perioda rimskog prava (
ius
) i sve propise koje su izdali imperatori pre njega (
leges
).
Rezultat njihovog rada,
Corpus iuris civilis
(Zbornik građanskog prava) sastoji se iz ?etiri dela: Justinijanov kodeks ?
Codex
(zbirka imperatorskih odredaba iz vremena od Hadrijana do Justinijana);
Digestae
(zbirka spisa rimskih pravnika);
Institutiones
(izvodi iz dva prethodna dela, sa komentarima, koncipiran kao ud?benik) i
Novelle
(nove odredbe i propisi objavljeni za vreme vladavine Justinijana).
Corpus iuris civilis
kao zajedni?ki naziv za sve knjige Justinijanove kodifikacije, prvi put je upotrebljen u Gothofredusovom izdanju
1583
. godine.
U kasnijim izdanjima, sve do 1954. donekle je promenjena organizacija Kodeksa. Danas je u upotrebi izdanje u 3 knjige, od kojih I sadr?i
Digesta
i
Institutiones
, II
Codex
, a III
Novellae
, i ono se smatra najboljim. Prvo reorganizovano izdanje pripremili su nema?ki istori?ari
Momsen
i Kriger. Njeno poslednje, XVI izdanje izi?lo je 1954. u
Berlinu
; uredni?kim nastojanjem Kinkela u njoj su objavljene i dve Justinijanove konstitucije kojima je obrazovao komisiju koja je radila na Kodifikaciji. Momsenovo izdanje
Digesta
u dva toma (1870) poznato je kao
Editio maior
.
Rad na Kodeksu (zakoniku)
[
uredi
|
uredi kod
]
Zadatak je bio slo?en budu?i da nije bilo lako sna?i se u va?e?im pravnim normama, po?to su one stvarane vekovima i na razne na?ine. Tu su bile odredbe
Zakona XII tablica
, koje Rimljani nikada nisu ukinuli, kao i mnogi zakoni doneti tokom republike; osim toga, edikti gradskog i peregrinskog pretora i edila, senatske odluke, mnoga mi?ljenja pravnika koja su bila obavezna za sudove, kao i mnogobrojne konstitucije princepsa i svih imperatora od
Oktavijana Avgusta
do Justinijana. Mnogi tekstovi nisu vi?e bili sa?uvani u originalu, ve? samo prepri?ani ili komentarisani; mnogi propisi bili su međusobno protivre?ni; veliki deo pravila nastao je u uslovima robovlasni?tva i razvijene razmene, a rimsko dru?tvo poslednjih vekova
Rimske Imperije
(period dominata) bilo je vi?e feudalno nego robovlasni?ko.
Uz sve to, zbog preno?enja dr?avnog centra u
Konstatinopolis
(
Bizant
), rimsko pravo je ve? vekovima trpelo uticaj gr?kog i isto?nja?kih prava, a donekle i hri??anstva. Najzad, mnogi termini bili su ve? iza?li iz upotrebe i stvoreni su novi. Od celog tog materijala je komisija trebalo da stvori jedinstven i pregledan sistem pozitivnog prava. Posao je obavljen u rekordno kratkom vremenu.
Prvo je objavljen pre?i??eni zbornik imperatorskih konstitucija izdatih pre Severine(
1975
). Tekst ovog zbornika je sa?uvan. Zatim (
533
. godine) je objavljena kodifikacija klasi?nog prava pod nazivom
Digesta
(
latinski
naziv koji ozna?ava ne?to ?to je izlo?eno izvesnim redom) ili '
Pandectae'
(
gr?ki
naziv koji zna?i "sadr?i sve").